Συζήτηση με τη γλύπτρια Μαίρη Παπακωνσταντίνου

Συνέ­ντευ­ξη στην Τασ­σώ Γαΐ­λα //

Ελλη­νί­δα Γυναί­κα της Ευρώπης(1989–1990) με σκε­πτι­κό  της από­φα­σης για την εκλο­γή της  ότι η γλύ­πτρια μετα­φέ­ρει το μήνυ­μα της Ειρή­νης μέσα από τα έργα της εντός και εκτός Ελλά­δας με σκο­πό  την διά­δο­ση της Ευρω­παϊ­κής ιδέ­ας, διδά­κτωρ του Πανε­πι­στη­μί­ου της Ν. Υόρ­κης-2014- στον τομέα των ανθρω­πι­στι­κών Δικαιω­μά­των η κ. Μαί­ρη Παπα­κων­στα­ντί­νου, γλύ­πτρια με διε­θνή ανα­γνώ­ρiση και  γνω­στή παγκό­σμια ως η γλύ­πτρια της ειρήνης…

-Και αυτό κ. Γαΐ­λα, συμ­βαί­νει για­τί δεν υπάρ­χει σχε­δόν καμία πρω­τεύ­ου­σα στην Ευρώ­πη  χωρίς ένα μαρ­μά­ρι­νο περι­στέ­ρι μου…

Έργα της  σε δημό­σιους χώρους, σε μου­σεία και συλ­λο­γές υπάρ­χουν από τον Λευ­κό Οίκο μέχρι την Αυστρα­λία, στη δε χώρα μας οι ανδριά­ντες και οι προ­το­μές καθώς και άλλες γλυ­πτι­κές συν­θέ­σεις της βρί­σκο­νται σε δημό­σιους χώρους όλης της χώρας, μου­σεία και συλ­λο­γές ιδιωτών.

Η κ. Μαί­ρη Παπα­κων­στα­ντί­νου, πτυ­χιού­χow της Α. Σ. Κ. Τ., με δάσκα­λους τον Μιχά­λη Τόμπρα στην γλυ­πτι­κή και τον  Γιάν­νη Μόρα­λη στο σχέ­διο καθώς και του Polytechnic School of Fine Arts στο Λον­δί­νο με μετα­πτυ­χια­κές σπου­δές στη θεω­ρία της Τέχνης, συγ­χρό­νως είναι χαρά­κτρια, εικο­νο­γρά­φος βιβλί­ων, αρθρο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας εξeι­δι­κευ­μέ­νων βιβλί­ων με θέμα την αρχαιότητα.

- Αρχαιο­λά­τρης φανα­τι­κή κ. Π, το τελευ­ταίο σας βιβλίο:<Η Χίος μέσα στους Αιώνες/Ιστορία-Τέχνη-Πολιτισμός>/Χίος 2016, γνώ­ρι­σε μεγά­λη επι­τυ­χία, προ­κά­λε­σε αίσθη­ση και, αλή­θεια, ποιος δεν εξε­πλά­γη δια­βά­ζο­ντας σ’ αυτό ότι τον 7ο αι. π. Χ., λει­τουρ­γού­σε στη Χίο σχο­λή γλυπτικής;

-Και ήταν η πρώ­τη σ’ όλο τον κόσμο σχο­λή γλυ­πτι­κής! Στο βιβλίο μου αυτό που είμαι  περή­φα­νη για την απο­δο­χή του από τους ανα­γνώ­στες, για συναι­σθη­μα­τι­κούς λόγους συμπε­ριέ­λα­βα μικρή συνο­πτι­κή ιστο­ρία των Οινουσ­σών-τόπος κατα­γω­γής μου- και των Ψαρών, νησιά που η ιστο­ρία τους είναι στε­νά συν­δε­δε­μέ­νη με της Χίου.

- 25 ανδριά­ντες, 80 προ­το­μές στο ενερ­γη­τι­κό σας μέχρι σήμε­ρα με τρία έργα που τα αγα­πά­τε ιδιαί­τε­ρα: Θέμις/ Μπριζ­μπέϊν Αυστρα­λί­ας-1987 , Γοργόνα/ είσο­δος λιμέ­νος Οινου­σών-1987, Όμη­ρος. Να τα πάρου­με με τη σειρά;

-Η Θέμις κ. Γαΐ­λα το έργο μου στο Μπριζ­μπέϊν της Αυστρα­λί­ας, έξω από τον Άρειο Πάγο,το φιλο­τέ­χνη­σα κατό­πιν επι­τυ­χί­ας μου σε παγκό­σμιο δια­γω­νι­σμό. Κατα­λα­βαί­νε­τε τη σημα­σία αυτού του γεγο­νό­τος; Η δικαιο­σύ­νη, η δημο­κρα­τία, γεν­νή­θη­καν στην Ελλά­δα κι εγώ  σαν Ελλη­νί­δα φιλο­τέ­χνη­σα γι αυτή τη μακρι­νή χώρα ένα έργο που να θυμί­ζει το γεγο­νός αυτό.

Για τη Γορ­γό­να καθι­στή σε ύφα­λο στο λιμά­νι των Οινουσ­σών που απο­τε­λεί πλέ­ον το σήμα κατα­τε­θέν του νησιού έχω να σας πω… πολ­λά. Με είχε καλέ­σει στο γρα­φείο του στο Λον­δί­νο ο εφο­πλι­στής και δήμαρ­χος –τότε- των Οινουσ­σών Α. Σπ. Λαι­μός και μου εξέ­φρα­σε την επι­θυ­μία του να προ­σφέ­ρει στις Οινούσ­σες ένα γλυ­πτό ξεχω­ρι­στό, κάτι μη συνη­θι­σμέ­νο που να χαρα­κτη­ρί­ζει το νησί. Το ήθε­λε μάλι­στα σε έξι μήνες χωρίς να μου πει τον λόγο αυτής της βια­σύ­νης. Βρέ­θη­κα σε από­γνω­ση και του το είπα. Αργό­τε­ρα, κοι­τά­ζο­ντας τη συλ­λο­γή του από σπά­νια κου­μπιά, αλη­θι­νά έργα τέχνης, μέσα σ’ αυτά μου τρά­βη­ξε την προ­σο­χή ένα που είχε επά­νω σκα­λι­στή μια γορ­γό­να. –Το βρή­κα του είπα. Ξέρω τι θα φτιά­ξω. Μια γορ­γό­να. Σύμ­βο­λο της ναυ­το­σύ­νης, φιγού­ρα πασί­γνω­στη στους Έλλη­νες από τους προϊ­στο­ρι­κούς χρό­νους. Και, γύρι­σα στην Ελλά­δα, έπε­σα με τα μού­τρα στη δου­λειά και φυσι­κά όχι στο εργα­στή­ρι μου στην πλα­τεία Αμε­ρι­κής, Ρόδου 10, πού να χωρέ­σει εκεί η γορ­γό­να; Το έργο με ύψος 5 μέτρα το έφτια­ξα στο ύπαι­θρο του χυτη­ρί­ου στο Μαρού­σι, όπου και θα γινό­ταν μετά η χύτευ­ση του. Βάλα­με στέ­γα­στρα σε χώρο της αυλής και σκλη­ρή δου­λειά κάθε μέρα από τα χαρά­μα­τα για 6 μήνες να προ­λά­βω το χρο­νι­κό όριο του αει­μνή­στου σήμε­ρα Λαι­μού. Κατό­πιν το έργο μετα­φέρ­θη­κε πρώ­τα στη Χίο και κατό­πιν στις Οινούσ­σες. Και τώρα; Πού θα γινό­ταν η τοπο­θέ­τη­σή του; Πήρα μια βάρ­κα κι έκα­να το γύρο του νησιού… ώσπου την προ­σο­χή μου τρά­βη­ξε ο ύφα­λος στην είσο­δο του λιμα­νιού και σκέ­φτη­κα ότι εκεί θα είναι η ιδα­νι­κή θέση για τη γορ­γό­να μου, να υπο­δέ­χε­ται τους επι­σκέ­πτες που έρχο­νται. Μετά τα εγκαί­νια, οι ντό­πιοι ψαρά­δες μου λέγανε:-κυρά Μαί­ρη, δεν τη βλέ­πο­με καλά τη γορ­γό­να σου, όταν φυσά δυνα­τά ο σορό­κος θα στην πάρει από κει που την έβα­λες… Φοβή­θη­κα, πήγα στη Χίο και βρή­κα έναν ηλε­κτρο­συ­γκολ­λη­τή, ήρθε στις Οινούσ­σες και αφού εγώ-γνω­ρί­ζε­τε ότι τα αγάλ­μα­τα μέσα είναι κού­φια, έτσι;-, έκο­ψα το κεφά­λι της γορ­γό­νας ο τεχνί­της έρι­ξε μέσα της τόνους μπε­τόν αρμέ.

- Άρα τώρα είναι ασφα­λής η Γοργόνα.

-Το ελπί­ζω.

- Η Γορ­γό­να των Οινουσ­σών, εμβλη­μα­τι­κό έργο, με τη γορ­γό­να να κρα­τά ένα καρά­βι στο ένα χέρι και που τη φωτο­γρα­φί­ζουν χιλιά­δες του­ρί­στες τώρα το καλο­καί­ρι, έργο που του έγι­ναν εκτε­νή αφιε­ρώ­μα­τα σε έντυ­πα του εξω­τε­ρι­κού και ιδί­ως της Δανί­ας, πατρί­δα  του γλυ­πτού της μικρής γορ­γό­νας στην Κοπεγ­χά­γη. Με την ευκαι­ρία αυτή κ. Π., εσείς σαν βαθιά γνώ­στρια της αρχαί­ας ελλη­νι­κής γραμ­μα­τεί­ας και μυθο­λο­γί­ας που είσα­στε, τι έχε­τε να μας πεί­τε, υπήρ­ξε ή όχι η γοργόνα;

-κ. Γαΐ­λα, σας απα­ντώ με τη φρά­ση του Πλά­τω­να: Μύθου μεν σχή­μα έχον λέγε­ται το αλη­θές εστι-πίσω από κάθε μύθο κρύ­βε­ται η αλή­θεια. Σαφώς ο θρύ­λος  της δεν θα πεθά­νει ποτέ.

Θα σας διη­γη­θώ μια ιστο­ρία, προ­σω­πι­κό μου βίω­μα. Πριν πολ­λά χρό­νια ο καπε­τά­νιος ‚πατέ­ρας μου με είχε πάρει μαζί του ταξί­δι στη Αφρι­κή. Το καρά­βι έπρε­πε να ξεφορ­τώ­σει εμπό­ρευ­μα στο Free Town (αγγλι­κή κτή­ση) και μετά στο Dakar (Γαλ­λι­κή κτή­ση). Φτά­σα­με, που λέτε, πρώ­τα στο Free Town και, εδώ να σας πω ότι στο λιμά­νι που το καρά­βι μας έρι­ξε άγκυ­ρα το άλλο πρωί ήταν ξηρά δηλα­δή έγι­νε παλίρ­ροια, στο λιμά­νι, λοι­πόν, μας υπο­δέ­χτη­κε ο Άγγλος πρό­ξε­νος και μαζί του ήταν και ο ντό­πιος λιμε­νάρ­χης, μαύ­ρος και ξυπό­λη­τος μα με παρά­ση­μα στη στο­λή του και λοφίο στο κεφά­λι. Κάποια στιγ­μή που του είπα πως από μικρή λάτρευα την Αφρι­κή και ήθε­λα να δω όσα πιο πολ­λά γινό­ταν μια και βρέ­θη­κα εκεί, με πήρε και με πήγε με βάρ­κα σε ένα νησά­κι που κατοι­κού­σαν μόνο ντό­πιοι μαύ­ροι με τοπι­κές στο­λές και ακό­μα θυμά­μαι τις μπα­να­νιές-έκο­ψα κιό­λας κι’ έφα­γα- και τους πιθή­κους στα δέντρα. Ξετρε­λα­μέ­νη του ζήτη­σα να μου πει και καμιά παλιά ιστο­ρία κι ο φύλαρ­χος μου διη­γή­θη­κε μια παρά­ξε­νη ιστο­ρία που είχε συμ­βεί λίγες μέρες πριν φτά­σου­με εκεί και αφο­ρού­σε μια γυναί­κα-ψάρι, δηλα­δή μια γορ­γό­να που είχαν ψαρέ­ψει οι ιθα­γε­νείς ψαρά­δες. Ψάρι στο κάτω μέρος, γυναί­κα από τη μέση και πάνω… Δεν είχαν ξανα­δεί κάτι παρό­μοιο, τους έκα­νε μεγά­λη εντύ­πω­ση, αλλά δυστυ­χώς όταν έφτα­σε ο Άγγλος πρό­ξε­νος επι­τό­που να δει τι συμ­βαί­νει ήδη κάποιοι ιθα­γε­νείς είχαν φάει το ψάρι… Ο πρό­ξε­νος, είδε τον σκε­λε­τό του και άλλα υπο­λείμ­μα­τα, τα πήρε και τα έστει­λε σε εργα­στή­ριο στην Αμε­ρι­κή. Εγώ συνέ­χι­σα το ταξί­δι με τον πάτε­ρα μου και δεν έμα­θα περισ­σό­τε­ρα γι’ αυτό το θέμα. Ήταν ή όχι γορ­γό­να το ψάρι των ιθαγενών;

- κ. Παπα­κων­στα­ντί­νου, Θέμις-Γορ­γό­να-Όμη­ρος. 2 γυναί­κες, ένας άνδρας. Τα τρία υπερ­με­γέ­θη έργα σας, σταθ­μοί στην καριέ­ρα σας και από τα πιο αγα­πη­μέ­να σας, με το τρί­το τον Όμηρο…

-Ο Όμη­ρος κ. Γαΐ­λα, έργο 5 μέτρων στο σύνο­λο, μαζί με το βάθρο του, παρα­μέ­νει ένα ανεκ­πλή­ρω­το όνει­ρο… Είναι το έργο που φιλο­τέ­χνη­σα σε γύψο και προ­σέ­φε­ρα το πρό­πλα­σμα δωρε­άν στην πατρί­δα μου τη Χίο για να απο­κτή­σει επι­τέ­λους το νησί μου και μία από τις επτά πόλεις της αρχαιό­τη­τας που τον διεκ­δι­κούν έναν ανδριά­ντα του. Ντρο­πή να μην έχει η Χίος έναν ανδριά­ντα του Ομήρου.

- Η Χίος και η Ελλά­δα κ. Π.

-Μα πρώ­τα η ντρο­πή στη Χίο. Εδώ δίδα­ξε, μετά και οι μαθη­τές του οι Ομη­ρί­δες, οι ενδεί­ξεις ότι και εδώ γεν­νή­θη­κε πολ­λές.. Έχω απευ­θυν­θεί παντού, το γύψι­νο έργο μου ναι μεν το πήραν στη Χίο στο Ομή­ρειο Πνευ­μα­τι­κό Κέντρο, μα πρέ­πει τώρα να γίνει η μετα­φο­ρά του σε μάρ­μα­ρο, να τοπο­θε­τη­θεί δημό­σια, να τιμη­θεί επι­τέ­λους ο Όμη­ρος ο κορυ­φαί­ος ποι­η­τής όλων των αιώ­νων. Δυστυ­χώς όλες οι κυβερ­νή­σεις κωφεύουν.

- Όμη­ρος, Σωκρά­της, ο αγα­πη­μέ­νος σας φιλό­σο­φος, από τους σύγ­χρο­νους λογο­τέ­χνες ξεχω­ρί­ζε­τε κάποιους;

-Νίκο Καζαν­τζά­κη και Καρα­γά­τση στην πεζο­γρα­φία και στην ποί­η­ση τον Καβά­φη και την Κική Δημουλά.

- Αν ζού­σα­τε στην Αρχαία Ελλά­δα, πού και ποιον αιώ­να θα επιλέγατε;

-Αναμ­φί­βο­λα, στην αρχαία Αθή­να και στη δημο­κρα­τία του Περι­κλή. Τον χρυ­σό Αιώ­να του Περι­κλή… Φαντα­στεί­τε, να περ­πα­τάς στην αρχαία αγο­ρά δίπλα στους μεγά­λους ποι­η­τές και φιλο­σό­φους„ να τους ακούς να μιλούν στην αγο­ρά, να βλέ­πεις τον Φει­δία να φτιά­χνει την Ακρόπολη…

- Έχε­τε επι­σκε­φθεί σχε­δόν όλα τα μου­σεία του κόσμου. Το αγα­πη­μέ­νο σας;

-Το Ερμι­τάζ, στο Λένιν­γκραντ-σήμε­ρα Αγία Πετρού­πο­λη-. Η συγκί­νη­ση μου στις αίθου­σες με τα ελλη­νι­κά εκθέ­μα­τα δεν περι­γρά­φε­τε. Εκεί, τα έργα του Δεξά­με­νου του μεγά­λου γλύ­πτη και χαρά­κτη του 4ου π. Χ.αι.! Συγκλο­νι­στι­κό μουσείο.

- Σας βρί­σκω να δου­λεύ­ε­τε στο εργα­στή­ρι σας.

-Ο καλ­λι­τέ­χνης ακό­μα κι όταν δεν έχει παραγ­γε­λία, δεν σημαί­νει ότι μένει ανε­νερ­γός. Τώρα δου­λεύω πάνω σε μια σει­ρά πρω­το­πο­ρια­κή, κάτι που δεν έχει ξανα­γί­νει. Φιλο­τε­χνώ την γλυ­πτο­γρά­φη­ση της Οδύ­σειας και της Ιλιά­δας του Ομή­ρου, δηλα­δή παίρ­νω εικό­νες από τα Ομη­ρι­κά έπη και τα κάνω γλυ­πτά. Εικο­νο­γρα­φή­σεις έχουν γίνει άπει­ρες, γλυ­πτο­γρά­φη­ση ποτέ. Κοι­τάξ­τε, ο Έκτο­ρας με την γυναί­κα του Ανδρο­μά­χη και το γιο τους τον μικρό Αστιά­να­κα που κλαί­ει για­τί δεν έχει ξανα­δεί τον πατέ­ρα του ντυ­μέ­νο στρα­τιω­τι­κά και με λοφίο στο κεφά­λι και τον φοβά­ται. Είναι η σκη­νή του απο­χαι­ρε­τι­σμού, συγκλο­νι­στι­κοί στί­χοι, όπου και ο Όμη­ρος έτσι που την περι­γρά­φει σε αφή­νει να απο­φα­σί­σεις μόνος με ποιον είσαι. Τους Έλλη­νες ή τους Τρώες;

- Διά­ση­μοι ομό­τε­χνοι σας που θαυμάζετε;

-Ο Γάλ­λος Πολ Μπελ­μο­ντό πατέ­ρας του διά­ση­μου ηθο­ποιού Ζαν Πολ Μπελ­μο­ντό, εξαί­ρε­τος γλύ­πτης που όταν τον γνώ­ρι­σα το 1970 φιλο­τε­χνού­σε τις προ­το­μές του Σάχη της Περ­σί­ας και της Φαράχ Ντυ­πά και ο Χέν­ρι Μουρ ο διά­ση­μος Άγγλος γλύ­πτης τον οποίο γνώ­ρι­σα προ­σω­πι­κά όταν ήρθε στο Ζάπ­πειο για την έκθε­ση έργων του το 1957 και μου είχαν ανα­θέ­σει από τη Σχο­λή Καλών Τεχνών που φοι­τού­σα να κάνω μετά­φρα­ση των συνο­μι­λιών του με τους συμ­φοι­τη­τές μου στην επί­σκε­ψη του στη Σχολή.

- Ετοι­μά­ζε­τε νέο βιβλίο;

- Τρία. Το πρώ­το αφο­ρά την κατα­γρα­φή όλων των Ελλή­νων γλυ­πτών, χαρα­κτών και ζωγρά­φων από την αρχαιό­τη­τα μέχρι σήμε­ρα. Έρευ­να τριών ετών. Το δεύ­τε­ρο που η έρευ­να μου διήρ­κη­σε πέντε χρό­νια έχει θέμα τα έργα σε μικρά αντι­κεί­με­να –κου­τιά, καθρέ­φτες κ.λ.π‑,  με θέμα: Αρπα­γή της Ευρώ­πης. Η απει­κό­νι­ση — παγκό­σμια  από την αρχαιό­τη­τα — του θέμα­τος Αρπα­γή της Ευρώ­πης, εκτός των αγαλ­μά­των όπως αυτό το παλαιό­τε­ρο, το αρχαίο γλυ­πτό ανά­γλυ­φο που βρί­σκε­τε στη Σικε­λία. Το τρί­το βιβλίο μου με τίτλο «Η θάλασ­σα στην Τέχνη» αφο­ρά την επιρ­ροή της θάλασ­σας στην τέχνη μέσα στους αιώ­νες και αντιστρόφως.

- Η Τέχνη σήμερα;

-Αγνο­ούν και αδια­φο­ρούν οι πάντες… Στα Πολι­τι­στι­κά των εφη­με­ρί­δων σχε­δόν μόνο Θέα­τρο… Ξέρουν ποιος είναι ο καλ­λι­τε­χνι­κός κόσμος; Πώς ζει; Πώς εργά­ζε­ται; Πρό­σφα­τα  κ. Γαΐλα,παρακολούθησα την έκθε­ση της γλύ­πτριας Μαριάν­νας Λύρα. Κατα­πλη­κτι­κή, πρω­το­πο­ρια­κή δου­λειά. Ξεχω­ρι­στή καλ­λι­τέ­χνης, χωρίς προ­βο­λή όπως και τόσοι άλλοι νέοι καλ­λι­τέ­χνες που μπο­ρούν να τιμή­σουν την Ελλά­δα διε­θνώς, αλλά τους αγνο­ούν. Η κρί­ση, κ. Γαΐ­λα δεν είναι μόνο οικο­νο­μι­κή, είναι ηθι­κή και εθνι­κή. Πτώ­ση φοβε­ρή, η χει­ρό­τε­ρη για­τί υπάρ­χει ανθελ­λη­νι­σμός από το ίδιο το Κρά­τος. Βιά­ζουν την Ελλη­νι­κή γλώσ­σα, τον Ελλη­νι­κό πολι­τι­σμό, είναι γεγο­νός, αυτή τη στιγ­μή, η Ελλά­δα δεν έχει μέλ­λον,  αλλά ελπί­ζω όπως στις αρχαί­ες τρα­γω­δί­ες … σε έναν από μηχα­νής Θεό.

- Αγα­πώ κ. Παπα­κων­στα­ντί­νου, ιδιαί­τε­ρα την προ­το­μή σας στην Δημο­τι­κή Πινα­κο­θή­κη Αθη­νών του κλα­σι­κού μας Γρ. Ξενόπουλου

- Που την βαν­δά­λι­σαν το 2015, όπως και το έργο μου «Σκε­πτο­μέ­νη» στη πλα­τεία Μαβί­λη που του έκο­ψαν το κεφά­λι… Απί­στευ­τος βαν­δα­λι­σμός. Αφό­ρη­τος πόνος για τον δημιουρ­γό… Τα έργα του είναι παι­διά του… Σ΄αυτό το έργο που μοντέ­λο μου υπήρ­ξε η ποι­ή­τρια Αμαρ­ρυ­λίς , μετά τον βαν­δα­λι­σμό έκα­να νέο κεφά­λι, να γνω­ρί­ζε­τε, όλοι οι γλύ­πτες αγω­νιού­με για τα δημό­σια έργα μας.

Άνω των 105 συμ­με­το­χών σε ομα­δι­κές εκθέ­σεις καθώς και αρκε­τές ατο­μι­κές στο εξω­τε­ρι­κό της κ. Μαί­ρης Παπα­κων­στα­ντί­νου της διε­θνούς φήμης γλύ­πτριας της οποί­ας η 23 ατο­μι­κή έκθε­ση στην Αθή­να το 2014 γνώ­ρι­σε τερά­στια απο­δο­χή από το φιλό­τε­χνο κοι­νό με απο­τέ­λε­σμα να δοθεί παρά­τα­ση της διάρ­κειας της έκθε­σης 15 ημε­ρών! Γεγο­νός πρω­τό­γνω­ρο για τα Ελλη­νι­κά πολι­τι­στι­κά δρόμενα.

Τασ­σώ Γαΐλα