Η εταιρική κουλτούρα στην τριτοβάθμια: ένας “δούρειος ίππος” για την απώλεια της ακαδημαϊκής αυτονομίας

Γρά­φει η Βασι­λι­κή Παπα­γε­ωρ­γί­ου //
Εθνο­λό­γος-Κοι­νω­νι­κή Ανθρω­πο­λό­γος, Δρ
Εργα­σια­κή Σύμ­βου­λος Ανέρ­γων, ΟΑΕΔ

Καθώς η συζή­τη­ση για την ανα­θε­ώ­ρη­ση του άρθρου 16 και το επι­κεί­με­νο νομο­σχέ­διο του Υπουρ­γεί­ου Παι­δεί­ας βρί­σκε­ται σε εξέ­λι­ξη, μονο­πω­λεί το ενδια­φέ­ρον η ίδρυ­ση των ιδιω­τι­κών πανε­πι­στη­μί­ων. Αλλά  ο δημό­σιος χαρα­κτή­ρας του πανε­πι­στη­μί­ου βάλ­λε­ται ισχυ­ρά, και εκ των έσω, εδώ και χρό­νια μέσω της δια­δι­κα­σί­ας της εται­ρι­κο­ποί­η­σης, κι αυτή είναι μια συν­θή­κη που δε θα πρέ­πει να βάζου­με κατά μέρος μιλώ­ντας για τον γενι­κό­τε­ρο δομι­κό μετα­σχη­μα­τι­σμό της τρι­το­βάθ­μιας προς μια νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κατεύθυνση.

Ωστό­σο, ενώ, η ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση, είναι πιο φανε­ρή σε ό,τι αφο­ρά την στο­χο­θε­σία, τις προ­θέ­σεις και τα συμ­φέ­ρο­ντα αυτών που την προ­ω­θούν, η εται­ρι­κο­ποί­η­ση είναι πιο ασα­φής και θολή δια­δι­κα­σία, και θαρ­ρείς σαν “δού­ρειος ίππος” εγκα­θι­στά την εται­ρι­κή κουλ­τού­ρα εντός του πανε­πι­στη­μί­ου, καθι­στώ­ντας το, σχε­δόν, επι­χεί­ρη­ση. Επι­στρα­τεύ­ο­ντας το λόγο, τη γλώσ­σα και τις αντί­στοι­χες πρα­κτι­κές σύμ­φυ­τες στη λογι­κή της αγο­ράς, η εται­ρι­κο­ποί­η­ση μετα­σχη­μα­τί­ζει το πανε­πι­στή­μιο, αφαι­ρώ­ντας του την αυτο­νο­μία του, (η οποία  στη­ρί­ζε­ται στον αυστη­ρά νοού­με­νο δημό­σιο χαρα­κτή­ρα του), απο­σκο­πώ­ντας στο να διο­λι­σθαί­νει αυτό σε μια κατά­στα­ση μεσά­ζο­ντος για τα ιδιω­τι­κά συμφέροντα.

Το δρό­μο της νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρης ανα­διάρ­θρω­σης επι­τά­χυ­ναν ιδιαί­τε­ρα οι σχε­τι­κοί  πρό­σφα­τοι νόμοι της παρού­σας κυβέρ­νη­σης, ο   4653/2020 («Εθνι­κή Αρχή Ανώ­τα­της Εκπαί­δευ­σης, Ειδι­κοί Λογα­ρια­σμοί Κον­δυ­λί­ων Έρευ­νας Ανώ­τα­των Εκπαι­δευ­τι­κών Ιδρυ­μά­των, Ερευ­νη­τι­κών και Τεχνο­λο­γι­κών Φορέ­ων και άλλες δια­τά­ξεις», βλ. σχε­τι­κά εδώ), και ο 4957/2022, («Νέοι Ορί­ζο­ντες στα Ανώ­τα­τα Εκπαι­δευ­τι­κά Ιδρύ­μα­τα: Ενί­σχυ­ση της ποιό­τη­τας, της λει­τουρ­γι­κό­τη­τας και της σύν­δε­σης των ΑΕΙ με την κοι­νω­νία και λοι­πές δια­τά­ξεις», βλ. εδώ).

Το θέμα βέβαια δεν μπο­ρεί να εξα­ντλη­θεί στα όρια ενός άρθρου, παρά χρειά­ζε­ται συστη­μα­τι­κή και συνε­κτι­κή κατα­γρα­φή, έρευ­να, παρα­κο­λού­θη­ση τού τι γίνε­ται και πώς δια­μορ­φώ­νε­ται το τοπίο της τρι­το­βάθ­μιας στο σύνο­λό της. Παρ’ όλα αυτά, μπο­ρού­με βάσι­μα να εντο­πί­σου­με, ήδη, ενδει­κτι­κά στοι­χεία που απο­τυ­πώ­νουν τις απορ­ρέ­ου­σες από τα ως άνω νομο­θε­τή­μα­τα αλλα­γές που κατα­μαρ­τυ­ρούν τη δρο­μο­λό­γη­ση μιας εται­ρι­κο­ποί­η­σης δομι­κά επι­ζή­μιας για το δημό­σιο πανε­πι­στή­μιο. Για παρά­δειγ­μα, χαρα­κτη­ρι­στι­κή είναι η συγκρό­τη­ση ακα­δη­μαϊ­κών διοι­κη­τι­κών συμ­βου­λί­ων με τη συμ­με­το­χή στη σύν­θε­σή τους (ως εξω­τε­ρι­κών μελών) παρα­γό­ντων της αγο­ράς και των επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων, ή η  υπο­γρα­φή μνη­μο­νί­ων συνερ­γα­σί­ας μετα­ξύ τμη­μά­των και εται­ρειών, όπου οι τελευ­ταί­ες απο­κτούν  – μέσω αυτών των συμ­φω­νη­τι­κών–  ουσια­στι­κό ρόλο στην κατεύ­θυν­ση της εκπαί­δευ­σης και της έρευ­νας (βλ. ενδει­κτι­κά Μνη­μό­νιο Συνερ­γα­σί­ας του Οικο­νο­μι­κού Πανε­πι­στη­μί­ου Αθη­νών και της εται­ρεί­ας INTERSPORT ATHLETICS, εδώ).

Έχει αρχί­σει, πράγ­μα­τι, ήδη, να καλ­λιερ­γεί­ται μια γλώσ­σα που παρα­πέ­μπει ευθέ­ως στο “πανε­πι­στή­μιο ‑ως- επι­χεί­ρη­ση”, και στη δημό­σια σφαί­ρα ο κυρί­αρ­χος λόγος είναι δια­πο­τι­σμέ­νος από τις έννοιες του management, της μετρησιμότητας/ αξιο­λό­γη­σης, του εκσυγ­χρο­νι­σμού νοού­με­νου ως η ακα­δη­μαϊ­κή επί­δο­ση σε συνάρ­τη­ση με την συμ­βο­λή της  στους ανα­πτυ­ξια­κούς στό­χους της κυβέρνησης/ της ΕΕ κλπ. Οι νόμοι που ψηφί­στη­καν ή θα ψηφι­στούν, θέτουν άμε­σα το πανε­πι­στή­μιο στη σφαί­ρα του αντα­γω­νι­σμού, της δια­σύν­δε­σης με την αγο­ρά, της από­δο­σης μετρή­σι­μων απο­τε­λε­σμά­των βάσει έργων που υπη­ρε­τούν πρα­κτι­κά εται­ρεί­ες και επι­χει­ρη­μα­τι­κούς ομί­λους και βάσει έρευ­νας που απο­δί­δει οικο­νο­μι­κά και προ­σελ­κύ­ει επεν­δύ­σεις [βλ. ενδει­κτι­κά εδώ].

Η επι­κεί­με­νη ιδιω­τι­κο­ποί­η­ση  και τα επερ­χό­με­να επα­χθή απο­τε­λέ­σμα­τά της, (όπως η ενδε­χό­με­νη υπο­χρη­μα­το­δό­τη­ση του δημό­σιου πανε­πι­στη­μί­ου), θα πρέ­πει να ιδω­θεί σε συνά­φεια με την εται­ρι­κο­ποί­η­ση, αν θέλου­με μια ειλι­κρι­νή συζή­τη­ση για το δια­κύ­βευ­μα του δημό­σιου χαρα­κτή­ρα της εκπαί­δευ­σης. Είναι ανά­γκη να εντο­πι­στούν από την ακα­δη­μαϊ­κή κοι­νό­τη­τα, αλλά και από το σύνο­λο όσων ενδια­φέ­ρο­νται να δια­σφα­λί­ζε­ται το δημό­σιο αγα­θό, οι στα­δια­κές μετα­το­πί­σεις, αλλα­γές, παρα­χω­ρή­σεις και ρωγ­μές που διευ­κο­λύ­νουν την προ­σαρ­μο­γή του πανε­πι­στη­μί­ου στην καπι­τα­λι­στι­κή αγο­ρά. Η εται­ρι­κο­ποί­η­ση στο­χεύ­ει στο να πολε­μή­σει ένα πανε­πι­στή­μιο-προ­μα­χώ­να της κρι­τι­κής, προ­ο­δευ­τι­κής σκέ­ψης, και γι’ αυτό παρα­μορ­φώ­νει τη γνώ­ση, επη­ρε­ά­ζο­ντας, π.χ., και κατευ­θύ­νο­ντας τα προ­γράμ­μα­τα σπου­δών,  το είδος της έρευ­νας, των δια­τρι­βών και των θεμα­τι­κών τους, λογο­κρί­νο­ντας και υπο­νο­μεύ­ο­ντας αυτό που δεν είναι σύστοι­χο  με τα κρι­τή­ρια της κερ­δο­φο­ρί­ας (χαρα­κτη­ρι­στι­κή η θέσπι­ση των βιο­μη­χα­νι­κών διδα­κτο­ρι­κών, βλ. εδώ).

Η εται­ρι­κή κουλ­τού­ρα απο­τε­λεί μια πολι­τι­σμι­κή ηγε­μο­νία που σε παγκό­σμιο επί­πε­δο έχει εισβά­λει στην τρι­το­βάθ­μια σε έναν σφο­δρό αγώ­να ενά­ντια στην αυτο­νο­μία της ακα­δη­μαϊ­κής γνώ­σης. Τα σχε­τι­κά με την εκπαί­δευ­ση νομο­σχέ­δια των τελευ­ταί­ων ετών δεν κάνουν τίπο­τε άλλο παρά να υπη­ρε­τούν αυτούς τους νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρους σχε­δια­σμούς, που θα εγκα­θι­δρύ­σουν το έθος ενός νέου ακα­δη­μαϊ­κού μοντέ­λου και θα οδη­γή­σουν αυταρ­χι­κά την πανε­πι­στη­μια­κή κοι­νό­τη­τα στην πει­θάρ­χη­ση και  τη συμ­μόρ­φω­ση με τις νόρ­μες της αγοράς.

Σημείωση

Σχε­τι­κές θεω­ρη­τι­κές παραπομπές:

• Εξαι­ρε­τι­κή, για τη διε­ρεύ­νη­ση της γενι­κό­τε­ρης τάσης προς τη νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη ανα­διάρ­θρω­ση στον ακα­δη­μαϊ­κό χώρο, η συζή­τη­ση που παρου­σιά­ζε­ται στο συλ­λο­γι­κό Audit Cultures. Anthropological Studies in Accountability, Ethics and the Academy, (επι­μέ­λεια Marilyn Strathern), 2000,  New York: Routledge.
• Επί­σης η μελέ­τη του Jamie Brownlee πάνω στην Κανα­δι­κή περί­πτω­ση Academia, Inc.: How Corporatization Is Transforming Canadian Universities, 2015, Fernwood Publishing, ξετυ­λί­γει με ανα­λυ­τι­κή εμβρί­θεια τις έννοιες της εται­ρι­κο­ποί­η­σης και της εται­ρι­κής κουλ­τού­ρας και, μέσω αυτών, τις δια­δι­κα­σί­ες που μετα­μορ­φώ­νουν την ακα­δη­μαϊ­κή αυτονομία.
• Για την εται­ρι­κο­ποί­η­ση του πανε­πι­στη­μί­ου έχει ανα­πτύ­ξει σφο­δρή κρι­τι­κή με το έργο του και ο μαχη­τι­κός μαρ­ξι­στής θεω­ρη­τι­κός David Harvey. Για μια πρό­σφα­τη παρου­σί­α­σή του βλ. εδώ (The Corporatization of Academia, επει­σό­διο στη σει­ρά podcast/ video, “Anti-Capitalist Chronicles”).