Στο 1ο μέρος του αφιερώματος μας στον μέγιστο σοβιετικό δημιουργό σταθήκαμε αρκετά αναλυτικά στη διαδρομή του, τόσο στην 7η τέχνη, όσο και προσωπικά
Γράφει ο \\ Αστέρης Αλαμπής _Μίδας
Στο βιβλίο «Mαρτυρολόγιο» _μορφοποιήθηκε τέλη 1972 _ξεκινώντας από το 1970, μπορεί και νωρίτερα και κυκλοφόρησε, όπως ακριβώς το έγραψε ο ίδιος στην ΕΣΣΔ, μόλις το ολοκλήρωσε, περίπου 8 μήνες αργότερα όπου ο αναγνώστης αντικρίζει έναν Tαρκόφσκι ξεγυμνωμένο από τις όποιες εξιδανικεύσεις και αγιοποιήσεις έχουν κατά καιρούς επιχειρηθεί. Συναντά τον αγωνιώδη και τρόπο σκέψης και δράσης του σκηνοθέτη –πάντα ποιητή των εικόνων _απομυθοποιώντας τον ταυτόχρονα.
Τις προσωπικές του σημειώσεις, που έφερε στο φως η γυναίκα του μετά το θάνατό του (1986), αναδεικνύοντας έναν άνθρωπο που σχεδόν καθημερινά πάλευε με τους δαίμονες του, μια μοίρα που θεωρούσε άδικη και παράλογη, μπροστά _προφανώς και στο άλγος του θανάτου μιας σύντομης ζωής
Περιεχόμενα:
Μικρό σημείωμα για την έκδοση …μαρτυρολόγιο, μαρτύρια, μάρτυρας 1970, 1971, 1972, 1973, 1974, 1975, 1976, 1977, 1978, 1979 _διασχίζοντας την Ιταλία — σημειώσεις (1979)
1980, 1981, 1982, 1983, 1984, 1985, 1986…
Φυσικά, μέσα από μια ανάρτηση _όσο κι αν την “τραβήξουμε από τα μαλλιά” σε μήκος, είναι αδύνατο να αποδοθεί ένα βιβλίο, πολύ περισσότερο του Αντρέι Ταρκόφσκι, αλλά για να μπούμε στο πνεύμα του.
Να πούμε αρχικά ότι, ο Ζαν Πολ Σαρτρ χαιρέτισε, πριν από 45 χρόνια και βάλε, «Τα παιδικά χρόνια του Ιβάν», την πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του, ως μία άκρως υπαρξιστική δημιουργία, κάνοντας τη δική του (παρ)ανάγνωση στην παρθενική πρόταση ενός, τύποις Σοβιετικού, δημιουργού, που αναζητούσε τις αποχρώσεις του μοναχικού βλέμματος εν μέσω μαζικών ορυμαγδών. Στη συνέχεια υπαρξισμός και μεταφυσική ‑μια πρόσμειξη Ορθοδοξίας και ανατολικού μυστικισμού- θα χαρακτηρίσουν, σε αδρές γραμμές, από πλευράς ιδεολογικών εγγραφών το έργο του και το «Μαρτυρολόγιο».
Αυτός ο βαθιά ταραγμένος καλλιτέχνης, που τόσο …μαζοχιστικά εμφανίζεται στο εξώφυλλο του παρόντος βιβλίου να γελάει και οι προβληματισμοί του αντανακλώνται στο μότο (φράσεις του τελευταίου σημειωμένες στα ημερολόγιά του), που φυσικά μπορούν να αντιμετωπιστούν και με σκεπτικισμό.
Το «νόημα» κανείς δεν το βρίσκει στην υλική ζωή αλλά κατά τη συνάντησή του με το πνευματικό απόλυτο, την υπερφυσική ουσία, τον θάνατο/αθανασία, με την όντως ζωή, κατά τον χριστιανό Ταρκόφσκι. Φυσικά, και οι θέσεις αυτές, που εγκαλούν το ένστικτο και νοηματοδοτούν μιαν άδεια ζωή, χωρίς τις συγκεκριμένες προϋποθέσεις, μοιάζουν ασυναγώνιστες, καθώς μάλιστα σκέφτεσαι τα θεμέλια του πολιτισμού: τον φόβο θανάτου που τα δημιουργεί και τα στερεώνει(;), κατά το κοινώς λεγόμενο.
Μπορεί όμως κάποιος μη χριστιανός να πιστεύει σε άλλους είδους …μαγείες, στη γοητεία του υλικού, στη συμφιλίωση με το σώμα, χωρίς τον υπαρξιακό πανικό, την ιδέα θανάτου, η οποία φαντάζει μακάβρια, εάν σκεφτούμε ότι με τη μεταφυσική λογική όλα λειτουργούν και κληροδοτούνται με βάση την υστεροφημία. Σε αντίθεση, δεν περικλείει (δυνητικά) τρομακτική ελευθερία και ζωικό οξυγόνο η ιδέα της δημιουργίας απαλλαγμένη από τη σκέψη του τάφου;
Όπως γράφει κάπου ο συγγραφέας, κριτικός και σεναριογράφος Τάσος Γουδέλης, τα προηγούμενα απασχόλησαν ανά τους αιώνες άπειρους νόες, και εδώ ο ταχυγραφικός προβληματισμός μοιάζει με βλασφημία …αλλά οι περιστάσεις απαιτούν κάποια ανακλαστική αντίδραση, έστω και με τον κίνδυνο της αναπαραγωγής του κοινού τόπου.
Τέλος πάντων, το ανά χείρας βιβλίο επανεκδόθηκε με κάποιες διορθώσεις και συμπληρώσεις (είχε κυκλοφορήσει παλαιότερα από τη «Νεφέλη» και ήταν εξαντλημένο) σε μετάφραση, από τα γερμανικά _όπως αναφέρεται, σε αυτό που έχουμε εμείς του Αλέξανδρου Ίσαρη.
Το «Μαρτυρολόγιο», όπως μαρτυρά και ο υπότιτλος, είναι ημερολογιακές καταγραφές πάνω στην δημιουργική περίοδο του δημιουργού της «Θυσίας». Οι σημειώσεις αυτές είναι ριγμένες, όπως μαθαίνουμε, στο χαρτί παρορμητικά (βέβαια, όσο ασυστηματοποίητα μπορούσε να κάνει κάτι ένα άτομο σαν αυτόν, του οποίου ο _ας τον πούμε περφεξιονισμό, τον οδήγησε, στα τέλη της δεκαετίας του 70, να ξαναγυρίσει μία μεγάλη παραγωγή, το «Στάλκερ», γιατί δεν του άρεσε _λέει, το χρώμα της πρώτης εκδοχής!).
Σινεφίλ και μη, όσοι σε κάθε περίπτωση γοητεύτηκαν και ενδιαφέρθηκαν για τη ζωή και το έργο του και δεν είχαν την ευκαιρία να ρίξουν μια ματιά στο βιβλίο αυτό στην πρώτη του έκδοση, θα διασταυρωθούν με μια μεγάλη ποικιλία σχολίων και παντοειδών σκέψεων _ανάλογα με την προσωπική οπτική του καθένα. Δλδ για την ατμόσφαιρα των “δύσκολων” ημερών του σε ένα κοινωνικό και πνευματικό πλαίσιο που θεωρούσε καταπιεστικό, που τον ανάγκαζε στο μεγαλύτερο μέρος του κειμένου βασικά να γκρινιάζει και να διαμαρτύρεται για λεπτομέρειες που αυτός θεωρούσε μεγάλες αντιξοότητες. Παράλληλα, ο αναγνώστης θα συναντήσει σποραδικές σκέψεις πιο σύνθετες, που θυμίζουν το πιο θεωρητικό, αν και λαγαρό, βιβλίο του «Σμιλεύοντας τον χρόνο», όπου δεν θέλει _λέει να κυνηγά φαντάσματα και να προσκυνά είδωλα και το μόνο στο οποίο μπορεί να υπολογίζει στη ζωή του είναι η ικανότητα να αγαπάει. Το στοιχείο αυτό μπορεί να αναπτυχθεί μες στη ψυχή και να γίνει ο υπέρτατος παράγοντας που καθορίζει το νόημα της ζωής ενός ανθρώπου. Έργο μου είναι να κάνω το θεατή που βλέπει τις ταινίες μου να συνειδητοποιήσει την ανάγκη του να αγαπάει και να τον αγαπούν, να καταλάβει ότι τον καλεί η ομορφιά κοντά της… (δείτε και τα υπόλοιπα βιβλία του που κυκλοφορούν στη χώρα μας εδώ)
Μεγάλος φιλαναγνώστης, καταβρόχθιζε βιβλία, ρωσικά και ξένα από μεταφράσεις, γιατί δεν μιλούσε άλλες γλώσσες, πέραν της πολύ αγαπητής του μητρικής, τα οποία εδώ κι εκεί σχολιάζει ανάμεσα σε καυστικές παρατηρήσεις και διαρκή παράπονα, κάποτε κουραστικά _μια συνεχής γκρίνια για το τίποτα, για τον κόσμο της σοβιετικής κινηματογραφίας, τη γραφειοκρατία και κυρίως για την οικονομική του δυσπραγία. Αυτό ειδικά το τελευταίο γίνεται, από ένα σημείο και μετά, έμμονο στοιχείο στη σκέψη του. Η ειρωνεία είναι ότι ενώ στρέφεται εναντίον της υλικότητας _«πόσο αξιοθρήνητοι, άθλιοι και ακάλυπτοι είναι οι άνθρωποι, όταν έχουν στο μυαλό τους μονάχα το ψωμί, και δεν αντιλαμβάνονται πως αυτός ο τρόπος σκέψης τούς οδηγεί κατευθείαν στον θάνατο», την ίδια στιγμή τον ταλανίζει ως ανάγκη αυτή η παράμετρος… Ετσι είναι: πράγματα που αισθανόταν πως τον καταπίεζαν _ακόμη και ασήμαντα , πρόβαλλαν απειλητικά μπροστά του κάθε στιγμή. Οπότε το υπαρξιακό δράμα, που τον απασχολούσε σαν μια αποκαλυπτική νόσος, συμπληρωνόταν από το καθημερινό σύμπτωμα, εντείνοντας την αγωνιακή του κατάσταση.
Μπροστά σε δυνάμεις που, κατά τη γνώμη του, υπηρετούσαν το αρνητικό και το μη αγαθό, έπρεπε να παίρνει προφυλάξεις, σε σημείο απελπιστικά νευρωτικό. Και αυτές οι αντιξοότητες ήταν πολλές και ποικίλες. Μία από αυτές, η παρουσία του Κακού επί της Γης, που δεν είχε να κάνει με φτάχεια, ιμπεριαλισμό και πολέμους _αυτά δεν υπήρχαν για τον Αντρέι αλλά πχ. θυμάται και επαναλαμβάνει μια φράση του πατέρα του Αρσένι, στίχοι του οποίου συνοδεύουν τις εικόνες τού αυτοβιογραφικού «Καθρέφτη»… «Το Καλό είναι παθητικό, ενώ το Κακό ενεργητικό» (;;).
Ο δημιουργός του «Αντρέι Ρουμπλιόφ» ασφυκτιά σε ένα περιβάλλον όπου θεωρεί πως ο ίδιος είναι κάτι αξιοπερίεργο για τους συμπατριώτες του, εκ των οποίων _σκέφτεται, οι περισσότεροι επικοινωνούν με το έργο του δογματικά και μηχανιστικά. Οι σημειώσεις του φωτογραφίζουν μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα, που ευνοεί μονομερώς την «πνευματικότητα». Να σημειώσουμε εδώ, πως _παρά τα δυσνόητα νοήματα το «Ρουμπλιόφ» “έσπασε” ταμεία στην ΕΣΣΔ.
Να μην επεκταθώ παραπέρα σε εκτενέστερη παρουσίαση θεωρητικών πληροφοριών αμεθόδευτων σκοπεύσεων και αυθιστορήσεων, καταγραφών από ένα χέρι που μπορεί να τις «πέταγε» σκόρπιες στο ημερολόγιό του. Σε κάθε περίπτωση το λεύκωμα είναι διαθέσιμο στα βιβλιοπωλεία και το συστήνουμε _τουλάχιστον στους σινεφίλ (σε όσους έχουν υπομονή στη μελέτη)
Μαρτυρολόγιο
1973 _9 Ιανουαρίου
Προχτές έστειλα το σενάριο με όλες τις αλλαγές στην Επιτροπή. Ό Σίζοφ με διαβεβαίωσε πώς τις επόμενες τρεις βδομάδες θ’ αποφασιστεί αν θ’ αρχίσουμε ή όχι!
Θεέ μου, δώσε μου δύναμη!
24 Ιανουαρίου Τετάρτη
Υπήρξε μια εποχή όπου πίστευα πώς ό κινηματογράφος, σε αντίθεση με τις άλλες μορφές τέχνης, ασκούσε μια γενική επίδραση στους θεατές, ως ή πλέον δημοκρατική ανάμεσα τους. Γιατί πάνω άπ’ όλα το φιλμ είναι μια τελειωτική απεικόνιση. Μια φωτογραφική, σαφής απεικόνιση. Επομένως θα ’πρεπε να εντυπώνεται με τον ίδιο τρόπο σ’ όλους τούς θεατές. Αυτό σημαίνει πώς ό κινηματογράφος, λόγω της μονοσήμαντης φόρμας του, θα ’πρεπε να γίνεται εξίσου αντιληπτός άπ’ όλους. Μέχρις ενός σημείου φυσικά. Αυτό είναι λάθος. Πρέπει να βρούμε και να επεξεργαστούμε μια αρχή, με τη βοήθεια της οποίας θα μπορούσαμε ν’ απευθυνόμαστε στον καθένα χωριστά, ούτως ώστε να μεταφέρεται η γενική απεικόνιση στο προσωπικό επίπεδο του θεατή (όπως στη λογοτεχνία, τη ζωγραφική και τη μουσική). Νομίζω πώς ή βασική ιδέα στην προκειμένη περίπτωση θα ’πρεπε να είναι η εξής: “Όσο λιγότερα δείχνει κανείς, τόσο περισσότερο αναγκάζεται να σκέφτεται ό θεατής, πού βασιζόμενος σ’ αυτά τα λίγα, σχηματίζει μια εικόνα για το σύνολο. Σ’ ό,τι αφορά τους συμβολισμούς, πιστεύω πώς τα σύμβολα σε μια ταινία πρέπει να είναι τα σύμβολα της φύσης, της πραγματικότητας. Φυσικά, δεν αναφέρομαι εδώ σε μικρότερης σημασίας θέματα, αλλά στα μεγάλα, κρυμμένα νοήματα.
26 Ιανουαρίου Παρασκευή
Εδώ και μερικές μέρες είμαστε όλοι άρρωστοι. Εγώ διανύω ήδη την τρίτη εβδομάδα… Πάλι βρίσκομαι σ’ αυτή τη φριχτή κατάσταση μεταξύ ελπίδας και αβεβαιότητας. Θα μου δώσουν άραγε επιτέλους την άδεια να γυρίσω τη Φωτεινή Μέρα, Είναι μαρτυρικό να μην μπορείς να δουλέψεις.
Ο Σάσα Μισάριν μου έδωσε μια καλή ιδέα: Μπορούμε να γράψουμε ένα σενάριο με βάση το βιβλίο του Άουέζοφ Άμπάλο, και να το δώσουμε στο κινηματογραφικό στούντιο τού Καζακστάν. Πρέπει όμως να χειριστώ καλύτερα το θέμα τη φορά αυτή, για να μη μου φάνε πάλι τα χρήματα πού δικαιούμαι. Μόλις προ ολίγου τελείωσα τη φανταστική νουβέλα των αδελφών Στρουγκάτσκι Πικνίκ στην άκρη του δρόμου. Να κάτι πού θα μπορούσε επίσης να γίνει σενάριο.
Πρέπει τώρα να σκεφτώ σοβαρά με ποιό τρόπο μπορώ να βγάλω χρήματα δουλεύοντας στα ασιατικά στούντιο, ώστε να μπορέσω να ξεπληρώσω τα χρέη μου, πού έφτασαν τα 8.000 ρούβλια. Τώρα, μάλιστα, μετανιώνω πού απέρριψα την πρόταση πού μού είχαν κάνει ν’ αναλάβω την καλλιτεχνική διεύθυνση στην ταινία μικρού μήκους, πού βασίστηκε σ’ ένα διήγημα τού Τσίνγκις Άϊτμάτοφ. Τώρα θα εισέπραττα κάθε μήνα χρήματα γι’ αυτή τη δουλειά! Την επόμενη φορά θα φερθώ εξυπνότερα.
Υπάρχουν δύο κατηγορίες ονείρων. Στην πρώτη κατηγορία ο ονειρευόμενος κατευθύνει τα γεγονότα τού ονείρου του σαν μέσω κάποιας μαγικής δύναμης. Είναι κύριος της κατάστασης, είναι δημιουργός. Στη δεύτερη κατηγορία ο ονειρευόμενος δεν μπορεί να κατευθύνει τα πράγματα, είναι παθητικός και υποφέρει κάτω απ’ την πίεση τού ονείρου και την ανικανότητα του ν’ απελευθερωθεί απ’ αυτήν. Όσα του συμβαίνουν είναι άκρως δυσάρεστα, φοβερά και βασανιστικά (όπως στην πεζογραφία του Κάφκα).
… Ο ζωγράφος (όπως κι ο κάθε καλλιτέχνης) είναι πιθανόν να μη μπορεί να επεξεργαστεί τις παρατηρήσεις του. Ή έμπνευση, πού είναι αινιγματική ακόμα και γι ’ αυτόν τον ίδιο, πρέπει, χωρίς εκείνος να παρασυρθεί απ’ τις κυκλοτερείς οδούς των σκέψεων του, να εισβάλει τόσο απότομα στην εργασία πού πραγματοποιεί ώστε να μην το αντιληφτεί καν. Γιατί όποιος την παραμονεύει, την παρατηρεί, πασχίζοντας να τη συγκροτήσει, τη χάνει, όπως χάνουν μπροστά απ’ τα μάτια τους οι ήρωες των παραμυθιών το χρυσάφι πού τούς έλαχε, επειδή δε λειτούργησε σωστά κάποια λεπτομέρεια.
Ράινερ Μαρία Ρίλκε, Γράμματα για τον Σεζάν \ 21 Οκτωβρίου 1901
27 Ιανουαρίου Σάββατο
Πόσο θλιβερή είναι ή ζωή! Ζηλεύω όλους αυτούς πού μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους χωρίς να εξαρτώνται από το κράτος. Σχεδόν όλοι, έκτος άπ’ τούς ανθρώπους τού θεάτρου και τού κινηματογράφου (δεν αναφέρω την τηλεόραση γιατί, κατά τη γνώμη μου, δεν συγκαταλέγεται ανάμεσα στις τέχνες), είναι ελεύθεροι. Τί πρωτόγονο και ξεδιάντροπο πού είναι το καθεστώς μας! Χρειάζονται άραγε όλοι αυτοί οι άνθρωποι την ποίηση, τη ζωγραφική, τη μουσική; Όχι, κάθε άλλο! Γιατί τότε δεν θα υπήρχαν όλες αυτές οι δυσκολίες πού παρεμβάλλονται σ’ οτιδήποτε κάνουμε.
Μπορεί ν’ αποδειχτεί πώς ο Μπόρις Λεονίντοβιτς Παστερνάκ έχει δίκιο όταν ισχυρίζεται πώς θα κάνω άλλες τέσσερις ταινίες. Ή πρώτη είναι κιόλας έτοιμη — το Σολάρις. Μένουν, δηλαδή, όλες κι όλες τρεις ταινίες ακόμη!
Το μόνο πού επιθυμώ είναι να μπορώ να δουλεύω. Δεν θέλω τίποτ’ άλλο! Να δουλεύω! Δεν είναι παράλογο το γεγονός πώς ένας σκηνοθέτης πού ό ιταλικός τύπος αποκαλεί μεγαλοφυή, κάθεται εδώ πέρα με σταυρωμένα χέρια; Για να είμαι ειλικρινής, όλ’ αυτά μου φαίνεται πώς δεν είναι τίποτ’ άλλο παρά ή εκδίκηση των μετριοτήτων, πού με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχουν καταλάβει όλα τα πόστα. Ή μετριότητα μισεί την τέχνη. Όμως ολόκληρη ή ηγεσία αυτής της χώρας αποτελείται από μετριότητες.
Αν καταφέρω να γυρίσω τη Φωτεινή Μέρα, πρέπει προηγουμένως να ετοιμάσω την έκθεση για το σενάριο τού Ντοστογιέφσκι. O χρόνος βιάζει… ’Ή μήπως πρέπει ν’ αρχίσω να αδιαφορώ για όλα; Ποιό είναι το ομορφότερο δέντρο; Ίσως ή φτελιά. Μόνο πού μεγαλώνει κάπως αργά. Ποια δέντρα μεγαλώνουνε γρήγορα; Η λεύκα και ή ιτιά. Οι λεύκες είναι πανέμορφα δέντρα.
σσ.
“Φωτεινή, φωτεινή μέρα” (έκδοση ΕΣΣΔ μόνο _εξαντλημένο) ένα φωτογραφικό βιβλίο του Αντρέι Ταρκόφσκι, με φόντο τη σοβιετική καλλιτεχνική κουλτούρα και τον βαθύ πνευματισμό, αποτελεί μια συλλογή φωτογραφιών που δημοσιεύτηκε με την ευκαιρία έκθεσης και αποτελείται από φωτογραφίες polaroid που τραβήχτηκαν από τον ίδιο αλλά και από επαγγελματίες, με επεξεργασία του φωτογράφου Stephen Gill (σσ. Βρετανός πειραματικός, εννοιολογικός και ντοκιμαντέρ φωτογράφος), αναδεικνύει την ελκυστικότητα του βιβλίου..
Θα μπορέσω άραγε ν’ αποκτήσω αυτοκίνητο με τη μεσολάβηση του Φέντγια; Αυτός είναι ό μόνος πού μπορεί να με βοηθήσει. Εγώ μόνος μου δεν θα καταφέρω ποτέ ν’ αποκτήσω αυτοκίνητο. Κι αν θα εγκατασταθούμε στην έξοχή, πράγμα πού διακαώς επιθυμώ, το αυτοκίνητο θα είναι απαραίτητο.
Δευτέρα 29 Ιανουαρίου
Στις 5 Φεβρουάριου θ’ αρχίσει να παίζεται το Σολάρις στους κινηματογράφους της Μόσχας. Η πρεμιέρα θα δοθεί στο Μίρ και όχι στο Όκτγιάμπρ ή στο Ρωσία. Οι ιθύνοντες δεν κρίνουν την ταινία τόσο αξιόλογη ώστε να μπορέσει να προβληθεί σε μια αίθουσα πρώτης κατηγορίας.
σσ.
Το “Mir” είναι μια αίθουσα κινηματογράφου, θεάτρου και συναυλιών στο κέντρο της Μόσχας σε ένα ιστορικό (χτισμένο το 1881) κτίριο, που κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, κάηκε και στη συνέχεια ξεκίνησε η ανακατασκευή του για έναν κινηματογράφο σύγχρονων προδιαγραφών. Κατά την ανοικοδόμηση διατηρήθηκαν μόνο οι τοίχοι από τούβλα. Ο νέος κινηματογράφος το 1958 έγινε πανοραμικός με κοίλη οθόνη 31Χ11,5 μέτρων!! _με 1.226 θέσεις, που το 1960 μετατράπηκε σε ευρείας οθόνης τελευταίας τεχνολογίας και στη συνέχεια ανακατασκευάστηκε ξανά για να λειτουργεί και ως αίθουσα συναυλιών. Οκταγωνικό σε κάτοψη, με τον κύριο όγκο, επενδυμένο με γκρι κεραμικά πλακίδια, να υψώνεται πάνω από έναν εφυαλωμένο ορθογώνιο ύψους 10 μέτρων: Ο συνδυασμός γυάλινων _εφυαλωμένων και λευκών επιφανειών τοίχων είναι χαρακτηριστικός της σοβιετικής αρχιτεκτονικής του δεύτερου μισού της 10ετίας του 1950. Το στρογγυλό φουαγιέ του κινηματογράφου καλύπτεται με θόλους με λεπτά τοιχώματα που στηρίζονται σε πυλώνες, στο πάνω μέρος των οποίων κρύβονται τα φωτιστικά. Η διάμετρος της κυλινδρικής αίθουσας είναι περίπου 40 m, με καθίσματα αμφιθεατρικά για να υπάρχει πλήρης ορατότητα. Για να βελτιωθεί η ακουστική, οι τοίχοι της αίθουσας επενδύθηκαν με κατακόρυφα πηχάκια, πίσω από τα οποία τοποθετήθηκαν ηχοαπορροφητικά χαλάκια και μεγάφωνα. Η όλη κατασκευή καλύπτεται με κωνικό τρούλο από μεταλλικά ζευκτά. Αυτό το θαύμα της αρχιτεκτονικής χλεύασε ο Ταρκόφσκι, ως “2ης _3ης κατηγορίας”
Δείτε τον όγκο στη βάση 2+ όροφοι … επί ΕΣΣΔ ήταν εντευκτήριο
Ας πηγαίνουν _συνεχίζει στο “μαρτυρολόγιο”, λοιπόν, στο Ρωσία για να βλέπουν τις ταινίες αυτού τού βλάκα τού Γκεράσιμοφ.
Εγώ δεν θα παρακαλέσω κανέναν, αλλά ούτε και στην πρεμιέρα πρόκειται να πάω. Πρέπει να συνηθίσω σιγά σιγά στην ιδέα πώς κανείς δεν με χρειάζεται και ν’ αρχίσω να συμπεριφέρομαι ανάλογα. Πρέπει να είμαι υπεράνω όλων αυτών των πραγμάτων. Εγώ θα συνεχίσω να είμαι ό Ταρκόφσκι. Και υπάρχει μόνο ένας Ταρκόφσκι, ενώ με τους διάφορους Γκεράσιμοφ θα μπορούσες να σχηματίσεις ολόκληρη λεγεώνα… Η δική μου αποστολή είναι να φτιάχνω ταινίες — όποτε μου το επιτρέπουν. Δεν σκοπεύω ν’ αναμειχτώ στο πάρε-δώσε όλων αυτών των ματαιόδοξων ανθρώπων, πού θέλουν να λέγονται καλλιτέχνες.
σσ.
Η Κρατική Επιτροπή Κινηματογράφου της ΕΣΣΔ κυκλοφόρησε το «Stalker» τον Μάιο του 1979. Σύμφωνα με τους Segida, Miroslava και Sergei Zemlianukhin, στο βιβλίο τους «Domashniaia sinemateka: Otechestvennoe kino 1918–1996», η ταινία πούλησε 4,1 εκατομμύρια εισιτήρια με κυρίως αρνητικές κριτικές. Θεώρησαν ότι η ταινία δεν είχε δυναμική και _κυρίως ήταν πολύ αργή
σσ.
πολλά πλάνα διαρκούν πάνω από τέσσερα λεπτά: σύμφωνα με το «Films of Andrei Tarkovsky: A Visual Fugue», υπάρχουν συνολικά 142 πλάνα στα 163λ της ταινίας, με μια υποτονική μέση διάρκεια πλάνου άνω του ενός λεπτού, εστιάζοντας «ακατάστατα» στη φύση, στα δέντρα, το γρασίδι και το νερό. Χαρακτηριστικό παράδειγμα μια σκηνή που δείχνει ένα πλάνο από ένα ρυάκι και τα σκουπίδια που είναι πεταμένα μέσα στο νερό. Οι λήψεις, εντούτοις, έχουν στόχο να εγκλωβίσουν τον θεατή στον ανατριχιαστικό και ανοίκειο κόσμο του «Stalker». Σύμφωνα με τον Geoff Dyer στο «Zona: A Book About a Film About a Journey to a Room», η απάντηση του σκηνοθέτη στα παραπάνω ήταν η εξής: «Η ταινία πρέπει να είναι πιο αργή και βαρετή στην αρχή, ώστε οι θεατές που μπήκαν σε λάθος αίθουσα να έχουν χρόνο να φύγουν πριν αρχίσει η κύρια δράση».
Τηλεφώνησε ό Ταράσοφ. Οι διοργανωτές της πρεμιέρας τον ανακάλυψαν κάπου στο Μίρ. Η Λαρίσα του είπε πως είμαι πράγματι άρρωστος και ότι δεν μπορώ να πάω στην πρεμιέρα. Για να καταλάβω πώς πρέπει να προχωρήσω πρέπει πρώτα να γυρίσω πάση θυσία τη Φωτεινή Μέρα. Είναι αδύνατο ν’ αποφασίσω ποιος θα είναι ό τίτλος για τη μελλοντική ταινία μου. Δεν μπορούμε να ονομάζουμε κινηματογραφική τέχνη την κάθε ιστοριούλα πού γίνεται ταινία. Όλ’ αυτά δεν έχουν καμιά σχέση με το σινεμά. Μια κινηματογραφική ταινία είναι πάνω άπ’ όλα ένα έργο τέχνης, που δεν το συναντάμε σε κανένα άλλο καλλιτεχνικό είδος. Αυτό σημαίνει πώς μια ταινία μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο με τα μέσα πού προσφέρει ό κινηματογράφος.
Αχ, τί ωραία θα ήταν αν βρισκόταν κάποιος πού θα μού έκλεινε ένα πενταετές συμβόλαιο, δίνοντάς μου τη δυνατότητα να γυρίσω όσα και όποια φιλμ θέλω εγώ! Έτσι δεν θα ’χανα καθόλου χρόνο, και μέσα σε πέντε χρόνια θα μπορούσα να φτιάξω μέχρι και δέκα ταινίες.
1η Φεβρουάριου
31 Ιανουαρίου Τετάρτη
Η σκληρή ζωή προέβλεψε για τον καθένα μας έναν εντελώς συγκεκριμένο ρόλο. Μάς οδηγεί σε καταστάσεις ευνοϊκές για την ανάπτυξη ορισμένων πτυχών της ψυχής, πού μάς βοηθούν να τα βγάλουμε πέρα με το ρόλο αυτό. Η υπόλοιπη περιοχή της ψυχής μας νεκρώνεται. Κι έτσι γεννιούνται ή αποξένωση, ό φόβος, ή καχυποψία, ή χυδαιότητα και ό θάνατος κάθε ελπίδας. Σήμερα έχει τα γενέθλιά της ή Λάροτσκα. Κι εγώ είμαι άρρωστος. Και στο σπίτι δεν υπάρχει ούτε ένα καπίκι. Ή καημένη ή Λάροτσκα! Όμως τί να κάνουμε; Μπορούμε, βέβαια, να γιορτάσουμε τα γενέθλιά της μιαν άλλη φορά, όταν τα πράγματα θα ’ναι καλύτερα. Τί τραβάει αυτή ή γυναίκα μαζί μου! Μόνο ό Θεός ξέρει πώς μπορεί και αντέχει.
Τώρα μόλις μού ήρθε μια ιδέα: Θα μπορούσα να σκηνοθετήσω τον Ηλίθιο για την τηλεόραση — έγχρωμο και σε φέτα μέρη. Πρέπει να μιλήσω αμέσως με τον Λάπιν.51 Χωρίς μεσολαβητές και περιττούς γραφειοκράτες. Δεν είναι άσχημο σαν ιδέα.
2 Φεβρουαρίου
Να σκηνοθετήσω τον Ηλίθιο σε μια τηλεοπτική σειρά. Μια ταινία για τον Ντοστογιέφσκι και τον Πατέρα Σεργκέι — επίσης για την τηλεόραση. Δεν είναι άσχημη ιδέα να κάνω τον Ηλίθιο σε εφτά επεισόδια.
Πρέπει να βρω τώρα αμέσως κάποιο τρόπο να βγάλω χρήματα. Ό Σάσα Μισάριν κι εγώ θα μπορούσαμε να γράψουμε σε μικρό διάστημα ένα σενάριο επί παραγγελία. Θα ήταν καλά αν υπογράφαμε αμέσως δύο τρία συμβόλαια για τρία διαφορετικά σενάρια. Ό Βαλέρα X. θα μπορούσε να μεσολαβήσει για μάς. Έχει ήδη μιλήσει με κάποιον άπ’ την Μολδαβία. Και στο Καζακστάν έχουμε τον Όκέγεφ. Γι’ αυτόν σίγουρα μπορούμε να γράψουμε ένα σενάριο.
Σήμερα τηλεφώνησε ο Κιρίλιν, ό διευθυντής τού Κέντρου Διανομής Ταινιών της Μόσχας. Είχε θορυβηθεί όταν έμαθε για την αρρώστια μου τη μέρα της πρεμιέρας. Από τη συζήτησή μας συμπέρανα πώς έχει μιλήσει με τον Ροτσακόφ. Προφανώς, ό Ταράσοφ δεν κράτησε το στοματάκι του κλειστό σε ό,τι αφορά τις απόψεις μου για την πρεμιέρα τού Σολάρις. Τόσο το καλύτερο. Θα ’πρεπε να τούς στείλουνε όλους αυτούς στου διαβόλου τη μάνα, γιατί είναι εντελώς άχρηστοι.
4 Φεβρουαρίου:
Λένε πώς ο Μπασκάκοφ έδωσε την άδεια για την ταινία. Πράγμα Κυριακή πού σημαίνει πώς πρέπει να πέσουμε με τα μούτρα στη δουλειά. Πρώτα όμως πρέπει να γίνω καλά. Αυτή ή γρίπη δεν υποχωρεί με τίποτα.
Ξαναδιαβάζω γι’ άλλη μια φορά τον Ηλίθιο. Νομίζω πώς ή μεταφορά του στην τηλεόραση δεν θα είναι καθόλου εύκολη. Οι μεγαλύτερες δυσκολίες θα προκύψουν στη συγγραφή τού σεναρίου. Το υλικό τού μυθιστορήματος χωρίζεται χονδρικά σε σκηνές και σε σημειώσεις γύρω απ’ τις σκηνές, δηλαδή στην απαρίθμηση όλων αυτών πού είναι σημαντικά για την εξέλιξη τού μύθου. Το να εξαφανίσεις τις σημειώσεις αυτές άπ’ το σενάριο είναι φυσικά αδύνατο. Μερικές πρέπει αναγκαστικά να διασκευαστούν σε σκηνές.
Όμως για όλ’ αυτά έχουμε καιρό. Εκείνο πού προέχει τώρα είναι ή Φωτεινή Μέρα. Φυσικά το πιο ολοκληρωμένο, το πιο άψογο βιβλίο τού Ντοστογιέφσκι, πού προσφέρεται όσο κανένα άλλο απ’ τα βιβλία του για να μετατραπεί σε σενάριο, είναι το Έγκλημα και Τιμωρία. Αλλά αυτό το κατακρεούργησε ο Λιόβα Κουλιτζάνοφ. Το Φωτεινή Μέρα (σσ. κόλλησε η βελόνα…) δεν μ’ αρέσει σαν τίτλος. Είναι αδύνατος. Μαρτυρολόγιο θα ήταν ένας ωραίος τίτλος, άλλα αυτόν δεν θα τον καταλάβει κανείς. Κι έπειτα, μόλις μάθουν τί σημαίνει, θα τον απαγορεύσουν αμέσως.Ο Εξιλασμός ακούγεται κάπως κοινότοπο, αλά Βέρα Πάνοβα. Ή Εξομολόγηση παραείναι αλαζονικά σαν τίτλος. Το Γιατί στέκεσαι μακριά; είναι καλύτερο, αλλά ασαφές.
Σχεδόν κάθε πραγματικότητα, μολονότι διέπεται από αναμφισβήτητους νόμους, είναι σχεδόν πάντοτε απίθανη και αναληθής. Κι όσο πιο αληθινή είναι, τόσο είναι και πιο απίθανη.
Ο Λέμπεντεβ στον Ηλίθιο
7 Φεβρουάριου
6 Φεβρουάριου
5 Φεβρουάριου Δευτέρα
Στο διεθνές κινηματογραφικό φεστιβάλ της Γιουγκοσλαβίας, ο Ρουμπλιόφ πήρε το μεγάλο βραβείο. Αυτό είναι το φεστιβάλ των φεστιβάλ, όπου προβλήθηκαν τα βραβευμένα φιλμ όλων των χωρών της χρονιάς 1971/72. Εκτός από τον Ρουμπλιόφ, παίχτηκαν επίσης από μας οι ταινίες “Δαμάζοντας τη φωτιά” και “Την αυγή είναι όλα ακόμη σιωπηλά εδώ”.
(σσ. προφανώς αναφέρεται 1._ στην Ukroshcheniye ognya _Укрощение огня Taming of the Fire ταινία του 1972, σε σκηνοθεσία Daniil Khrabrovitsky _7.1\10 στο imdb, που εκτός από τις βραβεύσεις στην ΕΣΣΔ _καλύτερης ταινίας, πρώτου ανδρικού ρόλου Βραβείο των Αδελφών Βασίλιεφ κλπ. έλαβε επίσης πάνω από 20 βραβεία σε διάφορα φεστιβάλ συμπεριλαμβανομένου του Βραβείου Crystal Globe International Film Festival του Karlovy Vary _1972 και 2._ στο κλασσικό πλέον “A zori zdes tikhie ήρεμες ήταν οι αυγές” _1972 ‑8.1\10 στο imdb)
(συνεχίζει ο Ταρκόφσκι)
Αυτές οι ταινίες, όπως ήταν φυσικό, δεν πήραν καμιά διάκριση. Βραβεύονται μόνο αιδώ, κατόπιν υποδείξεως των υψηλή ισταμένων. Θα ήθελα να ξέρω ποιές ήταν οι άλλες συμμετοχές. Όμως αυτό δεν μπορώ να το μάθω, φυσικά, ούτε από την Ένωση Κινηματογραφιστών ούτε από την Επιτροπή.
Χθες μου τηλεφώνησε ο Ούρουσέφσκι για να με συγχαρεί. Τη βράβευση την πληροφορήθηκε άπ’ το ραδιόφωνο. Οι προϊστάμενοί μου δεν αντέδρασαν καθόλου. Αυτό ήταν το τέταρτο διεθνές βραβείο πού απονεμήθηκε στον απαγορευμένο Ρουμπλιόφ. (αναφερθήκαμε παραπάνω σχετικά με το _δήθεν “απαγορευμένο”) Ακούω πώς το Σολάρις αρέσει στον κόσμο. Δεν υπάρχουν άδειες θέσεις, ούτε έφυγε ως τώρα κανείς στη διάρκεια της προβολής (σσ. !!). Κάποιος μάλιστα, όταν τελείωσε ή ταινία φώναξε Ζήτω ο Ταρκόφσκι! Θα δούμε πώς θα πάει στη συνέχεια.
ΦΩΤΕΙΝΗ, ΦΩΤΕΙΝΟΤΑΤΗ ΜΕΡΑ
…Οι αρχάριοι δεν επιτρέπεται να έχουν δύο βέλη! Γιατί βασιζόμενοι στο δεύτερο, χρησιμοποιούν απερίσκεπτα το πρώτο. Να σκέφτεσαι, κάθε φορά, πώς δεν έχεις άλλη επιλογή παρά αυτήν: ότι δηλαδή πρέπει να βρίσκεις το στόχο σου μ’ ένα και μοναδικό βέλος!
Γιοσίντα Κενκόο
“Αν βρίσκεσαι σε δίλημμα για το αν πρέπει να κάνεις ή να μην κάνεις κάτι, θα σου ’λεγα πώς είναι καλύτερα να μην το κάνεις…
Συλλογή γνωμικών των αρχηγών της βουδιστικής ομάδας
Τζόντο-Σίνσο (1287)
Μίλησα πρόσφατα με τον Ρέρμπεργκ. Μου είπε πώς ή επεξεργασία του υλικού έπρεπε να γίνει με κλασικό τρόπο. Πώς δεν πολυπιστεύει στις καινούριες μεθόδους. Κάνει λάθος — στόχος μας πρέπει να είναι ή απλότητα. Όσο πιο απλά, τόσο και βαθύτερα. Όλα πρέπει να ’ναι απλά, ελεύθερα, φυσικά, χωρίς ψεύτικες εντάσεις. Αυτό είναι το ιδανικό το δικό μου.
15 Φεβρουάριου
Ξαναδιάβασα τον Ηλίθιο και, για κάποιον άγνωστο λόγο, μειώθηκε ξαφνικά το ενδιαφέρον μου γι’ αυτόν. Δεν ξέρω γιατί, αλλά διαβάζοντάς τον ένιωσα πλήξη. Είμαι εδώ κι ένα μήνα άρρωστος στο κρεβάτι, και δεν βλέπω καμιά καλυτέρευση. Νιώθω τόσο αδύναμος, πού δεν μπορώ να σταθώ στα πόδια μου. Ο Τιάπα είναι κι αυτός άρρωστος, πράγμα πού χειροτερεύει την κατάσταση. Βασανίζεται ο δύστυχος τόσο πολύ! Τα μάτια του είναι διαρκώς υγρά και λυπημένα. Βήχει ασταμάτητα κι έχει γίνει πετσί και κόκαλο. Δεν ξέρουμε τί να κάνουμε.
Ο Ντοστογιέφσκι στα νιάτα του έγραφε πριν πέσει να κοιμηθεί δύο τρία σημειώματα, πού είχαν περίπου το έξης περιεχόμενο: Σήμερα υπάρχει περίπτωση να πέσω σε λήθαργο, γι ’ αυτό περιμένετε, σάς παρακαλώ, αρκετές μέρες πριν αποφασίσετε να με θάψετε… Ο ίδιος ό Φιόντορ Μιχαήλοβιτς ισχυρίζεται πώς σίγουρα θα έχανε τα λογικά του αν δεν συνέβαινε εκείνη ή φοβερή ιστορία με τη δίκη της ομάδας τού Πετρασέφσκι. Υπάρχουν κι άλλες μαρτυρίες για την επικίνδυνα κλονισμένη υγεία του, αρκετά πριν από κείνη την εποχή.
Η απόφαση τού Νικολάου του Α’ να μετατρέψει τη θανατική ποινή σε τέσσερα αντί για οχτώ χρόνια καταναγκαστικά έργα και τέσσερα χρόνια στρατιωτική θητεία σαν απλός στρατιώτης, σήμαινε γι’ αυτόν τη διατήρηση των δικαιωμάτων του ως πολίτη, κάτι δηλαδή πού συνέβαινε για πρώτη φορά στη Ρωσία. Γιατί ως τότε όλοι όσοι καταδικάζονταν σε καταναγκαστικά έργα έχαναν για πάντα τα πολιτικά τους δικαιώματα.
Την ώρα πού διαβαζόταν ή καταδικαστική απόφαση βγήκε ο ήλιος, και ο Φιόντορ Μιχαήλοβιτς είπε στον Ντούροφ πού στεκόταν δίπλα του: Δεν είναι δυνατόν να μάς εκτελέσουν. (Υπάρχουν αντιστοιχίες ανάμεσα σ’ αυτή τη σκηνή και στην αφήγηση τού κατάδικου στον Ηλίθιο. Πρέπει να βρω αμέσως μια ολοκληρωμένη έκδοση των έργων του Ντοστογιέφσκι.) Επάνω στην εξέδρα, όταν ό Κάσκιν πρόσεξε πώς ό παπάς είχε έρθει χωρίς τα άγια μυστήρια, γύρισε και ρώτησε με ψιθυριστή φωνή τον αξιωματικό πού είχε το γενικό πρόσταγμα στα γαλλικά: Είναι αλήθεια πώς δεν θα μας εξομολογήσουν και δεν θα μάς δώσουν άφεση αμαρτιών; Τότε ο στρατηγός Γκλάχοφ του είπε: Θα δοθεί χάρη σε όλους σας. Είναι πολύ περίεργο το ότι ό Κάσκιν δεν κοινοποίησε αμέσως αυτή την είδηση στους συντρόφους του. Ο Φιόντορ Μιχαήλοβιτς περιγράφει τη σχεδόν μυστική αγωνία πού τον κατέλαβε εκείνη τη στιγμή πού περίμενε την εκτέλεση του, καθώς βρισκόταν στο κατώφλι του άλλου κόσμου!
Πίστευε στην αθανασία της ψυχής… Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ντέμπου, ή χάρη αυτή φάνηκε σαν προσβολή για πολλούς απ’ τούς καταδίκους, γιατί είχαν επιστρατεύσει όλο τους το θάρρος για ν’ αντιμετωπίσουν γενναία το θάνατο, πράγμα πού τώρα αποδεικνυόταν άχρηστο, όπως περιττές εμφανίζονταν μεμιάς και ή τρέλα του Γκριγκόριεφ και ή αγωνία, καθώς και ή προσπάθεια πού είχαν καταβάλει για να διατηρήσουν την αξιοπρέπεια τους ως το τέλος. Ο Ντοστογιέφσκι είχε μερικές γυναικείες ιδιοτροπίες και καπρίτσια. Υπέφερε συχνά από ημικρανίες και πόνους στη σπονδυλική στήλη.
16 Φεβρουάριου
Σχεδόν σε κάθε άνθρωπο τού καιρού μας κρύβεται ένας δήμιος.
Αναμνήσεις απ’ το σπίτι των πεθαμένων
Η αρρώστια μου χειροτερεύει διαρκώς. Σε κάθε κρίση φαίνεται πως χάνω όλο και περισσότερο το μνημονικό μου, τη δύναμη να σκέφτομαι οι ψυχικές και οι σωματικές μου δυνάμεις λιγοστεύουν. Η αρρώστια αυτή θα με οδηγήσει στην κατάρρευση, στην τρέλα ή στο θάνατο.
Αναμνήσεις απ’ το σπίτι των πεθαμένων
Ό Ντοστογιέφσκι μιλούσε με χαμηλή, σχεδόν ψιθυριστή φωνή, κάποιες απ’ τις φορές πού κάτι τον διέγειρε σε μεγάλο βαθμό, οπότε ζωήρευε ολόκληρος· μόνο τότε δυνάμωνε τη φωνή του. Εξάλλου, εκείνη την εποχή, προς τα τέλη τού 1859, θα μπορούμε να πει κανείς πώς ήταν αρκετά ήρεμος, σχεδόν φυσιολογικός, μέσα του υπήρχε άκόμα πολλή τρυφερότητα και ηρεμία, πού αργότερα, ιδίως τα τελευταία χρόνια, τον εγκατέλειψαν μετά από τόσα βάσανα πού είχε περάσει.
17 Φεβρουάριου Σάββατο
Θυμάμαι πολύ έντονα το παρουσιαστικό του. Τότε είχε μόνο μουστάκι. Παρ’ όλο το ψηλό του μέτωπο και κείνα τα υπέροχα μάτια του, έμοιαζε με στρατιώτη, θέλω να πω με κάποιο απλό άνθρωπο τού λαού. Την ίδια εντύπωση μου είχε κάνει όταν την πρωτοσυνάντησα και ή πρώτη του γυναίκα, ή Μαρία Ντιμίτριεβνα. Την είχα βρει συμπαθητική έτσι πού ήταν χλομή και γλυκιά, αν και τα χαρακτηριστικά αυτά δεν ήταν ούτε πολύ σταθερά ούτε πολύ σαφή. Έβλεπες ακόμη από τότε τα ίχνη της αρρώστιας πού την έστειλε αργότερα στον τάφο.(Αυτά γράφει ο Νικολάι Νικολάγεβιτς Στράχοφ για την παράνομη ομάδα τού Μιλιούκοφ)
Προς το τέλος της ζωής του άρχισε να υποστηρίζει την περίφημη αρχή L’ art pour L’ art (σσ H τέχνη για την Τέχνη) Γιατί. Αναμφίβολα μέχρι τότε δεν γνώριζε και πολύ καλά την τέχνη της απαγγελίας. Όμως τα τελευταία χρόνια διάβαζε με τόσο θαυμαστό τρόπο και με τόσο δόσιμο, πού πάντα ενθουσίαζε τούς ακροατές του.
Στράχοφ
Δεν θυμάμαι αν έχω γράψει σ’ αυτό το τετράδιο για τη συζήτησή μου με τον Παστερνάκ (ή μάλλον με το πνεύμα του) σε κάποια πνευματιστική συγκέντρωση. Αυτή τη στιγμή βαριέμαι να ψάξω. Όταν τον ρώτησα, λοιπόν, πόσες ταινίες θα γυρίσω ακόμα, μου είπε: τέσσερις. Τότε φώναξα: Τόσο λίγες; Κι εκείνος απάντησε: Ναι, αλλά καλές. Μία άπ’ αυτές τις τέσσερις την έχω γυρίσει ήδη. Δεν ξέρω αν μπορεί να την χαρακτηρίσει κανείς ως πολύ καλή. Εγώ πάντως την αγαπώ.
Γενικά (ό Ντοστογέφσκι) ήταν ύπερευαίσθητος καί αρκετά εύέξαπτος.
Στράχοφ
Ο Στράχοφ για την περίοδο 1861–63:
Το συνηθισμένο ήταν να έχει μία κρίση επιληψίας το μήνα. Όμως μερικές φορές, αν και σπανίως, οι κρίσεις ήτανε συχνότερες. Όταν βρισκόταν στο εξωτερικό, συνέβη να μην έχει ούτε μία κρίση σε διάστημα τεσσάρων μηνών… Φοβόταν μονίμως πώς πλησίαζε ή επόμενη κρίση, αλλά τις περισσότερες φορές οι φόβοι του αυτοί διαψεύδονταν. Νομίζω πως ήταν κάποια παραμονή της Κυριακής τού Πάσχα, όταν ήρθε γύρω στις 11 τό βράδυ στο σπίτι μου, όπου είχαμε μια πολύ έντονη συζήτηση. Δεν θυμάμαι πια για ποιο θέμα, όμως ξέρω πώς επρόκειτο για κάτι σημαντικό και σοβαρό. Ο Φιόντορ Μιχαήλοβιτς ήταν αναστατωμένος κι άρχισε να πηγαίνει πάνω κάτω στο δωμάτιο. Εγώ καθόμουν στο τραπέζι. Μιλούσε για κάτι χαρούμενο, για κάτι υπέροχο. Όποτε επικροτούσα τούς συλλογισμούς του με κάποια παρατήρηση, στρεφόταν προς τη μεριά μου και το πρόσωπό του έλαμπε από ενθουσιασμό. Έτσι μπορούσα να δα πώς ή αναστάτωσή του είχε φτάσει στο ζενίθ της. Κάποια στιγμή στάθηκε ακίνητος, σαν να έψαχνε να βρει τις κατάλληλες λέξεις για να μπορέσει να διατυπώσει τις σκέψεις του, και μετά άνοιξε το στόμα. Τον κοίταζα με τεντωμένη την προσοχή μου, γιατί καταλάβαινα πώς ήταν έτοιμος να εκστομίσει κάτι ξεχωριστό, κάτι πραγματικά αποκαλυπτικό. Άξαφνη, βγήκε απ’ το ανοιγμένο στόμα του ένας περίεργος, μακρόσυρτος κι ακατανόητος ήχος κι αμέσως το σώμα του σωριάστηκε αναίσθητο καταγής. Ή κρίση δεν ήταν τη φορά αυτή πολύ Ισχυρή, αλλά εξαιτίας των σπασμών το σώμα του έμοιαζε κάθε τόσο να γίνεται μακρύτερο έτσι πού τεντωνόταν ολόκληρο. Άπ’ την άκρη τού στόματός τον έτρεχαν αφροί. Συνήλθε ύστερα από μισή ώρα κι εγώ τον συνάδουσα με τα πόδια ως το σπίτι του, πού δεν απείχε και πολύ άπ’ το δικό μου. Στη διάρκεια αυτών των κρίσεων συνέβαιναν συχνά μικροί τραυματισμοί κι ο άρρωστος υπέφερε υπερβολικά από μυαλγίες πού τού προκαλούσαν οι επιληπτικοί σπασμοί. Μερικές φορές το πρόσωπό τον γινόταν κατακόκκινο ή γέμιζε λεκέδες. Ένιωθε καταπτοημένος κι αυτό το συναίσθημα προερχόταν κυρίως, σύμφωνα με τα ίδια του τα λόγια, απ’ το ότι, κατά κάποιο τρόπο, ένιωθε πώς ήταν εγκληματίας. Έμοιαζε σαν να βάραινε τη συνείδησή του κάποια εγκληματική πράξη, κάποιο τερατώδες ανοσιούργημα.
Έγραφε σχεδόν πάντοτε τη νύχτα, τα μεσάνυχτα, όταν όλοι στο σπίτι κοιμόντουσαν βαθιά. Έγραφε ως τις έξι το πρωί, έχοντας για συντροφιά το σαμοβάρι του και πίνοντας συνέχεια κρύο, όχι πάρα πολύ δυνατό τσάι. Ξυπνούσε στις δύο με τρεις το απόγευμα και ή μέρα περνούσε με συζητήσεις, περιπάτους ή επισκέψεις σε σπίτια φίλων. Τα τελευταία χρόνια πού δήλωνε σλαβόφιλος, ήταν ανά πάσα στιγμή έτοιμος να ειρωνευτεί τούς διανοούμενούς μας και τα έργα τους, με τον ίδιο τρόπο πού τον χτυπούσε παλιότερα ή εφημερίδα Ημέρα.
Χρησιμοποιούσε εκείνες τις ζωντανές, απλές, ανεπιτήδευτες εκφράσεις, πού προσδίδουν τόση γοητεία στις ρώσικες κουβέντες. Επιπλέον τού άρεσε, ιδίως εκείνη την εποχή, να κάνει διάφορα χωρατά. Τα τσουχτερά του πειράγματα όμως δεν άρεσαν ιδιαίτερα
💀 Θεωρίες συνωμοσίας
Κάποιοι από τους συντελεστές, εργαζόμενους και μη _σύμφωνα με ανεπιβεβαίωτες πληροφορίες πέθαναν κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων του “Stalker”. Το μεγαλύτερο μέρος της ταινίας διαδραματίζεται σε βάλτο μέσα στη λεγόμενη «Ζώνη», με γυρίσματα κοντά στην πόλη Ταλίν της Εσθονίας, σε δύο εγκαταλελειμμένους υδροηλεκτρικούς σταθμούς στον ποταμό Jägala, με ηθοποιούς και συνεργείο βρεγμένους και καλυμμένους από λάσπη. Υπάρχει μια σκηνή με χιόνι που πέφτει το καλοκαίρι και λευκό αφρός που επιπλέει στο ποτάμι. Μίλησαν για τοξικά χημικά… για κάποιο φρικτό δηλητήριο _και ως γνωστό ο Ταρκόφσκι _αν και δεν βουτήχτηκε στα νερά, πέθανε _πολύ αργότερα το 1986, μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο. Αν και όπως είδαμε στο μαρτυρολόγιο, αναφέρει την αρρώστια του από πολύ νωρίτερα είπαν πως έφταιγαν οι “κακοί” σοβιετικοί που … κλπ
Κι παράλληλα κάποια περίεργα νήματα: μια από τις ερμηνείες που δίνονται για την γένεση της Ζώνης είναι η «κατάρρευση του 4ου καταφύγιου». Επτά χρόνια μετά την πρεμιέρα της ταινίας, ο 4ος αντιδραστήρας στο πυρηνικό εργοστάσιο του Τσέρνομπιλ στην Ουκρανία εξερράγη. Στην ταινία, ο Επιστήμονας έχει κρυφό σχέδιο να καταστρέψει την καρδιά της Ζώνης με μια μίνι πυρηνική βόμβα που μεταφέρει στο σακίδιό του (τελικά μετανιώνει, την αποσυνδέει και πετάει τα κομμάτια της σε ένα πλημμυρισμένο δωμάτιο). Σε κάποιο άλλο πλάνο, διακρίνονται κάποια νομίσματα μέσα στο νερό. Πρόκειται _έγραψαν για εσθονικά νομίσματα του 1936 _δλδ ακριβώς 50 χρόνια πριν το Τσέρνομπιλ (1986). Και σε μια από τις τελικές σεκάνς του έργου, ο Στάλκερ κι η οικογένειά του βαδίζουν μπροστά από ένα εργοστάσιο που κάλλιστα θα μπορούσε να είναι και πυρηνικός σταθμός, συνοδευόμενοι από ένα μεγαλόσωμο μαύρο σκυλί – τυπικό ψυχοπομπό ζώο που παραπέμπει σε ένα σωρό μορφές της μυθολογίας και της αποκρυφιστικής-εσωτεριστικής παράδοσης.
Μύθοι και πραγματικότητα με αφορμή την τηλεοπτική σειρά «Τσέρνομπιλ»
Στο Τσέρνομπιλ, τα πυροσβεστικά οχήματα που έφτασαν πρώτα στον αντιδραστήρα μετά την έκρηξη εγκαταλείφθηκαν επί τόπου επειδή μολύνθηκαν από τη ραδιενέργεια. Πολλά άλλα στρατιωτικά οχήματα που χρησιμοποιήθηκαν στις διαδικασίες καθαρισμού εγκαταλείφθηκαν στη Ζώνη Αποκλεισμού, εξαιτίας της μόλυνσης. Στο «Στάλκερ», οι τρεις πρωταγωνιστές, έχοντας μπει στη Ζώνη, βρίσκουν εγκαταλειμμένα στρατιωτικά οχήματα. Στην παράξενη επιγραφή που βλέπουμε στην πόρτα του τζιπ με το οποίο οι τρεις πρωταγωνιστές προσπαθούν να ξεφύγουν από τους φρουρούς της Ζώνης, διακρίνουμε ένα κυριλλικό κι ένα λατινικό ακρωνύμιο καθώς επίσης και τον Κρόνο. Το λατινικό ακρωνύμιο είναι «IETC». Το IETC είναι το Διεθνές Κέντρο Περιβαλλοντικής Τεχνολογίας (International Environmental Technology Centre) που βοηθά τις αναπτυσσόμενες χώρες να υιοθετήσουν ισχυρές περιβαλλοντολογικές πολιτικές. Είναι τμήμα του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ (UNEP). Η ίδρυση του UNEP ήταν αποτέλεσμα της Διάσκεψης για το Ανθρώπινο Περιβάλλον που έγινε 1972. Την ίδια ακριβώς χρονιά που ξεκίνησε η ανοικοδόμηση του πυρηνικού αντιδραστήρα στο Τσέρνομπιλ. Ο Κρόνος που υπάρχει στην εικόνα θα μπορούσε να συμβολίζει τα όρια (που ξεπεράστηκαν εξαιτίας της Ύβρεως, με τις γνωστές τραγικές συνέπειες). Το «ИВК» μεταγράφεται ως «ΙΒΚ» στα Ελληνικά και θα μπορούσε να αποτελεί συντετμημένη μορφή του «Ιβανκίβ», δηλαδή της επαρχίας στην οποία ανήκει διοικητικά το Τσέρνομπιλ _όλα αυτά και πολλά ακόμη είναι γραμμένα με χαρτί και καλαμάρι, με μπόλικο αντικομουνισμό ‑αντισοβιετισμά … να μη σας κουράζουμε.
Μέχρι και _αρχίζοντας από ένα πλάνο στην αρχή της ταινίας όπου, περιμένοντας τον Στάλκερ, ο συγγραφέας μιλά με μια γυναίκα που θέλει να έρθει μαζί τους σε ένα απροσδιόριστο σκηνικό που μοιάζει με λιμάνι και από πίσω τους διακρίνεται ένα σαραβαλιασμένο κουφάρι πλοίου με την επιγραφή «KOBAJΑ». Η λέξη αυτή _λένε, σημαίνει «λουκάνικο» στα Σερβικά (όχι στα Ρωσικά είναι «Κολμπασά») και _copy-paste “όταν ορίστηκε η Ζώνη Αποκλεισμού, στο Τσερνόμπιλ συνολικά 50.000 γελάδια, πρόβατα και κατσίκια εκκενώθηκαν από την περιοχή με τα περισσότερα να έχουν τραφεί με μολυσμένο χορτάρι και τα μισά πολύ μολυσμένα στα σφαγεία. Οι Σοβιετικοί διαχειριστές δεν ήθελαν να χαραμίσουν ζωικά προϊόντα κι έδωσαν εντολή το μολυσμένο κρέας να βαθμονομηθεί, αναλόγως των επιπέδων ραδιενέργειας. Το λιγότερο μολυσμένο πλύθηκε, ανακατεύτηκε με καθαρό και με το μίγμα παρασκευάστηκαν λουκάνικα που διανεμήθηκαν σε καταστήματα σε ολόκληρη την (τότε) αχανή Σοβιετική Ένωση. Φυσικά τα μόνα καταστήματα που δεν προμηθεύτηκαν αυτά τα λουκάνικα ήταν της Μόσχας, εκεί δηλαδή που διέμεναν οι αξιωματούχοι που είχαν την «φαεινή» αυτή ιδέα!” …
