Στις 15 Μάη 1919, ύστε­ρα από από­φα­ση του Ανω­τά­του Συμ­μα­χι­κού Συμ­βου­λί­ου του Συνε­δρί­ου των Παρι­σί­ων, απο­βι­βά­ζο­νται στη Σμύρ­νη τα πρώ­τα αγή­μα­τα του ελλη­νι­κού στρατού.
Ξεκι­νά η Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία η οποία, 3 χρό­νια αργό­τε­ρα, οδή­γη­σε στην Μικρα­σια­τι­κή Κατα­στρο­φή. Ο απο­λο­γι­σμός της τρα­γι­κός: 50.000 νεκροί, 75.000 τραυ­μα­τί­ες. Κοντά 1.500.000 Έλλη­νες ανα­γκά­στη­καν να έρθουν σαν πρό­σφυ­γες στην Ελλά­δα, αφή­νο­ντας πίσω τους πάνω από 600.000 νεκρούς, θύμα­τα της πολι­τι­κής του κεφα­λαί­ου, που έχει τον πόλε­μο στο αίμα του, αλλά που ρου­φά το αίμα των λαών για τα συμ­φέ­ρο­ντά του.

Η Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία και Κατα­στρο­φή δεν είχε καμιά σχέ­ση με το δικαί­ω­μα της αυτο­διά­θε­σης των λαών. Ήταν το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρχου­σας τάξης της Ελλά­δας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Εγγύς Ανα­το­λής, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σει μέσω αυτής της συμ­με­το­χής στην πρά­ξη τη στρα­τη­γι­κή της «Μεγά­λης Ιδέ­ας», δηλα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελλά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελλή­νων κεφα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν μ’ αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγγλί­ας. Και την πραγ­μα­το­ποί­η­ση των οποί­ων επι­δί­ω­καν, μέσω των αγγλι­κών ιμπε­ρια­λι­στι­κών συμ­φε­ρό­ντων στην περιοχή.

Το αστι­κό κρά­τος φυσι­κά προ­σπα­θεί με κάθε τρό­πο να απο­κρύ­ψει την ουσία, μιλώ­ντας για ζητή­μα­τα «τακτι­κής» ‑που δήθεν ήταν υπεύ­θυ­να, για το ότι δεν υπήρ­χε «εθνι­κή ομό­νοια», για τους απο­λί­τι­στους Τούρ­κους και πολ­λά ακόμη.
Ανα­τρέ­χο­ντας στο δια­δί­κτυο θα βρεί­τε τα πιο απί­θα­να «σενά­ρια» και πολε­μι­κά ανα­κοι­νω­θέ­ντα, σκο­τα­δι­στι­κά –εθνι­κο­φα­σι­στι­κά κεί­με­να κλπ.
Μια από τα ίδια και τα επί­ση­μα ετή­σια αφιε­ρώ­μα­τα –συνή­θως τον Αύγου­στο, για να απο­συν­δέ­ε­ται από το συνέ­δριο των Παρι­σί­ων. Παρα­θέ­του­με ενδει­κτι­κά κάποια βίντεο-«ντοκιμαντέρ» της κρα­τι­κής τηλε­ό­ρα­σης, με τις συνή­θεις μισές αλή­θειες, με πανο­μοιό­τυ­πους (παρα­πλα­νη­τι­κούς) τίτλους

Αντί­στοι­χα ο «Μικρα­σιά­της» …κάθε τόσο

Το ΚΚΕ

Από την πλευ­ρά του το ΚΚΕ, είναι το μόνο Κόμ­μα που έχει σκά­ψει σε βάθος σχε­τι­κά με αίτια και τη χρο­νι­κή στιγ­μή των γεγονότων.
Ανα­φέ­ρου­με ενδει­κτι­κά την παρέμ­βα­ση του βου­λευ­τή Μανώ­λη Συντυ­χά­κη στην εκδή­λω­ση της Βου­λής για την «Ημέ­ρα Εθνι­κής Μνή­μης για την κατα­στρο­φή του Μικρα­σια­τι­κού Ελλη­νι­σμού», όπου μίλη­σε για «εγκλη­μα­τι­κή εθνι­κι­στι­κή πολι­τι­κής των κυρί­αρ­χων τάξε­ων Ελλά­δας και Τουρ­κί­ας» και τόνι­σε ότι «η μεγα­λύ­τε­ρη εθνι­κή κατα­στρο­φή» ήταν «το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρχου­σας τάξης της χώρας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια για να προ­ω­θή­σει στην πρά­ξη τη θεω­ρία της “μεγά­λης ιδέ­ας”, δηλα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελλά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελλή­νων κεφα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν με αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγγλί­ας» και υπεν­θύ­μι­σε ότι «το ΚΚΕ είναι μονα­δι­κό κόμ­μα που αντι­τά­χθη­κε στον άδι­κο πόλε­μο αψη­φώ­ντας τις διώ­ξεις, τότε φυλα­κί­σθη­κε ολό­κλη­ρη η ΚΕ του ΚΚΕ και πολ­λά στε­λέ­χη του», ότι «το ΚΚΕ είναι το μονα­δι­κό κόμ­μα που με ειλι­κρί­νεια και συνέ­πεια στο πλευ­ρό των προ­σφύ­γων και αντι­πά­λε­ψε το ρατσι­σμό και την ξενοφοβία».

Δεί­τε και την άκρως επί­και­ρη τοπο­θέ­τη­ση του Γ. Λαμπρού­λη (2016) Τότε η πλου­το­κρα­τία μίλα­γε για Μεγά­λη Ιδέα, σήμε­ρα μιλά­ει για ενερ­γεια­κό κόμβο

Από τη «Μεγάλη Ιδέα» στη Μικρασιατική Καταστροφή

Η Μικρα­σια­τι­κή Κατα­στρο­φή (Αύγου­στος 1922) απο­τε­λεί μια από τις πιο τρα­γι­κές στιγ­μές της Ιστο­ρί­ας της Ελλά­δας, τις συνέ­πειες της οποί­ας πλή­ρω­σε ο λαός της. Είναι το απο­τέ­λε­σμα της συμ­με­το­χής της άρχου­σας τάξης της Ελλά­δας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά σχέ­δια στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Εγγύς Ανα­το­λής, προ­κει­μέ­νου να προ­ω­θή­σει μέσω αυτής της συμ­με­το­χής στην πρά­ξη τη θεω­ρία της «Μεγά­λης Ιδέ­ας», δηλα­δή της προ­σάρ­τη­σης εδα­φών στην Ελλά­δα και έτσι να ικα­νο­ποι­η­θούν τα συμ­φέ­ρο­ντα των Ελλή­νων κεφα­λαιο­κρα­τών, τα οποία δια­πλέ­κο­νταν με αυτά των τότε ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων, ιδιαί­τε­ρα της Αγγλίας.
Η επί­θε­ση του στρα­τού του Κεμάλ άρχι­σε στις 13 Αυγού­στου 1922 στη γραμ­μή Αφιόν Καρα­χι­σάρ — Σμύρ­νη. Η ήττα είναι συντρι­πτι­κή και ο ελλη­νι­κός στρα­τός αρχί­ζει την άτα­κτη υπο­χώ­ρη­σή του. Ενα μήνα αργό­τε­ρα οι Τούρ­κοι μπαί­νουν στη Σμύρ­νη, που παρα­δί­δε­ται στις φλόγες.

Είχε προη­γη­θεί η Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία. Μια πολε­μι­κή ενέρ­γεια, ενταγ­μέ­νη στο διε­θνές ιμπε­ρια­λι­στι­κό πλαί­σιο, που δια­μορ­φω­νό­ταν με βάση τα απο­τε­λέ­σμα­τα του Α’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου. Η ελλη­νι­κή αστι­κή τάξη προ­σπά­θη­σε τότε να εξαρ­γυ­ρώ­σει τη συμ­με­το­χή του κρά­τους της στον Α΄ Παγκό­σμιο ιμπε­ρια­λι­στι­κό Πόλε­μο στο πλευ­ρό της Αντάντ, αλλά και να επω­φε­λη­θεί από τη συμ­μα­χία της Οθω­μα­νι­κής Αυτο­κρα­το­ρί­ας με τις Κεντρι­κές Δυνά­μεις (Γερ­μα­νία, Αυστρο­ουγ­γα­ρία), προ­βάλ­λο­ντας τις εδα­φι­κές της αξιώ­σεις στο μετα­πο­λε­μι­κό ενδοϊ­μπε­ρια­λι­στι­κό παζά­ρι για τη δια­νο­μή των αγο­ρών. Μάλι­στα, η κυβέρ­νη­ση Βενι­ζέ­λου προ­σέ­βλε­πε σε ενί­σχυ­ση των αξιώ­σε­ών της, λόγω και της συμ­με­το­χής του ελλη­νι­κού στρα­τού στην ιμπε­ρια­λι­στι­κή εκστρα­τεία κατά της επα­να­στα­τι­κής Ρωσίας.

Οι νική­τριες στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο ιμπε­ρια­λι­στι­κές χώρες της Αντάντ (Αγγλία, Γαλ­λία, Ιτα­λία) επι­βου­λεύ­ο­νταν τα πετρέ­λαια της Μοσού­λης και, επο­μέ­νως, ήθε­λαν να εδραιώ­σουν τις θέσεις τους και στην περιο­χή του οθω­μα­νι­κού κρά­τους. Γεγο­νός που συνε­πα­γό­ταν και ενέρ­γειες για το δια­με­λι­σμό του. Γι’ αυτό το σκο­πό χρη­σι­μο­ποί­η­σαν και τον ελλη­νι­κό στρα­τό. Ταυ­τό­χρο­να, το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό, αστι­κο­δη­μο­κρα­τι­κό επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα στην Τουρ­κία, με επι­κε­φα­λής τον Μου­στα­φά Κεμάλ, συγκρο­τεί κυβέρ­νη­ση στην Άγκυ­ρα στις 23 Απρί­λη του 1920 και έρχε­ται σε πλή­ρη ρήξη με τον σουλ­τά­νο. Τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κρά­τη, αντι­λαμ­βα­νό­με­να ότι ο σουλ­τά­νος δεν είναι σε θέση να τσα­κί­σει την επα­νά­στα­ση, βάζουν μπρος το στρα­τιω­τι­κό σχέ­διο, με κύρια δύνα­μη τον ελλη­νι­κό στρα­τό, αλλά και τα δικά τους στρα­τεύ­μα­τα. Οι στρα­τιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις κατά του Κεμάλ δεν φέρ­νουν απο­τέ­λε­σμα. Ετσι, στις 10 Αυγού­στου 1920, υπο­γρά­φε­ται στις Σέβρες της Γαλ­λί­ας η ομώ­νυ­μη Συνθήκη.

Με τη Συν­θή­κη των Σεβρών, η έκτα­ση της Τουρ­κί­ας ελατ­τω­νό­ταν έως το ένα πέμ­πτο. Η Συρία, η Παλαι­στί­νη, η Μεσο­πο­τα­μία και η Χατζά­ζη κηρύσ­σο­νταν τυπι­κά ανε­ξάρ­τη­τα κρά­τη. Και λέμε τυπι­κά, για­τί ουσια­στι­κά γίνο­νταν αποι­κί­ες — προ­τε­κτο­ρά­τα, η πρώ­τη της Γαλ­λί­ας και οι άλλες της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας, μιας και τα κρά­τη αυτά, σύμ­φω­να με το άρθρο 22 της Συν­θή­κης, κρί­νο­νταν μη ικα­νά για αυτο­κυ­βέρ­νη­ση. Η Τουρ­κία έχα­νε κάθε επι­κυ­ριαρ­χία πάνω στην Αίγυ­πτο, η οποία γινό­ταν προ­τε­κτο­ρά­το της Μεγά­λης Βρε­τα­νί­ας, στην οποία παρα­χω­ρού­νταν επί­σης η Κύπρος, το Σου­δάν καθώς και τα δικαιώ­μα­τα της Τουρ­κί­ας στη ναυ­σι­πλο­ΐα του Σου­έζ. Ανα­γνω­ρι­ζό­ταν το προ­τε­κτο­ρά­το της Γαλ­λί­ας στο Μαρό­κο και την Τυνη­σία και η Λιβύη παρα­χω­ρού­νταν στην Ιταλία.

Επι­πλέ­ον, τα τρία ισχυ­ρά καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη (Αγγλία, Γαλ­λία, Ιτα­λία), με ιδιαί­τε­ρη συμ­φω­νία μοί­ρα­ζαν μετα­ξύ τους σε «σφαί­ρες επιρ­ρο­ής» και ό,τι απέ­μει­νε ακό­μα από την Τουρ­κία, με πρό­σχη­μα να τη βοη­θή­σουν ν’ ανα­πτύ­ξει τις πλου­το­πα­ρα­γω­γι­κές πηγές της.

Με τη Συν­θή­κη των Σεβρών, στην Ελλά­δα παρα­χω­ρού­νταν η Δυτι­κή και Ανα­το­λι­κή Θρά­κη έως τη γραμ­μή Τσα­τάλ­τζας κοντά στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη και τα νησιά Ιμβρος και Τένε­δος καθώς και η Σμύρ­νη με την ενδο­χώ­ρα της, όπου τυπι­κά ανα­γνω­ρι­ζό­ταν η τουρ­κι­κή κυριαρ­χία με το να κυμα­τί­ζει η οθω­μα­νι­κή σημαία στα φρού­ρια της πόλης.
Η Κων­στα­ντι­νού­πο­λη ανα­γνω­ρι­ζό­ταν πρω­τεύ­ου­σα του τουρ­κι­κού κρά­τους, υπό την αίρε­ση των συμ­μά­χων, για την περί­πτω­ση που η Τουρ­κία δεν θα τηρού­σε τα συμ­φω­νη­μέ­να. Τα Στε­νά των Δαρ­δα­νε­λί­ων κηρύσ­σο­νταν ουδέ­τε­ρη και αφο­πλι­σμέ­νη ζώνη.
Η Συν­θή­κη των Σεβρών αφό­πλι­ζε την Τουρ­κία και άφη­νε ελεύ­θε­ρη τη δίο­δο των Στε­νών, εκτός από τα πολε­μι­κά και τα εμπο­ρι­κά πλοία, πράγ­μα που έθε­τε κάτω από τον έλεγ­χο της Αγγλί­ας και της Γαλ­λί­ας το εμπό­ριο και την ασφά­λεια των χωρών της Μαύ­ρης Θάλασσας.
Η κυβέρ­νη­ση Βενι­ζέ­λου ανέ­λα­βε τη δρά­ση για την επι­βο­λή της συγκε­κρι­μέ­νης Συν­θή­κης, η οποία απορ­ρί­φθη­κε από την κυβέρ­νη­ση Κεμάλ. Ετσι, γενι­κεύ­τη­κε, ουσια­στι­κά, ο πόλε­μος στο μέτω­πο της Μικράς Ασί­ας, ο οποί­ος τυπι­κά ξεκί­νη­σε το Μάη του 1919.
Στις 2 Μάη (15 με το νέο ημε­ρο­λό­γιο) 1919, ελλη­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα είχαν απο­βι­βα­στεί στη Σμύρ­νη ύστε­ρα από από­φα­ση του Ανω­τά­του Συμ­μα­χι­κού Συμ­βου­λί­ου του Συνε­δρί­ου των Παρι­σί­ων. Η εκστρα­τεία είχε ξεκι­νή­σει. Το τρα­γι­κό της τέλος, όμως, ήταν προδιαγεγραμμένο.

Οι σύμμαχοι

Από τις 7|20 Οκτώ­βρη 1921, η Γαλ­λία είχε απο­φα­σί­σει την απο­χώ­ρη­ση των δυνά­με­ών της από την Κιλι­κία και ανα­γνώ­ρι­σε ως νόμι­μη κυβέρ­νη­ση της Τουρ­κί­ας αυτήν του Κεμάλ. Η μετα­στρο­φή της Γαλ­λί­ας συν­δε­ό­ταν άμε­σα με την προ­σπά­θειά της να προ­σε­ται­ρι­στεί την Τουρ­κία, διαρ­ρη­γνύ­ο­ντας έτσι τις σχέ­σεις της τελευ­ταί­ας με τη Σοβιε­τι­κή Ρωσία, όπως επέ­βαλ­λαν τα συμ­φέ­ρο­ντα του γαλ­λι­κού κεφα­λαί­ου. Η προ­σπά­θεια ήταν πράγ­μα­τι επι­τυ­χής. Την περί­ο­δο Οκτώ­βρη 1921 — Μάρ­τη 1922, οι διπλω­μα­τι­κές επα­φές της κυβέρ­νη­σης Γού­να­ρη στις ευρω­παϊ­κές πρω­τεύ­ου­σες, με σκο­πό την οικο­νο­μι­κή ή στρα­τιω­τι­κή ενί­σχυ­ση των ελλη­νι­κών δυνά­με­ων, απέ­βη­σαν άκαρ­πες, ακό­μα και από την πλευ­ρά της Μ. Βρε­τα­νί­ας, η οποία έως τότε υπο­στή­ρι­ζε τις ελλη­νι­κές αξιώσεις.

Το Μάρ­τη 1922 πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στο Παρί­σι η Δια­συμ­μα­χι­κή Συν­διά­σκε­ψη των Τριών Δυνά­με­ων (Αγγλία — Γαλ­λία — Ιτα­λία), που απο­φά­σι­σε να δια­βι­βά­σει στην Ελλά­δα και την Τουρ­κία προ­τά­σεις ανα­κω­χής. Η συν­διά­σκε­ψη έγι­νε εν μέσω αγγλο­γαλ­λι­κών συγκρού­σε­ων για τον έλεγ­χο των Στε­νών, που η Αγγλία προ­σπα­θού­σε να διατηρήσει.

Η Συν­διά­σκε­ψη κατέ­λη­ξε σε κεί­με­νο πρό­τα­σης ανα­κω­χής που θα διαρ­κού­σε τρεις μήνες. Προ­έ­βλε­πε εδα­φι­κές παρα­χω­ρή­σεις από την Ελλά­δα, καθώς ο στρα­τός έπρε­πε να απο­χω­ρή­σει όχι μόνο από την περιο­χή της Σμύρ­νης, αλλά και από μεγά­λο τμή­μα της Ανα­το­λι­κής Θρά­κης, ενώ περι­λάμ­βα­νε μόνο γενι­κές αρχές όσον αφο­ρά την προ­στα­σία των χρι­στια­νι­κών μειο­νο­τή­των της Τουρ­κί­ας και της μου­σουλ­μα­νι­κής μειο­νό­τη­τας στην Ελλά­δα. Η πρό­τα­ση έγι­νε απο­δε­κτή από την ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση, όμως δεν έγι­νε απο­δε­κτή από τον Κεμάλ, ο οποί­ος ζητού­σε την απο­χώ­ρη­ση του ελλη­νι­κού στρα­τού αμέ­σως μετά την υπο­γρα­φή της ανακωχής.

Στις 3|16 Απρί­λη 1922, ο Γού­να­ρης ειδο­ποί­η­σε από τη Γενεύη το υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών ότι επί­κει­ται απο­χώ­ρη­ση και των ιτα­λι­κών στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων. Η απο­χώ­ρη­ση του γαλ­λι­κού και ιτα­λι­κού στρα­τού δεν τρο­πο­ποί­η­σε μόνο το συσχε­τι­σμό δυνά­με­ων, αλλά συνο­δεύ­τη­κε και με την τρο­φο­δο­σία των δυνά­με­ων του Κεμάλ με σημα­ντι­κό οπλισμό.

Η καταστροφή

Στις 3|16 Μάη 1922 η κυβέρ­νη­ση Γού­να­ρη παραι­τή­θη­κε, παρό­τι εξα­σφά­λι­σε ορια­κή ψήφο εμπι­στο­σύ­νης στη Βου­λή. Η κυβέρ­νη­ση που σχη­μα­τί­στη­κε, από τον αρχη­γό της αντι­πο­λί­τευ­σης Ν. Στρά­το, δεν κατόρ­θω­σε να πάρει ψήφο εμπι­στο­σύ­νης και έτσι στις 9|22 Μάη του 1922 ψηφί­στη­κε πρω­θυ­πουρ­γός ο Πρω­το­πα­πα­δά­κης, απο­τε­λώ­ντας πρό­σω­πο κοι­νής εμπι­στο­σύ­νης των Γού­να­ρη και Στράτου.
Στο μετα­ξύ, η κατά­στα­ση του ελλη­νι­κού στρα­τού ήταν εξαι­ρε­τι­κά άσχη­μη, αφού το ηθι­κό του, όπως ανα­φέ­ρει η σχε­τι­κή Ιστο­ρία του ΓΕΣ, «υπέ­στη διά­βρω­σιν και μεί­ω­σιν (…) Είχε πλέ­ον εδραιω­θή η πεποί­θη­σις (…) ότι αι ταλαι­πω­ρί­αι, οι κίν­δυ­νοι, οι μόχθοι και αι θυσί­αι απέ­βαι­νον άκαρ­ποι…».

Εκεί­νη την επο­χή, όπως υπο­στη­ρί­ζει ο Κορ­δά­τος, Σοβιε­τι­κός αντι­πρό­σω­πος της Κομ­μου­νι­στι­κής Διε­θνούς και του υπουρ­γεί­ου Εξω­τε­ρι­κών και Στρα­τιω­τι­κών της ΕΣΣΔ ήρθε στην Ελλά­δα με σου­η­δι­κό δια­βα­τή­ριο και ζήτη­σε συνά­ντη­ση με τον Γραμ­μα­τέα του Κόμ­μα­τος. Ο Σοβιε­τι­κός αντι­πρό­σω­πος κατέ­θε­σε μια πρό­τα­ση ειρή­νευ­σης με ταυ­τό­χρο­νη αυτο­νό­μη­ση της περιο­χής της Μικράς Ασί­ας. Για την υπο­στή­ρι­ξή της, η ΕΣΣΔ ήταν πρό­θυ­μη να στα­μα­τή­σει κάθε μορ­φή υπο­στή­ρι­ξης προς τον Κεμάλ. Οι λόγοι που επέ­βα­λαν αυτήν την πρό­τα­ση από την ΕΣΣΔ ήταν, κατά τον Σοβιε­τι­κό αντι­πρό­σω­πο, οι παρα­σκη­νια­κές συνεν­νο­ή­σεις ανά­με­σα στον Κεμάλ και το βρε­τα­νι­κό και το γαλ­λι­κό ιμπε­ρια­λι­σμό, μέρος των οποί­ων αφο­ρού­σε την εκδί­ω­ξη των ελλη­νι­κών πλη­θυ­σμών από τη Μικρά Ασία και την Κων­στα­ντι­νού­πο­λη. Στη βάση της συγκε­κρι­μέ­νης πρό­τα­σης ο Γ. Κορ­δά­τος συνα­ντή­θη­κε με τον Ν. Στράτο.

Αν και δεν υπάρ­χει άλλη ιστο­ρι­κή πηγή που να ανα­φέ­ρει τις συγκε­κρι­μέ­νες συνα­ντή­σεις και το περιε­χό­με­νο των συζη­τή­σε­ων, ένα άρθρο του Κορ­δά­του στον «Ριζο­σπά­στη» τις ίδιες μέρες φαί­νε­ται ότι επι­βε­βαιώ­νει τη σοβιε­τι­κή διπλω­μα­τι­κή κινητικότητα:
«Μια μόνη σωτη­ρία υπάρ­χει. Να στρα­φού­με προς την Μόσχαν. Μάλι­στα εις την σοβιε­τι­κήν Μόσχαν και να ανα­θέ­σου­με εις την σοβιε­τι­κήν κυβέρ­νη­σιν να μας βγά­λη από το αδιέ­ξο­δον. Τα υψη­λά και μεγά­λα ιδα­νι­κά του Κομ­μου­νι­σμού και της Ρωσ­σι­κής Επα­να­στά­σε­ως εγγυώ­νται εις όλους τους λαούς την πλέ­ον αμε­ρό­λη­πτον απο­νο­μή του δικαί­ου. Η Μόσχα ως διαι­τη­τής μετα­ξύ Τουρ­κί­ας και Ελλά­δος είνε η μόνη διέ­ξο­δος (…) Εάν υπάρ­χη ακό­μη και­ρός για να προ­λά­βω­μεν την επερ­χό­με­νην θύελ­λαν και κατα­στρο­φήν, εάν εις τους αστούς κυβερ­νώ­ντας πολι­τι­κούς υπάρ­χη ίχνος πολι­τι­κής φρο­νή­σε­ως θα εγκολ­πω­θούν το σύν­θη­μά μας, προς την Μόσχαν».
Η συγκε­κρι­μέ­νη πρό­τα­ση δεν υιο­θε­τή­θη­κε και λίγο αργό­τε­ρα άρχι­σαν οι διωγ­μοί των στε­λε­χών του ΣΕΚΕ (Κ).
Στις 13|26 Αυγού­στου άρχι­σε η αντε­πί­θε­ση του Κεμάλ και την επό­με­νη μέρα η υπο­χώ­ρη­ση του ελλη­νι­κού στρα­τού, που γρή­γο­ρα μετα­τρά­πη­κε σε άτα­κτη φυγή. Φεύ­γο­ντας ασύ­ντα­κτοι έκαι­γαν και κατέ­στρε­φαν χωριά.

Στις 26 Αυγούστου|8 Σεπτέμ­βρη οι ελλη­νι­κές δυνά­μεις απο­χώ­ρη­σαν από τη Σμύρ­νη, ενώ στις 27 Αυγούστου|9 Σεπτέμ­βρη μπή­κε στην πόλη ο τουρ­κι­κός στρα­τός. Την ίδια μέρα ο Μετα­ξάς έγρα­ψε στην εφη­με­ρί­δα «Χρο­νι­κά» ότι υπεύ­θυ­νοι της ήττας ήταν οι κομ­μου­νι­στές. Τα ίδια είχε γρά­ψει δύο μέρες νωρί­τε­ρα και η εφη­με­ρί­δα «Καθη­με­ρι­νή», ενώ νωρί­τε­ρα έκα­νε λόγο για συνερ­γα­σία Βουλ­γά­ρων κομ­μου­νι­στών, κεμα­λι­κών και Ελλή­νων κομμουνιστών.

Την επό­με­νη μέρα, ο «Ριζο­σπά­στης» δημο­σιο­ποί­η­σε την κοι­νή ανα­κοί­νω­ση του ΣΕΚΕ (Κ) και της ΓΣΕΕ:

«Η χώρα αντι­με­τω­πί­ζει σήμε­ρον δει­νήν κατά­στα­σιν, στρα­τιω­τι­κήν, πολι­τι­κήν, οικο­νο­μι­κήν, κοι­νω­νι­κήν, διε­θνή, της οποί­ας θύμα είναι η μεγά­λη πλειο­ψη­φία του εργα­ζό­με­νου λαού.
Τας συμ­φο­ράς της παρά­φρο­νος επι­χει­ρή­σε­ως του Σαγ­γα­ρί­ου, η οποία εστοί­χι­σεν την ζωήν εις δεκά­δας χιλιά­δας εργα­τών και χωρι­κών, επη­κο­λού­θη­σεν η τελευ­ταία συμ­φο­ρά του μετώ­που, της οποί­ας η συνέ­πεια δεν ήταν μόνο ο άδι­κος θάνα­τος χιλιά­δων Ελλή­νων στρα­τιω­τών, αλλά και οι κίν­δυ­νοι που εδη­μιουρ­γή­θη­σαν εις τους δυστυ­χείς ελλη­νι­κούς πλη­θυ­σμούς της Μικράς Ασί­ας, κίν­δυ­νοι ριζι­κής εξο­ντώ­σε­ως (…) Το Σοσια­λι­στι­κόν Εργα­τι­κόν Κόμ­μα (Κομ­μου­νι­στι­κόν) και η Γενι­κή Συνο­μο­σπον­δία της Ελλά­δος φρο­νούν ότι η χώρα δεν δύνα­ται να συνέλ­θη εκ της κρί­σε­ως την οποί­αν τα επελ­θό­ντα εξ αιτί­ας της ακο­λου­θη­θεί­σης μέχρι τού­δε πολι­τι­κής γεγο­νό­τα εδη­μιούρ­γη­σαν εάν δεν πραγ­μα­το­ποι­η­θούν αμέ­σως και άνευ ανα­βο­λής τα κάτω­θι υπο­δει­κνυό­με­να μέτρα:
1) Γενι­κή αποστράτευσις.
2) Γενι­κή αμνη­στία όλων των πολι­τι­κών και στρα­τιω­τι­κών αδικημάτων.
3) Απο­ζη­μί­ω­σις των απο­στρα­τευ­μέ­νων εφέ­δρων, των χηρών και ορφα­νών του πολέ­μου και των τραυ­μα­τιών και των ανα­πή­ρων δι’ ειδι­κής βαρύ­τα­της φορο­λο­γί­ας των εκ του πολέ­μου πλουτισάντων.
4) Αμε­σος παρα­χώ­ρη­σις των τσι­φλι­κιών εις τους καλ­λιερ­γη­τάς των.
5) Διά­λυ­σις της μηδέν πλέ­ον εκπρο­σω­πού­σης εθνο­συ­νε­λεύ­σε­ως και άμε­σος διε­νέρ­γεια εκλο­γών επί τη βάσει του συστή­μα­τος της ανα­λο­γι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας, του μόνου δυνά­με­νου να δώση διέ­ξο­δον εις τα πολι­τι­κά πάθη, να ισορ­ρο­πή­ση τας αντι­μα­χό­με­νας πολι­τι­κάς δυνά­μεις και να εξα­σφα­λί­ση εις τας εργα­ζό­με­νας τάξεις την εν τω κοι­νο­βου­λίω εκπρο­σώ­πη­σίν των. 6) Αμε­σος και πλή­ρης απο­κα­τά­στα­σις των συνταγ­μα­τι­κών ελευ­θε­ριών, καταρ­γου­μέ­νης της λογο­κρι­σί­ας και της απα­γο­ρεύ­σε­ως των πολι­τι­κών συγκε­ντρώ­σε­ων. 7) Αμε­σος απο­φυ­λά­κι­σις όλων των αδί­κως κατα­δι­κα­σθέ­ντων αγω­νι­στών της εργα­τι­κής τάξε­ως».

Η Σμύρνη στις φλόγες

Στις 31 Αυγούστου|13 Σεπτέμ­βρη η Σμύρ­νη παρα­δό­θη­κε στις φλό­γες, ενώ χιλιά­δες, ξερι­ζω­μέ­νοι πια, είχαν φύγει και συνέ­χι­ζαν να φεύ­γουν προς την Ελλά­δα, με όποια μέσα μπο­ρού­σαν, για ν’ απο­φύ­γουν τη σφα­γή. Η ισχυ­ρή ναυ­τι­κή δύνα­μη (του­λά­χι­στον 21 αμε­ρι­κα­νι­κών, αγγλι­κών και γαλ­λι­κών πολε­μι­κών πλοί­ων), που βρι­σκό­ταν αγκυ­ρο­βο­λη­μέ­νη στο λιμά­νι της Σμύρ­νης, όχι μόνο δεν έκα­νε τίπο­τα για να απο­τρέ­ψει την κατα­στρο­φή της πόλης και των κατοί­κων της, αλλά αντιθέτως:

«Μέσα στα πολε­μι­κά οι μπά­ντες παί­ζα­νε εμβα­τή­ρια (…) για να μην φτά­νουν ίσα­με τ’ αυτιά των πλη­ρω­μά­των οι κραυ­γές της οδύ­νης και οι επι­κλή­σεις του κόσμου (…) Μία, μόνο μία κανο­νιά, μια δια­τα­γή έφτα­νε για να δια­λύ­σει όλα κεί­να τα μαι­νό­με­να στί­φη. Κι η κανο­νιά δε ρίχτη­κε κι η εντο­λή δε δόθη­κε. Μόνο χτυ­πού­σαν με λοστούς τα χέρια των αμοί­ρων Μικρα­σια­τών, που κατά­φερ­ναν να φτά­σουν ως τα καρά­βια τους, τους περί­χυ­ναν με ζεμα­τι­στά νερά και τους πετού­σαν πίσω στη θάλασ­σα…».

Ακό­μα:
«Τα πλη­ρώ­μα­τα των εν Σμύρ­νη ναυ­λο­χού­ντων πολε­μι­κών των απέ­κο­πτον τας χεί­ρας και έθραυον τας κεφα­λάς των δυστυ­χών εκεί­νων Ελλή­νων, που ενό­μι­ζαν ότι ημπο­ρού­σαν, απο­φεύ­γο­ντες την τουρ­κι­κήν μάχαι­ραν, να εύρουν άσυ­λον και προ­σω­ρι­νήν φιλο­ξε­νί­αν εις τα πολε­μι­κά σκά­φη».

Στην Αθήνα

Και ενώ συνέ­βαι­ναν αυτά, στις 10|23 Σεπτέμ­βρη ο φρού­ραρ­χος Αθη­νών απο­πει­ρά­θη­κε να απο­σπά­σει τα ηγε­τι­κά στε­λέ­χη του ΣΕΚΕ (Κ) από τις φυλα­κές Συγ­γρού και να τα εκτε­λέ­σει, αλλά ο διευ­θυ­ντής των φυλα­κών δεν παρέ­δω­σε τους κρατούμενους.
Στις 11|24 Σεπτέμ­βρη εκδη­λώ­θη­κε κίνη­μα στις ναυ­τι­κές και στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις που είχαν συγκε­ντρω­θεί στη Χίο και τη Μυτι­λή­νη. Στις 13|26 Σεπτέμ­βρη, τα τμή­μα­τα του στρα­τού που ήταν προ­σκεί­με­να στους κινη­μα­τί­ες έφτα­σαν στο Λαύ­ριο και από εκεί έστει­λαν τελε­σί­γρα­φο στην Αθή­να. Στις 14|27 Σεπτέμ­βρη πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε στην Αθή­να κίνη­μα υπό τον Θ. Πάγκα­λο, ο οποί­ος συνέ­λα­βε εκα­το­ντά­δες οπα­δούς του βασι­λιά, με σκο­πό να τους του­φε­κί­σει. Την ίδια μέρα, παραι­τή­θη­κε ο βασι­λιάς Κων­στα­ντί­νος και ανέ­λα­βε ο Γεώρ­γιος Β΄, ενώ την επο­μέ­νη μπή­καν στην Αθή­να τα στρα­τεύ­μα­τα που βρί­σκο­νταν στο Λαύ­ριο και την εξου­σία ανέ­λα­βαν οι Γονα­τάς — Πλα­στή­ρας — Φωκάς, ηγέ­τες του στρα­τιω­τι­κού κινή­μα­τος. Στις 17|30 Σεπτέμ­βρη ο Κων­στα­ντί­νος εγκα­τέ­λει­ψε τη χώρα, ενώ σχη­μα­τί­στη­κε κυβέρ­νη­ση με προ­σω­ρι­νό πρω­θυ­πουρ­γό τον Σωτή­ριο Κρο­κι­δά. Στις 26 Σεπτέμβρη|9 Οκτώ­βρη κηρύ­χθη­κε στρα­τιω­τι­κός νόμος και 4 μέρες αργό­τε­ρα η κυβέρ­νη­ση απο­δέ­χτη­κε την ανα­κω­χή των Μου­δα­νιών. Στη βάση της Συν­θή­κης ο ελλη­νι­κός στρα­τός υπο­χρε­ώ­θη­κε να απο­χω­ρή­σει και από την Ανα­το­λι­κή Θράκη.

Οι συνέ­πειες της Μικρα­σια­τι­κής Εκστρα­τεί­ας και Κατα­στρο­φής ήταν τρα­γι­κές για τον μάχι­μο και τον άμα­χο πλη­θυ­σμό. Σύμ­φω­να με τα στοι­χεία του ΓΕΣ, οι απώ­λειες του ελλη­νι­κού στρα­τού στα χρό­νια 1919 — 1922 ήταν 24.200 νεκροί, 49.000 «τραυ­μα­τί­ες και απο­βιώ­σα­ντες» και 18.000 αγνο­ού­με­νοι. Σύνο­λο απω­λειών 91.200. Οσον αφο­ρά τον άμα­χο πλη­θυ­σμό, παρό­τι οι απώ­λειες είναι αδύ­να­το να υπο­λο­γι­στούν με ακρί­βεια, ωστό­σο μετριού­νταν σε εκα­το­ντά­δες χιλιά­δες. Χιλιά­δες ήταν επί­σης οι αγνο­ού­με­νοι. Περί­που 1.500.000 ήταν εκεί­νοι που έγι­ναν πρόσφυγες.

Η δίκη των έξι

Η όξυν­ση των αντι­θέ­σε­ων του αστι­κού πολι­τι­κού συστή­μα­τος, αλλά και η προ­σπά­θεια να κατα­λα­γιά­σει η λαϊ­κή αγα­νά­χτη­ση συνε­χί­στη­καν με την παρα­πο­μπή σε δίκη οκτώ ηγε­τι­κών παρα­γό­ντων της βασι­λό­φρο­νης παρά­τα­ξης, που θεω­ρή­θη­καν υπεύ­θυ­νοι για τη Μικρα­σια­τι­κή Εκστρα­τεία (Δ. Γού­να­ρης, Ν. Στρά­τος, Π. Πρω­το­πα­πα­δά­κης, Ν. Θεο­τό­κης, Γ. Μπαλ­τα­τζής και Γ. Χατζα­νέ­στης, ο υπο­ναύ­αρ­χος Μιχα­ήλ Γού­δας και ο υπο­στρά­τη­γος Ξενο­φών Στρα­τη­γός), παρό­τι υπεύ­θυ­νες ήταν εξί­σου και οι δύο αστι­κές πλευ­ρές. Στις 24 Οκτώβρη|6 Νοέμ­βρη παρα­πέμ­φθη­καν σε έκτα­κτο στρα­το­δι­κείο. Στις 31 Οκτώβρη|13 Νοέμ­βρη ξεκί­νη­σε η δίκη στο κτί­ριο της Βου­λής (σημε­ρι­νή Παλιά Βου­λή) και στις 15|28 Νοέμ­βρη εκδό­θη­κε η από­φα­ση του στρα­το­δι­κεί­ου, με την οποία κατα­δι­κά­στη­καν σε θάνα­το και την ίδια μέρα εκτε­λέ­στη­καν, παρά τις έντο­νες αντι­δρά­σεις της Μ. Βρε­τα­νί­ας, οι έξι πρώ­τοι. Γι’ αυτό και η δίκη έχει επι­κρα­τή­σει στην ιστο­ριο­γρα­φία να ονο­μά­ζε­ται «δίκη των έξι». Οι δύο τελευ­ταί­οι κατα­δι­κά­στη­καν σε ισόβια.

Η δια­χεί­ρι­ση από τη βενι­ζε­λι­κή παρά­τα­ξη των συνε­πειών της οικο­νο­μι­κής, κοι­νω­νι­κής και πολι­τι­κής κρί­σης που ξέσπα­σε από τη στρα­τιω­τι­κή ήττα της Μικρα­σια­τι­κής Εκστρα­τεί­ας, αλλά και η αδυ­να­μία του ΣΕΚΕ (Κ) να στρέ­ψει τη λαϊ­κή αγα­νά­χτη­ση ενα­ντί­ον του συνό­λου των αστι­κών πολι­τι­κών δυνά­με­ων και της αστι­κής εξου­σί­ας, επέ­τρε­ψε στην τελευ­ταία να ανα­συ­ντα­χθεί και να θωρα­κι­στεί, συντη­ρώ­ντας την επιρ­ροή των αστι­κών πολι­τι­κών δυνά­με­ων στους κόλ­πους των εργα­τι­κών και λαϊ­κών μαζών. Αργό­τε­ρα ο Νίκος Ζαχα­ριά­δης εκτί­μη­σε ότι:
«Ο οπορ­του­νι­σμός, που δεν πιστεύ­ει στη δυνα­τό­τη­τα μιας ανε­ξάρ­τη­της προ­λε­τα­ρια­κής πολι­τι­κής και λύσης της κρί­σης, εγκα­τα­λεί­πει την πολι­τι­κή πρω­το­βου­λία στα “προ­ο­δευ­τι­κά” αστι­κά κόμ­μα­τα και δένει την εργα­τι­κή τάξη και το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα στην ουρά της αστι­κής δημο­κρα­τί­ας, δια­τυ­πώ­νο­ντας τη θεω­ρία “το κόμ­μα έχει ανά­γκην μακράς νομί­μου υπάρ­ξε­ως”, δηλ. πρέ­πει να μεί­νει έξω από την πολι­τι­κή ζωή και δρά­ση της χώρας. Αυτό και εφαρ­μό­ζει, ενώ η αστι­κή τάξη πραγ­μα­το­ποιεί τη “δημο­κρα­τι­κή” μετα­βο­λή, καλ­μά­ρει το λαϊ­κό επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα με μικρές παρα­χω­ρή­σεις και ξεπερ­νά έτσι τη βαθειά επα­να­στα­τι­κή κρί­ση».

Για ύπαρ­ξη επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης εκεί­νη την περί­ο­δο έκα­νε λόγο και ο Νίκος Μπε­λο­γιάν­νης, ο οποί­ος έγραψε:
«Ο λαός και κυρί­ως τα λεί­ψα­να του στρα­τού, που γύρι­ζαν από το μέτω­πο, ήταν από­λυ­τοι κύριοι της κατά­στα­σης και το μίσος για τους υπεύ­θυ­νους πλημ­μύ­ρι­ζε ασυ­γκρά­τη­τα τα στή­θια τους. Ο κρα­τι­κός μηχα­νι­σμός είχε παρα­λύ­σει κι η εξου­σία “περ­πα­τού­σε στους δρό­μους”. Χωρίς μεγά­λες δυσκο­λί­ες θα μπο­ρού­σε να την πάρει στα χέρια του ένα επα­να­στα­τι­κό κόμ­μα του προ­λε­τα­ριά­του, ένα κόμ­μα του λαού έμπει­ρο και με αρχη­γούς ποτι­σμέ­νους από το παρά­δειγ­μα και τα διδάγ­μα­τα της ρώσι­κης επα­νά­στα­σης…».
Η εκτί­μη­ση για ύπαρ­ξη ή όχι επα­να­στα­τι­κής κατά­στα­σης στην Ελλά­δα το 1922 απαι­τεί περαι­τέ­ρω διερεύνηση.

(Τα στοι­χεία για το αφιέ­ρω­μα αντλή­θη­καν κατά κύριο λόγο από το Δοκί­μιο Ιστο­ρί­ας του ΚΚΕ, τόμος Α2).

Αρχεια­κό υλι­κό ΚΟΜΕΠ 2002: «προς όλες τις οργα­νώ­σεις του Κόμ­μα­τος»
ΚΟΜΕΠ 2007–4 Πτυ­χές από τη σφα­γή των ελλή­νων του Πόντου — του Νίκου Παπαγεωργάκη

Αφιέ­ρω­μα Ριζοσπάστη

1. Από τις πιο τρα­γι­κές στιγ­μές της ελλη­νι­κής ιστορίας
2. Η Συν­θή­κη των Σεβρών
3. Το ΣΕΚΕ για τη Συν­θή­κη των Σεβρών – Προκηρύξεις 
4. Η θέση του ΚΚΕ μέσα από ντο­κου­μέ­ντα του
5. Ήταν ένας άδι­κος πόλεμος 
6. Ο ρόλος της Σοβιε­τι­κής Ρωσίας
7. Επί­και­ρα διδάγματα

«Χρο­νι­κό Μικρα­σία 1919–1922» Το παρα­σκή­νιο της από­φα­σης των ιμπε­ρια­λι­στι­κών δυνά­με­ων της επο­χής για την από­βα­ση των ελλη­νι­κών δυνά­με­ων κατο­χής στα παρά­λια της Μικράς Ασί­ας, απο­κα­λύ­πτει το DVD παρα­γω­γής «902 Αρι­στε­ρά στα FM» (βιβλιο­πω­λείο «Σύγ­χρο­νη Εποχή»-εξαντλημένο).

Πηγή – δείτε περισσότερα