Ο πόλεμος της προπαγάνδας και η προπαγάνδα του πολέμου — ψηφιακά μέσα, social media και πραγματική ενημέρωση

Απο­σπά­σμα­τα από την ομι­λία του Γρ. Λιο­νή, μέλους της ΚΕ, σε εκδή­λω­ση της ΤΟ Τηλε­πι­κοι­νω­νιών — Πλη­ρο­φο­ρι­κής — Ερευ­νας της ΚΟ Κεντρι­κής Μακε­δο­νί­ας του ΚΚΕ για την προ­πα­γάν­δα του πολέμου

Την Τετάρ­τη 15 Ιού­νη, στο αμφι­θέ­α­τρο του Κήπου των Επο­χών στη Νέα Παρα­λία Θεσ­σα­λο­νί­κης, η ΤΟ Τηλε­πι­κοι­νω­νιών — Πλη­ρο­φο­ρι­κής — Ερευ­νας της ΚΟ Κεντρι­κής Μακε­δο­νί­ας του ΚΚΕ πραγ­μα­το­ποί­η­σε εκδή­λω­ση με τίτλο «Ο πόλε­μος της προ­πα­γάν­δας και η προ­πα­γάν­δα του πολέ­μου — ψηφια­κά μέσα, social media και πραγ­μα­τι­κή ενη­μέ­ρω­ση», στην οποία μίλη­σε ο Γρη­γό­ρης Λιο­νής, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, υπεύ­θυ­νος του Τμή­μα­τος Οικο­νο­μί­ας της ΚΕ.

Την εκδή­λω­ση παρα­κο­λού­θη­σαν με ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον δεκά­δες νέοι εργα­ζό­με­νοι, ενώ μετά την κεντρι­κή ομι­λία ακο­λού­θη­σε συζή­τη­ση με πλή­θος ερω­τή­σε­ων και τοπο­θε­τή­σε­ων. Η συζή­τη­ση στά­θη­κε σε μια σει­ρά από ζητή­μα­τα γύρω από τον χαρα­κτή­ρα της αστι­κής προ­πα­γάν­δας, αυτό της αντι­κει­με­νι­κό­τη­τας της ενη­μέ­ρω­σης αλλά και πλευ­ρές που αφο­ρούν τη ροή της πλη­ρο­φό­ρη­σης μέσα από το δια­δί­κτυο και τα Μέσα Κοι­νω­νι­κής Δικτύωσης.

Η προπαγάνδα στην εποχή του ιμπεριαλισμού

Ο Γρη­γό­ρης Λιο­νής ανα­φέρ­θη­κε αρχι­κά στην ομι­λία του στην έντα­ση της προ­πα­γάν­δας στην επο­χή του ιμπε­ρια­λι­σμού, σημειώ­νο­ντας: «Η αστι­κή προ­πα­γάν­δα, την επο­χή του ιμπε­ρια­λι­σμού, απο­κτά αυξη­μέ­νη σημα­σία για τη θωρά­κι­ση της αστι­κής εξου­σί­ας, γίνε­ται επι­στη­μο­νι­κή, αξιο­ποιεί πολύ περισ­σό­τε­ρα τεχνι­κά μέσα για τη διά­δο­σή της. Η δια­λε­κτι­κή σχέ­σε­ων παρα­γω­γής και παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων εξη­γεί, τελι­κά, το για­τί. Ο ολο­έ­να και πιο κοι­νω­νι­κός χαρα­κτή­ρας της παρα­γω­γής μετα­φρά­ζε­ται τελι­κά στην ανά­γκη κινη­το­ποί­η­σης της εργα­τι­κής τάξης εν τω συνό­λω της. Η εργα­τι­κή τάξη απο­κτά ένα επί­πε­δο μόρ­φω­σης ικα­νό να χει­ρί­ζε­ται τα σύγ­χρο­να μέσα παρα­γω­γής, συνε­νώ­νε­ται μέσα απ’ τα μέσα παρα­γω­γής σε ολο­έ­να και μεγα­λύ­τε­ρη κλί­μα­κα, γίνε­ται ισχυ­ρό­τε­ρη. Αυτή η εξέ­λι­ξη απαι­τεί απ’ την άλλη πολύ απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρη χει­ρα­γώ­γη­σή της απ’ τη σκο­πιά του αντί­πα­λου προ­κει­μέ­νου να μη συνει­δη­το­ποιεί την πραγ­μα­τι­κή της ισχύ, τη δυνα­τό­τη­τα και την ιστο­ρι­κή ανα­γκαιό­τη­τα να εκπλη­ρώ­σει την ιστο­ρι­κή της αποστολή.

Η αστι­κή πλευ­ρά δεν αρκεί­ται στην κρα­τι­κή βία, στην κατα­στο­λή, στη βία του καπι­τα­λι­στι­κού μονο­πω­λί­ου στα μέσα παρα­γω­γής για να εδραιώ­σει την εξου­σία της. Αξιο­ποιεί τη “μαλα­κή ισχύ” της αστι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας και δίνει πολ­λα­πλές απα­ντή­σεις, με τη διεύ­ρυν­ση του οπορ­του­νι­σμού αλλά και την επί­θε­ση της σοσιαλ­δη­μο­κρα­τί­ας που υπό­σχε­ται στην εργα­τι­κή τάξη τη δυνα­τό­τη­τα ουσια­στι­κής βελ­τί­ω­σης της κατά­στα­σής της μέσα σε συν­θή­κες καπι­τα­λι­σμού, προ­σπα­θεί με το γενι­κό εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα να εμφα­νί­σει το αστι­κό σύστη­μα ως “δημο­κρα­τία”. Αυτές οι πλευ­ρές εξη­γούν για­τί στις συν­θή­κες αυτές η προ­πα­γάν­δα των αστι­κών θέσε­ων απο­κτά ολο­έ­να και μεγα­λύ­τε­ρη σημα­σία. Παράλ­λη­λα, οι παρα­γω­γι­κές δυνά­μεις επι­τρέ­πουν, διευ­ρύ­νουν τις δυνα­τό­τη­τες της αστι­κής προ­πα­γάν­δας. Νέα μέσα επι­κοι­νω­νί­ας, νέα επι­στή­μη επι­κοι­νω­νί­ας που επι­τρέ­πει επι­στη­μο­νι­κή χρή­ση των μέσων αυτών».

Ο έλεγχος της πληροφορίας και ο «εκδημοκρατισμός» της επικοινωνίας

Στη συνέ­χεια, ο ομι­λη­τής ανα­φέρ­θη­κε στα σύγ­χρο­να μέσα επι­κοι­νω­νί­ας, του 21ου αιώ­να, και στην αντί­λη­ψη ότι «εκδη­μο­κρα­τί­ζουν» την επικοινωνία.

«Η αυγή του 21ου αιώ­να», τόνι­σε, «έφε­ρε μεγά­λες τεχνι­κές αλλα­γές στις τηλε­πι­κοι­νω­νί­ες, με τη μορ­φή του περι­βό­η­του πια δια­δι­κτύ­ου. Η ευρύ­τα­τη χρή­ση του δια­δι­κτύ­ου και κυρί­ως τα εργα­λεία και οι πλατ­φόρ­μες που κυριάρ­χη­σαν την τελευ­ταία δεκα­ε­τία, τα περι­σπού­δα­στα Μέσα Κοι­νω­νι­κής Δικτύ­ω­σης, με την τεχνι­κή δυνα­τό­τη­τα για αμφί­δρο­μη μετά­δο­ση πλη­ρο­φο­ρί­ας στο δια­δί­κτυο, με την τεχνι­κή δηλα­δή δυνα­τό­τη­τα να “μιλή­σει” κανείς μέσα απ’ το δια­δί­κτυο πρα­κτι­κά σε όλο το δια­δί­κτυο, επέ­δρα­σε στην ενί­σχυ­ση της σκέ­ψης ότι τα μέσα αυτά “εκδη­μο­κρα­τί­ζουν” την επι­κοι­νω­νία και, τελι­κά, ότι δυνη­τι­κά μπο­ρούν να ανα­χαι­τί­σουν την αστι­κή προπαγάνδα».

Ο Γρη­γό­ρης Λιο­νής υπο­γράμ­μι­σε πως πρό­κει­ται για «βαθιά λαθε­μέ­νη άπο­ψη», σημειώ­νο­ντας πως «το δια­δί­κτυο στο σύνο­λό του, και ειδι­κά τα Μέσα Κοι­νω­νι­κής Δικτύ­ω­σης (ΜΚΔ), είναι εργα­λεία, ο σχε­δια­σμός και η ανά­πτυ­ξη των οποί­ων καθο­ρί­στη­καν σε μεγά­λο βαθ­μό απ’ το κεφά­λαιο και το κρά­τος του, που ανή­κουν και βρί­σκο­νται υπό τον έλεγ­χο του μονο­πω­λια­κού κεφαλαίου.

Οι μεγά­λοι όμι­λοι, παγκο­σμί­ως, που ελέγ­χουν τη ροή πλη­ρο­φο­ρί­ας στο δια­δί­κτυο, που έχουν στην ιδιο­κτη­σία τους απ’ τα συστή­μα­τα μετα­φο­ράς της πλη­ρο­φο­ρί­ας μέχρι τις βασι­κές πλατ­φόρ­μες ανταλ­λα­γής μηνυ­μά­των είναι λιγό­τε­ροι από 20. Τα ΜΚΔ είναι ιδιω­τι­κά συστή­μα­τα που έχουν τη δυνα­τό­τη­τα να επι­βάλ­λουν τους όρους χρή­σης που επι­θυ­μούν στους χρή­στες τους.

Η τεχνι­κή δυνα­τό­τη­τα των μέσων ΜΚΔ να “κατε­βά­σουν” περιε­χό­με­νο, ακό­μα και να δια­γρά­ψουν λογα­ρια­σμούς όπο­τε κρί­νουν επι­βε­βαιώ­νε­ται κάθε μέρα. Από­δει­ξη της ισχύ­ος αυτής είναι άλλω­στε πως στο πλαί­σιο των αντα­γω­νι­σμών μετα­ξύ μερί­δων του κεφα­λαί­ου, “κατέ­βη­κε” μέχρι και ο λογα­ρια­σμός του τότε Προ­έ­δρου των ΗΠΑ από ένα αμε­ρι­κα­νι­κό ΜΚΔ, με το ανώ­τα­το δικα­στή­ριο της χώρας να θεω­ρεί ότι το μέσο δεν καλύ­πτε­ται καν απ’ το καθ’ ομο­λο­γία πολύ φιλε­λεύ­θε­ρο σύστη­μα ελευ­θε­ρί­ας του λόγου στις ΗΠΑ. Η βαθιά σκέ­ψη των κλα­σι­κών που έκα­ναν λόγο για υπο­κρι­σία της ελευ­θε­ρί­ας του λόγου, όταν οι αστοί ελέγ­χουν τα τυπο­γρα­φεία και τα μέσα δια­κί­νη­σης του λόγου, απο­δει­κνύ­ε­ται ότι όχι μόνο δεν χάνει τη σπου­δαιό­τη­τά της σήμε­ρα, αλλά αντί­θε­τα η σπου­δαιό­τη­τα αυτή ενισχύεται».

Τα σύγχρονα μέσα παραμένουν στον καπιταλισμό ένα εχθρικό για την εργατική τάξη πεδίο

Παράλ­λη­λα, η δυνα­τό­τη­τα των ΜΚΔ είναι γνω­στή και στον αντί­πα­λο. Αλλω­στε, η ίδια η γέν­νη­ση και ο σχε­δια­σμός των ΜΚΔ έχουν επη­ρε­α­στεί ουσια­στι­κά από κρα­τι­κές υπη­ρε­σί­ες πληροφοριών.

Η αντί­λη­ψη στους εργα­ζό­με­νους ότι η πλη­ρο­φο­ρία είναι ακη­δε­μό­νευ­τη στα ΜΚΔ είναι κρί­σι­μη. Οπως εξη­γούν οι ειδι­κοί της προ­πα­γάν­δας, ίσως η κύρια απαί­τη­ση για την πετυ­χη­μέ­νη προ­πα­γάν­δα είναι να μη γίνε­ται αντι­λη­πτή ως τέτοια.

Ετσι, ενώ ορι­σμέ­νοι εργα­ζό­με­νοι αντι­λαμ­βά­νο­νται πως τα δελ­τία ειδή­σε­ων και ο αστι­κός Τύπος ανα­πα­ρά­γουν την αστι­κή προ­πα­γάν­δα, και ως ένα βαθ­μό «θωρα­κί­ζο­νται» απ’ αυτή, την ίδια στιγ­μή θεω­ρούν ότι οι πλη­ρο­φο­ρί­ες και οι από­ψεις που ανα­πα­ρά­γο­νται στα ΜΚΔ είναι πιο «αυθε­ντι­κές». Οι αστι­κές όμως θέσεις κυριαρ­χούν στα ΜΚΔ με πολ­λούς τρό­πους. Με τη δύνα­μη του όγκου — πολύ περισ­σό­τε­ροι λογα­ρια­σμοί του αντί­πα­λου -, με τη δύνα­μη των δια­δι­κτυα­κών «προ­σω­πι­κο­τή­των» — των λεγό­με­νων influencers -, με την αυθόρ­μη­τη τάση του κάθε εργα­ζό­με­νου να ανα­πα­ρά­γει πλευ­ρές της αστι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας που είναι βαθιά εντυ­πω­μέ­νες στη σκέ­ψη του, με τη γνώ­ση που έχει ο αντί­πα­λος για το σύνο­λο του δικτύ­ου που συνα­παρ­τί­ζει ένα ΜΚΔ και με την τεχνι­κή δυνα­τό­τη­τα που έχει να επι­λέ­γει πού θα μετα­δώ­σει πλη­ρο­φο­ρία, με τη συνε­χή προ­βο­λή «σχε­τι­κών» λογα­ρια­σμών με τον δικό σου που φυσι­κά ανα­πα­ρά­γουν τις θέσεις που θέλει ο αντί­πα­λος, ακό­μα και με την κατα­στο­λή — το κατέ­βα­σμα λογα­ρια­σμών — όταν αυτό κρί­νε­ται σκό­πι­μο. Μάλι­στα, η τελευ­ταία τάση περί «κατα­στο­λής της παρα­πλη­ρο­φό­ρη­σης» που κυριαρ­χεί μετά την COVID πολ­λα­πλα­σιά­ζει τα εργα­λεία του αντι­πά­λου για να επι­δρά κατά το δοκούν στις πλη­ρο­φο­ρί­ες που δια­κι­νού­νται μέσα στο δια­δί­κτυο και τα ΜΚΔ.

Ετσι, τα σύγ­χρο­να μέσα δεν συνι­στούν ένα ευνοϊ­κό­τε­ρο πεδίο, αλλά, όπως άλλω­στε προ­βλέ­πει η θεω­ρία μας για το πώς λει­τουρ­γεί η ανά­πτυ­ξη στον καπι­τα­λι­σμό, ένα πεδίο ακό­μα πιο εχθρι­κό για την εργα­τι­κή τάξη ως τάξη για τον εαυ­τό της.

Η προπαγάνδα του πολέμου

Στη συνέ­χεια, στην ομι­λία του στά­θη­κε στο ζήτη­μα του πολέ­μου και της προ­πα­γάν­δας του, τονί­ζο­ντας μετα­ξύ άλλων: «Η περί­πτω­ση του πολέ­μου ΝΑΤΟ — Ρωσί­ας που εξε­λίσ­σε­ται σήμε­ρα είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κή για το πώς τα ΜΚΔ και γενι­κό­τε­ρα τα μέσα επι­κοι­νω­νί­ας χρη­σι­μο­ποιού­νται για να προ­βλη­θεί η θέση της αστι­κής τάξης για το θέμα.

Στη χώρα μας, η κυρί­αρ­χη μερί­δα της αστι­κής τάξης ευθυ­γραμ­μί­ζε­ται πλή­ρως με το ΝΑΤΟ, με τα αστι­κά κόμ­μα­τα να τσα­κώ­νο­νται για το ποιος είναι ο απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τε­ρος σημαιο­φό­ρος του στην περιο­χή. Αυτές οι επι­λο­γές αντα­να­κλώ­νται στο επί­πε­δο της πλη­ρο­φο­ρί­ας. Τόσο στα παρα­δο­σια­κά μέσα επι­κοι­νω­νί­ας, όσο και στα ΜΚΔ η πλευ­ρά που δικαιο­λο­γεί τον πόλε­μο απ’ τη σκο­πιά του ΝΑΤΟ κυριαρ­χεί συντρι­πτι­κά. Στα ΜΚΔ η κυριαρ­χία αυτή γίνε­ται πρα­κτι­κά με όλους τους τρό­πους που περι­γρά­ψα­με παρα­πά­νω (…). Οι ουσια­στι­κές αιτί­ες του πολέ­μου εξα­φα­νί­ζο­νται και εμφα­νί­ζε­ται σχε­δόν ως το απο­τέ­λε­σμα θερ­μό­αι­μων αρχη­γών κρατών.

Αντί­στοι­χη επι­κοι­νω­νια­κή προ­πα­γαν­δι­στι­κή εκστρα­τεία εξα­πο­λύ­ε­ται και απ’ την άλλη, τη ρωσι­κή πλευ­ρά, που γίνε­ται προ­σπά­θεια να δικαιο­λο­γη­θεί ο πόλε­μος ως η σωτη­ρία των ρωσό­φω­νων πλη­θυ­σμών απ’ τις θηριω­δί­ες των Ουκρανών».

Κλεί­νο­ντας, ο Γρη­γό­ρης Λιο­νής σημεί­ω­σε ανα­φε­ρό­με­νος στο ποια πρέ­πει να είναι η αντι­με­τώ­πι­ση του ζητή­μα­τος στο σήμε­ρα: «Μονό­δρο­μος είναι να κατα­νο­ή­σουν ακό­μα περισ­σό­τε­ρο ότι μονα­δι­κή θωρά­κι­σή τους απ’ την αστι­κή προ­πα­γάν­δα είναι η εμπι­στο­σύ­νη τους στη “φωνή της αλή­θειας”, στην οργα­νω­μέ­νη παρέμ­βα­ση που κάνει το ΚΚΕ για να ενη­με­ρώ­νει τους εργα­ζό­με­νους, αξιο­ποιώ­ντας όλα τα δια­θέ­σι­μα μέσα.

Στις σύγ­χρο­νες συν­θή­κες, η ανά­γκη αξιο­ποί­η­σης του “Ριζο­σπά­στη”, του “902″, της ΚΟΜΕΠ, των εκδό­σε­ων της “Σύγ­χρο­νης Επο­χής” και των άλλων επε­ξερ­γα­σιών του Κόμ­μα­τος απο­κτά ακό­μα μεγα­λύ­τε­ρη σημα­σία προ­κει­μέ­νου οι δυνά­μεις της πρω­το­πο­ρί­ας και οι εργα­ζό­με­νοι εν γένει να ενη­με­ρώ­νο­νται έγκαι­ρα, εύστο­χα και ολο­κλη­ρω­μέ­να, να κατα­νο­ούν τις εξε­λί­ξεις και το πώς πρέ­πει να απα­ντή­σουν σε αυτές. Δίπλα σ’ αυτά και η οργα­νω­μέ­νη παρέμ­βα­ση του Κόμ­μα­τος σε όλα τα σύγ­χρο­να μέσα μπο­ρεί να παί­ξει βοη­θη­τι­κό ρόλο στο να προ­βλη­θούν με μεγα­λύ­τε­ρη απο­τε­λε­σμα­τι­κό­τη­τα οι θέσεις του».

Πηγή: Ριζο­σπά­στης.

Αλή­θειες και ψέμα­τα για το λιμό στην Ουκρα­νία, Νίκος Μόττας