Αυταρχική γραφειοκρατία, αποτελεσματική διοίκηση: για την “αστυνομία ανέργων”

Γρά­φει η Βασι­λι­κή Παπα­γε­ωρ­γί­ου //
Εθνο­λό­γος-Κοι­νω­νι­κή Ανθρω­πο­λό­γος, Δρ
Εργα­σια­κή Σύμ­βου­λος Ανέρ­γων, ΟΑΕΔ

Καθώς επί­κει­ται άμε­σα η εφαρ­μο­γή του νόμου «Δου­λειές ξανά», μια κίνη­ση δια­μαρ­τυ­ρί­ας και οργής δια­δί­δε­ται στα κοι­νω­νι­κά δίκτυα τις τελευ­ταί­ες μέρες του Οκτώ­βρη που δια­νύ­ου­με, με τη χρή­ση του σλό­γκαν «αστυ­νο­μία ανέρ­γων». Πρό­κει­ται για μια τρο­πή του λόγου που ανα­φέ­ρε­ται στο ποι­νο­λό­γιο και την τιμω­ρία ανέρ­γων, ως συνέ­πεια της μη τήρη­σης των υπο­χρε­ώ­σε­ών τους προς την ΔΥΠΑ (πρώ­ην ΟΑΕΔ), όπως προ­κύ­πτει από το εν λόγω πρό­σφα­το νομο­σχέ­διο, π.χ. απο­δο­χή θέσης εργα­σί­ας ή συμ­με­το­χής σε δρά­ση κατάρ­τι­σης. Δύο είναι, κατά τη γνώ­μη μου, τα ζητή­μα­τα που θα πρέ­πει να δού­με προ­σε­κτι­κά σ’ αυτή τη δημό­σια αντιπαράθεση:

Το πρώ­το αφο­ρά στην “αυταρ­χι­κή γρα­φειο­κρα­τία”, που είναι μια γενι­κό­τε­ρη τάση του νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρου προ­γράμ­μα­τος όπως το έχου­με δει να εφαρ­μό­ζε­ται και στην Ελλά­δα πλέ­ον τα τελευ­ταία χρό­νια, ιδιαί­τε­ρα από την οικο­νο­μι­κή κρί­ση και ύστε­ρα. Το δεύ­τε­ρο αφο­ρά στις νέες μορ­φές δια­χεί­ρι­σης της ανερ­γί­ας, με αιχ­μή του δόρα­τος το εργα­λείο των λεγό­με­νων “ενερ­γη­τι­κών πολι­τι­κών απα­σχό­λη­σης”, δια των οποί­ων το Υπουρ­γείο Εργα­σί­ας και Κοι­νω­νι­κών Υπο­θέ­σε­ων επι­χει­ρεί την επι­βε­βλη­μέ­νη σύγκλι­ση με την κοι­νή ευρω­παϊ­κή πολι­τι­κή. Τα δυο αυτά ζητή­μα­τα συν­δέ­ο­νται, όπως δεί­χνω ακολούθως:

Με τον όρο “αυταρ­χι­κή γρα­φειο­κρα­τία” εννοώ κυρί­ως τον κρα­τι­κό διοι­κη­τι­κό μηχα­νι­σμό, που εμφα­νί­ζε­ται ανα­νε­ω­μέ­νος και “επα­να­συ­στή­νε­ται” στους πολί­τες, υιο­θε­τώ­ντας εξε­λιγ­μέ­νες τεχνι­κές με τη χρή­ση νέων τεχνο­λο­γιών, αλγο­ρίθ­μων και τεχνη­τής νοη­μο­σύ­νης, προ­κει­μέ­νου να αντι­με­τω­πί­σει εγγε­νείς αδυ­να­μί­ες και παθο­γέ­νειες του συστή­μα­τος που υπο­τι­θέ­με­να συνι­στούν και το “κακό πρό­σω­πο” της γρα­φειο­κρα­τί­ας. [1]

Εξάλ­λου, στον κυρί­αρ­χο λόγο η γρα­φειο­κρα­τία παρου­σιά­ζε­ται ως ένα “ουδέ­τε­ρο” διοι­κη­τι­κό εργαλείο/ μηχα­νι­σμός, ιδιαί­τε­ρα στην θεω­ρη­τι­κή γραμ­μή όσων εμπνέ­ο­νται από την κλα­σι­κή αφε­τη­ρια­κή προ­σέγ­γι­ση του Βέμπερ. Στις θεά­σεις αυτές ανα­γνω­ρί­ζε­ται ένας βαθ­μός εξου­σί­ας που ασκεί­ται στο πλαί­σιο της γρα­φειο­κρα­τί­ας, ανα­γκαί­ος, ωστό­σο, για την οργά­νω­ση του κρά­τους, και ως εκ τού­του, συναι­νε­τι­κός, απο­σκο­πεί δηλα­δή, στο κοι­νό καλό. Βελ­τιώ­νο­ντας, λοι­πόν, τη γρα­φειο­κρα­τία οι δια­χει­ρι­στές της εξου­σί­ας της διοί­κη­σης δια­τεί­νο­νται ότι ωφε­λούν το κοι­νω­νι­κό σύνο­λο, σε αντα­πό­κρι­ση κατά κάποιον τρό­πο στο λαϊ­κό αίτη­μα να μην ταλαι­πω­ρεί­ται ο πολί­της από τους “καρε­κλο­κέ­νταυ­ρους”.

Αυτό που στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα συμ­βαί­νει με τη νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη αυταρ­χι­κή γρα­φειο­κρα­τία είναι η μεγι­στο­ποί­η­ση της απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τας του ελέγ­χου των πολι­τών και της βίας που ασκεί­ται προς αυτούς. Η βία είναι διπλή, συμ­βο­λι­κή αλλά και υλι­κή (π.χ. πρό­στι­μο, στέ­ρη­ση επι­δο­μά­των κ.α.). Εξάλ­λου ας σημειω­θεί ότι η αυταρ­χι­κή γρα­φειο­κρα­τία συνο­δεύ­ει και στη­ρί­ζει από­λυ­τα την μετά­βα­ση προς ένα νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρο κρά­τος που στα­δια­κά εκχω­ρεί πολ­λά από τα δημό­σια αγα­θά του σε ιδιώ­τες (στην περί­πτω­ση της ΔΥΠΑ, π.χ., οι προ­σφε­ρό­με­νες καταρτίσεις).

Δεν μπο­ρού­με να αγνο­ή­σου­με την κρι­τι­κή προ­σέγ­γι­ση της γρα­φειο­κρα­τί­ας, λοι­πόν, αφού, όχι μόνο είναι ταξι­κή, όπως έχει δεί­ξει ο Μαρξ, αλλά και απο­τε­λεί έναν περί­πλο­κο εξου­σια­στι­κό μηχα­νι­σμό, καθώς εμπε­δώ­νε­ται κατά τη διάρ­κεια των καθη­με­ρι­νών συναλ­λα­γών των πολι­τών. Η γρα­φειο­κρα­τία συμ­μορ­φώ­νει το κοι­νω­νι­κό σώμα, το συντάσ­σει με τις κυρί­αρ­χες πολι­τι­κές και το πει­θαρ­χεί, ενστα­λά­ζει την ιδε­ο­λο­γία των ελίτ και συγκρο­τεί τα άτο­μα ως υπο­κεί­με­να σύμ­φω­να με την φου­κω­ι­κή αντίληψη.

Στις νέες πολι­τι­κές της ανερ­γί­ας που ασκεί ο κρα­τι­κός μηχα­νι­σμός μέσω της ΔΥΠΑ και του νόμου «δου­λειές ξανά», το επι­χεί­ρη­μα της “ουδέ­τε­ρης” γρα­φειο­κρα­τί­ας που βελ­τιώ­νε­ται και γίνε­ται πιο απο­τε­λε­σμα­τι­κή για τους πολί­τες είναι στην πρώ­τη γραμ­μή. Απο­κρύ­βε­ται, βέβαια, η πραγ­μα­τι­κή κατά­στα­ση της αυταρ­χι­κής διοι­κη­τι­κής πρα­κτι­κής που επι­βάλ­λε­ται στους ανέρ­γους. Οι τελευ­ταί­οι, – σε μια ευθυ­γράμ­μι­ση με την κοι­νή ευρω­παϊ­κή πολι­τι­κή –πλέ­ον, απο­κα­λού­νται “ανα­ζη­τού­ντες εργα­σία”, που ακρι­βώς σημαί­νει ότι (πρέ­πει να) απο­δει­κνύ­ουν ενερ­γά την κατά­στα­ση ανερ­γί­ας τους. Γι’ αυτό και η αντί­στοι­χη γρα­φειο­κρα­τία γίνε­ται – αντί­θε­τα από την επι­κοι­νω­νια­κή της προ­βο­λή – πιο σκλη­ρή, άκαμ­πτη, απαιτητική.

Για­τί ο τύπος του “ενερ­γoύ – άνερ­γου” που προ­τάσ­σουν οι νέες πολι­τι­κές, προ­ϋ­πο­θέ­τει την τελε­τουρ­γι­κή συμ­με­το­χή του πολί­τη σε μια μίζε­ρη συναλ­λα­γή, με την οποία διεκ­πε­ραιώ­νο­νται οι υπο­χρε­ώ­σεις του – παράλ­λη­λα βέβαια με τον διοι­κη­τι­κό υπάλ­λη­λο της ΔΥΠΑ που διεκ­πε­ραιώ­νει τις δικές του. Το σκη­νι­κό αυτών των επι­τε­λέ­σε­ων παρα­πέ­μπει στο δρα­μα­τουρ­γι­κό μοντέ­λο του Erving Goffman (από το κορυ­φαίο έργο του The Presentation of Self in Everyday Life,), όπου τα πρό­σω­πα υπο­δύ­ο­νται τους ρόλους που είναι οι ανα­με­νό­με­νοι και οι επι­θυ­μη­τοί στο συγκε­κρι­μέ­νο (σκη­νι­κό-) πλαί­σιο της καθη­με­ρι­νής τους αλληλόδρασης.

Έτσι, λοι­πόν, σε αυτό το αλά Γκόφ­μαν σκη­νι­κό (που χρη­σι­μο­ποιώ μετα­φο­ρι­κά για να απο­δώ­σω το νέο μοντέ­λο δια­χεί­ρι­σης των ανέρ­γων), ο διοι­κη­τι­κός υπάλ­λη­λος θα υπο­κρί­νε­ται (:υπο­δύ­ε­ται το ρόλο τού) ότι προ­σφέ­ρει λύσεις, και ο εξυ­πη­ρε­τού­με­νος άνερ­γος ότι επι­δει­κνύ­ει προ­θυ­μία, ασκώ­ντας μάλι­στα και την κατάλ­λη­λη αυτο­λο­γο­κρι­σία, ώστε να μην πουν αμφό­τε­ροι κάτι πέρα από αυτό που αρμό­ζει στην περί­στα­ση. Ο “ενερ­γός- άνερ­γος”, λοι­πόν, οφεί­λει να αντα­πο­κρί­νε­ται ανά­λο­γα, ακό­μη κι αν, πχ., ο μισθός για τη θέση που θα του προ­τεί­νε­ται μετά βίας θα καλύ­πτει το κόστος για την αξιο­πρε­πή παρου­σία του στην θέση αυτή και στις απαι­τή­σεις της (μετα­κί­νη­ση, επι­με­λη­μέ­νη εμφά­νι­ση κλπ) ή αν η κατάρ­τι­ση που του ορί­ζε­ται να παρα­κο­λου­θή­σει τού φαί­νε­ται ευτε­λής και ανού­σια. Έτσι, “πραγματικοί”/ αυθόρ­μη­τοι διά­λο­γοι δεν μπο­ρούν να πραγ­μα­το­ποι­η­θούν στο “σκη­νι­κό” της γρα­φειο­κρα­τι­κής συναλ­λα­γής, παρά μόνο οι προ­βλε­πό­με­νοι από το “έργο” και τους “ρόλους”.

Το παρα­πά­νω περι­γρά­φει ενδει­κτι­κά την παρά­δο­ξη, σχε­δόν γκρο­τέ­σκα κατά­στα­ση που είναι σύμ­φυ­τη σε όλα τα καθε­στώ­τα γρα­φειο­κρα­τί­ας, ιδιαί­τε­ρα των δυτι­κών κρα­τι­κών διοι­κη­τι­κών μηχα­νι­σμών της νεω­τε­ρι­κό­τη­τας. Την επι­σή­μαν­ση αυτή φωτί­ζει ο Φου­κώ στην πρώ­τη από τη σει­ρά των περί­φη­μων παρα­δό­σε­ών του στο College de France (ανά­με­σα στα έτη 1971 ως το θάνα­τό του το 1984), όπου μιλά­ει για τη γελοιό­τη­τα και την ανα­ξιο­πρέ­πεια της εξου­σί­ας, που μεταμ­φιε­σμέ­νη θεα­τρι­κά εκχω­ρεί­ται σε έναν “κλό­ουν-γρα­φειο­κρά­τη” που την ασκεί.

Σε μια απο­λαυ­στι­κά ζωντα­νή περι­γρα­φή δια­τυ­πώ­νει μετα­ξύ άλλων:

Το να περ­νά­ει η διοι­κη­τι­κή μηχα­νή, με τις ανα­πό­φευ­κτες εξου­σια­στι­κές της συνέ­πειες, από έναν υπάλ­λη­λο ασή­μα­ντο, μηδα­μι­νό, ηλί­θιο, με πυτι­ρί­δα, γελοίο, χαμέ­νο, φτω­χό, αδύ­να­μο, όλο αυτό το πράγ­μα ήταν, ήδη από τον 19ο αιώ­να, ένα από τα θεμε­λιώ­δη χαρα­κτη­ρι­στι­κά των μεγά­λων δυτι­κών γρα­φειο­κρα­τιών. Το διοι­κη­τι­κό γκρο­τέ­σκο δεν ήταν απλώς ένα είδος ενο­ρα­τι­κής σύλ­λη­ψης της διοί­κη­σης που είχαν οι Μπαλ­ζάκ, ο Ντο­στο­γιέφ­σκι, ο Κουρ­τε­λίν ή ο Κάφ­κα. Το γκρο­τέ­σκο της διοί­κη­σης είναι, αντι­θέ­τως, μια δυνα­τό­τη­τα την οποία έδω­σε πραγ­μα­τι­κά η γρα­φειο­κρα­τία στον εαυ­τό της. Ο «Υμπύ καρε­κλο­κέ­νταυ­ρος» είναι ανα­πό­σπα­στο στοι­χείο της λει­τουρ­γί­ας της νεω­τε­ρι­κής διοί­κη­σης, όπως ακρι­βώς ήταν ανα­πό­σπα­στο στοι­χείο της λει­τουρ­γί­ας της αυτο­κρα­το­ρι­κής εξου­σί­ας στη Ρώμη το να βρί­σκε­ται στα χέρια κάποιου παλα­βού θεατρίνου.
[το από­σπα­σμα από το βιβλίο του Μισέλ Φου­κώ Οι μη κανο­νι­κοί, μετά­φρα­ση Σωτή­ρης Σια­μαν­δού­ρας, Εκδό­σεις: Βιβλιο­πω­λεί­ον της Εστί­ας, που περιέ­χει τα μαθή­μα­τα του ακ. Έτους 1974–1975]

Η δια­κω­μώ­δη­ση της γελοιό­τη­τας ενός αυταρ­χι­κού διοι­κη­τι­κού μηχα­νι­σμού, συνι­στά υπο­νο­μευ­τι­κή δρά­ση ενά­ντια στην εξου­σία που τον κατα­σκευά­ζει, ιδιαί­τε­ρα αν μπο­ρεί να απο­κα­λύ­ψει το κρυμ­μέ­νο κατα­πιε­στι­κό φορ­τίο τής τάχα φιλι­κής προς τον πολί­τη γρα­φειο­κρα­τί­ας. Μια τέτοια κίνη­ση τών “από τα κάτω”, όπως στην περί­πτω­ση του μηνύ­μα­τος “αστυ­νο­μία ανέρ­γων” (υπο­νοώ την εξαι­ρε­τι­κή επί­δρα­ση που φάνη­κε να έχει στα social media, κάτι που σημαί­νει ότι ενδέ­χε­ται να προ­κα­λέ­σει εντά­σεις και κρα­δα­σμούς κυρί­ως στις ομά­δες των απο­κλει­σμέ­νων που, όπως οι άνερ­γοι, συνή­θως δεν έχουν “φωνή” και θέση στο δημό­σιο λόγο) προ­κα­λεί, ανα­με­νό­με­να, αντί­δρα­ση από τους κρα­τι­κούς εντο­λο­δό­χους που με τη σει­ρά τους αντα­πα­ντούν. [3]

Αυτό που κάνουν, βέβαια, είναι να επι­βε­βαιώ­νουν στον δημό­σιο διά­λο­γο την από­λυ­τα επι­βε­βλη­μέ­νη ανα­γκαιό­τη­τα των νέων μέτρων: δια­στρε­βλώ­νο­ντας την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, ισχυ­ρί­ζο­νται ότι η “αστυ­νο­μία ανέρ­γων” δεν είναι τίπο­τε άλλο παρά εκσυγ­χρο­νι­σμός, εξορ­θο­λο­γι­σμός της διοί­κη­σης, μια απα­ραί­τη­τη αυστη­ρο­ποί­η­ση που θα απο­βεί προς το κοι­νό συμ­φέ­ρον. Με άλλα λόγια, η εξου­σία, με το να καμώ­νε­ται σοβα­ρο­φά­νεια, αρνεί­ται ακρι­βώς ότι η νέα αυταρ­χι­κή γρα­φειο­κρα­τία απο­τε­λεί μια άλλη μορ­φή της κατε­στη­μέ­νης γρα­φειο­κρα­τί­ας “του καρε­κλο­κέ­νταυ­ρου”. Η παγί­δα της συμ­μόρ­φω­σης με μια δήθεν ουδέ­τε­ρη, καλή για όλους, απο­τε­λε­σμα­τι­κή γρα­φειο­κρα­τία υπάρ­χει και ελλο­χεύ­ει σε κάθε νύξη για “τεμπέ­λη άνερ­γο που απο­μυ­ζά παρα­σι­τι­κά τις επι­δο­τή­σεις”. Το “αστυ­νο­μία ανέρ­γων” θα πρέ­πει να κατι­σχύ­σει ως μήνυ­μα με συμ­βο­λι­κό βάρος ενά­ντια σε κάθε αυταρ­χι­κή, νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη, αντι­δρα­στι­κή γραφειοκρατία.

____________________________________________________

Σημειώ­σεις:
[1] Βλ. ενδει­κτι­κά από το κανά­λι στο YouTube zaraleaksTV, ΑΣΤΥΝΟΜΙΑ ΑΝΕΡΓΩΝ ΡΕ ??? — YouTube, και σχε­τι­κά άρθρα Αστυ­νο­μία ανέρ­γων: Ποι­νο­λό­γιο για ‘ανυ­πά­κουους’ και οργή στο Twitter για τον ΟΑΕΔ (news247.gr), «Έρχε­ται η Αστυ­νο­μία Ανέρ­γων! Ποι­νές και κυρώ­σεις για τους ανέρ­γους», από το Ένα blog για τον Ο.Α.Ε.Δ., https://oaednews.blogspot.com/, ανάρ­τη­ση 29/9/2022.
[2] Ένα τέτοιο χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα,– καθα­ρά στη γραμ­μή του νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρου προ­τάγ­μα­τος – είναι η περί­πτω­ση της νέας εφαρ­μο­γής appodixi που “μετα­τρέ­πει” τους πολί­τες σε ελεγ­κτές, ρεπορ­τάζ εφημ. Καθη­με­ρι­νή, 1/10/2022, 90.000 «μυστι­κοί εφο­ρια­κοί» εν δρά­σει-πολί­τες σε ρόλο ελεγκτή‑2.100 καταγ­γε­λί­ες την ημέ­ρα υπο­βάλ­λο­νται ήδη στην ΑΑΔΕ μέσω της εφαρ­μο­γής appodixi.
[3] Π.χ. παρα­πέ­μπω από την επί­ση­μη σελί­δα του Υπουρ­γού Εργα­σί­ας και Κοι­νω­νι­κών Υπο­θέ­σε­ων Κωστή Χατζη­δά­κη, στο facebook, Kostis Hatzidakis | Facebook, σε ανάρ­τη­ση-απά­ντη­ση σχε­τι­κή με το σύν­θη­μα “αστυ­νο­μία ανέρ­γων”, 6/10/2022. Ανα­φέ­ρει ο υπουρ­γός μετα­ξύ άλλων: «Θα προ­χω­ρή­σου­με λοι­πόν μπρο­στά με αυτή τη ρύθ­μι­ση, ξέρο­ντας ότι τόσο η μεγά­λη πλειο­νό­τη­τα της κοι­νω­νί­ας όσο και οι ίδιοι άνερ­γοι που ενδια­φέ­ρο­νται να βρουν δου­λειά τη στηρίζουν».