Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Χρυσάφι από τις στάχτες: επεισόδια του καπιταλισμού της καταστροφής

Γρά­φει η Βασι­λι­κή Παπα­γε­ωρ­γί­ου //
Εθνο­λό­γος- Κοιν. Ανθρω­πο­λό­γος, δρ

«Κάθε κρί­ση είναι ευκαι­ρία», είναι το μότο, το θεμε­λιώ­δες αξί­ω­μα του “καπι­τα­λι­σμού της κατα­στρο­φής”, που μας έχει περι­γρά­ψει ανα­λυ­τι­κά στο γνω­στό της έργο το Δόγ­μα του Σοκ, η δημο­σιο­γρά­φος και ακτι­βί­στρια Ναό­μι Κλάιν. Η ευφη­μι­στι­κή αυτή δια­τύ­πω­ση – της κρί­σης ως ευκαι­ρί­ας – μας προ­τεί­νει να “δού­με” θετι­κά αλλα­γές που μπο­ρεί να προ­κύ­ψουν στις δομές ενός κοι­νω­νι­κού συστή­μα­τος και οι οποί­ες δεν θα ήταν δυνα­τές πριν από το συμ­βάν της κατα­στρο­φής, φυσι­κής ή άλλης (πόλε­μος, οικο­νο­μι­κές κρί­σεις κλπ). Στην ουσία πρό­κει­ται για μάλ­λον αθέ­α­τους μετα­σχη­μα­τι­σμούς προς μια νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρη κατεύ­θυν­ση, η οποία απο­σπά το κρά­τος (ή επι­τα­χύ­νει μια τέτοια ήδη δια­μορ­φω­μέ­νη κατά­στα­ση) από την προ­στα­σία των δημό­σιων αγα­θών, και εξω­ρα­ΐ­ζει την επερ­χό­με­νη απου­σία του, ενώ, πολύ δε περισ­σό­τε­ρο, δοξά­ζει την είσο­δο της “σωτή­ριας” επέμ­βα­σης των ιδιω­τι­κών επι­χει­ρη­μα­τι­κών συμφερόντων.

Ακρι­βώς έτσι, πάνω στα απο­κα­ΐ­δια των φετι­νών πυρ­κα­γιών στην Ελλά­δα, πριν ακό­μη καλά καλά απο­τι­μη­θούν οι δια­στά­σεις της μεγά­λης κλί­μα­κας φυσι­κής αυτής κατα­στρο­φής, εξυ­φαί­νο­νται τα σχέ­δια της επό­με­νης μέρας. Με Πρά­ξη Νομο­θε­τι­κού Περιε­χο­μέ­νου της 13–8‑2021, στην οποία περι­λαμ­βά­νο­νται τα μέτρα στή­ρι­ξης για τις πυρό­πλη­κτες περιο­χές, θεσμο­θε­τεί­ται και ο “ανά­δο­χος ανα­δά­σω­σης”. Ως “ανά­δο­χοι ανα­δά­σω­σης” μπο­ρούν να ορί­ζο­νται νομι­κά πρό­σω­πα δημο­σί­ου και ιδιω­τι­κού δικαί­ου, ανε­ξαρ­τή­τως αν έχουν κερ­δο­σκο­πι­κό ή μη χαρα­κτή­ρα, σύμ­φω­να με το σχε­τι­κό ΦΕΚ, προ­κει­μέ­νου να εκπο­νούν τεχνι­κές μελέ­τες ανα­δά­σω­σης και να υλο­ποιούν και να χρη­μα­το­δο­τούν τα αντί­στοι­χα έργα. Ουσια­στι­κά το κρά­τος εκχω­ρεί εδώ τη βασι­κή του αρμο­διό­τη­τα, που είναι η δια­χεί­ρι­ση και προ­στα­σία των δασών, σε ιδιώ­τες, προ­σφέ­ρο­ντάς τους τη νομι­μο­ποί­η­ση για επεν­δύ­σεις, με τα κίνη­τρα, εξάλ­λου, που προ­σφέ­ρουν η ΕΕ και το ταμείο ανά­καμ­ψης. [1]

Η ελλη­νι­κή περί­πτω­ση επι­βε­βαιώ­νει το μοντέ­λο του “καπι­τα­λι­σμού της κατα­στρο­φής” που προ­τεί­νει η Ναό­μι Κλάιν. Είναι ενδια­φέ­ρον μάλι­στα, ότι στη σχε­τι­κή της ιστο­σε­λί­δα, περι­λαμ­βά­νει τις πυρ­κα­γιές του 2007 στην Πελο­πόν­νη­σο ανά­με­σα στις περι­πτώ­σεις όπου μια φυσι­κή κατα­στρο­φή μπο­ρεί να επι­φέ­ρει συνέ­πειες καπι­τα­λι­σμού της κατα­στρο­φής, κάτι που σημαί­νει το άμε­σο άνοιγ­μα προς τις ιδιω­τι­κές επεν­δύ­σεις στη θέση της κρα­τι­κής πρό­νοιας και στή­ρι­ξης. [2]

Εξάλ­λου, το θεω­ρη­τι­κό σχή­μα του νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρου μετα­σχη­μα­τι­σμού που προ­ϋ­πο­θέ­τει όχι μόνο συρ­ρί­κνω­ση του κρά­τους, αλλά και το κρά­τος σε ρόλο “μεσο­λα­βη­τή” των συμ­φε­ρό­ντων της αγο­ράς, έχει περι­γρα­φεί εκτε­νώς από τον David Harvey, ο οποί­ος βλέ­πει από τη δεκα­ε­τία του ’70 να δημιουρ­γού­νται οι συν­θή­κες προς μια τέτοια κατεύ­θυν­ση σε παγκό­σμιο επίπεδο.[3] Αυτό σημαί­νει ότι, ναι μεν, οι κρί­σεις προ­σφέ­ρουν το πιο πει­στι­κό άλλο­θι, ώστε, στρα­τη­γι­κές τέτοιου τύπου – όπου το κρά­τος υπο­χω­ρεί προς όφε­λος των επεν­δυ­τών–, να προ­βάλ­λο­νται ως ανα­γκα­στι­κές λύσεις, ακρι­βώς όπως δεί­χνει η Ναό­μι Κλάιν, αλλά, παράλ­λη­λα, αθό­ρυ­βα και μέσω της συναί­νε­σης η ιδε­ο­λο­γία του νεο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού δια­χέ­ε­ται ως ηγε­μο­νία, δηλα­δή ένας κυρί­αρ­χος και ασυ­νεί­δη­τος μηχα­νι­σμός πρό­σλη­ψης της κοι­νω­νι­κής πραγματικότητας.

Αν παρα­τη­ρή­σει κανείς προ­σε­κτι­κά, θα ξεχω­ρί­σει κομ­μά­τια ενός μωσαϊ­κού συμ­βο­λι­κών και πρα­κτι­κών διευ­θε­τή­σε­ων δήθεν κοι­νω­νι­κού χαρα­κτή­ρα που έχουν συγκα­λυμ­μέ­νο νεο­φι­λε­λεύ­θε­ρο πυρή­να και σχε­τί­ζο­νται άμε­σα με την έκρη­ξη του λόγου (discourse) περί “κλι­μα­τι­κής κρί­σης”, στον οποίο εντάσ­σο­νται οι φυσι­κές κατα­στρο­φές, πυρ­κα­γιές κ.α. Έτσι, οι ρητο­ρι­κές της “πρά­σι­νης ανά­πτυ­ξης”, της “πρά­σι­νης οικο­νο­μί­ας” ή της βιω­σι­μό­τη­τας, απο­τε­λούν ιδε­ο­λο­γι­κές μεταμ­φιέ­σεις νέων ανα­πτυ­ξια­κών μοντέ­λων, που εκμε­ταλ­λεύ­ο­νται τις τοπι­κές πλου­το­πα­ρα­γω­γι­κές πηγές και ιδιο­ποιού­νται πόρους στους οποί­ους κατά το προη­γού­με­νο διά­στη­μα ήταν δύσκο­λη η πρόσβαση.

Στην κερ­δο­φο­ρία της πρά­σι­νης επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τας και δήθεν “και­νο­το­μί­ας”, βρί­σκου­με τα σπέρ­μα­τα μιας προ­α­ναγ­γελ­θεί­σας κατα­στρο­φής. Πράγ­μα­τι, αυτό πρέ­πει νομο­τε­λεια­κά να περι­μέ­νου­με, όταν, για παρά­δειγ­μα, στο­χο­ποιού­νται οι παρα­δο­σια­κές αγρο­το­κτη­νο­τρο­φι­κές χρή­σεις γης, και τα ισχυ­ρά lobby εται­ρειών ενθαρ­ρύ­νουν “εναλ­λα­κτι­κά πρω­τεϊ­νι­κά προ­ϊ­ό­ντα” (π.χ. plant/ lab-based meat, δηλα­δή εργα­στη­ρια­κά κατα­σκευα­σμέ­νο κρέ­ας). [4] Ή, όταν πλήτ­τε­ται με νόμι­μους, πλην όμως ύπου­λους και αιφ­νι­δια­στι­κούς τρό­πους, η ντό­πια παρα­γω­γή (ελαιό­λα­δο, μέλι, πρό­βειο γάλα, στα­φύ­λια κ.λπ.), όπως στην περί­πτω­ση της επι­βο­λής από την ΕΕ του δια­τρο­φι­κού δεί­κτη υγιει­νής κατα­νά­λω­σης nutri-score, που δια­στρέ­φει και υπο­βαθ­μί­ζει την πραγ­μα­τι­κή αξία αυτών των προ­ϊ­ό­ντων. [5]

Παράλ­λη­λα, ο χώρος για την πρά­σι­νη επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τα, γίνε­ται πιο πρό­σφο­ρος, δηλα­δή ανε­μπό­δι­στος, με τη διεύ­ρυν­ση των ορί­ων της πολι­τι­κής πίε­σης που ασκούν τα εται­ρι­κά συμ­φέ­ρο­ντα στον κρα­τι­κό μηχα­νι­σμό λήψης απο­φά­σε­ων. Υπό την επί­δρα­ση του ΟΟΣΑ και άλλων φορέ­ων βρί­σκε­ται στα σκα­ριά η θεσμο­θέ­τη­ση του lobbying και στην Ελλά­δα, με σχε­τι­κό νομο­σχέ­διο που τέθη­κε σε δια­βού­λευ­ση το προη­γού­με­νο διά­στη­μα, και δεν είναι, έτσι, δύσκο­λο να σκε­φτού­με, ότι στον αγρο­το­κτη­νο­τρο­φι­κό τομέα το δια­κύ­βευ­μα της δήθεν “πρά­σι­νης ανά­πτυ­ξης” θα γίνει ο κυρί­αρ­χος μοχλός πίεσης.

Ιδε­ο­λο­γι­κά, λοι­πόν, η μεγα­λύ­τε­ρη φυσι­κο­ποί­η­ση που επι­τυγ­χά­νει ο νεο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός είναι να θεω­ρού­νται τα πάντα υπό το πρί­σμα της αγο­ράς, άρα ακό­μη και η οικο­λο­γι­κή δια­χεί­ρι­ση και βιώ­σι­μη ανά­πτυ­ξη μπο­ρεί να είναι πριν απ’ όλα και πάνω απ’ όλα επι­χει­ρη­μα­τι­κό­τη­τα. Η κλιματική/οικολογική κρί­ση σε αυτή την περί­πτω­ση απο­τε­λεί χρυ­σο­φό­ρο ευκαι­ρία για επεν­δύ­σεις: το επι­χει­ρη­μα­τι­κό κεφά­λαιο εφορ­μά σε δημό­σιους πόρους και τους ιδιο­ποιεί­ται, ενώ αυτο­α­να­κη­ρύσ­σε­ται, παράλ­λη­λα, συγκα­λυμ­μέ­να ως προ­α­σπι­στής του συλ­λο­γι­κού αγα­θού και νομι­μο­ποι­η­μέ­νος εκπρό­σω­πος του δημο­σί­ου συμφέροντος.

Σημειώ­σεις

[1] «Νέα δασι­κή στρα­τη­γι­κή της ΕΕ έως το 2030. Δάσος — αρέ­να επι­χει­ρη­μα­τι­κών συμ­φε­ρό­ντων», Κώστας Παπαδάκης.
[2] https://tsd.naomiklein.org/shock-doctrine/resources/disaster-capitalism-in-action/tags/wildfires.html
[3] βλ. μετα­ξύ άλλων έργων του μαρ­ξι­στή θεω­ρη­τι­κού, το: David Harvey, A brief history of neoliberalism, Oxford University Press, 2005.
[4] «Πώς να βγά­λε­τε λεφτά σώζο­ντας τον πλα­νή­τη. Τα «πρά­σι­να» ομό­λο­γα και οι μετο­χές – Οι επεν­δύ­σεις στην υγεία, στις κοι­νό­τη­τες, στην ενέρ­γεια, στη γη και στο νερό», Τάσος Μαντικίδης.
[5] «Το Νutri-score και ο… πόλε­μος των τρο­φί­μων στην Ευρώ­πη. Πώς πολυ­ε­θνι­κές βγά­ζο­ντας εκτός αντα­γω­νι­σμού τη μεσο­γεια­κή δια­τρο­φή επι­χει­ρούν την εκτό­πι­ση από τα ράφια των παρα­δο­σια­κών ελλη­νι­κών προ­ϊ­ό­ντων», Κολά­τος Γιάν­νης, 21/08/2021.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο