Στο φως απολιθωμένα οστά ζώων που έζησαν στη Λέσβο πριν από 2 εκατ. χρόνια

Το Τζου­ρά­σικ Παρκ (Jurassic Park) ή Ιου­ρα­σι­κό Πάρ­κο στα ελλη­νι­κά ήταν πριν από χρό­νια ο τίτλος αμε­ρι­κα­νι­κής ται­νί­ας θρίλερ/επιστημονικής φαντα­σί­ας. Στη Λέσβο και μάλι­στα στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Θερ­μής, στην ανα­το­λι­κή πλευ­ρά του νησιού, και όχι στη γνω­στή δυτι­κή «απο­λι­θω­μέ­νη», τα νέα ευρή­μα­τα που έρχο­νται για πρώ­τη φορά στο φως, ηλι­κί­ας δυο εκα­τομ­μυ­ρί­ων ετών, δεί­χνουν μια ποι­κι­λία πανί­δας απο­τε­λού­με­νη από μεγά­λα θηλα­στι­κά, όπως άλο­γα, βοοει­δή, ελά­φια, αντι­λό­πες και σαρ­κο­φά­γα ζώα αλλά και πολ­λά μικρο­θη­λα­στι­κά, κυρί­ως λαγό­μορ­φα. Απο­τε­λούν καρ­πό μιας επί­πο­νης ερευ­νη­τι­κής προ­σπά­θειας και ανα­δει­κνύ­ουν ένα σύγ­χρο­νο «τζου­ρά­σικ παρκ».

Η έρευ­να ξεκί­νη­σε από το Μου­σείο Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου τον Νοέμ­βριο του 2019 και παρά τους περιο­ρι­σμούς και τα προ­βλή­μα­τα που δημιούρ­γη­σε η παν­δη­μία, ολο­κλή­ρω­σε την πρώ­τη της φάση στα τέλη του 2021. «Από την έρευ­να απο­κα­λύ­φθη­καν εκα­το­ντά­δες οστά σπον­δυ­λω­τών ζώων που έζη­σαν στη Λέσβο τη γεω­λο­γι­κή περί­ο­δο του κατω­τέ­ρου πλει­στο­καί­νου, δηλα­δή πριν από περί­που δυο εκα­τομ­μύ­ρια χρό­νια» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο διευ­θυ­ντής του Μου­σεί­ου Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου, καθη­γη­τής του Πανε­πι­στη­μί­ου Αιγαί­ου Νίκος Ζού­ρος. Και συνε­χί­ζει: «To πλού­σιο υλι­κό των παλαιο­ντο­λο­γι­κών ανα­σκα­φών που βρί­σκε­ται υπό μελέ­τη, μαρ­τυ­ρά τον πλού­το της πανί­δας του νησιού, απο­κα­λύ­πτει σημα­ντι­κά στοι­χεία για την πανί­δα και τα οικο­συ­στή­μα­τα του Ανα­το­λι­κού Αιγαί­ου και τη σύν­δε­ση των νησιών με τη γει­το­νι­κή Μικρα­σια­τι­κή χέρσο».

Μέχρι στιγ­μής από την ανα­σκα­φι­κή έρευ­να έχουν ανα­κτη­θεί περί­που 500 προσ­διο­ρί­σι­μα δείγ­μα­τα και πολ­λά περισ­σό­τε­ρα απροσ­διο­ρί­στου οστε­ο­λο­γι­κού χαρα­κτή­ρα θραύ­σμα­τα απολιθωμάτων.

Αρχή από μια μικρή αντιλόπη!

Η έρευ­να, συνε­χί­ζει ο κ. Ζού­ρος, ξεκί­νη­σε όταν βρέ­θη­κε το πρώ­το απο­λί­θω­μα, μέσα σε ιζη­μα­το­γε­νή πετρώ­μα­τα. «Επρό­κει­το για ένα θραύ­σμα γνά­θου που φέρει μικρό τμή­μα της οδο­ντο­στοι­χί­ας και ανή­κει πιθα­νό­τα­τα σε μια μικρή αντι­λό­πη. Τότε ξεκί­νη­σε έρευ­να διε­ρευ­νη­τι­κού χαρα­κτή­ρα προ­κει­μέ­νου να δια­πι­στω­θεί αν υπάρ­χουν και άλλα απο­λι­θώ­μα­τα. Εντο­πί­σθη­καν διά­φο­ρα θραύ­σμα­τα απο­λι­θω­μέ­νων οστών μέσα στα φερ­τά ιζή­μα­τα και δια­πι­στώ­θη­κε η ύπαρ­ξη, στην ίδια περιο­χή, μεγά­λων τεκτο­νι­κών κοι­λο­τή­των που δημιουρ­γή­θη­καν στα ασβε­στο­λι­θι­κά πετρώ­μα­τα τα οποία είχαν πλη­ρω­θεί στη συνέ­χεια με απο­λι­θω­μα­το­φό­ρα ιζήματα».

Την επό­με­νη χρο­νιά, σχε­διά­σθη­κε η πραγ­μα­το­ποί­η­ση διε­ρευ­νη­τι­κής ανα­σκα­φής στην κύρια απο­λι­θω­μα­το­φό­ρα θέση. Παράλ­λη­λα, συνε­χί­στη­κε η συλ­λο­γή ιζη­μά­των προ­κει­μέ­νου να κοσκι­νι­στούν και να ανα­κτη­θούν διά­φο­ρα μικρο­α­πο­λι­θώ­μα­τα μέσα από αυτά. Επι­πλέ­ον, δια­πι­στώ­θη­κε η παρου­σία μεγά­λων μπλοκ με οστε­ο­λο­γι­κό υλι­κό, τα οποία προ­φα­νώς είχαν μετα­φερ­θεί από ψηλό­τε­ρα σημεία της θέσης λόγω της διά­βρω­σης των πετρω­μά­των. Τελι­κά, σημειώ­νει ο κ. Ζού­ρος, απο­κα­λύ­φθη­κε η ύπαρ­ξη ενός ορί­ζο­ντα με απο­λι­θω­μέ­να οστά. «Τα πρώ­τα απο­λι­θώ­μα­τα που εντο­πί­στη­καν αφο­ρού­σαν σκε­λε­τούς μεγά­λων οπλη­φό­ρων θηλα­στι­κών, κατά βάση Αρτιο­δά­κτυ­λων (χαρα­κτη­ρί­ζο­νται από άρτιο αριθ­μό δακτύ­λων στις οπλές, συνή­θως δύο ή τέσ­σε­ρα). Η κατά­στα­ση δια­τή­ρη­σης των οστών δεν ήταν πολύ καλή, αφού τα περισ­σό­τε­ρα ήταν αρκε­τά απο­σα­θρω­μέ­να, εξαι­τί­ας της αυξη­μέ­νης υγρα­σί­ας. Η έρευ­να ανα­κό­πη­κε λόγω των περιο­ρι­σμών της παν­δη­μί­ας που δεν επέ­τρε­ψε εργα­σί­ες κατά την περί­ο­δο Οκτω­βρί­ου-Νοεμ­βρί­ου του 2020».

Από τον Ιού­νιο του 2021 ξεκί­νη­σε η πιο ουσια­στι­κή φάση της συστη­μα­τι­κής ανα­σκα­φι­κής έρευ­νας και οι εργα­σί­ες επι­κε­ντρώ­θη­καν στο κεντρι­κό τμή­μα του ορί­ζο­ντα, όπου παρα­τη­ρή­θη­κε αυξη­μέ­νη συσ­σώ­ρευ­ση απο­λι­θω­μέ­νων οστών. «Η πυκνή συγκέ­ντρω­ση των οστών μέσα στο ίζη­μα και ο χωρίς συγκε­κρι­μέ­νο προ­σα­να­το­λι­σμό εντα­φια­σμός τους, οδή­γη­σε, συχνά, στον επα­να­προσ­διο­ρι­σμό της ανα­σκα­φι­κής μεθο­δο­λο­γί­ας προ­κει­μέ­νου να ανα­κτη­θούν ασφα­λέ­στε­ρα τα απο­λι­θώ­μα­τα. Η πυκνή συγκέ­ντρω­ση των οστών, δυσχέ­ρα­νε κατά πολύ την ανα­σκα­φή, καθώς οι εργα­σί­ες έπρε­πε να προ­χω­ρούν με πολύ αργό ρυθ­μό για να μην δημιουρ­γη­θούν φθο­ρές. Η ιδιαί­τε­ρα μειω­μέ­νη μηχα­νι­κή αντο­χή των απο­λι­θω­μά­των απαι­τού­σε την προ­σε­κτι­κή και ακρι­βή ανά­δει­ξη τους».

Απαι­τή­θη­κε για το λόγο αυτό, επί τόπου συντή­ρη­ση στην πλειο­νό­τη­τα του οστε­ο­λο­γι­κού υλι­κού η οποία πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε από τους έμπει­ρους συντη­ρη­τές του Μου­σεί­ου Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου, που περι­λάμ­βα­νε, κατά βάση, τις εργα­σί­ες της στε­ρέ­ω­σης και της συγκόλ­λη­σης, ενώ στα πιο ευαί­σθη­τα δείγ­μα­τα τοπο­θε­τή­θη­κε γυψο­νάρ­θη­κας προ­τού απο­κολ­λη­θούν από το χώρο. Στις περι­πτώ­σεις που η μεγά­λη συγκέ­ντρω­ση των οστών δρού­σε απο­τρε­πτι­κά στη μεμο­νω­μέ­νη εξα­γω­γή των απο­λι­θω­μά­των δημιουρ­γή­θη­καν απο­λι­θω­μα­το­φό­ρα μπλοκ, τα οποία επε­ξερ­γά­στη­καν στα εργα­στή­ρια του Μου­σεί­ου. Κατά κύριο λόγο, το πλού­σιο υλι­κό που ανα­κτή­θη­κε κατά την ανα­σκα­φι­κή περί­ο­δο απο­τε­λού­νταν από οστά θηλα­στι­κών, στη πλειο­ψη­φία τους επι­μή­κη οστά, χωρίς όμως να απου­σιά­ζουν κρα­νία μικρο­θη­λα­στι­κών και γνά­θοι με τμή­μα οδο­ντο­στοι­χί­ας από Αρτιο­δά­κτυ­λα. Τελι­κά, το σύνο­λο των προσ­διο­ρί­σι­μων δειγ­μά­των απο­μα­κρύν­θη­κε από τον ορί­ζο­ντα και μετα­φέρ­θη­κε στα εργα­στή­ρια του Μου­σεί­ου Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου.

Υπεύθυνοι της έρευνας

Η έρευ­να διε­ξά­γε­ται από το Μου­σείο Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου με επι­κε­φα­λής τον διευ­θυ­ντή του καθη­γη­τή Νίκο Ζού­ρο, σε συνερ­γα­σία με τον Λέσβιο ερευ­νη­τή Δρ Παλαιο­ντο­λο­γί­ας του ΕΚΠΑ Γιώρ­γο Λύρα. Υπεύ­θυ­νος των ερευ­νη­τι­κών ανα­σκα­φι­κών εργα­σιών που πραγ­μα­το­ποιού­νται στην ευρύ­τε­ρη περιο­χή της Θερ­μής είναι ο γεω­λό­γος και υπο­ψή­φιος διδά­κτο­ρας Παλαιο­ντο­λο­γί­ας του ΕΚΠΑ Μιχά­λης Γεωρ­γί­τσης. Στην έρευ­να συμ­με­τεί­χαν, επί­σης, τα στε­λέ­χη του Μου­σεί­ου Γιώρ­γος Γρη­μπι­λά­κος, Γιάν­νης Χωρα­φάς, Νίκος Σαλα­μπαρ­χός, Γιώρ­γος Πασλής και Γιάν­νης Καρακωσταντής.

ΦΩΤΟ Μου­σείο Φυσι­κής Ιστο­ρί­ας Απο­λι­θω­μέ­νου Δάσους Λέσβου

Πηγή: ΑΠΕ

Ν. Μπε­λο­γιάν­νης Ν. Πλου­μπί­δης – Στο σπί­τι των ηρώων