Με πλούσια ύλη κυκλοφορεί το νέο τεύχος της ΚΟΜΕΠ _3ο-2023 #Αφιέρωμα στα 100 χρόνια από τη Συνθήκη της Λοζάνης

ΚΟΜΕΠ Τα περιε­χό­με­να του τεύχους

• ΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ
• Ανα­κοί­νω­ση του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ: Για τις εκλο­γές της 25ης Ιού­νη 2023
• 100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ
• Μαρί­να Λαβρά­νου: 100 χρό­νια από την υπο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λοζά­νης: Η ανα­θε­ώ­ρη­ση των συν­θη­κών και η «ομπρέ­λα ασφά­λειας» του ΝΑΤΟ
• Ανα­στά­σης Γκί­κας: 100 χρό­νια από την ιμπε­ρια­λι­στι­κή ειρή­νη της Λοζάνης
• OIKONOMIA — ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ — ΠΟΛΙΤΙΚΗ
• Γρη­γό­ρης Λιο­νής: Οι εξε­λί­ξεις στην πολε­μι­κή βιο­μη­χα­νία και οι θέσεις του ΚΚΕ
• Κωστής Μπορ­μπό­της: Ο προ­δο­τι­κός ρόλος της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας ενά­ντια στους επα­να­στα­τι­κούς αγώ­νες των εργα­τών — Ιστο­ρι­κή πεί­ρα και σύγ­χρο­να συμπεράσματα
• Τμή­μα Διε­θνών Σχέ­σε­ων της ΚΕ του ΚΚ Μεξι­κού: Η «Αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κή Πλατ­φόρ­μα», μια προ­βο­κα­τό­ρι­κη ομάδα
• ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ — ΕΠΙΣΤΗΜΗ
• Μπ. Μ. Κεντρόφ: Το σπου­δαίο βιβλίο του Ενγκελς
• Π.Β. Κόπνιν: Σύγ­χρο­νη επι­στή­μη και γνω­σιο­θε­ω­ρία του μαρ­ξι­σμού λενινισμού
• ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
• Νίκος Σοφια­νός: Το παι­δι­κό βιβλίο σήμερα
• Δημή­τρης Ξεκα­λά­κης: Ο κόσμος του βιβλί­ου στις «συμπλη­γά­δες» της αγοράς
• ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ
• Φώντας Λάδης: «Τα τρα­γού­δια του νόμου και της τάξης»
• ΚΟΜΜΑΤΙΚΑ ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
• Κομ­μα­τι­κά Ντο­κου­μέ­ντα (3.6.2023 ‑17.7.2023)

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΟΖΑΝΗΣ: 100 χρό­νια ανοι­κτός και υπό­κω­φος ιμπε­ρια­λι­στι­κός ανταγωνισμός

Ο «Ριζο­σπά­στης» δημο­σιεύ­ει σήμε­ρα απο­σπά­σμα­τα από τα άρθρα του Ανα­στά­ση Γκί­κα και της Μαρί­νας Λαβρά­νου για τη Συν­θή­κη της Λοζάνης.

100 χρόνια απ’ την ιμπεριαλιστική ειρήνη της Λοζάνης

Η ήττα του ελλη­νι­κού στρα­τού στη Μικρά Ασία απο­τέ­λε­σε την τελευ­ταία — επι­θα­νά­τια — πρά­ξη της θνη­σι­γε­νούς ιμπε­ρια­λι­στι­κής ειρή­νης των Σεβρών, της οποί­ας η ανα­θε­ώ­ρη­ση είχε κατα­στεί ήδη ανα­πό­φευ­κτη από τη δυνα­μι­κή των διαρ­κώς εξε­λισ­σό­με­νων ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κών αντι­θέ­σε­ων και μετα­βαλ­λό­με­νων συσχετισμών.

Βασι­κά συστα­τι­κά στοι­χεία των παρα­πά­νω υπήρ­ξαν τα εξής:

α) Η επι­τυ­χής ένο­πλη αμφι­σβή­τη­ση της νομής της πρώ­ην Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας — προ­ϊ­όν του Α΄ Παγκό­σμιου ιμπε­ρια­λι­στι­κού Πολέ­μου — από τη μεριά της προη­γού­με­να ηττη­μέ­νης τουρ­κι­κής αστι­κής τάξης.

Η ήττα και εκδί­ω­ξη των στρα­τευ­μά­των, αρχι­κά της Γαλ­λί­ας από την Κιλι­κία και κατό­πιν της Ελλά­δας από τη Σμύρ­νη και τα ενδό­τε­ρα, σε συν­δυα­σμό με τη δύσκο­λη θέση στην οποία είχαν περιέλ­θει πλέ­ον οι συμ­μα­χι­κές δυνά­μεις που κατεί­χαν την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και την απρο­θυ­μία των δυνά­με­ων της Αντάντ για περαι­τέ­ρω συνέ­χι­ση του πολέ­μου — είτε για λόγους εσω­τε­ρι­κούς (ισχυ­ρές αντι­πο­λε­μι­κές δια­θέ­σεις στον λαό, έλλει­ψη πόρων λόγω των επι­τα­κτι­κών ανα­γκών της μετα­πο­λε­μι­κής καπι­τα­λι­στι­κής ανα­συ­γκρό­τη­σης κ.ο.κ.) είτε για λόγους εξω­τε­ρι­κούς (αυξη­μέ­νες στρα­τιω­τι­κές ανά­γκες σε άλλα σημεία της υφη­λί­ου, π.χ. Μέση Ανα­το­λή) — καθό­ρι­σαν την ανά­γκη για κάποιου είδους συμβιβασμό.

β) Η όξυν­ση των αντα­γω­νι­σμών ανά­με­σα στους νικη­τές συμ­μά­χους (Βρε­τα­νία, Γαλ­λία, Ιταλία).

Η νομή της πολε­μι­κής λεί­ας και οι νέοι ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κοί συσχε­τι­σμοί, όπως προ­έ­κυ­ψαν την επαύ­ριο του Α΄ Παγκό­σμιου Πολέ­μου και απο­τυ­πώ­θη­καν σε μια σει­ρά Συν­θή­κες, όχι μόνο άφη­σαν ανοι­χτούς μια σει­ρά από λογα­ρια­σμούς αλλά δημιούρ­γη­σαν και νέους. Ειδι­κά όσον αφο­ρά την πρώ­ην Οθω­μα­νι­κή Αυτο­κρα­το­ρία, η αμφι­σβή­τη­ση της νομής και των συσχε­τι­σμών που απο­τυ­πώ­θη­καν στις Σέβρες από τη μεριά της Γαλ­λί­ας και της Ιτα­λί­ας την επο­μέ­νη σχε­δόν της υπο­γρα­φής της ομώ­νυ­μης Συν­θή­κης είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κή. Γαλ­λία και Ιτα­λία όχι μόνο επι­δί­ω­ξαν χωρι­στές συμ­φω­νί­ες με την τουρ­κι­κή κυβέρ­νη­ση της Αγκυ­ρας, αλλά και την στή­ρι­ξαν ενερ­γά στην προ­σπά­θειά της για πολε­μι­κή ανα­τρο­πή των όρων της Συν­θή­κης των Σεβρών (σε βάρος των βρε­τα­νι­κών και ελλη­νι­κών συμ­φε­ρό­ντων, με ταυ­τό­χρο­νη δια­σφά­λι­ση των δικών τους). Αμε­ση και έμμε­ση αμφι­σβή­τη­ση των όρων της Συν­θή­κης των Σεβρών υπήρ­ξε και από τη μεριά των ΗΠΑ, οι οποί­ες ούτε την είχαν υπο­γρά­ψει ούτε την επι­θυ­μού­σαν (εφό­σον έστε­κε εμπό­διο στη δική τους διείσ­δυ­ση στην περιοχή).

γ) Η νικη­φό­ρα πορεία της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης στη Σοβιε­τι­κή Ρωσία.

Η επι­κρά­τη­ση της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας ένα­ντι των εγχώ­ριων και διε­θνών δυνά­με­ων της αντε­πα­νά­στα­σης, καθώς και η ενερ­γός υπο­στή­ρι­ξή της προς τα εθνι­κoα­πε­λευ­θε­ρω­τι­κά — αντια­ποι­κια­κά κινή­μα­τα του κόσμου, καθό­ρι­σαν σημα­ντι­κά τη στά­ση και τους στό­χους των ισχυ­ρών καπι­τα­λι­στι­κών κρα­τών ανα­φο­ρι­κά με την ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Εγγύς και Μέσης Ανα­το­λής και ειδι­κό­τε­ρα με το νέο τουρ­κι­κό κράτος.

Η αναθεώρηση των Συνθηκών και η “ομπρέλα ασφάλειας” του ΝΑΤΟ

Η συμπλή­ρω­ση 100 χρό­νων από την υπο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λοζά­νης (24.7.1923) συνο­δεύ­τη­κε με πλή­θος αρθρο­γρα­φί­ας, ανα­λύ­σε­ων, ειδι­κών εκδό­σε­ων στα αστι­κά ΜΜΕ, ενώ είναι σε εξέ­λι­ξη η συζή­τη­ση τόσο σε διε­θνές επί­πε­δο όσο και στην Ελλά­δα. Πίσω από τις δια­κη­ρύ­ξεις περί της μακρο­βιό­τη­τάς της, ως επι­βε­βαί­ω­ση του προ­ο­δευ­τι­κού της χαρα­κτή­ρα, περί της δήθεν συμ­βο­λής της στην προ­στα­σία των ανθρω­πί­νων δικαιω­μά­των και της σημα­σί­ας κατ’ επέ­κτα­ση του σεβα­σμού του Διε­θνούς Δικαί­ου ως «εγγυ­η­τή» της ειρή­νης, των ανθρω­πί­νων δικαιω­μά­των, της ισο­νο­μί­ας μετα­ξύ των κρα­τών, κρύ­βο­νται οι πραγ­μα­τι­κοί στόχοι.

Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα η συμπλή­ρω­ση 100 χρό­νων από την υπο­γρα­φή της Συν­θή­κης της Λοζά­νης απο­τέ­λε­σε μια ακό­μα ευκαι­ρία να εντα­θεί η συζή­τη­ση για την ανα­θε­ώ­ρη­σή της, ώστε να προ­ω­θη­θούν οι συγκε­κρι­μέ­νοι στό­χοι τόσο της αστι­κής τάξης στην Ελλά­δα όσο και των συμ­μά­χων της σε ΝΑΤΟ και ΕΕ. Να προ­χω­ρή­σει ο σχε­δια­σμός για συνεκ­με­τάλ­λευ­ση — συν­δια­χεί­ρι­ση του Αιγαί­ου με την τουρ­κι­κή αστι­κή τάξη, κάτω από τη ΝΑΤΟι­κή ομπρέ­λα, κάτι που απαι­τεί και την ανά­λο­γη «προ­σαρ­μο­γή» σε επί­πε­δο δια­κρα­τι­κών συμφωνιών.

Ο σχε­δια­σμός αυτός «τρέ­χει» σε συν­θή­κες όξυν­σης της αντι­πα­ρά­θε­σης ανά­με­σα στο ευρω­α­τλα­ντι­κό στρα­τό­πε­δο από τη μια και Ρωσία — Κίνα από την άλλη, όπως απο­τυ­πώ­θη­κε και στη Σύνο­δο Κορυ­φής του ΝΑΤΟ στη Λιθουα­νία (11 — 12 Ιού­λη, Βίλ­νιους). Οι νέες επι­κίν­δυ­νες για τους λαούς απο­φά­σεις επι­βε­βαιώ­νουν ότι το ΝΑΤΟ δίνει ιδιαί­τε­ρη σημα­σία στην ενί­σχυ­ση της νοτιο­α­να­το­λι­κής πτέ­ρυ­γάς του, ότι αυτός ο στό­χος συν­δέ­ε­ται με την επι­δί­ω­ξη τόσο της τουρ­κι­κής όσο και της ελλη­νι­κής αστι­κής τάξης να ενι­σχύ­σουν τον ρόλο τους στην περιο­χή, αλλά και στις συνο­λι­κές ΝΑΤΟι­κές επι­διώ­ξεις. Συν­δέ­ε­ται επί­σης με τους συνο­λι­κό­τε­ρους σχε­δια­σμούς για «Παγκό­σμιο ΝΑΤΟ» με στό­χο την Κίνα, για επι­τά­χυν­ση της εντα­ξια­κής πορεί­ας της Ουκρα­νί­ας και νέα πακέ­τα ενί­σχυ­σης για τη συνέ­χι­ση του πολέ­μου με τη Ρωσία, για «στα­θε­ρή προ­σή­λω­ση» σε Δυτι­κά Βαλ­κά­νια, Μαύ­ρη Θάλασ­σα και Μέση Ανα­το­λή. Την ίδια στιγ­μή, λίγο πριν από τη Σύνο­δο Κορυ­φής του ΝΑΤΟ, η τουρ­κι­κή κυβέρ­νη­ση στην ουσία απαί­τη­σε τη μονο­με­ρή ανα­θε­ώ­ρη­ση της Συν­θή­κης του Μοντρέ ώστε να καθιε­ρω­θεί η ονο­μα­σία «Τουρ­κι­κά Στε­νά» και να γίνε­ται ανα­φο­ρά στην Κύπρο μόνο με τις συντε­ταγ­μέ­νες του νησιού. Επί­σης, οι εκπρό­σω­ποί της συνε­χί­ζουν να προ­βάλ­λουν όλο το εύρος των απαι­τή­σε­ών της με βάση τη γραμ­μή της «Γαλά­ζιας Πατρίδας».

Αυτήν τη συγκυ­ρία απο­κα­λεί «ιστο­ρι­κή ευκαι­ρία» ο Κυρ. Μητσο­τά­κης, στο πλαί­σιο της οποί­ας έθε­σε τα νεό­τευ­κτα περί «υπο­χω­ρή­σε­ων στο πλαί­σιο της δια­πραγ­μά­τευ­σης» και «πυρή­να της δια­φο­ράς». Προ­βάλ­λει δηλα­δή ως λύση για την απο­φυ­γή εντά­σε­ων με την Τουρ­κία, ακό­μα και για τη δήθεν κατάρ­γη­σή τους, την επί­τευ­ξη συμ­φω­νί­ας που από πλευ­ράς της Ελλά­δας «μπο­ρεί να συνε­πά­γε­ται κάποιες υπο­χω­ρή­σεις από κάποιες θέσεις που μπο­ρεί να απο­τε­λούν την αφε­τη­ρία της δια­πραγ­μά­τευ­σης», προ­κει­μέ­νου «να λύσου­με τον πυρή­να της δια­φο­ράς (…) Η μεγά­λη μας δια­φο­ρά εξα­κο­λου­θεί να είναι η οριο­θέ­τη­ση των θαλασ­σί­ων ζωνών, ΑΟΖ και υφα­λο­κρη­πί­δας δηλα­δή, στο Αιγαίο και στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο». Ετσι, διευ­ρύ­νε­ται συνε­χώς το πλαί­σιο των υπό δια­πραγ­μά­τευ­ση θεμά­των με την Τουρ­κία, σημα­το­δο­τώ­ντας ότι είναι προ των πυλών νέες επώ­δυ­νες «συμ­φω­νί­ες», με εκχώ­ρη­ση κυριαρ­χί­ας και κυριαρ­χι­κών δικαιω­μά­των. Βέβαια, το ΝΑΤΟ δεν διστά­ζει να προ­χω­ρή­σει στην ανα­θε­ώ­ρη­ση Συν­θη­κών και στη δρο­μο­λό­γη­ση των επι­διώ­ξε­ών του, χωρίς να «περι­μέ­νει» σχε­τι­κές συμ­φω­νί­ες. Αυτό σημα­το­δό­τη­σε η πρό­θε­ση των ΗΠΑ, όπως δημο­σιεύ­τη­κε χωρίς να δια­ψευ­στεί, να υπο­βά­λουν λίγες μέρες πριν από τη Σύνο­δο Κορυ­φής «συμ­βι­βα­στι­κή» πρό­τα­ση προ­κει­μέ­νου να αρθεί το μπλό­κο της Αγκυ­ρας στους επι­χει­ρη­σια­κούς χάρ­τες του ΝΑΤΟ, παρα­βιά­ζο­ντας τη Συν­θή­κη του Μοντρέ.

Η αναθεώρηση της Συνθήκης της Λοζάνης
στον βασικό σχεδιασμό του ΝΑΤΟ στην περιοχή

Μια σύντο­μη ματιά στη στά­ση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ απέ­να­ντι γενι­κά στην επι­θε­τι­κό­τη­τα της τουρ­κι­κής αστι­κής τάξης αλλά και ειδι­κά ως προς την προ­σπά­θεια ανα­θε­ώ­ρη­σης της Συν­θή­κης της Λοζά­νης και αλλα­γής συνό­ρων στο Αιγαίο και στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο είναι αποκαλυπτική.

Το ΝΑΤΟ από το 1960 δεν ανα­γνω­ρί­ζει τον ελλη­νι­κό ενα­έ­ριο χώρο στα 10 μίλια για τους σκο­πούς των ΝΑΤΟι­κών ασκή­σε­ων, ενώ και η Ελλά­δα έχει απο­δε­χτεί τον ΝΑΤΟι­κό κανο­νι­σμό MC 66/1 (1962) (με κυβέρ­νη­ση ΕΡΕ) που ανα­φέ­ρει ότι για ΝΑΤΟι­κές λει­τουρ­γί­ες ο εθνι­κός ενα­έ­ριος χώρος θα είναι μόνο τα 6 ν.μ. κατά τη διάρ­κεια ναυ­τι­κών ασκήσεων (…)

Σε σχέ­ση με τα ζητή­μα­τα του επι­χει­ρη­σια­κού ελέγ­χου ή της επι­χει­ρη­σια­κής ευθύ­νης στο πλαί­σιο του ΝΑΤΟ, ήδη από το 1980, με τη συμ­φω­νία «Ρότζερς» για την επα­νέ­ντα­ξη της Ελλά­δας στο στρα­τιω­τι­κό σκέ­λος του ΝΑΤΟ, στην ουσία η Ελλά­δα ξανα­μπή­κε στο ΝΑΤΟ χωρίς σύνο­ρα, αφού η Τουρ­κία, απει­λώ­ντας με «βέτο», δεν δεχό­ταν την επά­νο­δο στην προ της απο­χώ­ρη­σης του 1974 κατά­στα­ση. Η «εκκρε­μό­τη­τα» έπα­ψε να υπάρ­χει τον Δεκέμ­βρη του 1992, με την κατάρ­γη­ση, πάντα στο πλαί­σιο του ΝΑΤΟ, των ορί­ων περιο­χών ευθύνης.

Η συνέ­χεια δόθη­κε με τη νέα δομή του ΝΑΤΟ, που επι­κυ­ρώ­θη­κε στη Σύνο­δο της Ουά­σιγ­κτον τον Απρί­λη του 1999, όπου προ­βλέ­πο­νταν η πλή­ρης κατάρ­γη­ση των εθνι­κών ορί­ων επι­χει­ρη­σια­κής ευθύ­νης των κρα­τών — μελών, η καθιέ­ρω­ση ενιαί­ου αμυ­ντι­κού χώρου. Ακο­λού­θη­σε μια δια­δι­κα­σία εφαρ­μο­γής της νέας δομής, που ολο­κλη­ρώ­θη­κε το 2003, όπου έγι­νε πλή­ρως απο­δε­κτό από ελλη­νι­κής πλευ­ράς να μην υπάρ­χουν όρια ευθύ­νης στο Αιγαίο. Η κατάρ­γη­ση των ορί­ων επι­χει­ρη­σια­κής ευθύ­νης, που καθιε­ρώ­θη­κε με την εφαρ­μο­γή της νέας δομής του ΝΑΤΟ, απο­τέ­λε­σε απο­φα­σι­στι­κό βήμα «νομι­μο­ποί­η­σης» του νέου καθε­στώ­τος περιο­ρι­σμέ­νης εθνι­κής κυριαρ­χί­ας στο Αιγαίο. Μετά το 2003 καταρ­γή­θη­καν τα στρα­τη­γεία της Λάρι­σας (δια­κλα­δι­κό και αερο­πο­ρι­κό) και την κεντρι­κή ευθύ­νη την έχουν άλλα ΝΑΤΟι­κά στρα­τη­γεία. Αντί­στοι­χα, με τις Συμ­φω­νί­ες της Μαδρί­της (1997) και του Ελσίν­κι (1999) δόθη­κε το δικαί­ω­μα σε ΗΠΑ και ΝΑΤΟ να ανα­γνω­ρί­ζουν «ζωτι­κά συμ­φέ­ρο­ντα» στο Αιγαίο σε Ελλά­δα και Τουρ­κία, καθώς και επι­μέ­ρους δια­φο­ρές (πλην της οριο­θέ­τη­σης της υφα­λο­κρη­πί­δας). Ακο­λού­θη­σαν οι επι­χει­ρη­σια­κοί χάρ­τες του ΝΑΤΟ που δεν κατα­γρά­φουν σύνο­ρα στο Αιγαίο ανα­το­λι­κά του 25ου Μεσημβρινού.

Στα­θε­ρά έκτο­τε οι ΗΠΑ τοπο­θε­τού­νται αρνη­τι­κά και στο ζήτη­μα της μονο­με­ρούς ανα­κή­ρυ­ξης ΑΟΖ από πλευ­ράς της Ελλά­δας, χωρίς συμ­φω­νία με την Τουρ­κία, παρό­τι πρό­κει­ται — με βάση το Διε­θνές Δίκαιο της Θάλασ­σας — για μονο­με­ρή πρά­ξη σε κάθε περί­πτω­ση. Ταυ­τό­χρο­να, από την έναρ­ξη των διε­ρευ­νη­τι­κών επα­φών Ελλά­δας — Τουρ­κί­ας (2002) μέχρι σήμε­ρα, ενό­ψει του 64ου γύρου, ΗΠΑ — ΝΑΤΟ κρα­τούν στα­θε­ρά ίσες απο­στά­σεις, ενι­σχύ­ο­ντας την τουρ­κι­κή θέση για συνεκ­με­τάλ­λευ­ση, συν­δια­χεί­ρι­ση του Αιγαί­ου, για λύση «win-win» (αμοι­βαί­ου οφέ­λους) ή καζάν-καζάν, όπως έθε­σε για πρώ­τη φορά ο Τούρ­κος Πρό­ε­δρος το 2013. Ορι­σμέ­νοι ανα­λυ­τές επι­ση­μαί­νουν ότι με τον όρο αυτό η Τουρ­κία υπο­δη­λώ­νει πως δεν δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται επί κοι­νώς ανα­γνω­ρι­σμέ­νων δια­φο­ρών, αλλά επί όσων με αυξα­νό­με­νο ρυθ­μό μονο­με­ρώς διεκ­δι­κεί, προ­ε­τοι­μά­ζο­ντας μια συμ­φω­νία — πακέ­το επί όλων των ζητη­μά­των. Την ίδια λογι­κή επα­νέ­λα­βε ο Τούρ­κος Πρό­ε­δρος και στην πρό­σφα­τη Σύνο­δο Κορυ­φής του ΝΑΤΟ, περι­γρά­φο­ντας τόσο τις σχέ­σεις Τουρ­κί­ας — ΝΑΤΟ όσο και αυτές με την ΕΕ.

Είναι απο­κα­λυ­πτι­κές οι εκθέ­σεις του Στέιτ Ντι­πάρ­τμεντ για τους βασι­κούς στό­χους της πρε­σβεί­ας των ΗΠΑ σε Ελλά­δα και Τουρ­κία, που δημο­σιεύ­τη­καν στις 25 Μάρ­τη και 13 Μάη του 2022 αντί­στοι­χα. Ξεκα­θα­ρί­ζε­ται αφε­νός η σημα­σία της γεω­στρα­τη­γι­κής θέσης και των δύο χωρών για τα συμ­φέ­ρο­ντα ΗΠΑ — ΝΑΤΟ — ΕΕ στον αντα­γω­νι­σμό τους με Ρωσία και Κίνα. Οπως γενι­κά ανα­φέ­ρε­ται, ως προ­τε­ραιό­τη­τα τίθε­ται «η επί­λυ­ση των θαλάσ­σιων και ενα­έ­ριων συνο­ρια­κών δια­φο­ρών», επι­βε­βαιώ­νο­ντας ότι αφο­ρά μια βεντά­λια ζητη­μά­των και όχι μόνο τα περί οριο­θέ­τη­σης της υφα­λο­κρη­πί­δας που απο­τε­λού­σε μέχρι σήμε­ρα τη μόνη — δήθεν — δια­φο­ρά που απο­δέ­χο­νταν να θέσουν στο τρα­πέ­ζι του δια­λό­γου οι μέχρι σήμε­ρα ελλη­νι­κές κυβερνήσεις.

Η έκθε­ση του Στέιτ Ντι­πάρ­τμεντ για την Ελλά­δα δια­πι­στώ­νει: «(…) Η εδραί­ω­ση της Συμ­φω­νί­ας των Πρε­σπών το 2018 άνοι­ξε την πόρ­τα στην Ελλά­δα για να κατα­λά­βει τον ρόλο — κλει­δί (που παί­ζει) στο πλαί­σιο της Ευρω­παϊ­κής Ατζέ­ντας “Θεσ­σα­λο­νί­κη 2003”. Η παρού­σα κυβέρ­νη­ση έχει επι­κε­ντρω­θεί περισ­σό­τε­ρο στους δια­τλα­ντι­κούς δεσμούς και λιγό­τε­ρο στη στρα­τη­γι­κή αυτο­νο­μία. Εμείς και η ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση θα συνε­χί­σου­με τη συνερ­γα­σία στην ώθη­ση των χωρών των Δυτι­κών Βαλ­κα­νί­ων προς την ευρω­α­τλα­ντι­κή ολο­κλή­ρω­ση (…) Θα δου­λέ­ψου­με επί­σης επι­με­λώς για να ηρε­μή­σουν οι επί­μο­νες ελλη­νο­τουρ­κι­κές εντά­σεις, που θα μπο­ρού­σαν να χει­ρο­τε­ρέ­ψουν με τα χρό­νια (…) Η συνερ­γα­σία άμυ­νας και ασφά­λειας ΗΠΑ και Ελλά­δας αυξά­νει την ικα­νό­τη­τα της Ελλά­δας να υπο­στη­ρί­ζει στρα­τιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις των ΗΠΑ στην Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο και παρα­πέ­ρα (…) Οι ΗΠΑ θα ενθαρ­ρύ­νουν την Ελλά­δα στην επί­λυ­ση κάθε εκκρε­μούς διμε­ρούς ζητή­μα­τος και να εργα­στεί στο πλαί­σιο της ΕΕ και του ΝΑΤΟ για τη διεύ­ρυν­ση των ευκαι­ριών για τους γεί­το­νές της στα Δυτι­κά Βαλ­κά­νια. Η πρε­σβεία θα ενθαρ­ρύ­νει επί­σης την Ελλά­δα να συνε­χί­σει να επε­κτεί­νει τη στρα­τιω­τι­κή εμπλο­κή της σε ευρύ­τε­ρη περιο­χή για την αύξη­ση της ασφά­λειας και της στα­θε­ρό­τη­τας (…) Απώ­λεια της στρα­τη­γι­κής πρό­σβα­σης στην Ελλά­δα θα επι­δρού­σε επί­σης σημα­ντι­κά στη στρα­τιω­τι­κή ικα­νό­τη­τα των ΗΠΑ να αντε­πε­ξέλ­θουν στις επι­χει­ρη­σια­κές και έκτα­κτες ανά­γκες στην περιο­χή και παραπέρα».

Αντί­στοι­χα στην έκθε­ση για την Τουρ­κία, η δρά­ση της πρε­σβεί­ας προ­σα­να­το­λί­ζε­ται στο «η Τουρ­κία (να) βοη­θή­σει στην απο­κλι­μά­κω­ση της έντα­σης με τους συμ­μά­χους και γεί­το­νές της σχε­τι­κά με τις θαλάσ­σιες και ενα­έ­ριες συνο­ρια­κές δια­φο­ρές στο Αιγαίο και την Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο». Τονί­ζει ότι «αν το ΝΑΤΟ και η Δύση συνε­χί­σουν να μη στη­ρί­ζουν την επι­δί­ω­ξη της Τουρ­κί­ας για αμυ­ντι­κό εκσυγ­χρο­νι­σμό, η Τουρ­κία μπο­ρεί να ανα­γκα­στεί να στρα­φεί στη Ρωσία ή την Κίνα για να συμπλη­ρώ­σει αυτά τα κενά στην αμυ­ντι­κή της ικα­νό­τη­τα, στα πεδία που η εγχώ­ρια αμυ­ντι­κή της βιο­μη­χα­νία δεν μπο­ρεί να παρά­ξει την απαι­τού­με­νη ικα­νό­τη­τα». Ειδι­κά για την επί­λυ­ση των δια­φο­ρών της Τουρ­κί­ας επι­ση­μαί­νει ότι «η δια­μά­χη στο εσω­τε­ρι­κό της Συμ­μα­χί­ας για συνο­ρια­κές δια­φω­νί­ες υπο­νο­μεύ­ει την ικα­νό­τη­τα του ΝΑΤΟ να προ­βάλ­λει αλλη­λεγ­γύη και την απο­τε­λε­σμα­τι­κή χρή­ση των πολι­τι­κών, οικο­νο­μι­κών και στρα­τιω­τι­κών πόρων από τα κρά­τη — μέλη για να αντι­με­τω­πί­σουν την κακό­βου­λη ρωσι­κή επιρ­ροή στην περιο­χή. Είναι προς το συμ­φέ­ρον του ΝΑΤΟ, των ΗΠΑ και της πρε­σβεί­ας στην Τουρ­κία να υπο­στη­ρί­ξει την απο­κλι­μά­κω­ση και την ειρη­νι­κή επί­λυ­ση των δια­φω­νιών απ’ όλα τα εμπλε­κό­με­να μέρη (…)». Αλλιώς, όπως τονί­ζει, «οι συνε­χό­με­νες εντά­σεις στα θαλάσ­σια και ενα­έ­ρια σύνο­ρα στο Αιγαίο και την Ανα­το­λι­κή Μεσό­γειο δια­τρέ­χουν τον κίν­δυ­νο αρνη­τι­κής επί­δρα­σης στην ελευ­θε­ρία ελιγ­μών και ενερ­γειών ΗΠΑ και ΝΑΤΟ σε μια κρί­σι­μη περιο­χή. Επι­πλέ­ον, θα επι­δρού­σε αρνη­τι­κά στην ικα­νό­τη­τα των ΗΠΑ να εκπαι­δευ­τούν με την Τουρ­κία τόσο σε διμε­ρές επί­πε­δο όσο και στο πλαί­σιο της ΝΑΤΟι­κής δομής».

Απο­κο­ρύ­φω­μα της στά­σης των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ στο να παρα­μεί­νει η Τουρ­κία στο ΝΑΤΟι­κό στρα­τό­πε­δο, με το ΝΑΤΟ σε ρόλο διαι­τη­τή στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή, απο­τε­λούν μέχρι στιγ­μής αφε­νός η έγκρι­ση από τον Πρό­ε­δρο των ΗΠΑ για την πώλη­ση των F‑16 στην Τουρ­κία και αφε­τέ­ρου τα δημο­σιεύ­μα­τα για την πρό­τα­ση των ΗΠΑ στη Σύνο­δο Κορυ­φής του ΝΑΤΟ στο Βίλ­νιους σχε­τι­κά με τους επι­χει­ρη­σια­κούς χάρ­τες. Σύμ­φω­να με την πρό­τα­ση, απο­νέ­με­ται σε κάθε κρά­τος η δυνα­τό­τη­τα να απο­κα­λεί τα Στε­νά των Δαρ­δα­νε­λί­ων όπως θέλει και έτσι η Τουρ­κία θα μπο­ρεί να χρη­σι­μο­ποιεί την ονο­μα­σία «Τουρ­κι­κά Στε­νά» κατά παρά­βα­ση και της σχε­τι­κής Συν­θή­κης του Μοντρέ, κάτι που απο­τε­λού­σε στα­θε­ρό αίτη­μα της Τουρ­κί­ας για δεκαετίες.

Στην επί­ση­μη ανα­κοί­νω­ση με τη λήξη της Συνό­δου Κορυ­φής τονί­ζε­ται μάλι­στα: «Η περιο­χή της Μαύ­ρης Θάλασ­σας είναι στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας για τη Συμ­μα­χία. Αυτό τονί­ζε­ται περαι­τέ­ρω από τον επι­θε­τι­κό πόλε­μο της Ρωσί­ας κατά της Ουκρα­νί­ας. Υπο­γραμ­μί­ζου­με τη συνε­χή υπο­στή­ρι­ξή μας στις περι­φε­ρεια­κές προ­σπά­θειες των Συμ­μά­χων που απο­σκο­πούν στη δια­τή­ρη­ση της ασφά­λειας, της προ­στα­σί­ας, της στα­θε­ρό­τη­τας και της ελευ­θε­ρί­ας της ναυ­σι­πλο­ΐ­ας στην περιο­χή της Μαύ­ρης Θάλασ­σας, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης, κατά περί­πτω­ση, μέσω της Σύμ­βα­σης του Μοντρέ του 1936. Θα παρα­κο­λου­θού­με και θα αξιο­λο­γού­με περαι­τέ­ρω τις εξε­λί­ξεις στην περιο­χή και θα ενι­σχύ­σου­με την επί­γνω­σή μας για την κατά­στα­ση, με ιδιαί­τε­ρη έμφα­ση στις απει­λές για την ασφά­λειά μας και τις πιθα­νές ευκαι­ρί­ες για στε­νό­τε­ρη συνερ­γα­σία με τους εταί­ρους μας στην περιο­χή, ανά­λο­γα με την περίπτωση».

Θυμί­ζου­με ότι η Ρωσία, ήδη πριν από το ξέσπα­σμα του πολέ­μου στο έδα­φος της Ουκρα­νί­ας, είχε δια­κη­ρύ­ξει σε όλους τους τόνους ότι «κάθε προ­σπά­θεια ανα­θε­ώ­ρη­σης της Συν­θή­κης του Μοντρέ θα επη­ρέ­α­ζε τα συμ­φέ­ρο­ντα της χώρας μας», ότι θεω­ρεί τη Συν­θή­κη «κομ­βι­κό παρά­γο­ντα στα­θε­ρό­τη­τας και ασφά­λειας στη λεκά­νη της Μαύ­ρης Θάλασ­σας, ειδι­κά σε ό,τι αφο­ρά τη ναυ­σι­πλο­ΐα των πολε­μι­κών πλοίων».