ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ: Φωτογράφος της Αντίστασης και Εικαστικός

Ένα ντοκιμαντέρ για τον Σπύρο Μελετζή

«ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ — ο Φωτο­γρά­φος της Αντί­στα­σης και ο Εικα­στι­κός Φωτο­γρά­φος» / Σαρά­ντος Σακελ­λά­κος (2019)

Το ντο­κι­μα­ντέρ του Σαρά­ντου Σακελ­λά­κου απο­τε­λεί­ται από μια σπά­νια συνέ­ντευ­ξη που έδω­σε ο σπου­δαί­ος φωτο­γρά­φος της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, Σπύ­ρος Μελε­τζής, το 1990, μαζί με μεγά­λο αριθ­μό φωτο­γρα­φιών του. Αισθη­τι­κά δεν είναι κάτι το ιδιαί­τε­ρο, κυρί­ως για­τί έχει χωρί­σει τα κομ­μά­τια της συνέ­ντευ­ξης από τα κομ­μά­τια του φωτο­γρα­φι­κού υλι­κού κι έτσι δεν δένο­νται αρμο­νι­κά με την αφήγηση.

Η συνέ­ντευ­ξη όμως απο­τε­λεί πραγ­μα­τι­κό ιστο­ρι­κό ντο­κου­μέ­ντο, αφού ο Μελε­τζής μας περι­γρά­φει όλη την πορεία της ζωής του και της καριέ­ρας του, επι­κε­ντρώ­νο­ντας στην περί­ο­δο της Εθνι­κής Αντί­στα­σης. Ανα­φέ­ρε­ται εκτε­τα­μέ­να στο πώς βρέ­θη­κε στο βου­νό, μετά από απο­στο­λή που του ανέ­θε­σε το ΚΚΕ στις αρχές του 1942. Αρχι­κά βρέ­θη­κε στον Όλυ­μπο, στο χωριό Καρυ­ές, όπου φωτο­γρά­φι­σε αντάρ­τι­κες ομά­δες και λοχα­γούς του ΕΛΑΣ. Τον Αύγου­στο και το Σεπτέμ­βρη του 1942 ταξί­δε­ψε στην Πελο­πόν­νη­σο, με απο­στο­λή που του είχε ανα­θέ­σει η Οργά­νω­ση Αθή­νας του ΕΑΜ, και τον Φλε­βά­ρη του 1944 το ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ του ανέ­θε­σε να πάει στο βου­νό, εκεί που χτι­ζό­ταν η Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα. Έτσι, ο Μελε­τζής πήρε 332 φιλμ και ανέ­βη­κε στη Βίνια­νη, όπου και έστη­σε το εργα­στή­ριό του. Εκεί απα­θα­νά­τι­σε το έπος της Εθνι­κής Αντί­στα­σης, με συνο­δοι­πό­ρο τον σπου­δαίο εικα­στι­κό Βάλια Σεμερ­τζί­δη. Εκεί τρά­βη­ξε και το σπου­δαίο πορ­τρέ­το του Άρη Βελου­χιώ­τη.

Ο Μελε­τζής μας περι­γρά­φει το πώς άλλα­ξε η συνεί­δη­σή του στην Αντί­στα­ση, παρό­τι δεν ήταν κομ­μου­νι­στής, και πώς αντι­λή­φθη­κε το μεγά­λο χρέ­ος του, να απα­θα­να­τί­σει τον αγώ­να του ελλη­νι­κού λαού. «Συνά­ντη­σα μια Ρου­με­λιώ­τισ­σα γερό­ντισ­σα που κου­βα­λού­σε εφό­δια για τους αντάρ­τες. Όταν τη ρώτη­σα πώς μπο­ρεί να είναι ζαλω­μέ­νη με ένα τόσο βαρύ φορ­τίο, πήρα την απά­ντη­ση: “Αγώ­νας είναι αυτός, συνα­γω­νι­στή, άμα κερ­δί­σου­με τα κερ­δί­ζου­με όλα. Άμα τα χάσου­με, τα χάνου­με όλα”. Τότε είδα αυτήν τη γερό­ντισ­σα σαν γίγα­ντα μπρο­στά μου και άρχι­σα να σκέ­φτο­μαι ότι οι φωτο­γρα­φί­ες που έπρε­πε να τρα­βή­ξω έπρε­πε να έχουν την αγω­νία, την πίστη, την ελπί­δα και τη λεβε­ντιά αυτού του λαού», ανα­φέ­ρει χαρακτηριστικά.

Ιδιαί­τε­ρη στιγ­μή της συνέ­ντευ­ξης απο­τε­λεί η ανά­μνη­σή του από τη σπου­δαία έκθε­ση που διορ­γα­νώ­θη­κε το Δεκέμ­βρη του 1944 στα γρα­φεία του ΕΑΜ, με 150 φωτο­γρα­φί­ες, η οποία κρά­τη­σε μόνο 9 μέρες, διό­τι δια­κό­πη­κε από τη Μάχη του Δεκέμ­βρη. Η έκθε­ση στην οδό Κοραή (στο μέγα­ρο της Ηλε­κτρι­κής, που ήταν επι­ταγ­μέ­νο από τους Γερ­μα­νούς μέχρι τον Οκτώ­βρη του 1944) σημεί­ω­σε μεγά­λη επι­τυ­χία. Πλή­θος κόσμου περί­με­ναν στην ουρά για να μπο­ρέ­σουν να δουν τις φωτο­γρα­φί­ες της Αντί­στα­σης: Τους αντάρ­τες του ΕΛΑΣ, την Κυβέρ­νη­ση του Βου­νού, ΕΠΟ­Νί­τες. Ο Μελε­τζής φωτο­γρά­φι­σε αρχι­κά και στις μάχες του Δεκέμ­βρη, αλλά κατά τη διάρ­κειά τους τον συνέ­λα­βαν Ριμι­νί­τες, οδη­γή­θη­κε στου Γου­δή και μετά στην Ελ Ντά­μπα της Αιγύ­πτου. Τον Ιού­λη του 1945 έθα­ψε στο σπί­τι του για να φυλά­ξει 2.200 περί­που φιλμ από την Αντί­στα­ση και τον Δεκέμ­βρη. Τριά­ντα χρό­νια αργό­τε­ρα, με μεγά­λη αγω­νία για το τι είχε απο­μεί­νει, ξανά­βγα­λε στο φως όλον αυτόν το θησαυρό.

Ο Σπύρος Μελετζής άφησε μεγάλη παρακαταθήκη με το έργο του και τιμήθηκε ως φωτογράφος στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς.

✔️  Το ντο­κι­μα­ντέρ προ­βάλ­λε­ται στον κινη­μα­το­γρά­φο «Studio New Star Art Cinema» (Σπάρ­της και Σταυ­ρο­πού­λου 33, πλα­τεία Αμε­ρι­κής) καθη­με­ρι­νά στις 19.00.

ℹ️  Η NEW STAR για πρώ­τη φορά παρου­σιά­ζει το “ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ — ο Φωτο­γρά­φος της Αντί­στα­σης και ο Εικα­στι­κός Φωτο­γρά­φος” ενα ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΟ του Σαρά­ντου Σακελλάκου

Στην επέ­τειο για τα 77 χρό­νια από ίδρυ­σης της ΕΠΟΝ, 23-Φεβ-1943, οι λεπτο­μέ­ρειες και οι συν­θή­κες της φωτο­γρά­φι­σης του Άρη Βελου­χιώ­τη, 76 χρό­νια μετά… από όταν ο Σ. Μελε­τζής ανέ­βη­κε στο βου­νό και έγι­νε επί­ση­μα ο φωτο­γρά­φος της αντί­στα­σης καθώς και άγνω­στο φωτο­γρα­φι­κό υλι­κό του από τα δεκεμβριανά,

απο 20/2/2020 ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ στο STUDIO new star art cinema

Οι άγνω­στες λεπτο­μέ­ρειες της θρυ­λι­κής φωτο­γρά­φι­σης του Άρη, όπως τις περι­γρά­φει ο Σπύ­ρος Μελε­τζής μπρος στον φακό.

Τα πριν και τα μετά όλης του της ζωής του ιστο­ρι­κού φωτογράφου.

Σενά­ριο Σκη­νο­θε­σία : Σαρά­ντος Σακελλάκος,
Μοντάζ : Σαρά­ντος Σακελ­λά­κος, Πανα­γιώ­της Καλογήρου
Μου­σι­κή : Ακού­σμα­τα από τα ιστο­ρι­κά τρα­γού­δια του Μίκη Θεοδωράκη
Παρα­γω­γή : Σαρά­ντος Σακελλάκος,
Γλώσ­σα : Ελληνική
Διάρ­κεια : 64΄ λεπτά

«Νοµί­ζω ότι ο Τιτά­νιος αγώ­νας που έκα­νε ο Ελλη­νι­κός λαός για τη λευ­τε­ριά του βρή­κε αντα­πό­κρι­ση από το φακό µου […] Γρά­φα­µε ο καθέ­νας µε τον τρό­πο του, µια ιστο­ρία συγκλο­νι­στι­κή του και­ρού µας…»

• TRAILER της ται­νί­ας “ΣΠΥΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΗΣ — ο Φωτο­γρά­φος της Αντί­στα­σης και ο Εικα­στι­κός Φωτογράφος”
• Link Αφί­σα και Φωτο­γρα­φί­ες της ταινίας

ΣΥΝΟΨΗ:
Στο ντο­κι­μα­ντέρ Σπύ­ρος Μελε­τζής — Ο Φωτο­γρά­φος της Αντί­στα­σης και… ο Εικα­στι­κός Φωτο­γρά­φος, ο ιστο­ρι­κός φωτο­γρά­φος το 1990 μπρο­στά στο φακό της βιντε­ο­κά­με­ρας του Σαρά­ντου Σακελ­λά­κου περι­γρά­φει της στιγ­μές της φωτο­γρά­φι­σης του Άρη στο βου­νό, στη Βίνια­νη, πώς και πού βρέ­θη­κε το πρω­ι­νό του Δεκέμ­βρη, όταν αρχί­ζουν τα Δεκεμ­βρια­νά, και ακό­μη πώς τρά­βη­ξε τις σπά­νιες φωτο­γρα­φί­ες από εκεί­νη την επο­χή, περι­γρά­φο­ντας με λεπτο­μέ­ρειες και τα χαμέ­να ντο­κου­μέ­ντα, φωτο­γρα­φί­σεις κατά τη σύλ­λη­ψή του και την εν συνε­χεία εξο­ρία του.
«Αγώ­νας είναι αυτός, συνα­γω­νι­στή, αγώ­νας, Άµα τον κερ­δί­σου­με τα κερ­δί­ζου­με όλα, κι όταν τον χάσου­µε τα χάνου­µε όλα.»

Λόγια που του είπε µια 80χρονη γυναί­κα, την οποία συνά­ντη­σε στα βου­νά να κου­βα­λά­ει κασό­νια-ζαλί­γκες συµµε­τέ­χο­ντας στον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώνα

Μια συγκλο­νι­στι­κή μαρ­τυ­ρία του αεί­μνη­στου φωτο­γρά­φου της Αντί­στα­σης (βλ. “Αντάρ­τες στα βου­νά”) — από τη συνά­ντη­σή του με μία άγνω­στη Ευρυ­τά­νισ­σα γυναί­κα στα χρό­νια του Αγώνα…
Μια μέρα είχα πάει σ’ ένα κοντι­νό χωριό που λέγε­ται Στέ­νω­μα. Σ’ αυτό το χωριό ήταν εγκα­τε­στη­μέ­νο το Πολι­τι­κό Γρα­φείο του Κ.Κ.Ε. και τρά­βη­ξα κάτι φωτο­γρα­φί­ες. Όταν γύρι­ζα πίσω στη Βίνια­νη νωρίς το από­γευ­μα, βρή­κα στο δρό­μο μια ομά­δα γυναι­κών που ξεκου­ρά­ζο­νταν σε μια βρύ­ση που βρί­σκε­ται πριν από τη Βίνια­νη. Να ένα ωραίο θέμα, είπα μέσα μου. Θα φωτο­γρα­φί­σω αυτές τις γυναί­κες με τις ζαλί­γκες τους μόλις ετοι­μα­σθούν να ξεκι­νή­σουν. Τις πλη­σί­α­σα και τις χαι­ρέ­τι­σα κατά τον συνη­θι­σμέ­νο τρό­πο:

-«Γεια σας συνα­γω­νί­στριες».
-«Γεια σου συνα­γω­νι­στή».
-«Από πού έρχε­σθε».
-«Από τη Νεράι­δα, συνα­γω­νι­στή».

Κι’ όταν άκου­σα πως ερχό­ταν από το χωριό Νεράι­δα κι είχα­νε περ­πα­τή­σει έτσι φορ­τω­μέ­νες πέντε ώρες, άρχι­σαν πάλι οι τύψεις να με βασα­νί­ζουν. Πέντε ώρες πορεία και φορ­τω­μέ­νες έτσι. Ε, αυτό πια πώς να το χωρέ­σει ο νους μου.
Ανά­με­σά τους ξεχώ­ρι­ζε μια γριά (είναι αυτή που έχω στο λεύ­κω­μά μου με την κασό­να ζαλί­γκα). Αυτή τρά­βη­ξε πιο πολύ την προ­σο­χή μου, οι άλλες ήταν νέες, και την ρώτη­σα τότε:

-«Καλά, εσύ συνα­γω­νί­στρια, δεν έχεις κανέ­να δικό σου, καμιά κόρη, καμιά αγγό­να, να ερχό­ταν εκεί­νη “αγγα­ρεία”, παρά φορ­τώ­θη­κες εσύ γριά γυναί­κα αυτή την κασό­να και περ­πά­τη­σες τόσες ώρες.»

Να τι μ’ απά­ντη­σε εκεί­νη η Ευρυ­τά­να γυναίκα:
-«Έχω συνα­γω­νι­στή, και κόρες κι αγγό­νες, αλλά όλες πήγα­νε σήμε­ρα “αγγα­ρεία”. Αγώ­νας είναι αυτός συνα­γω­νι­στή, αγώ­νας. Αν τον κερ­δί­σου­με τα κερ­δί­σα­με όλα, κι όταν τον χάσου­με τα χάνου­με όλα».

Βούρ­κω­σαν τα μάτια μου κι άθε­λα άρχι­σαν να κυλάν τα δάκρυα. Καμώ­θη­κα πως ήθε­λα να πιω νερό και πήγα κοντά στη βρύ­ση. Πλύ­θη­κα για να κρύ­ψω τα δάκρυα που κυλού­σαν στο πρό­σω­πό μου και να πάρω λίγο κου­ρά­γιο. Και χίλια κανό­νια να έπε­φταν με μιάς ίσως θα μπο­ρού­σαν να τ’ αντέ­ξουν τ’ αυτιά μου. Μα τού­τα τα λόγια της Ευρυ­τά­νας γριάς ήταν αδύ­να­το να τ’ αντέξω.

Την ίδια στιγμή σαν να βρισκόμουνα σε έκσταση ή έβλεπα ένα θάμα, άρχισε εκείνη η γυναίκα με την κασόνα ζαλίγκα να μεγαλώνει, να μεγαλώνει, να γίνεται στοιχειό και δράκαινα, να ξεπερνά τις κορφές του Βελουχιού και ν’ ανεβαίνει στα μεσούρανα. Μέσα στο νου μου αυτή η γυναίκα έλαμψε και φωτίστηκε και στάθηκε μπροστά μου επιβλητική, μεγαλόπρεπη, ακατάλυτη. Κι εγώ μπροστά της ένας νάνος, ένα τίποτε. Την έβλεπα και δεν τη χόρταινα. Να, έλεγα, αυτή είναι η Ελλάδα, βουνήσια Ελλάδα, που αγωνίζεται και μάχεται για τη λευτεριά.
Ήθελα να τρέξω κοντά της, να την αγγίξω, να πάρω κι εγώ δύναμη, να πάρω κουράγιο να γεμίσω την ψυχή μου με πίστη και θάρρος, με αυτοπεποίθηση για να μπορώ να πράξω κι εγώ κάτι. Μα δεν είχα ούτε μια στάλα δύναμη. Τα πόδια μου λες κι είχαν κολλήσει σε λάσπη ή είχαν ριζώσει μεσ’ στη γη, δεν μπορούσα να τα κουνήσω και έτσι καρφώθηκα στο ίδιο μέρος και την κοίταζα αμίλητος και σαν υπνωτισμένος. Και μόνο όταν σηκώθηκαν και οι άλλες κοπέλες με τις ζαλίγκες τους και μούπαν «Γεια σου συναγωνιστή», τότε συνήλθα. Τότε τις φωτογράφισα κι έφυγα ντροπιασμένος.

Σκε­πτό­μου­να πάντα, κι ως τα σήμε­ρα ακό­μα, τι έδω­σε ο λαός μας σ’ αυτό το διά­στη­μα της κατο­χής και τι αντάλ­λαγ­μα πήρε για τις τόσες και τόσες του θυσί­ες. Έρχο­νται στιγ­μές, ακό­μα και σήμε­ρα, που φέρ­νω μπρος στα μάτια μου όλο αυτό το μεγα­λείο του λαού μας όπως το ζήσα­με όλοι όσοι είχα­με την τύχη, την ευλο­γία του θεού και βρε­θή­κα­με τότε στην Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα, και πονώ για τον λαό μας και για την κατά­ρα που τον δέρ­νει. Κι όταν μάλι­στα ξέρεις ποια είναι αυτή η κατά­ρα τότε πονάς ακό­μα πιο πολύ. ”

Ο Σπύ­ρος Μελε­τζής (20 Ιανουα­ρί­ου 1906–14 Νοεμ­βρί­ου 2003) ήταν Έλλη­νας φωτο­γρά­φος, γεν­νη­μέ­νος στο χωριό Άγιοι Θεό­δω­ροι Ίμβρου.
Θεω­ρεί­ται ο κατ’ εξο­χήν φωτο­γρά­φος της Εθνι­κής Αντί­στα­σης 1940–1944.
Στην περί­ο­δο της γερ­μα­νι­κής κατο­χής, ο φακός του κατέ­γρα­ψε την Αντί­στα­ση του ελλη­νι­κού λαού.
Ο Μελε­τζής έγι­νε ο επί­ση­μος φωτο­γρά­φος του έπους του λαϊ­κού ξεσηκωμού.
Οι κατα­πλη­κτι­κές του φωτο­γρα­φί­ες απο­τυ­πώ­νουν με δρα­μα­τι­κό τρό­πο το έπος, τα όνει­ρα και την ελπί­δα του ελλη­νι­κού λαού

(με πλη­ρο­φο­ρί­ες από F_B  - Velissarios Kossivakis  & εδώ)