Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ο Τσε Γκεβάρα, ο Τίτο και ο «αυτοδιαχειριζόμενος σοσιαλισμός» της Γιουγκοσλαβίας

Αναδημοσίευση από το βιβλίο του Νίκου Μόττα, «Τσε Γκεβάρα, πρεσβευτής της Επανάστασης» (Εκδόσεις Ατέχνως):

Στις 12 Αυγού­στου το αερο­πλά­νο που μετέ­φε­ρε τον Γκε­βά­ρα προ­σγειώ­θη­κε στο Βελι­γρά­δι, έπει­τα από μια μικρή στά­ση στο Κάϊ­ρο. Η άφι­ξη στην Ομο­σπον­δια­κή Λαϊ­κή Δημο­κρα­τία της Γιου­γκο­σλα­βί­ας απο­τέ­λε­σε την πρώ­τη επί­σκε­ψη του Τσε σε σοσια­λι­στι­κή χώρα και τον σημα­ντι­κό­τε­ρο σταθ­μό της περιο­δεί­ας:  «Πρό­κει­ται ίσως για την πιο ενδια­φέ­ρου­σα απ’ όλες τις χώρες που επι­σκε­φθή­κα­με, για την ανά­πτυ­ξη της βιο­μη­χα­νί­ας της που ξεκί­νη­σε με μέτριες προ­ϋ­πο­θέ­σεις, για τα επι­τεύγ­μα­τα της τεχνο­λο­γί­ας της και για τις περί­πλο­κες και ενδια­φέ­ρου­σες κοι­νω­νι­κές της σχέ­σεις», σημειώ­νει ο ίδιος.

Έχο­ντας δια­βά­σει για τα ηρω­ϊ­κά κατορ­θώ­μα­τα των Γιου­γκο­σλά­βων παρ­τι­ζά­νων στο Δεύ­τε­ρο Παγκό­σμιο Πόλε­μο, ο Γκε­βά­ρα δια­κα­τέ­χο­νταν από δέος και σεβα­σμό για την χώρα του Στρα­τάρ­χη Τίτο που πρω­τα­γω­νι­στεί στο Κίνη­μα των Αδέ­σμευ­των και επι­χει­ρεί να εφαρ­μό­σει ένα είδος αυτο­δια­χει­ρι­ζό­με­νου σοσια­λι­σμού. Βέβαια, ο θρύ­λος που συνό­δευε την Γιου­γκο­σλα­βία του Γιό­ζιπ Μπροζ και η οποία είχε γοη­τεύ­σει τον Γκε­βά­ρα στα νιά­τα του απεί­χε πολύ από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Ήδη από τα τέλη της δεκα­ε­τί­ας του 1940 το Βελι­γρά­δι βρί­σκο­νταν σε τρο­χιά σύγκρου­σης με την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, έκα­νε αργή αλλά στα­θε­ρή στρο­φή προς την Δύση και είχε παρα­βιά­σει βασι­κές αρχές της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης με το εγχεί­ρη­μα της «αυτο­δια­χεί­ρι­σης» υπό το πρό­σχη­μα της αξιο­ποί­η­σης της αγοράς.

Ο Τσε επι­σκέ­πτο­νταν την Γιου­γκο­σλα­βία με την ελπί­δα ότι η μεγά­λη βαλ­κα­νι­κή χώρα μπο­ρού­σε δυνη­τι­κά να απο­τε­λέ­σει σύμ­μα­χο της νεα­ρής Κου­βα­νι­κής Επα­νά­στα­σης. Η παρου­σία του Γκε­βά­ρα ελά­χι­στα απα­σχό­λη­σε τα γιου­γκο­σλά­βι­κα μέσα ενη­μέ­ρω­σης, καθώς την ίδια περί­ο­δο πραγ­μα­το­ποιού­σε επί­ση­μη επί­σκε­ψη ο Αυτο­κρά­το­ρας της Εθιο­πιοί­ας Χαι­λέ Σελα­σιέ που μονο­πώ­λη­σε το ενδια­φέ­ρον. Για την επί­σκε­ψη της Κου­βα­νι­κής αντι­προ­σω­πεί­ας υπήρ­ξαν συνο­πτι­κές ανα­φο­ρές σε μονό­στη­λα των εφη­με­ρί­δων «Politika» και «Borba».

Από το Βελι­γρά­δι, η κου­βα­νι­κή απο­στο­λή μετέ­βη σε μια σει­ρά πόλεις όπως το Κρα­γκού­γιε­βατς, το Σαρά­γιε­βο, η Ριέ­κα και η Οπα­τί­για, κατα­λή­γο­ντας στο νησί Μπριό­νι στην Αδρια­τι­κή Θάλασ­σα. Εκεί πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε η συνά­ντη­ση με τον Τίτο στην οποία παρε­βρέ­θη­καν επί­σης οι υπουρ­γοί Εξω­τε­ρι­κών και Άμυ­νας της Γιου­γκο­σλα­βί­ας, Κότσα Πόπο­βιτς και Ιβάν Κόζ­νιακ, αντίστοιχα.

«Χαι­ρε­τί­ζω τους συντρό­φους μου από την Κού­βα και εκφρά­ζω την ικα­νο­ποί­η­σή μου που οι σημε­ρι­νοί μας καλε­σμέ­νοι εκπρο­σω­πούν μια πρό­σφα­τη Επα­νά­στα­ση η οποία αγω­νί­ζε­ται για την ανε­ξαρ­τη­σία της», ήταν τα πρώ­τα λόγια του Γιου­γκο­σλά­βου ηγέ­τη που κάλε­σε τους Κου­βα­νούς επι­σκέ­πτες να «νιώ­σουν σαν στο σπί­τι τους». Το λόγο πήρε αμέ­σως ο Γκε­βά­ρα που, αφού ευχα­ρί­στη­σε το Στρα­τάρ­χη για την φιλο­ξε­νία, σημεί­ω­σε πως σκο­πός της επί­σκε­ψης του στην Γιου­γκο­σλα­βία ήταν να δει από πρώ­το χέρι πως λει­τουρ­γεί η χώρα και να συλ­λέ­ξει εμπει­ρί­ες χρή­σι­μες για την ανά­πτυ­ξη της κου­βα­νι­κής οικο­νο­μί­ας. Δεν ήταν βέβαια μόνο αυτός ο σκο­πός του ταξι­διού. Καθώς ο αμε­ρι­κα­νι­κός κλοιός γύρω από την Κού­βα έσφιγ­γε, αυξά­νο­νταν η ανά­γκη για προ­μή­θεια όπλων. Ο Τσε δεν άργη­σε να θέσει το ζήτη­μα στον Τίτο, εξη­γώ­ντας την κατά­στα­ση που δια­μορ­φώ­νο­νταν και την εχθρι­κή στά­ση που η κυβέρ­νη­ση των ΗΠΑ εκδή­λω­νε, ολο­έ­να και πιο ανοι­χτά, ένα­ντι της Επανάστασης.

Η άρνη­ση του Τίτο ήταν μια πρώ­τη απο­γο­ή­τευ­ση για τον Γκε­βά­ρα και τους Κου­βα­νούς. Χρη­σι­μο­ποιώ­ντας ως πρό­σχη­μα τα χαμη­λά ποσο­στά παρα­γω­γής της αμυ­ντι­κής βιο­μη­χα­νί­ας ο ηγέ­της της Γιου­γκο­σλα­βί­ας εξή­γη­σε ότι η κυβέρ­νη­σή του αδυ­να­τού­σε να που­λή­σει οπλι­σμό στην Αβά­να. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα ο Τίτο δεν επι­θυ­μού­σε να εφο­διά­σει την Κού­βα με όπλα. Τα «για­τί» της στά­σης αυτής του Τίτο πρέ­πει να ανα­ζη­τη­θούν στην προ­σπά­θεια που έκα­νε τότε το Βελι­γρά­δι να παί­ξει πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο στο Κίνη­μα των Αδέ­σμευ­των, απο­φεύ­γο­ντας οποια­δή­πο­τε κίνη­ση θα το έφερ­νε ενδε­χο­μέ­νως σε ευθεία αντι­πα­ρά­θε­ση με τις ΗΠΑ. Η πώλη­ση όπλων στη νεα­ρή Κου­βα­νι­κή Επα­νά­στα­ση θα εκλαμ­βά­νο­νταν από την αμε­ρι­κα­νι­κή κυβέρ­νη­ση ως ξεκά­θα­ρη ανά­μει­ξη σε ένα ζήτη­μα που αφο­ρού­σε το «μαλα­κό υπο­γά­στριο» της ιμπε­ρια­λι­στι­κής υπερ­δύ­να­μης και το οποίο τα επό­με­να χρό­νια θα ανα­δει­κνύ­ο­νταν στο επί­κε­ντρο του Ψυχρού Πολέμου.

Ο Γκε­βά­ρα ένιω­σε ακό­μη μεγα­λύ­τε­ρη απο­γο­ή­τευ­ση για την στά­ση των Γιου­γκο­σλά­βων όταν, κατά την πτή­ση ανα­χώ­ρη­σης από το Βελι­γρά­δι, ενη­με­ρώ­θη­κε ότι, εκεί­νες τις ημέ­ρες, ο Τίτο είχε συνά­ψει συμ­φω­νία πώλη­σης όπλων με αρα­βι­κή χώρα. Γίνο­νταν, επο­μέ­νως, σαφές ότι η δικαιο­λο­γία του Γιου­γκο­σλά­βου ηγέ­τη περί «χαμη­λής παρα­γω­γής» ήταν προσχηματική.

«Η Γιουγκοσλαβία δεν είναι σοσιαλιστική χώρα»

Η επί­σκε­ψη στην βαλ­κα­νι­κή χώρα ήταν αναμ­φί­βο­λα μια σημα­ντι­κή εμπει­ρία για τον Τσε. Οι ιστο­ρί­ες για την γεναιό­τη­τα των Γιου­γκο­σλά­βων παρ­τι­ζά­νων στον πόλε­μο προ­κα­λού­σαν εύλο­γο δέος και θαυ­μα­σμό, ο Τίτο είχε κατα­φέ­ρει να δημιουρ­γή­σει τον δικό του μύθο, όμως η Γιου­γκο­σλα­βία των «αυτο­δια­χει­ρι­ζό­με­νων» πει­ρα­μά­των είχε παρεκ­κλί­νει ανε­πι­στρε­πτί από τις αρχές του μαρ­ξι­σμού-λενι­νι­σμού. Η άπο­ψη του Γκε­βά­ρα για το σοσια­λι­σμό που οικο­δο­μού­σε η Γιου­γκο­σλα­βία του Τίτο υπάρ­χει ξεκά­θα­ρα απο­τυ­πω­μέ­νη σε μια συνο­μι­λία του με τον Κινέ­ζο Πρέ­σβη στην Αβά­να, Σεν Τζιάν, τον Οκτώ­βρη του 1962.

Συζη­τώ­ντας για τις εξε­λί­ξεις στο σοσια­λι­στι­κό στρα­τό­πε­δο, την ρεβι­ζιο­νι­στι­κή ατζέ­ντα της πολι­τι­κής Τίτο και τις σχέ­σεις του Βελι­γρα­δί­ου με τις ΗΠΑ, ο Γκε­βά­ρα σημεί­ω­σε: «Έχω πάει στη Γιου­γκο­σλα­βία. Κατά την γνώ­μη μου δεν είναι μια σοσια­λι­στι­κή χώρα. Όταν την επι­σκέ­πτη­κα ρωτή­θη­κα να πω τη γνώ­μη μου για το πολι­τι­κό σύστη­μα της χώρας. Είπα τότε ότι η χώρα βρί­σκο­νταν σε κίν­δυ­νο, επει­δή οι σπό­ροι του καπι­τα­λι­σμού βρί­σκο­νταν παντού διά­σπαρ­τοι. Η δήλω­ση μου είχε προ­κα­λέ­σει μεγά­λη συζή­τη­ση. Παρ’ όλα αυτά η αρνη­τι­κή επί­δρα­ση της Γιου­γκο­σλα­βί­ας μειώ­νε­ται. Για παρά­δειγ­μα, όταν ανα­λά­βα­με την ηγε­σία της Κού­βας, υπήρ­χαν άνθρω­ποι που φλέρ­τα­ραν με την ιδέα να ακο­λου­θή­σου­με το μοντέ­λο της Γιου­γκο­σλα­βί­ας και της αυτο­δια­χεί­ρι­σης των εργο­στα­σί­ων. Τώρα πλέ­ον τέτοιες ιδέ­ες έχουν προ πολ­λού εκλεί­ψει».

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», εκδό­σεις Ατέ­χνως, σελ. 38–42.

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο