Λεονίντ Πάστερνακ, Ο Ρώσος-Σοβιετικός ζωγράφος που τη φήμη του επισκίασε ο ποιητής γιός του Μπόρις Πάστερνακ

 Γρά­φει η Τασ­σώ Γαΐ­λα //
Αρθρογράφος-Ερευνήτρια

Μπό­ρις Πάστερνακ,1923.

Λεο­νίντ Οσί­μο­βιτς Πάστερ­νακ (1862–1945), Leonid Osipovich Pasternak, ζωγρά­φος, εικο­νο­γρά­φος, ακα­δη­μαϊ­κός καθη­γη­τής, συγγραφέας,ίσως η μονα­δι­κή παγκο­σμί­ως περί­πτω­ση διά­ση­μου δημιουρ­γού που τον επι­σκί­α­σε ο ταλα­ντού­χος γιός του , ο διά­ση­μος ποι­η­τής Μπό­ρις Πάστερνακ.

Ο Λεο­νίντ Οσί­πο­βιτς Πάστερ­νακ γεν­νή­θη­κε στις 3 Απρι­λί­ου 1862 σε μεγά­λη εβραϊ­κή οικο­γέ­νεια του ξενο­δό­χου Τζό­ζεφ Πάστερ­νακ στην πόλη της τότε Ρωσι­κής Οδησσού.

Ο Τζό­ζεφ εκτός από τον Λεο­νίντ που ήταν το μικρό­τε­ρο παι­δί της οικο­γέ­νειας είχε κι άλλα πέντε παι­διά, ήταν αρκε­τά εύπο­ρος και υπο­στή­ρι­ζε ότι η οικο­γέ­νεια του ήταν από­γο­νοι του διά­ση­μου Εβραί­ου φιλο­σό­φου του 15ου αιώ­να Ιωσήφ Αμπρα­βα­νέλ κάτι όμως που δεν απο­δεί­χτη­κε ποτέ.

Από την παι­δι­κή ηλι­κία, ο μικρός Λεο­νίντ άρχι­σε να ζωγρα­φί­ζει με κάρ­βου­νο και τα πρώ­τα του σχέ­δια τα εμπνεύ­στη­κε από τον κήπο του ξενο­δο­χεί­ου του πατέ­ρα του.

Ο πρώ­τος πελά­της του μικρού καλ­λι­τέ­χνη ήρθε όταν ήταν 6 ετών: ένας τοπι­κός επι­στά­της του ζήτη­σε να δημιουρ­γή­σει σκί­τσα με θέμα το κυνή­γι. Κάθε σχέ­διο κόστι­ζε 5 καπί­κια, τα οποία ο Λεο­νίντ ξόδευε … σε καραμέλες.

Μαθη­τής γυμνα­σί­ου στην 8η τάξη συνερ­γά­στη­κε με το περιο­δι­κό Mayak όπου έδι­νε σκί­τσα του και το 1881 απο­φοι­τά ταυ­τό­χρο­να από το Γυμνά­σιο και την Σχο­λή Καλών Τεχνών της Οδησ­σού αν και η επι­θυ­μία των γονιών του που στην οικο­γέ­νεια τους δεν υπήρ­χε και μεγά­λη αδυ­να­μία στα καλ­λι­τε­χνι­κά επαγ­γέλ­μα­τα ήταν να δουν το γιό τους για­τρό ή κάτι σχετικό.

Υπο­κύ­πτο­ντας όμως στη γονι­κή βού­λη­ση, το 1881 ο Λεο­νίντ Πάστερ­νακ εισήλ­θε στην ιατρι­κή σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου της Μόσχας. Δεν του άρε­σε όμως η ιατρι­κή και μετά από 2 χρό­νια γρά­φτη­κε στη Νομι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Novorossi στην Οδησ­σό. (Στη Ρωσι­κή Αυτο­κρα­το­ρία, φοι­τη­τές μόνο αυτού του Πανε­πι­στη­μί­ου μπο­ρού­σαν να πάνε στο εξω­τε­ρι­κό για μετα­πτυ­χια­κές σπουδές).

Σχε­δόν αμέ­σως μετά την είσο­δό του στη Νομι­κή ο Πάστερ­νακ ανα­χώ­ρη­σε για το Μόνα­χο όπου κι απο­φά­σι­σε να σπου­δά­σει ζωγρα­φι­κή στη Βασι­λι­κή Ακα­δη­μία Καλών Τεχνών υπό τον Γερ­μα­νό καλ­λι­τέ­χνη Γιό­χαν Κάσπαρ Γκέρτεριχ

Τολ­στόι Ανά­στα­ση. Εικο­νο­γρά­φη­ση Λ.Π,1911

Το 1885, ο καλ­λι­τέ­χνης απο­φοί­τη­σε λαμπρά με χρυ­σό μετάλ­λιο από την Ακα­δη­μία και τη Σχο­λή Εξω­τε­ρι­κού Δικαί­ου. Μετά τις σπου­δές του ο από­φοι­τος πλέ­ον Λεο­νίντ υπη­ρέ­τη­σε στον Αυτο­κρα­το­ρι­κό στρα­τό (1885–1886) στο πυρο­βο­λι­κό. Η νεα­νι­κή του συνή­θεια να κάνει γρή­γο­ρα και ακρι­βή σκί­τσα δεν τον άφη­νε ούτε στην υπη­ρε­σία. Ένα από τα σκί­τσα εκεί­νης της επο­χής έγι­νε η πλο­κή για τον μεγά­λο έργου του <Νέα από την πατρίδα>ή «Γράμ­μα από το σπί­τι» ( ο δεύ­τε­ρος τίτλος του).

Επι­στρέ­φο­ντας στη γενέ­θλια πόλη Οδησ­σό, ο Λεο­νίντ συνά­ντη­σε την ταλα­ντού­χα πια­νί­στα Ροζα­λία Κάουφ­μαν, το 1889 παντρεύ­τη­καν και μετα­κό­μι­σαν στη Μόσχα.

Την ίδια χρο­νιά, ο Λεο­νίντ παρου­σί­α­σε στον διά­ση­μο Ρώσο συλ­λέ­κτη Παύ­λο Τρε­τιά­κοφ τον πίνα­κα του <Ένας Εβραί­ος με κάλ­τσα>, και λίγο αργό­τε­ρα, σε κινη­τή έκθε­ση, ο Τρε­τιά­κοφ αγό­ρα­σε το έργο του «Νέα από την πατρί­δα» που να σημειω­θεί ήταν ακό­μη έργο ημι­τε­λές.. Τα χρή­μα­τα αυτής της πώλη­σης ο Λ. Πάστερ­νακ τα επέν­δυ­σε σε ταξί­δι στο Παρί­σι. Εκεί, ήρθε σε επα­φή με τους Γαλ­λο­ε­βραί­ους δια­νο­ού­με­νους και σπού­δα­σε γαλ­λι­κή τέχνη δοκι­μά­ζο­ντας νέες τεχνι­κές ζωγραφικής.

Λ. Τολ­στόι με την οικο­γέ­νειά του

Όταν επέ­στρε­ψε στη Μόσχα άνοι­ξε μαζί με τον Victor Shtember, σχο­λή ζωγρα­φι­κής με μεγά­λη αντα­πό­κρι­ση .Το 1890 ο δημιουρ­γός έγι­νε συντά­κτης του λογο­τε­χνι­κού και καλ­λι­τε­χνι­κού περιο­δι­κού <Καλ­λι­τέ­χνης> ενώ ταυ­τό­χρο­να και στις 10 Φεβρουα­ρί­ου θα απο­κτή­σει το πρώ­το του παι­δί τον Μπό­ρις που έμελ­λε να κερ­δί­σει την παγκό­σμια ανα­γνώ­ρι­ση ξεπερ­νώ­ντας τη φήμη του πατέ­ρα του.(Στην οικο­γέ­νεια του Λεο­νίντ υπήρ­χαν άλλα τρία παι­διά , ο Αλέ­ξαν­δρος 3 χρό­νια μικρό­τε­ρος του Μπό­ρις δια­πρε­πής αρχι­τέ­κτων και τα μικρό­τε­ρα κορί­τσια Ζοζε­φίν και Λυδία.Η οικο­γέ­νεια του ζού­σε στη Μόσχα όπου ο ίδιος παρέ­δι­δε τα μαθή­μα­τα ζωγρα­φι­κής και τα καλο­καί­ρια στην Οδησ­σό. Ο καλ­λι­τέ­χνης ζωγρά­φι­σε τότε οικο­γε­νεια­κά πορ­τρέ­τα και σκη­νές από τη ζωή στο σπί­τι, έργα που πωλή­θη­καν με επιτυχία.

Λεονίντ Πάστερνακ και Λέων Τολστόι

«Να μην πιού­με ένα ποτό;> ή «Ο μεθύ­σμέ­νος» 1885 

Το 1893 σε κινη­τή έκθε­ση ο καλ­λι­τέ­χνης συνά­ντη­σε τον κορυ­φαίο της παγκό­σμιας λογο­τε­χνί­ας Λέβ Τολ­στόι (1828–1910) και του έδει­ξε τις εικο­νο­γρα­φή­σεις του για το έργο του συγ­γρα­φέα< Πόλε­μος και Ειρή­νη> παραγ­γε­λία το 1892 του περιο­δι­κού North. Ο συγ­γρα­φέ­ας που δεν γνώ­ρι­ζε τη έκδο­ση αυτή ενθου­σιά­στη­κε και απο­φά­σι­σε να συνερ­γα­στεί με τον καλ­λι­τέ­χνη. Ο καλ­λι­τέ­χνης προ­σκλή­θη­κε να επι­σκε­φθεί τον συγ­γρα­φέα, και σύντο­μα ο Λεο­νίντ άρχι­σε να τον επι­σκέ­πτε­ται συχνά — τόσο στη Yasnaya Polyana,το κτή­μα του συγ­γρα­φέα, όσο και στη Μόσχα.

Έτσι και μετά λίγα χρό­νια ο Λεο­νίντ είχε τη τύχη να γίνει ένας από τους πρώ­τους ανα­γνώ­στες- ακό­μη χειρόγραφο‑, του μυθι­στο­ρή­μα­τος <Ανά­στα­ση> και φυσι­κά ο εικο­νο­γρά­φος του βιβλί­ου. Οι εικο­νο­γρα­φή­σεις αυτές βρα­βεύ­τη­καν το 1900 με αση­μέ­νιο μετάλ­λιο στην παγκό­σμια έκθε­ση στο Παρί­σι και θεω­ρού­νται ως η καλύ­τε­ρη κι αξε­πέ­ρα­στη εικο­νο­γρά­φη­ση του έργου του Τολστόι.

Σιγά- σιγά, ο καλ­λι­τέ­χνης δημιούρ­γη­σε μια σει­ρά από οικο­γε­νεια­κά πορ­τρέ­τα του Τολ­στόι και φίλων του. Το 1902 ο πίνα­κας του Λεο­νίντ Πάστερ­νακ <Ο Τολ­στόι με την οικο­γέ­νεια στη Γιασ­νά­για Πολυά­να> αγο­ρά­στη­κε από τον Μέγα Δού­κα Γκε­όρ­γκι Αλε­ξά­ντρο­βιτς για το Ρωσι­κό Μου­σείο. Ένας άλλος Μέγας Δού­κας, ο Σερ­γκέι Αλε­ξά­ντρο­βιτς, ενέ­κρι­νε προ­σω­πι­κά την υπο­ψη­φιό­τη­τα του Λεο­νίντ Πάστερ­νακ για τη θέση του καθη­γη­τή στη Σχο­λή Ζωγρα­φι­κής, Γλυ­πτι­κής και Αρχι­τε­κτο­νι­κής της Μόσχας,αλλά με την έναρ­ξη της επα­νά­στα­σης και των ταρα­χών του 1905 στη Μόσχα, η οικο­γέ­νεια έφυ­γε για τη Γερ­μα­νία. Στο Βερο­λί­νο, ο Λεο­νίντ Πάστερ­νακ οργά­νω­σε έκθε­ση με έργα του και ζωγρά­φι­σε πορ­τρέ­τα κατά παραγγελία.

Στη δεκα­ε­τία του 1910, ο καλ­λι­τέ­χνης ζωγρά­φι­σε πολ­λά πορ­τρέ­τα πολι­τι­στι­κών προ­σώ­πων και πολι­τι­κών της Ρωσί­ας και της Ευρώπης.

Ο καλ­λι­τέ­χνης που έχει ήδη απο­κτή­σει τη φήμη ενός από τους σημα­ντι­κό­τε­ρους σχε­δια­στές και προ­σω­πο­γρά­φους της επο­χής του ‚ανά­με­σα στα πορ­τρέ­τα δια­σή­μων δημιουρ­γεί και το ομα­δι­κό των παι­διών του το αρι­στούρ­γη­μα του:<Συγχαρητήρια>/1915, σήμε­ρα στην Κρα­τι­κή Πινα­κο­θή­κη Τρε­τιά­κοφ. Έργο αξιο­ση­μεί­ω­το σε σύν­θε­ση και πνευ­μα­τι­κό­τη­τα που ο Λεο­νίντ ξεκί­νη­σε το 1912. Σύμ­φω­να με την ιδέα, τα παι­διά ήρθαν να ευχα­ρι­στή­σουν τους γονείς τους για την αση­μέ­νια επέ­τειο του γάμου τους, όπως τα απει­κό­νι­ζε ο καλ­λι­τέ­χνης και το τελεί­ω­σε το 1914. Ήταν μια τερά­στια διε­θνής επι­τυ­χία του καλλιτέχνη.

Επι­στρο­φή στη Μόσχα όπου το 1920/ 21 εκπλή­ρω­σε μια επί­ση­μη παραγ­γέ­λια για τη δημιουρ­γία πορ­τρέ­των των ηγε­τών της επα­νά­στα­σης, έκα­νε μεγά­λο αριθ­μό σκί­τσων σε συνε­δριά­σεις της Παν­ρω­σι­κής Κεντρι­κής Εκτε­λε­στι­κής Επι­τρο­πής, σε Συνέ­δρια των Σοβιέτ, στο Συνέ­δριο της Κομιντέρ.

Όμως η επι­δεί­νω­ση της υγεί­ας του- σοβα­ρό οφθαλ­μο­λο­γι­κό πρό­βλη­μα χρεια­ζό­ταν θερα­πεία που ήταν αδύ­να­τον να ληφθεί στη Μόσχα αλλά και πρό­βλη­μα υγεί­ας της συζύ­γου του Ροζα­λί­ας υπο­χρε­ώ­νουν το ζευ­γά­ρι με τις δύο κόρες του να μετα­να­στεύ­σουν στη Γερ­μα­νία- Βερο­λί­νο. Δεν θα επι­στρέ­ψει ποτέ πλέ­ον στην Σοβιε­τι­κή Ένωση..

Εδώ στο Βερο­λί­νο θα τον επι­σκε­φθεί ο πρω­τό­το­κος γιός του Μπό­ρις το 1923, χρο­νιά δημιουρ­γί­ας από τον καλ­λι­τέ­χνη του γνω­στού πορ­τρέ­του του ποι­η­τή γιού του.(σήμερα στην Κρα­τι­κή Πινα­κο­θή­κη Τρε­τιά­κοφ). Στο Βερο­λί­νο ο καλ­λι­τέ­χνης συνέ­χι­σε να ζωγρα­φί­ζει πορ­τρέ­τα συγ­γρα­φέ­ων, καλ­λι­τε­χνών και επι­στη­μό­νων. Ανά­με­σά τους ήταν και ο Άλμπερτ Αϊν­στάιν. (το πορ­τρέ­το του Α. Α /1924, σήμε­ρα στη Βιβλιο­θή­κη Μαθη­μα­τι­κών και Πλη­ρο­φο­ρι­κής του Εβραϊ­κού Πανε­πι­στη­μί­ου της Ιερουσαλήμ).

Το ζευ­γά­ρι Ροζα­λία & Λεο­νίντ τον γνώ­ρι­σε σε μια μου­σι­κή βρα­διά στη Σοβιε­τι­κή Πρε­σβεία, όπου η Ροζα­λία Πάστερ­νακ συνό­δευ­σε στο πιά­νο τον επι­στή­μο­να που έπαι­ζε βιο­λί. Παράλ­λη­λα, ο Λ.Π, ενδια­φέρ­θη­κε για το θέμα του Ιου­δαϊ­σμού στην ιστο­ρία της τέχνης: κυκλο­φό­ρη­σε τη μονο­γρα­φία “Rembrandt and Judaism in his work”, 2 άλμπουμ για πρό­σω­πα του εβραϊ­κού πολιτισμού.

Παρά την επι­δεί­νω­ση της υγεί­ας του και την εξα­σθε­νη­μέ­νη όρα­ση το 1924 ο Λεο­νίντ συμ­με­τεί­χε στην Παλαι­στι­νια­κή Ιστο­ρι­κή και Εθνο­γρα­φι­κή Απο­στο­λή, από όπου έφε­ρε δεκά­δες σκί­τσα και σχέ­δια για να συμπε­ρι­λη­φθούν σε μονο­γρα­φία, οι δε ατο­μι­κές εκθέ­σεις έγι­ναν στη Γερ­μα­νία το 1927 και το 1932.

Όλα αυτά έως την άνο­δο του Αδόλ­φου Χίτλερ και του εθνι­κο­σο­σια­λι­στι­κού κόμ­μα­τος στην εξου­σία, είναι η επο­χή που οι ναζι­στι­κές δια­θέ­σεις είχαν ήδη αρχί­σει να εκδη­λώ­νο­νται στη χώρα και στον Λεο­νίντ απα­γο­ρεύ­τη­κε να ασχο­λη­θεί με τη δημιουρ­γι­κό­τη­τα και τη διδασκαλία,έκαψαν τα έργα του δημό­σια και του απα­γό­ρευ­σαν τις εκθέ­σεις έργων του.

Έτσι όταν θεσπί­στη­καν οι φυλε­τι­κοί νόμοι της Νυρεμ­βέρ­γης, οι Πάστερ­νακ το 1938 μετα­κό­μι­σαν στο Λον­δί­νο, όπου λίγες μέρες μετά την έναρ­ξη του Β’Παγκοσμίου πολέ­μου και στις 23 Αυγού­στου του 1939 η αγα­πη­μέ­νη του Ροζα­λία απε­βί­ω­σε κι ο Λεο­νίντ μετα­κό­μι­σε στην Οξφόρ­δη όπου ζού­σε η κόρη του Λυδία η οποία ήταν παντρε­μέ­νη με Βρετανό.

Εδώ παρά την νέα επι­δεί­νω­ση της όρα­σης του και γενι­κά της υγεί­ας του ο μεγά­λος δημιουρ­γός συνε­χί­ζει να ζωγρα­φί­ζει και θα συγ­γρά­ψει και τρία βιβλία. Το τελευ­ταίο και μισο­τε­λειω­μέ­νο έργο ζωγρα­φι­κής του ήταν ένα πορ­τρέ­το του Βλα­ντί­μιρ Λένιν.

Ο Λεο­νίντ Πάστερ­νακ απε­βί­ω­σε στην Οξφόρ­δη στις 31 Μαΐ­ου 1945, τις μέρες της μεγά­λης πατριω­τι­κής Νίκης…

Σήμε­ρα, έργα του Leonid Pasternak φυλάσ­σο­νται σε διά­ση­μα ρωσι­κά μου­σεία και στο εξω­τε­ρι­κό — στο Παρί­σι, το Λον­δί­νο, την Οξφόρ­δη, το Μπρί­στολ — καθώς και σε ιδιω­τι­κές συλλογές.

Αλλα έργα στο αφιέρωμα:

«Τα βασα­νι­στή­ρια της δημιουρ­γι­κό­τη­τος», 1892

«Την παρα­μο­νή των εξε­τά­σε­ων», 1893, Μου­σείο Λου­ξεμ­βούρ­γου. Χρυ­σό μετάλ­λιο Διε­θνούς Εκθέ­σε­ως Μονάχου/1894

Αυτο­πορ­τρέ­το του καλ­λι­τέ­χνη /1908 Αυτο­πορ­τρέ­το του καλ­λι­τέ­χνη /1908

Πορ­τρέ­το του συν­θέ­τη Σερ­γκέι Ραχμάνοφ

Πορ­τρέ­το των γιών του Μπό­ρις και Αλέξανδρος

Αλι­ξά­ντρ Πού­σκιν στην παραλία/1896

Πλη­ρο­φο­ρί­ες:

CCCP Literature / Μεγά­λη Σοβιε­τι­κή Εγκυκλοπαίδεια/ 100 Μεγά­λοι Ρώσοι Δημιουργοί/Μόσχα.