Η ομιλία-παρέμβαση του Γιώργου Μουσγά* στην παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Μόττα «Ναι, αλλά ο Στάλιν» στην Αθήνα.
Είμαι συνταξιούχος δημοσιογράφος. Για 28 χρόνια κάλυψα το υγειονομικό ρεπορτάζ του «Ριζοσπάστη», ενώ παράλληλα είχα την επιμέλεια της μηνιαίας εφημερίδας «Ο Συνταξιούχος του ΟΑΕΕ», μέχρι το τέλος του 2021.
Δεν διεκδικώ, δηλαδή, ρόλο ιστορικού ή βιβλιοκριτικού και μάλιστα για ιστορικές παρουσίες, όπως του Στάλιν, που είναι μια πολύ δύσκολη περίπτωση. Γι’ αυτό και η ομιλία μου έχει έντονα βιώματα και στοιχεία ρεπορτάζ.
Εν πρώτοις να «εξομολογηθώ»: Η «μήυσίς» μου, όπως έλεγε κι ένας καθηγητής μου στη δεκαετία του 1970, «εις τον κομμουνισμόν εγένετο» από έναν τροτσκιστή: Τον συγχωριανό μου το Στρατή, που ήταν μέλος της Οργάνωσης Κομμουνιστών Διεθνιστών Ελλάδας (ΟΚΔΕ).
Μέσω του Στρατή, που δεν ζεί πιά, έλαβα τη «Φάρμα των Ζώων» του Τζώρτζ Όργουελ, που όταν τη διάβασα εντυπωσιάστηκα. Μου έχει εντυπωθεί η σκηνή που το γουρούνι ο Ναπολέων κατούρησε τα σχέδια για την κατασκευή ενός ανεμόμυλου στη φάρμα, και το Στρατή να εξηγεί: «Την αλληγορία την καταλαβαίνεις: Κατούρησε τα σχέδια του Στάλιν».
Έκτοτε είχα διαβάσει –και ακούσει – πολλά για το Στάλιν. Με εντυπωσίασε, μάλιστα, ο Τσώρτσιλ που το Νοέμβρη του 1945 είπε για το Στάλιν στη Βουλή των Κοινοτήτων: «Προσωπικά δεν μπορώ να αισθανθώ παρά τον μεγαλύτερο θαυμασμό για αυτόν τον αληθινά μεγάλο άνδρα, τον πατέρα της χώρας του».
Η κρίση μου, όμως, παρέμεινε συγκεχυμένη για το Στάλιν. Δέχτηκα, όμως, ένα ισχυρό τσίγκλισμα απ’ την Αλέιδα Γκεβάρα, που το 2001 ήρθε στην Ελλάδα και της πήρα συνέντευξη («Ριζοσπάστης» 21.10.2001) για το υγειονομικό σύστημα στην Κούβα. Όταν τελείωσε η συνέντευξη τη ρώτησα αν συναντιέται με το Φιντέλ Κάστρο.
«Ασφαλώς, αφού είναι ο θείος μου» απάντησε και μου επέτρεψε να μαγνητοφωνήσω τη συνομιλία μας. Η Αλέιδα, μου μετέφερε μια συνομιλία της με τον ιστορικό Κουβανό ηγέτη: «Θείε ο κόσμος λέει ότι βρισκόσουνα σε αντιπαράθεση με τον πατέρα μου» είπε η Αλέιδα Γκεβάρα.
Και ο Φιντέλ της απάντησε: «Είναι αλήθεια. Και κάποιες στιγμές θυμώναμε μεταξύ μας. Για παράδειγμα: Οταν είμαστε στο Μεξικό και μας συνέλαβαν όλους, εγώ είπα ότι κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για την πολιτική του τοποθέτηση. Και τι νομίζεις ότι έκανε ο πατέρας σου; Οχι μόνο είπε ότι είναι κομμουνιστής, αλλά κάθισε και συζητούσε με το χαφιέ που τον παρακολουθούσε για την προσωπικότητα του Στάλιν. Πες μου τώρα τι έπρεπε να κάνω εγώ; Ηταν ο πατέρας σου όμως. Ετσι ήταν πάντα. Ετσι λοιπόν είναι αδύνατον και να τσακωθείς μαζί του. Επρεπε να τον αποδεχτείς όπως ήταν». (Η συζήτηση με την Αλέιδα Γκεβάρα είναι δημοσιευμένη στο «Ριζοσπάστη» στις 21.10.2001 με τίτλο: «Ο θείος Φιντέλ μιλά για τον Τσε».)
Ο Τσε στο Μεξικό θα ήταν 26–28 χρονών και είχε διαμορφώσει άποψη για την προσωπικότητα του Στάλιν, την οποία μάλιστα υποστήριζε σθεναρά, όπως φαίνεται απ’ τα λεγόμενα του Φιντέλ Κάστρο. Η αλήθεια είναι ότι, τότε, αναρωτήθηκα: «Πόσο σωστή μπορεί να ήταν η κρίση του Τσέ για το Στάλιν;». Η μετέπειτα επαναστατική σταδιοδρομία του Τσε, δεν αφήνει, τουλάχιστον σε μένα, περιθώρια αμφισβήτησης αυτής της κρίσης του.
Ξεκίνησα την ανάγνωση του βιβλίου του Νίκου Μόττα απ’ το 13ο κεφάλαιο για τον Τζώρτζ Όργουελ, σαν αποτέλεσμα των συνειρμών απ’ τα πρώτα νεανικά αναγνώσματα.
Είχε προηγηθεί, βέβαια, η συζήτηση στη Βουλή των ελλήνων στις 6 Ιούλη 2022, κατά την οποία ο πρωθυπουργός Κυρ. Μητσοτάκης επικαλέστηκε τον Όργουελ ως πολέμιο του «αριστερόστροφου ολοκληρωτισμού» ενώ ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ Αλέξης Τσίπρας του απάντησε ότι «παραβιάζει ανοιχτές πόρτες», επειδή η ανανεωτική αριστερά ήταν πάντα κριτική απέναντι στον υπαρκτό σοσιαλισμό. Τους …προσγείωσε, όμως, και τους δυό ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ Δημήτρης Κουτσούμπας παρουσιάζοντας τον πραγματικό Όργουελ σύμφωνα με ντοκουμέντα του βρετανικού υπουργείου Εξωτερικών, που αποχαρακτηρίστηκαν στη δεκαετία του 1990. Ο Όργουελ, όπως είπε ο Δ. Κουτσούμπας, επιστρατεύτηκε από την Υπηρεσία Πληροφοριών και Ερευνών του Foreign Office, η οποία είχε στόχο τη συλλογή πληροφοριών ενάντια στους κομμουνιστές και στη «ρωσική προπαγάνδα». Μάλιστα, τα ντοκουμέντα αναφέρουν ότι τον επισκέφθηκε η αξιωματούχος της ΥΠΕ, Σίλια Κίρουαν, η οποία κατόπιν ενημέρωνε τους ανωτέρους της ότι ο Όργουελ «έδειξε ενθουσιασμό και είπε ότι εγκρίνει απολύτως τους σκοπούς μας». Εδωσε μάλιστα στην Κίρουαν κατάλογο με τα ονόματα 38 κομμουνιστών ή «συμπαθούντων» του κομμουνισμού, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Τσάρλι Τσάπλιν! «Με άλλα λόγια, ο Οργουελ υπήρξε ένας στρατολογημένος ρουφιάνος των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, που “κάρφωνε” κομμουνιστές και άλλους προοδευτικούς ανθρώπους της εποχής» κατέληξε ο Δημήτρης Κουτσούμπας.
Πέρα απ’ αυτά που αναφέρθηκαν στη βουλή των Ελλήνων, στο βιβλίο του Ν. Μόττα προστίθεται ένα ακόμα αποκαλυπτικό κομμάτι για τον Όργουελ. Στο προσωπικό ημερολόγιό του ο Όργουελ είχε καταγράψει ως «φιλοκομμουνιστές» και «κρυφοκομμουνιστές» πληθώρα δημοσιοτήτων της εποχής. Και σε κάνει να ανατριχιάζεις η πληροφορία που δημοσιεύεται στο βιβλίο: «Δίπλα σε πολλά ονόματα ο Όργουελ έβαζε χαρακτηρισμούς –σε ορισμένες περιπτώσεις ρατσιστικούς- όπως “πράκτορας”, “συμπαθών”, “εβραίος”, “ αντιλευκός” “έχων τάση πρός την ομοφυλοφιλία” κλπ. Σύμφωνα με το Σκωτσέζο δημοσιογράφο Αλεξάντερ Κόκμπερν η “λίστα Όργουελ” είναι ενδεικτική ενός ανθρώπου που διακατεχόταν από μισαλλοδοξία και ρατσισμό απέναντι στους Εβραίους, τους μαύρους και τους ομοφυλόφιλους». «Ο πραγματικός Όργουελ ήταν ένας σπουδαίος συγγραφέας, που εξαιτίας του απύθεμνου αντικομμουνισμού του, κατέληξε καταδότης και χαφιές» όπως καταλήγει ο Νίκος Μόττας.
Μάλιστα μόλις τέλειωσα το βιβλίο του Νίκου άρχισα να διαβάζω το δίτομο βιβλίο «Ιδέες και “Στρατηγοί” που άλλαξαν το ποδόσφαιρο» του συναδέλφου και φίλου Γιάννη Γεωργάκη. Το κεφάλαιο «Μάχη χωρίς θύματα» ξεκινά με τη ρήση του Όργουελ «Ο σοβαρός αθλητισμός είναι πόλεμος χωρίς θύματα».
Του τηλεφώνησα, σχεδόν, οργισμένος.
-Καλά αυτόν τον ελεεινό χαφιέ βρήκες να προτάξεις, του είπα.
‑Τι είναι αυτά που λές; Είναι ένας εξαιρετικός συγγραφέας, αντέτεινε ο φίλος μου.
Του εξήγησα τι ήταν ο Όργουελ και του έστειλα το απόσπασμα απ’ το βιβλίο. Όταν επικοινωνήσαμε ξανά μου εξομολογήθηκε: «Ειλικρινά δεν το ήξερα. Άλλωστε το απόφθεγμα του Όργουελ για τον αθλητισμό το έχουν πεί πολλοί με σχεδόν τα ίδια ή διαφορετικά λόγια».
Αν μακρυγόρησα με τον Όργουελ, το έκανα για να δείξω ότι το βιβλίο του Ν. Μόττα για το Στάλιν αποκαθιστά τέτοιες ακούσιες ανακρίβειες. Κυρίως όμως απαντά στον εκούσιο και διαχρονικό αντικομμουνισμό, που στοχεύει στις συνειδήσεις της νέας, πλέον, γενιάς.
Όλα τα κεφάλαια του βιβλίου έχουν μια εξαιρετική και λιτή στρουκτούρα με πλήθος κατατοπιστικών πληροφοριών. Έχουν αρχή, μέση και τέλος χωρίς πομπώδεις εκφράσεις, στοιχεία που –χωρίς να διεκδικούν την ιστορική πληρότητα- βοηθούν τον αναγνώστη να διαμορφώσει ορθή κρίση για τα γεγονότα στα οποία εστιάζει το βιβλίο.
Για παράδειγμα το κεφάλαιο για την «Άνοιξη της Πράγας» με τις πληροφορίες που παρέχει δίνει τη δυνατότητα στον αναγνώστη μιας άλλης οπτικής των γεγονότων εκείνης της εποχής καθώς, τουλάχιστον η γενιά μας, είχε βομβαρδιστεί με τόνους αντισοβιετικής προπαγάνδας.
Για να γίνει αντιληπτή αυτή η επισήμανση αναφέρω το εξής: Το χωριό μου, που βρίσκεται στην Άρτα, ήταν εντελώς απομονωμένο. Χωρίς, φώς, δημόσιους δρόμους και με μια κεντρική γραμμή τηλεφώνου στο καφενείο. Το 1976 το περιοδικό «Ταχυδρόμος» έγραψε ότι για να φτάσει κανείς στο χωριό μου έπρεπε να είναι τρελός ή δημοσιογράφος. Τα ραδιόφωνα στο χωριό μετριόντουσαν στα δάκτυλα του ενός χεριού και δεν μπορούσαμε να μάθουμε ούτε τα αποτελέσματα των ποδοσφαιρικών αγώνων. Το 1972 ήρθε με άδεια απ’ τη Δυτική Γερμανία ο αδελφός του πατέρα μου, που ήταν οργανωμένος στο ΠΑΚ του Ανδρέα Παπανδρέου. Έφερε και ένα ραδιοφωνάκι. Έτσι έμαθα να ακούω «Ντόϊτσε Βέλλε» σχεδόν κάθε βράδι, η οποία στην ελληνική εκπομπή μαστίγωνε τη χούντα.
Θυμάμαι ακόμα ένα αφιέρωμα εκείνης της εποχής απ’ τη «Ντόιτσε Βέλλε» στον Γιάν Πάλαχ, έναν 21χρονο φοιτητή που αυτοπυρπολήθηκε το Γενάρη του 1969 σε μια πλατεία της Πράγας. Όμως για να μάθω για την άλωση της Τσεχοσλοβακίας από χιλιάδες πράκτορες, κατάσκοπους και σαμποτέρ, που, όπως αναφέρεται στο βιβλίο, «μπαινόβγαιναν ανενόχλητοι απ’ τα δυτικογερμανικά σύνορα» χρειάστηκαν πολλά χρόνια.
Η θλίψη για τον αυτοπυρπολισμό του νεαρού φοιτητή δεν διαγράφεται. Όμως τώρα μπορεί κανείς να διαπιστώσει –με εφόδιο και τα στοιχεία απ’ το βιβλίο του Νίκου Μόττα- πως οι πραγματικοί αυτουργοί αυτού του απονενοημένου διαβήματος του 21χρονου ήταν οι αντεπαναστατικές δυνάμεις που έδρασαν, τότε, στην Τσεχοσλοβακία
Θα ήθελα να ξεχωρίσω τα κεφάλαια «Ευρωπαϊκή Ένωση και αντικομμουνισμός» και «ΗΠΑ: Ένα ίδρυμα για τα “100 εκατομμύρια θύματα του κομμουνισμού”».
Σ’ αυτά κεφάλαια ο συγγραφέας με εξαιρετικό τρόπο αναλύει γιατί η αντικομμουνιστική εκστρατεία δεν σταμάτησε μετά το τέλος του «Ψυχρού Πολέμου» και τις ανατροπές στην ΕΣΣΔ και τις άλλες χώρες στην Ανατολική Ευρώπη. «Απώτερος σκοπός, όπως γράφει, είναι να μην μάθουν οι νέες γενιές, τα παιδιά του σήμερα και του αύριο, όλα όσα σηματοδότησε η Μεγάλη Οχτωβριανή Επανάσταση του 1917 και οι σοσιαλιστικές επαναστάσεις του περασμένου αιώνα».
Κλείνω, όπως άρχισα, με μια αφήγηση: Το 1977 ήρθα στην Αθήνα για σπουδές. Έκανα πάνω απο δέκα δουλειές μέχρι το 1982, που ασχολήθηκα επαγγελματικά με τη δημοσιογραφία. Στην οικοδομή είχα για μάστορα το «Σταύρο τον Εργάτη», όπως αυτοσυστηνόταν. Ο «Εργάτης», που δεν ζεί πιά, όταν φουρκιζόταν με τον αντισοβιετισμό εκείνης της εποχής, άρχιζε: «Άκου να δείς: Αφού η “Κόκκινη Αρκούδα” ξεμπέρδεψε με το Χίτλερ κι έσωσε τον κόσμο απ’ το ναζισμό, πήρε και κάποιους σαν κι εσένα και τους έκανε βόλτα στο διάστημα. Μετά προσγειώθηκαν οι Αμερικάνοι στο φεγγάρι. Αλλά που να το καταλάβεις φουκαρά!»
Το 2011, στην επέτειο των πενήντα χρόνων της πτήσης του Γκαγκάριν στο διάστημα ο συνάδελφος Δημήτρης Λιάτσος έκανε ένα αφιέρωμα στην ΕΡΤ. Γι’ αυτό το αφιέρωμα ο Δ. Λιάτσος έκανε μια ανάρτηση στο f/b στις 12.4.2022 στην οποία έγραψε: «Ήταν το αποτέλεσμα μιας γιγάντιας δουλειάς δεκάδων σοβιετικών επιστημόνων της πυραυλικής επιστήμης. Μετά τη λήξη του πολέμου οι ΗΠΑ έχοντας την ατομική βόμβα επέβαλαν τους όρους τους σε όλον τον κόσμο! Το θέμα ήταν να επιβληθούν στη χώρα των Σοβιέτ που σήκωσε το κύριο βάρος στη συντριβή του φασισμού το 1945! Το 1949 η ΕΣΣΔ κατασκεύασε τη δική της βόμβα. Χρειάστηκε η δημιουργία πυραύλων που θα τη μετέφερε χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, εκεί από όπου πήγαζε η απειλή! Επιτελείο με επικεφαλής το Σεργκέι Κοραλιόφ, που θεωρείται ο “πατέρας” της σοβιετικής πυραυλικής επιστήμης, κατασκεύασε τον πρώτο διηπειρωτικό πύραυλο! Ο Κορολιόλ ανέφερε στο Στάλιν: “Αφού κάναμε τον πύραυλο, γιατί να μην προσπαθήσουμε με αυτόν να βγούμε στο …διάστημα”. Εγκρίθηκε.»
Το 2011 ο Δ. Λιάτσος μίλησε με τον Βλαντιλέν Φενογκέεφ, το νεαρότερο μέλος της ομάδας που έκλεισε το φινιστρίνι του διαστημόπλοιου ενα λεπτό πριν ξεκινήσει η πτήση για το διάστημα. Ο Δ. Λιάτσος τον τσίγκλισε: «Και οι Αμερικανοί πως αντέδρασαν». «Απέμειναν …ξεβράκωτοι στην άμμο!» απάντησε ο Φενογκέεφ, τον οποίο η γυναίκα του τον «μάλωσε» γιατί έλεγε τέτοια λόγια στην κάμερα! Ο Φενογκέεφ της είπε: «Πάψε! Δεν ξέρεις τι “πόλεμος” γινόταν τότε…Χάρη στο μυαλό και τη χαλύβδινη στάση του Κοραλιόφ, η χώρα όχι μόνο έγινε άτρωτη αλλά έβγαλε και τον πρώτο άνθρωπο στο διάστημα».
Στις 17 Γενάρη 2023 είχα μια επικοινωνία με το Δ. Λιάτσο για εκείνο το αφιέρωμα και τις κατοπινές αναρτήσεις. Μεταξύ των άλλων, μου έγραψε: «Ήταν Άνθρωποι απο ατσάλι!!! Απλά ΣΟΒΙΕΤΙΚΟΙ!!!»
Πιστεύω πως οι σοβιετικοί άνθρωποι από ατσάλι, που έβγαλαν τον άνθρωπο μια βόλτα στο φεγγάρι, όπως πρωτοτραγούδησε το 1958 η Νάνα Μούσχουρη με μουσική του Μάνου Χατζηδάκι διαμορφώθηκαν από τις δύσκολες αποφάσεις – που πολλές φορές υπήρξαν και επώδυνες- για γεγονότα που εκθέτει ο Νίκος Μόττας στο βιβλίο του.
* Ο Γιώργος Μουσγάς είναι δημοσιογράφος.
Κινηματογράφος «STUDIO», Αθήνα 27.01.2023.
«Ναι, αλλά ο Στάλιν…»: Παρουσιάστηκε στην Αθήνα το βιβλίο του Νίκου Μόττα
