Ο ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ (του Γιάννη Ρίτσου και μουσική Μίκη Θεοδωράκη) με νέα ερμηνεία

Ρεπορ­τάζ Ξαν­θή Χον­δρού-Χιλλ //

Μία εξαι­ρε­τι­κή έκπλη­ξη περί­με­νε τους ακρο­α­τές που μαζεύ­τη­καν την Τρί­τη, 17 Απρι­λί­ου 2018, στον εκδο­τι­κό οίκο ΙΑΝΟ στη Θεσ­σα­λο­νί­κη, για να ζήσουν από κοντά την νέα εκδο­χή του ΕΠΙΤΑΦΙΟΥ. Το νέο Βιβλίο-CD ΕΠΙΤΑΦΙΟΣ απο­κτά μοντέρ­να υπό­στα­ση από όλες τις από­ψεις. Συν­δέ­ει το παρελ­θόν με το παρόν και το το μέλ­λον, και αυτό όχι μόνο όσον αφο­ρά την μου­σι­κή του Μίκη Θεο­δω­ρά­κη και την ποί­η­ση του Γιάν­νη Ρίτσου αλλά και τη σύν­δε­ση με τα εικα­στι­κά έργα του Βασί­λη Βαφειά­δη. Το τελι­κό απο­τέ­λε­σμα είναι αψε­γά­δια­στο και ανα­δει­κνύ­ει νέες πλευ­ρές συνερ­γα­σί­ας και αλλη­λε­πίσ­δρα­σης ποί­η­σης και μου­σι­κής και των επε­κτά­σε­ων τους σε άλλες μορ­φές τέχνης.

Τους δύο καλ­λι­τέ­χνες – Μιχαη­λάγ­γε­λο Του­μα­νί­δη στην κιθά­ρα και Πανα­γιώ­τη Καρα­δη­μή­τρη στο τρα­γού­δι – που είχαν την ιδέα να πραγ­μα­το­ποι­ή­σουν το εγχεί­ρη­μα αυτό προ­λό­γι­σαν στη Θεσ­σα­λο­νί­κη ο συν­θέ­της Γιώρ­γος Καζαν­τζής, ο δημο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας Χρί­στος Ζαφεί­ρης, ο αρθρο­γρά­φος Σταύ­ρος Κων­στα­ντι­νί­δης και ο δημο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας Γιώρ­γος Λογο­θέ­της. Οι ομι­λη­τές δεν παρέ­λει­ψαν να ανα­φερ­θούν στην ιστο­ρι­κή σημα­σία του έργου αυτού που γρά­φτη­κε πριν από 82 χρό­νια και εξα­κο­λου­θεί να απο­τε­λεί θησαυ­ρό έμπνευσης.

Όπως ανα­φέ­ρει ο Χρή­στος Ζαφεί­ρης στην ομι­λία του και στο άρθρο που δημο­σί­ευ­σε στην ιστο­σε­λί­δα www.thessmemory.gr ο Επι­τά­φιος έχει περά­σει από πολ­λές δια­σκευ­ές, ερμη­νεί­ες και ηχο­γρα­φή­σεις. Η πρώ­τη ενορ­χή­στρω­ση έγι­νε από τον Μάνο Χατζη­δά­κι με τη φωνή της Νάνα Μού­σχου­ρη με λυρι­κή διά­θε­ση, τη δεύ­τε­ρη επι­με­λή­θη­κε ο ίδιος ο Μίκης Θεο­δω­ρά­κης με τον Γρη­γό­ρη Μπι­θι­κώ­τση, την Καί­τη Θύμη και τον Μανώ­λη Χιώ­τη στο μπου­ζού­κι “αλλά­ζο­ντας κυριο­λε­κτι­κά το τοπίο του έντε­χνου λαϊ­κού τρα­γου­διού… και …σημα­το­δο­τώ­ντας την αφε­τη­ρία της μελο­ποι­η­μέ­νης ποί­η­σης” στην Ελλά­δα. Όμως και άλλοι γνω­στοί καλ­λι­τέ­χνες χάρι­σαν τη φωνή τους στον Επι­τά­φιο όπως η Φλέ­ρυ Ντα­ντω­νά­κη, η Μαρία Σουλ­τά­του, η Μάι­ρη Λίντα, και φυσι­κά η Μαρία Φαρα­ντού­ρη σε ηχο­γρά­φη­ση που έγι­νε στη Σοβιε­τι­κή Ένωση.

Η νέα εκδο­χή του Επι­τά­φιου Καρα­δη­μή­τρη-Του­μα­νί­δη είναι λιτή αλλά γεμά­τη με ιστο­ρι­κές ανα­φο­ρές. Μπο­ρεί να μην είναι ορχη­στρι­κό αλλά είναι μεγα­λειώ­δες. Το λογο­τε­χνι­κό έργο του Γιάν­νη Ρίτσου είναι πολυ­διά­στα­το και δια­χρο­νι­κό και μπο­ρεί να στα­θεί και χωρίς μεγά­λα μου­σι­κά στο­λί­δια. Εισέρ­χε­ται στις λητές γραμ­μές που χαρα­κτη­ρί­ζουν τον 21 αιώ­να χωρίς να δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται την ποιό­τη­τα αλλά να ανα­δυ­κνύ­ει τόσο τη δια­χρο­νι­κή αξία της μου­σι­κής του Μίκη Θεο­δω­ρά­κη αλλά και την δυνα­τό­τη­τα προ­σαρ­μο­γής της σε δια­φο­ρε­τι­κό χρο­νι­κό περι­βάλ­λον. Εξ’ άλλου σε μία συνέ­ντευ­ξη που έδω­σε ο ίδιος ο συν­θέ­της στη Στουτ­γάρ­δη της Γερ­μα­νί­ας τη δεκα­ε­τία του 90 είπε χαρα­κτη­ρη­στι­κά ότι “δεν υπάρ­χει δια­φο­ρά μετα­ξύ μου­σι­κής για δια­σκέ­δα­ση και σοβα­ρής μου­σι­κής.” Και γιαυ­τό ίσως να περ­νά­ει τόσο εύκο­λα από την έντε­χνη λαϊ­κή μου­σι­κή σε ακού­σμα­τα κλασ­σι­κής μου­σι­κής δωμα­τί­ου, για­τί οι ίδιες οι συν­θέ­σεις το επέ­τρε­παν ευθείς εξ αρχής. Είναι μάλ­λον ο τρό­πος με τον οποίο χρη­σι­μο­πιού­με τη μου­σι­κή που την κάνει αυτό που θα θέλα­με να είναι.

Οι καλ­λι­τέ­χνες Μιχαη­λάγ­γε­λος Του­μα­νί­δης και Πανα­γιώ­της Καρα­δη­μή­τρης φαί­νε­ται ότι έχουν άψο­γη αρμο­νία μετα­ξύ τους. Στη­ρί­ζου­νε τη συνερ­γα­σία τους σε αγνές προ­θέ­σεις και έτσι βγαί­νει και ακού­γε­ται το απο­τέ­λε­σμα άψο­γο. Η κιθά­ρα στα χέρια του Μιχαη­λάγ­γε­λου Του­μα­νί­δη λες και πολ­λα­πλα­σιά­ζει τον ήχο της… λές και υπάρ­χουν πολ­λα­πλές κιθά­ρες παράλ­λη­λα. Βάθος και ύψος, ρυθ­μός και μελω­δία σε μία κιθά­ρα! Η φωνή του Πανα­γιώ­τη Καρα­δη­μή­τρη συναι­σθη­μα­τι­κή, βαθιά δια­πε­ρα­στι­κή, απί­στευ­τη… δεν άφη­σε μάτι στε­γνό στην παρου­σί­α­ση. Τα τρα­γού­δια γνω­στά μεν, δια­φο­ρε­τι­κά δε. Μία εκτέ­λε­ση φρέ­σκια, λιτή, σαν μου­σι­κή δωμα­τί­ου. Μιά φωνή και μία κιθά­ρα συνε­πή­ραν όλους όσοι βρέ­θη­καν στον ΙΑΝΟ.

Συνέντευξη με τον Παναγιώτη Καραδημήτρη

ΞΧ: Πώς προ­έ­κυ­ψε η συνερ­γα­σία σας με τον Μιχαη­λάγ­γε­λο Του­μα­νί­δη, μιά και αυτός είναι από την Αθή­να και εσείς ζήτε στη Θεσσαλονίκη;

ΠΚ: Γνω­ρι­στή­κα­με πριν απο ένα χρό­νο στην Αθή­να και γίνα­με συνερ­γά­τες και συμπρά­του­με έκτο­τε. Αυτό που μας έκα­νε να συνε­χί­σου­με τη συνερ­γά­σια μας είναι τα ανθρώ­πι­να στοι­χεία που μας συν­δέ­ουν. Στο πρό­σω­πο του Μιχαη­λάγ­γε­λου έχω δει γνή­σια στοι­χεία όπως την καλο­σύ­νη και την αγά­πη για τη μουσική.

ΞΧ: Πώς γεν­νή­θη­κε η ιδέα της λιτής αυτής ερμη­νεί­ας του Επιτάφιου;

ΠΚ: Θέλα­με κι εγώ και ο Μιχαη­λάγ­γε­λος να κάνου­με μία μου­σι­κή συνο­μι­λία μετα­ξύ μας που να περιέ­χει στοι­χεία της Ελλη­νι­κής παρά­δο­σης απο το Βυζά­ντιο μέχρι και στοι­χεία της μοντέρ­νας Ελλη­νι­κής μου­σι­κής του σήμε­ρα. Έτσι ξεκι­νή­σα­με επε­ξερ­γα­ζό­μα­στε τον Επι­τά­φιο ο οποί­ος περί­ε­χει όλα αυτά τα στοι­χεία. Ο δε λόγος του είναι ο δεκα­πε­ντα­σύλ­λα­βος και δια­πραγ­μα­τεύ­ε­ται θέμα­τα ζωής.

Θυσία, θρή­νος, ανά­στα­ση δικαί­ω­ση. Έτσι λοι­πόν αυτά τα πράγ­μα­τα θεω­ρή­σα­με ότι θα βγούν καλύ­τε­ρα αν δεν το μπου­κώ­σου­με με μεγά­λες ενορχήστροσεις.

ΞΧ: Μέσα σε τί χρο­νι­κό διά­στη­μα έφτα­σε από την ιδέα στην υλοποίηση;

ΠΚ: Πάρα πολύ γρή­γο­ρα. Μέσα σε ελά­χι­στο χρό­νο. Λίγους μήνες νομί­ζω… από τον Νοέμ­βρη του 2017 μέχρι τον Απρί­λιο του 2018 ήταν όλα έτοι­μα. Ο Μιχαη­λάγ­γε­λος ξεδύ­πλω­σε όλο του ταλέ­ντο, έδω­σε όλη του την ενέρ­γεια στο έργο αυτό. Εγώ από την άλλη ήθε­λα να εκφρά­σω το βιω­μα­τι­κό κομ­μά­τι παρά το ακαδημαϊκό.

Απο την ώρα που το σκε­φτή­κα­με το συστή­σα­με στο κύριο Θεο­δω­ρά­κη και θέλω να ευχα­ρι­στή­σω όλους όσοι συμ­με­τεί­χαν στην πραγ­μα­το­ποί­η­ση αυτού του ονεί­ρου: Τον Βασί­λη Βαφειά­δη για την προ­σφο­ρά του με τα έργα τέχνης που κοσμούν το βιβλίο, την Ξένια Απο­στο­λί­δου που έκα­νε όλο τον καλ­λι­τε­χνι­κό σχε­δια­σμό, τον Ανδρέα Σαμα­ρά για τις διορ­θώ­σεις, το Studio Costakis για όλες τις φωτο­γρα­φί­ες του τεύ­χους, τη Λιθο­πριντ Γρα­φι­κές Τέχνες, το Μάρ­κο Πετρά­κη ΑΒΕΕ για τη χάρα­ξη και τέλος για την παρα­γω­γή του βιβλί­ου-CD για τον IANOS τον Νίκο Καρα­τζά. Δίχως αυτούς δεν θα υπήρ­χε στα χέρια μας αυτό το τεύ­χος για να ξενα­γή­σει τον ανα­γνώ­στη και τον ακρο­α­τή στο έργο αυτό.