Αλέκα Παΐζη, η κυρία του θεάτρου και του κινηματογράφου, η κομμουνίστρια

Αλέ­κα Παΐ­ζη, μια μορ­φή, ανά­με­σα στις πολ­λές, στη χορεία των σπου­δαί­ων, «δεμέ­νων» με τους απε­λευ­θε­ρω­τι­κούς αγώ­νες του λαού μας στην κατο­χή, στον εμφύ­λιο και στην επτά­χρο­νη δικτα­το­ρία, ανυ­πο­χώ­ρη­των, παρά τις μακρό­χρο­νες και πολύ­μορ­φες δοκι­μα­σί­ες που υπέ­στη­σαν και ατα­λά­ντευ­των, μέχρι τελευ­ταί­ας πνο­ής, κομ­μου­νι­στών καλλιτεχνών.

Η Αλέ­κα Παΐ­ζη υπη­ρέ­τη­σε το θέα­τρο για πάνω από 60 χρό­νια, ερμη­νεύ­ο­ντας κορυ­φαί­ους ρόλους

Η Αλέ­κα Παΐ­ζη γεν­νή­θη­κε στην Κρή­τη (30/7/1919). «Φύσει επα­να­στά­τρια, μικρό κορί­τσι ακό­μα, το έσκα­σε από το σπί­τι της» (ο πατέ­ρας της, Κων­στα­ντί­νος, ήταν δάσκα­λος, αλλά και καπνέ­μπο­ρος), όπως μας είπε ο ανι­ψιός της. Ερχε­ται στην Αθή­να και η κατο­χή τη βρί­σκει σπου­δά­στρια της σχο­λής του Εθνι­κού Θεά­τρου και παντρε­μέ­νη με έναν νομο­μα­θή τρα­πε­ζι­κό υπάλ­λη­λο. Το ζευ­γά­ρι αγό­ρα­σε και εγκα­τα­στά­θη­κε σε ένα σπί­τι κοντά στην Αγία Ελε­ού­σα, στις Τζι­τζι­φιές της Καλ­λι­θέ­ας. Σ’ αυτό το σπί­τι, η Αλέ­κα Παΐ­ζη ανέ­λα­βε την εκπλή­ρω­ση ενός μεγά­λου και ριψο­κίν­δυ­νου καθή­κο­ντος που της ανέ­θε­σε ο κομ­μου­νι­στής δημο­σιο­γρά­φος Κώστας Καρα­γιώρ­γης. Την εγκα­τά­στα­ση των απα­ραί­τη­των στοι­χεί­ων και την εκτύ­πω­ση του παρά­νο­μου «Ριζο­σπά­στη». Εκεί εκδό­θη­κε το πρώ­το παρά­νο­μο κατο­χι­κό φύλ­λο του «Ριζο­σπά­στη».

Ενταξη στο ΕΑΜ και στο ΚΚΕ

Αμέ­σως μετά την ίδρυ­ση του ΕΑΜ η Αλέ­κα Παΐ­ζη εντάσ­σε­ται σε αυτό, όπως και στο ΚΚΕ. Σαν αρι­στού­χος από­φοι­τος της σχο­λής, το 1942 προ­σλαμ­βά­νε­ται από το Εθνι­κό Θέα­τρο και πρω­το­εμ­φα­νί­ζε­ται στην κωμω­δία του Γκολ­ντό­νι «Βεντά­λια». Το φθι­νό­πω­ρο του ίδιου χρό­νου, δυο μέρες πριν την πρε­μιέ­ρα της στο έργο «Μίνα φον Μπάρ­χελμ», λόγω της ΕΑΜι­κής δρά­σης της μέσα στο Εθνι­κό Θέα­τρο, συλ­λαμ­βά­νε­ται από τους Γερ­μα­νούς και κρα­τεί­ται στη Μέρ­λιν, από όπου σύντο­μα απε­λευ­θε­ρώ­νε­ται. Η ΕΑΜι­κή της δρά­ση συνε­χί­ζε­ται στο Εθνι­κό Θέα­τρο, όπου παρα­μέ­νει μέχρι το 1944, παί­ζο­ντας στα έργα «Μήδεια», «Λουί­ζα Μύλ­λερ», «Η γυναί­κα στοι­χειό» κ.α. Μετά την απε­λευ­θέ­ρω­ση συμ­με­τέ­χει στο ΕΑΜι­κό «Θέα­τρο του Λαού», στον επί­σης ΕΑΜι­κό θία­σο «Ελεύ­θε­ροι Καλ­λι­τέ­χνες». Τον Αύγου­στο του 1949 η Αλέ­κα Παΐ­ζη συλ­λαμ­βά­νε­ται, κρα­τεί­ται 45 μέρες στη Γενι­κή Ασφά­λεια, μετα­φέ­ρε­ται στο Μετα­γω­γών και στη συνέ­χεια εξο­ρί­ζε­ται, αρχι­κά στο Τρί­κε­ρι, μετά στο Μακρο­νή­σι και ξανά στο Τρί­κε­ρι, από όπου, το Δεκέμ­βρη του 1951, βγαί­νει για δεκα­πέ­ντε μέρες ως «αδειού­χος εξό­ρι­στος» και εξα­κο­λου­θεί να θεω­ρεί­ται «αδειού­χος εξό­ρι­στος» μέχρι το 1966, οπό­τε πρω­το­πή­ρε διαβατήριο.

Η Αλέ­κα Παΐ­ζη τίμη­σε την τέχνη, τίμη­σε και το λαϊ­κό κίνη­μα. Αυτές οι δύο αξε­χώ­ρι­στες όψεις χαρα­κτη­ρί­ζουν ολό­κλη­ρη την πορεία της. Ευαί­σθη­τη σε όλα και στα­θε­ρή απέ­να­ντι στην κρα­τι­κή κατα­στο­λή, αλύ­γι­στη στις διώ­ξεις που υπέ­στη από το αστι­κό κρά­τος και τις κυβερ­νή­σεις του. Οι νεό­τε­ρες γενιές του καλ­λι­τε­χνι­κού κόσμου έχουν πολ­λά να διδα­χθούν από τη δια­δρο­μή της Αλέ­κας Παΐ­ζη (Από την ανα­κοί­νω­ση του ΚΚΕ με την αναγ­γε­λία του θανά­του της)

Σκληρός βιοποριστικός αγώνας

Τη δεκα­ε­τία του 1950, αλλά και στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1960, πέρα­σε σκλη­ρά επαγ­γελ­μα­τι­κά χρό­νια. Μια μεγά­λη και πανέ­μορ­φη πρω­τα­γω­νί­στρια, «απα­γο­ρευ­μέ­νη» όμως για το ελλη­νι­κό θέα­τρο. Μόνο στή­ριγ­μά της, σε όλους τους δύσκο­λους και­ρούς της ζωής της, η εκπαι­δευ­τι­κός και ποι­ή­τρια αδελ­φή της, Κατί­να Παΐ­ζη — Ζωγρά­φου. Στη δεκα­ε­τία του 1950 — με εξαί­ρε­ση τον επί­σης εξό­ρι­στο στο Μακρο­νή­σι Μάνο Κατρά­κη — ελά­χι­στοι θία­σοι πρό­σφε­ραν δου­λειά στην Αλέ­κα Παΐ­ζη. Στις αρχές της δεκα­ε­τί­ας του 1960 ο Μίκης Θεο­δω­ρά­κης συνερ­γά­ζε­ται με την Αλέ­κα Παΐ­ζη για την παρου­σί­α­ση του μελο­ποι­η­μέ­νου «Επι­τα­φί­ου» του Ρίτσου, στην Αθή­να και στην επαρ­χία. Η Α. Παΐ­ζη επρό­κει­το μόνο να απαγ­γεί­λει απο­σπά­σμα­τα, τελι­κώς ήταν η πρώ­τη που τρα­γού­δη­σε και τρα­γού­δια. Η μου­σι­κή αυτή παρά­στα­ση έγι­νε στό­χος βίαιων επι­θέ­σε­ων από την Αστυ­νο­μία, τη Χωρο­φυ­λα­κή και παρα­κρα­τι­κούς, ιδί­ως στην επαρχία.

Το 1961 ο Σωκρά­της Καρα­ντη­νός, πρω­τερ­γά­της και διευ­θυ­ντής του νεο­σύ­στα­του Κρα­τι­κού Θεά­τρου Βορεί­ου Ελλά­δος, παρα­νο­μώ­ντας ουσια­στι­κά, τολ­μά να την προ­σλά­βει χωρίς την απα­ραί­τη­τη, τότε, βεβαί­ω­ση «κοι­νω­νι­κών φρο­νη­μά­των» και το 1963 την επα­να­προ­σλαμ­βά­νει, πάλι παρα­βαί­νο­ντας το σχε­τι­κό νόμο. Πρω­τα­γω­νί­στρια του ΚΘΒΕ τη βρί­σκει η 21η Απρι­λί­ου. Νύχτα της 21ης Απρι­λί­ου, λόγω και απει­λών κατά του διευ­θυ­ντή αν επέ­τρε­πε την παρα­μο­νή της στο ΚΘΒΕ, η Αλέ­κα Παΐ­ζη φυγα­δεύ­ε­ται από τη Θεσ­σα­λο­νί­κη και σύντο­μα για το Λον­δί­νο και μετά στην Ιτα­λία, ανα­πτύσ­σο­ντας αντι­δι­κτα­το­ρι­κή δρά­ση και υπο­μέ­νο­ντας τα τερά­στια προ­βλή­μα­τα επι­βί­ω­σής της.

Με τη μετα­πο­λί­τευ­ση επέ­στρε­ψε στην Ελλά­δα και στο θέα­τρο. Η πρώ­τη επα­νεμ­φά­νι­ση στο θέα­τρο έγι­νε με το «Λαϊ­κό Πει­ρα­μα­τι­κό Θέα­τρο» του Λεω­νί­δα Τρι­βι­ζά, στο έργο «Κάπταιν Σελλ, κάπταιν Εσσο». Με τον ίδιο θία­σο επρό­κει­το να ερμη­νεύ­σει την — εμπνευ­σμέ­νη από το μυθι­στό­ρη­μα του Γκόρ­κι — «Μάνα» του Μπρεχτ, συμ­φω­νία που ναυάγησε.

Ακο­λού­θη­σαν συνερ­γα­σί­ες της με πολ­λούς θιά­σους. Πρω­τα­γω­νι­στι­κοί ρόλοι και πραγ­μα­τι­κά πολύ σπου­δαί­ες ερμη­νεί­ες της, σε κλα­σι­κά και σύγ­χρο­να, ξένα και ελλη­νι­κά έργα. Η τελευ­ταία θεα­τρι­κή εμφά­νι­ση έγι­νε το καλο­καί­ρι του 2008 με το έργο του Χόρ­βατ «Ιστο­ρί­ες από το δάσος της Βιέν­νης», σε σκη­νο­θε­σία Γιάν­νη Χουβαρδά.

Στον κινη­μα­το­γρά­φο πρω­το­εμ­φα­νί­στη­κε το 1957, στην ται­νία του Φρ. Ηλιά­δη “Μπαρ­μπα-Γιάν­νης ο κανα­τάς”. Έπαι­ξε επί­σης στις ται­νί­ες “Ο Μιμί­κος και η Μαί­ρη” του Γρη­γό­ριου Ξενό­που­λου, “Το παι­δί του δρό­μου” του Τ. Αλι­φέ­ρη, “Συνοι­κία το όνει­ρο” του Α. Αλε­ξαν­δρά­κη κ.α.

Κατά τη διάρ­κεια της απου­σί­ας της στο εξω­τε­ρι­κό εργά­στη­κε στον ιτα­λι­κό κινη­μα­το­γρά­φο με τους σκη­νο­θέ­τες Πέτρι, Σαλ­βα­τό­ρι, Ρίτσι, Αντζε­λι κ.α.

Εμφα­νί­στη­κε και στην τηλε­ό­ρα­ση, ερμη­νεύ­ο­ντας το ρόλο της Χρυ­σο­στό­μης στους “Παν­θέ­ους” του Βασί­λη Γεωργιάδη.

(Πηγή στοι­χεί­ων ΡΙζοσπάστης)