ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ; 

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Δεν είναι καθό­λου απλό να προσ­διο­ρί­σου­με τι εστίν πολι­τι­κό βιβλίο για τον εξής λόγο: η πολι­τι­κή διά­στα­ση εμπλέ­κε­ται σε όλα τα είδη του βιβλί­ου, ακό­μα εκεί που δεν φαί­νε­ται ή που δεν ομο­λο­γεί­ται ή που ο συγ­γρα­φέ­ας επι­μέ­νει ότι δεν υπάρ­χει. Οι δια­βαθ­μί­σεις βέβαια είναι μεγά­λες. Μια αυστη­ρή δια­χω­ρι­στι­κή γραμ­μή δεν υπάρ­χει. Από­λυ­τα καθα­ρά είδη δεν υπάρ­χουν, αλλά η πολι­τι­κή διά­στα­ση ή υπό­βα­θρο δια­χέ­ε­ται  σε όλα τα είδη με δια­φο­ρά βαθ­μού. Για παρά­δειγ­μα, τα ιστο­ρι­κά βιβλία δεν μπο­ρούν να υπάρ­χουν χωρίς πολι­τι­κή διά­στα­ση, χωρίς πολι­τι­κό υπό­βα­θρο.  Ένα ιστο­ρι­κό βιβλίο πού στα­μα­τά­ει να λέγε­ται ιστο­ρι­κό βιβλίο και πότε μπο­ρεί να λέγε­ται  καθα­ρά πολι­τι­κό βιβλίο;  Έπει­τα η έννοια «πολι­τι­κό» είναι στε­νά συν­δε­δε­μέ­νη με τις έννοιες «κοι­νω­νι­κό» και «ιδε­ο­λο­γι­κό». Έχο­ντας στο νου αυτά κατα­λα­βαί­νει κανείς ότι το όλο θέμα καλύ­πτει ένα τόσο ευρύ φάσμα ώστε ένας περιο­ρι­σμός, μια οριο­θέ­τη­ση να είναι ανα­γκαία. Η σημε­ρι­νή μου παρέμ­βα­ση δεν θα εστιά­ζει σε κάποια συγκε­κρι­μέ­να βιβλία. Παρα­δείγ­μα­τα πολι­τι­κών βιβλί­ων υπάρ­χουν στο τρα­πέ­ζι πίσω στην αίθου­σα και δεν χωρά­ει αμφι­σβή­τη­ση ότι αυτά είναι πολι­τι­κά βιβλία. Θα μπο­ρού­σα­με να πού­με ότι μέσα στα άλλα είδη – που ούτε αυτά δεν οριο­θε­τού­νται με αυστη­ρούς προσ­διο­ρι­σμούς – το ιστο­ρι­κό, το κοι­νω­νιο­λο­γι­κό, το φιλο­σο­φι­κό, το λογο­τε­χνι­κό — η πολι­τι­κή εμπλέ­κε­ται, αλλά μέσα στο πολι­τι­κό βιβλίο δύσκο­λα υπάρ­χουν τα άλλα είδη εκτός από το ιστορικό.

Ιδέες κυρίαρχες και πανταχού παρούσες

Τα βιβλία, όλα τα βιβλία, εκφρά­ζουν ιδέ­ες και αντι­προ­σω­πεύ­ουν ρεύματα/τάσεις. Οι ιδέ­ες που κυριαρ­χούν είναι συνή­θως οι ιδέ­ες των κυρί­αρ­χων κάθε επο­χής και τα  βιβλία, ως επί το πλεί­στο, εκφρά­ζουν τις κυρί­αρ­χες τάσεις σε μια κοι­νω­νία. Άρα έχουν πάντα ένα πολι­τι­κό υπό­βα­θρο.  Οι κυρί­αρ­χοι κάθε επο­χής προ­σπα­θούν –και είναι λογι­κό αυτό – να πεί­σουν ότι οι δικές τους ιδέ­ες είναι οι πιο σωστές, ότι έχουν καθο­λι­κή και αιώ­νια σημα­σία κατευ­θύ­νο­ντας τη σκέ­ψη και τη συνεί­δη­ση σε μια ολό­κλη­ρη κοι­νω­νία. Θέλει προ­σο­χή λοι­πόν το πολι­τι­κό βιβλίο, για­τί μαζί με το ιστο­ρι­κό είναι τα δύο είδη που πιο άμε­σα επη­ρε­ά­ζουν τη σκέ­ψη και τη συνεί­δη­ση. Αυτό δεν γίνε­ται πάντα με τον ίδιο τρό­πο και στον ίδιο βαθ­μό και καθό­λου πάντα ξεκά­θα­ρα. Έντο­νο καθο­δη­γη­τι­κό ρόλο παί­ζουν τα σχο­λι­κά βιβλία, ιδιαί­τε­ρα τα της ιστο­ρί­ας, γύρω από τα οποία γίνε­ται τόσος θόρυ­βος τα τελευ­ταία χρό­νια και στα οποία δια­πι­στώ­νου­με μια όλο και μεγα­λύ­τε­ρη παρα­χά­ρα­ξη πολι­τι­κών και ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των πλά­θο­ντας έτσι στις νεό­τε­ρες γενιές μια ευνοϊ­κή για τους κυρί­αρ­χους όψη του παρελ­θό­ντος έτσι ώστε οι νεό­τε­ροι να μην μπο­ρούν να κατα­λο­γί­ζουν ευθύ­νες για τα δει­νά του τόπου και να μη γίνουν σκε­πτό­με­νοι άνθρω­ποι.  Όσο περισ­σό­τε­ρο δια­πι­στώ­νουν ότι αμφι­σβη­τεί­ται η εξου­σία τους ή ότι αμφι­σβη­τή­θη­κε στο παρελ­θόν, τόσο θα προ­σπα­θή­σουν να επι­βλη­θούν και με το μέσο που λέγε­ται βιβλίο και φυσι­κά το πολι­τι­κό βιβλίο. Το πολι­τι­κό βιβλίο, βέβαια, δεν είναι αυτό που έχει το μεγα­λύ­τε­ρο ανα­γνω­στι­κό κοι­νό. Γι αυτό ακρι­βώς δια­χέ­ουν την πολι­τι­κή διά­στα­ση και στα άλλα είδη, για να φτά­σει παντού. Το αντί­θε­το πολι­τι­κό μήνυ­μα έχει διω­χθεί κατά και­ρούς με διά­φο­ρους τρό­πους.  Έχου­με πολ­λά παρα­δείγ­μα­τα σε όλη την ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας: οι πυρές με το κάψι­μο βιβλί­ων, ο κατά­λο­γος με τα απα­γο­ρευ­μέ­να βιβλία από δικτα­το­ρι­κά καθε­στώ­τα σαν αυτό που σαν σήμε­ρα, 21 Απρι­λί­ου του 1967, επι­βλή­θη­κε με τη βία στην Ελλά­δα. Όμως και οι λεγό­με­νες δημο­κρα­τι­κές κοι­νω­νί­ες, ακό­μα και αυτές που λένε ότι όλα επι­τρέ­πο­νται να λέγο­νται και να γρά­φο­νται, έχουν τον τρό­πο τους να εξορ­κί­ζουν την αμφι­σβή­τη­ση και να κάνουν τους ανα­γνώ­στες να περι­πλα­νού­νται και να παρα­πλα­νού­νται σε έναν κόσμο εκτός τόπου και χρό­νου, ανώ­δυ­νο για την εξου­σία. Αυτό γίνε­ται με τρό­πο «δημο­κρα­τι­κό». Απλώς δεν προ­ω­θούν τα μεγά­λα μέσα –και σε ποια χέρια βρί­σκο­νται αυτά; — κάποιους συγ­γρα­φείς ή κάποια βιβλία και δια­φη­μί­ζουν κατά κόρον κάποια άλλα. Στό­χος ο εγκλω­βι­σμός της συνεί­δη­σης  που πρέ­πει να κατευ­θύ­νε­ται σε ακίν­δυ­νες για τις κατε­στη­μέ­νες αξί­ες ατρα­πούς. Συμ­βαί­νει και να προ­βάλ­λουν ανα­τρε­πτι­κούς συγ­γρα­φείς από τον ταρα­χώ­δη 20^ο αιώ­να ή ακό­μα και από προη­γού­με­νους αιώ­νες, αλλά βγά­ζο­ντας τα ανα­τρε­πτι­κά μηνύ­μα­τα της μαχη­τι­κής αμφι­σβή­τη­σής τους έτσι “στε­γνώ­νο­ντας”  αυτούς τους συγ­γρα­φείς από τα πολι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά τους μηνύ­μα­τα. Η κατευ­θύ­νου­σα αυτή δρά­ση είναι φανε­ρό­τε­ρη στα πολι­τι­κά πρώ­τα, έπει­τα στα ιστο­ρι­κά, κοι­νω­νι­κά και οικο­νο­μι­κά βιβλία που δημο­σιεύ­ο­νται και τυχαί­νουν της μεγα­λύ­τε­ρης δια­φή­μι­σης και προ­βο­λής, για­τί έχουν τα ισχυ­ρό­τε­ρα, δηλα­δή τα κυρί­αρ­χα, μέσα στη διά­θε­σή τους. Οι αντί­θε­τες φωνές δεν έχουν την ίδια τύχη ή ακό­μα και θάβο­νται. Ωστό­σο, η κατεύ­θυν­ση της σκέ­ψης και της συνεί­δη­σης δεν πραγ­μα­το­ποιεί­ται καθό­λου μόνο μέσα από την κατη­γο­ρία των βιβλί­ων που μόλις ανα­φέ­ρα­με, αλλά και μέσα από τα βιβλία της επι­στη­μο­νι­κής και μη φαντα­σί­ας με τρό­πο πιο πονη­ρό και ας μην ξεχνά­με τα βιβλία με μετα­φυ­σι­κό, θρη­σκευ­τι­κό περιε­χό­με­νο που ωθούν τον άνθρω­πο στην από­δρα­ση από την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα και στο να μετα­φέ­ρει τις ευθύ­νες του στα χέρια ανώ­τε­ρων μετα­φυ­σι­κών δυνά­με­ων. Κι όμως, αυτά δεν χαρα­κτη­ρί­ζο­νται πολι­τι­κά βιβλία. Έπει­τα είναι τα λογο­τε­χνι­κά: το μυθι­στό­ρη­μα, το διή­γη­μα, το ποί­η­μα, αλλά και οι κρι­τι­κοί, οι δοκι­μιο­γρά­φοι  που με τη σει­ρά τους δεν επι­λέ­γουν μόνο για ποιο βιβλίο θα γρά­ψουν, αλλά και τι θα γρά­ψουν επη­ρε­ά­ζο­ντας θετι­κά ή αρνη­τι­κά το δυνά­μει ανα­γνω­στι­κό κοι­νό. Συγ­γρα­φείς που αντι­στέ­κο­νται, που δεν υπο­τάσ­σο­νται, την πλη­ρώ­νουν με την περι­θω­ριο­ποί­η­σή τους. Πόσο μάλ­λον οι συγ­γρα­φείς που γρά­φουν την αλή­θεια για τα πολι­τι­κά και ιστο­ρι­κά γεγο­νό­τα. Γι αυτούς τους λόγους δεν υπάρ­χουν βιβλία που δεν είναι πολι­τι­κά. Θα μπο­ρού­σα να πω ότι μιλώ για ένα είδος- το πολι­τι­κό βιβλίο- που ναι μεν είναι μια κατη­γο­ρία, αλλά που σαν ιδέα δια­χέ­ε­ται σε όλα τα είδη.

Η περι­θω­ριο­ποί­η­ση της αντί­θε­της φωνής –περι­θω­ριο­ποί­η­ση χωρίς ανοι­χτή απα­γό­ρευ­ση στις κοι­νω­νί­ες με κάποιο βαθ­μό δημο­κρα­τί­ας, περι­θω­ριο­ποί­η­ση με αυστη­ρή απα­γό­ρευ­ση στις δικτα­το­ρί­ες – οδη­γεί τους εκφρα­στές-συγ­γρα­φείς της αντί­θε­της γνώ­μης –και ιδιαί­τε­ρα της αντί­θε­της πολι­τι­κής γνώ­μης — σε πιο δημο­κρα­τι­κές κοι­νω­νί­ες στο να συγκα­λύ­πτουν και να κωδι­κο­ποιούν τα μηνύ­μα­τά τους- έτσι, όμως, γίνο­νται λιγό­τε­ρο προ­σι­τοί για ένα ευρύ­τε­ρο κοι­νό — και τους δημιουρ­γούς σε δικτα­το­ρί­ες να οδη­γού­νται στις φυλα­κές και στα βασα­νι­στή­ρια. Για το τελευ­ταίο η Ελλά­δα του 20^ου αιώ­να έχει ανα­δεί­ξει μια μεγά­λη πλειο­νό­τη­τα συγ­γρα­φι­κών ταλέ­ντων να σαπί­ζουν στα μπου­ντρού­μια για να φιμω­θεί η εναλ­λα­κτι­κή, ανα­τρε­πτι­κή, κοι­νω­νι­κά προ­ο­δευ­τι­κή τους φωνή, όπως και το διά­στη­μα 1967–1974 που ξεκί­νη­σε σαν σήμε­ρα, απο­φρά­δα μέρα.

Το «πολιτικό» βιβλίο τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα

Ανα­γκα­στι­κά η δια­δρο­μή μας στο τοπίο του πολι­τι­κού, πολι­τι­κο­ποι­η­μέ­νου ενδε­χο­μέ­νως βιβλί­ου θα είναι ταχεία ελπί­ζο­ντας ότι μέσα σε λίγο χρό­νο να μπο­ρέ­σω να καλύ­ψω τις βασι­κές έννοιες. Τον 19^ο αιώ­να στην Ευρώ­πη πολύ δια­δε­δο­μέ­νο ήταν το λεγό­με­νο ντο­κι­μα­ντα­ρι­σμέ­νο, πολι­τι­κό μυθι­στό­ρη­μα. Έχει σχέ­ση με την ανά­πτυ­ξη του μυθι­στο­ρή­μα­τος από τον 16^ο , 17^ο και 18^ο αιώ­να σαν είδος λογο­τε­χνι­κό που είναι αρκε­τά πρό­σφα­το ιστο­ρι­κά. Οι αλλη­λο­γρα­φί­ες που διευ­κο­λύ­νο­νταν με την βελ­τί­ω­ση της επι­κοι­νω­νί­ας, των μετα­φο­ρι­κών μέσων λόγω της τεχνο­λο­γι­κής ανά­πτυ­ξης — άρα και της ανά­πτυ­ξης του ταχυ­δρο­μεί­ου- αλλά και τα προ­σω­πι­κά ημε­ρο­λό­για ανα­πτύ­χθη­καν και εξε­λί­χθη­καν σε μυθι­στο­ρή­μα­τα με έντο­νη ανα­φο­ρά, πολ­λές φορές, στα πολι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά ντο­κου­μέ­ντα και δεδο­μέ­να της επο­χής στα οποία αργό­τε­ρα δόθη­κε μια όλο και περισ­σό­τε­ρο μυθι­στο­ρη­μα­τι­κή μορ­φή. Για παρά­δειγ­μα, τα μυθι­στο­ρή­μα­τα του Γάλ­λου  Ονο­ρέ ντε Μπαλ­ζάκ έδι­ναν περισ­σό­τε­ρη ανά­λυ­ση των οικο­νο­μι­κών-πολι­τι­κών-κοι­νω­νι­κών εξε­λί­ξε­ων στη Γαλ­λία με το πέρα­σμα από τις φεου­δαρ­χι­κές σχέ­σεις στις κεφα­λαιο­κρα­τι­κές απ’ ό, τι θα μπο­ρού­σε να μας δώσει ένα οικο­νο­μι­κό εγχει­ρί­διο. Επο­μέ­νως, δεν είναι υπερ­βο­λή να μιλά­με για πολι­τι­κό μυθι­στό­ρη­μα. Πολι­τι­κό βιβλίο δηλα­δή, αλλά μαζί και λογο­τε­χνι­κό. Όπως κατα­λα­βαί­νε­τε, η δια­χω­ρι­στι­κή γραμ­μή δεν είναι πάντα ευκρι­νής. Έχου­με ένα παλαν­τζά­ρι­σμα από το ένα είδος στο άλλο. Από ντο­κου­μέ­ντο-μυθι­στό­ρη­μα το είδος εξε­λί­χθη­κε σε μυθι­στό­ρη­μα-ντο­κου­μέ­ντο, μυθι­στο­ρη­μα­τι­κή από­δο­ση πολι­τι­κών και οικο­νο­μι­κών γεγο­νό­των προ­σθέ­το­ντας σε μια πορεία όλο και περισ­σό­τε­ρο τη μυθο­πλα­σία. Αργό­τε­ρα στον 19^ο αιώ­να άρχι­σε να εκφρά­ζε­ται, να απο­κτά­ει φωνή με αυτή την έννοια, μυθι­στο­ρη­μα­τι­κά, αλλά και στην ποί­η­ση – πολύ παλαιό­τε­ρο είδος από την πεζο­γρα­φία — όλο και περισ­σό­τε­ρο η ζωή των κατώ­τε­ρων τάξε­ων με τη δρα­μα­τι­κή αύξη­ση των εξα­θλιω­μέ­νων στα εργο­στά­σια και στην τότε κοι­νω­νία γενι­κό­τε­ρα. «Οι Άθλιοι» του Βικτώρ Ουγκό (1862), για παρά­δειγ­μα, περι­λαμ­βά­νει πολι­τι­κά κηρύγ­μα­τα που ρίχνουν την πέτρα μακριά στο μέλ­λον.  Η πολι­τι­κο­ποι­η­μέ­νη, αλλά και η καθα­ρά πολι­τι­κή λογο­τε­χνία συνε­χί­στη­κε τον 20^ου  αιώ­να μέχρι, περί­που το τέλος του. Ο 20^ος  αιώ­νας με τα συντα­ρα­κτι­κά γεγο­νό­τα του – δύο πόλε­μοι μεγα­λύ­τε­ρων δια­στά­σε­ων απ’ ό, τι μέχρι τότε – έδω­σε μια καθα­ρά πολι­τι­κή τέχνη, πολύ φανε­ρή στα βιβλία όλων των ειδών, αλλά και όλο και περισ­σό­τε­ρο άρχι­ζε να αυξά­νε­ται το καθα­ρά πολι­τι­κό βιβλίο σαν είδος ξεχω­ρι­στό. Σε σχε­δόν ολο­κλη­ρω­τι­κό βαθ­μό οι συγ­γρα­φείς, οι καλ­λι­τέ­χνες γενι­κό­τε­ρα, δεν μπο­ρού­σαν να μεί­νουν έξω από τις εξε­λί­ξεις, να τεθούν έξω από τα φοβε­ρά μηνύ­μα­τα της επο­χής. Οι κατα­στά­σεις ανά­γκα­ζαν τους πάντες σε επι­λο­γές. Και η μη επι­λο­γή ήταν έμμε­σα επι­λο­γή, το να μην πάρεις πολι­τι­κή θέση ήταν πολι­τι­κή θέση. Δεν ήταν δυνα­τόν ο δημιουρ­γός να συγκα­λύ­πτε­ται σε μια άχρω­μη, γκρί­ζα –πολι­τι­κά, ιδε­ο­λο­γι­κά, φιλο­σο­φι­κά – ζώνη. Τα μεγά­λα γεγο­νό­τα, οι μεγά­λες αντι­θέ­σεις, πολι­τι­κές, κοι­νω­νι­κές, οδη­γούν σε μεγά­λες, καθα­ρές επι­λο­γές όχι μόνο των ανθρώ­πων του πνεύ­μα­τος και των γραμ­μά­των, αλλά και των «κοι­νών θνη­τών». Με λίγα λόγια, οι πάντες οδη­γή­θη­καν σε πολι­τι­κές επι­λο­γές, σ’ ένα: «με ποια πλευ­ρά είσαι;». Κι αυτή τη φορά από τον Α’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο μέχρι δεκα­ε­τί­ες μετά τη λήξη του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου στην πλειο­νό­τη­τά της  η συγ­γρα­φι­κή παρα­γω­γή όλων των ειδών του βιβλί­ου, παγκο­σμί­ως, δεν εξέ­φρα­ζε πια μόνο τα συμ­φέ­ρο­ντα του κυρί­αρ­χου κατε­στη­μέ­νου- υπήρ­ξε μαζί με τους αντι­στα­σια­κούς αγώ­νες είτε εργα­τι­κούς είτε  ενά­ντια στον κατα­κτη­τή αργό­τε­ρα, μια υπο­χώ­ρη­ση των κατε­στη­μέ­νων δυνά­με­ων- αλλά και των αντί­θε­των δυνά­με­ων. Υπήρ­ξε και ένα άλλο  ισχυ­ρό ωστι­κό κύμα.  Η Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση στις αρχές του 20^ου αιώ­να, κλό­νι­σε και το συγ­γρα­φι­κό και καλ­λι­τε­χνι­κό σύμπαν ωθώ­ντας στην συνο­λι­κό­τε­ρη πολι­τι­κο­ποί­η­ση που είχε υπάρ­ξει μέχρι τότε σε όλα τα είδη των βιβλί­ων: ιστο­ρι­κά, κοι­νω­νιο­λο­γι­κά (μια και­νούρ­για επι­στή­μη), φιλο­σο­φι­κά,  λογο­τε­χνι­κά, αλλά έδω­σε τερά­στια ώθη­ση επί­σης στην παρα­γω­γή πολι­τι­κών βιβλί­ων με σαφή αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό. Σε πολ­λές χώρες του πρώ­ην αποι­κιο­κρα­τού­με­νου κόσμου- όπου σε παρά πολ­λές περι­πτώ­σεις τους αποι­κιο­κρά­τες δια­δέ­χθη­καν ντό­πιοι δικτά­το­ρες μετά από τη δολο­φο­νία αντι­ι­μπε­ρια­λι­στών λαϊ­κών ηγε­τών και δεν υπήρ­χε περί­πτω­ση στις χώρες τους να κάνουν έρευ­νες για να γρά­ψουν πολι­τι­κά-ιστο­ρι­κά βιβλία — συγ­γρα­φείς που δεν θα μπο­ρού­σαν να εκφρά­σουν καθα­ρά τα πολι­τι­κά τους φρο­νή­μα­τα, έβρι­σκαν κατα­φύ­γιο στη λογο­τε­χνία κάνο­ντάς τα έμμε­σα και συγκα­λυμ­μέ­να πολι­τι­κά ντο­κου­μέ­ντα, όπως  πχ στη Λατι­νι­κή Αμε­ρι­κή,  όπου το αστυ­νο­μι­κό μυθι­στό­ρη­μα λει­τουρ­γεί σαν δίαυ­λος μετα­βί­βα­σης πολι­τι­κών μηνυ­μά­των, ακό­μα και ιστο­ρι­κών ερευ­νών, πλη­σιά­ζο­ντας σαν είδος σε ορι­σμέ­νες περι­πτώ­σεις το πολι­τι­κό βιβλίο, αλλά πάλι με μεγά­λη προ­σο­χή για να μην κοπούν τα βιβλία στη λογο­κρι­σία –και να εξο­ρί­ζε­ται ή να αυτο­ε­ξο­ρί­ζε­ται ο συγ­γρα­φέ­ας – να θάβο­νται και έτσι να μεί­νει ανα­πο­τε­λε­σμα­τι­κό το μήνυ­μα. Τη νύφη τότε την πλη­ρώ­νει το πολι­τι­κό μήνυ­μα, για­τί κρα­τιού­νται ίσες απο­στά­σεις από θύτες και θύμα­τα, αν και ο καλός ανα­γνώ­στης-παρα­τη­ρη­τής βγά­ζει μήνυ­μα ανά­με­σα στις γραμ­μές. Και σε άλλα μέρη του λεγό­με­νου «Τρί­του Κόσμου» το πολι­τι­κό βιβλίο σε μυθι­στο­ρη­μα­τι­κή μορ­φή έχει μια ισχυ­ρή παρου­σία για τους ίδιους λόγους και ανά­λο­γα με το καθε­στώς όχι σπά­νια έχει διω­χθεί ο δημιουρ­γός.  Σ’ ό, τι αφο­ρά την Ελλά­δα ο 20^ος αιώ­νας παρου­σιά­ζει ένα έντο­νο πολι­τι­κό, σοσια­λι­στι­κό τοπίο στην παρα­γω­γή όλων των ειδών των βιβλί­ων ακρι­βο­πλη­ρω­μέ­νο με διώ­ξεις, εξο­ρί­ες και θανα­τώ­σεις  μιας αξιο­λο­γό­τα­της γενιάς στοχαστών-συγγραφέων-επιστημόνων.

Η «από-ιδεολογικοποίηση» του τέλος του 20^ου και των αρχών του 21^ου αιώνα

Μετά τις δρα­μα­τι­κές αλλα­γές και ανα­τρο­πές της δεκα­ε­τί­ας του 90 του περα­σμέ­νου αιώ­να στον πολι­τι­κό χάρ­τη του κόσμου με την έκδη­λη αντι­δρα­στι­κή στρο­φή τα γεγο­νό­τα αυτά με έντο­νο ιδε­ο­λο­γι­κό-πολι­τι­κό χαρα­κτή­ρα δεν μπο­ρού­σαν να μην βρουν την αντί­στοι­χη στρο­φή και στην παρα­γω­γή βιβλί­ων. Πλη­θώ­ρα μελε­τών και ερευ­νών εμφα­νί­στη­καν- ιστο­ρι­κές, πολι­τι­κές, φιλο­σο­φι­κές, κοι­νω­νιο­λο­γι­κές, αλλά και λογο­τε­χνι­κές – που προ­σπα­θούν να πεί­σουν τον ανα­γνώ­στη ότι πέθα­ναν οι ιδε­ο­λο­γί­ες, ότι από-πολι­τι­κο­ποι­ή­θη­καν τα πάντα, ότι όλα σήμε­ρα είναι τεχνο­κρα­τι­κά. Σε πολ­λές χώρες του δυτι­κού κόσμου, πχ, ακό­μα η λέξη «ιδε­ο­λο­γία» θεω­ρεί­ται παρω­χη­μέ­νη και ύπο­πτη και μια λογο­κρι­σία στα μου­λω­χτά – με την έννοια ότι δεν εκφρά­ζε­ται επί­ση­μα και ανοι­χτά – φρο­ντί­ζει να εγκλω­βί­ζε­ται η εικό­να του κόσμου στα από τις επι­κρα­τέ­στε­ρες δυνά­μεις επι­τρε­πό­με­να κανά­λια. Εμφα­νί­στη­κε ξανά η λεγό­με­νη «σιω­πη­λή πλειο­ψη­φία». Πρό­κει­ται, όμως, για μια σιω­πή που μιλά­ει. Που «μιλά­ει» στην ουσία αντι­δρα­στι­κά. Αυτό, του­λά­χι­στον, είναι το απο­τέ­λε­σμα αυτής της σιω­πής που σ’ αυτή την περί­πτω­ση δεν είναι καθό­λου χρυ­σός. Πολ­λοί ερευνητές/συγγραφείς προ­σαρ­μό­ζο­νται σε αυτή τη νέα λογο­κρι­σία.  Έντο­νο το φαι­νό­με­νο στα πολι­τι­κά, ιστο­ρι­κά και φιλο­σο­φι­κά βιβλία για εύλο­γους λόγους. Το απο­τέ­λε­σμα ποι­κίλ­λει από καθα­ρή ανα­θε­ώ­ρη­ση ή και παρα­χά­ρα­ξη πολι­τι­κών και ιστο­ρι­κών δεδο­μέ­νων με ανα­πο­δο­γύ­ρι­σμα ή εξί­σω­ση θύτη και θύμα­τος, φασι­σμού-κομ­μου­νι­σμού σ’ ό, τι αφο­ρά την ιστο­ριο­γρα­φία και ιδιαί­τε­ρα την πολι­τι­κή ιστο­ριο­γρα­φία. Ποι­κίλ­λει από μια απο­μά­κρυν­ση από την ανα­ζή­τη­ση κοι­νω­νι­κών αιτιών στην εξέ­λι­ξη της ιστο­ρί­ας και στρο­φή –ξανά-  στη βιο­λο­γι­κή ενδε­χο­μέ­νως και θρη­σκευ­τι­κή εξή­γη­ση. Μια ανι­στό­ρη­τη και αντι-ιστο­ρι­κή παρα­χά­ρα­ξη γεγο­νό­των στην παρα­γω­γή των πολι­τι­κών βιβλί­ων συνο­δεύ­ε­ται από μια  σχε­δόν πλή­ρως απο­πο­λι­τι­κο­ποι­η­μέ­νη λογο­τε­χνία –και μ’ αυτή την έννοια πολι­τι­κο­ποι­η­μέ­νη από την ανά­πο­δη — και η στρο­φή της προς τα εσώ­ψυ­χα των ατό­μων απο­κομ­μέ­να από το κοι­νω­νι­κό περί­γυ­ρο με βεβαί­ως κάποιες δια­βαθ­μί­σεις. Ο όρος «α‑πολιτίκ» δίνει και παίρ­νει, οι ψυχο­γρα­φί­ες είναι επι­φα­νεια­κές, ο ανα­γνώ­στης ωθεί­ται έμμε­σα, αλλά καμιά φορά και άμε­σα σε μια απο­στρο­φή από την ιστορική/πολιτική  γνώ­ση και μαζί μ’ αυτό από το να παίρ­νει πολι­τι­κή θέση. Για όποιον μπο­ρεί να κάνει τη σύγκρι­ση με τις δεκα­ε­τί­ες του πρώ­του, αλλά και του δεύ­τε­ρου μισού του 20^ου αιώ­να, η δια­φο­ρά είναι εντυ­πω­σια­κή. Φυσι­κά υπάρ­χουν οι εξαι­ρέ­σεις και κάποιοι ευσυ­νεί­δη­τοι ερευνητές/συγγραφείς παλεύ­ουν κόντρα στο μεγά­λο ρεύ­μα της «από-ιδε­ο­λο­γι­κο­ποί­η­σης», της «απο­πο­λι­τι­κο­ποί­η­σης» και του «απο­πο­λι­τι­σμού» θα λέγα­με. Ωστό­σο, και αυτή η απο­πο­λι­τι­κο­ποί­η­ση είναι πολι­τι­κή, αυτή η από-ιδε­ο­λο­γι­κο­ποί­η­ση  είναι ιδε­ο­λο­γι­κή. Με μια περισ­σό­τε­ρο από τους τελευ­ταί­ους δύο αιώ­νες παθη­τι­κο­ποι­η­μέ­νη μάζα περ­νούν τα πολύ επι­κίν­δυ­να σχέ­δια, περ­νά­ει η κατάρ­γη­ση των κοι­νω­νι­κών κατα­κτή­σε­ων και προ­τεί­νε­ται για παρη­γο­ριά να δια­βά­ζεις βιβλία που σε κάνουν ακό­μα πιο απο­πο­λι­τι­κο­ποι­η­μέ­νο – απο­λι­τίκ – δηλα­δή ακό­μα πιο παθη­τι­κό. Να βυθι­στείς στα εσώ­ψυ­χά σου και στα εσώ­ψυ­χα των συναν­θρώ­πων. Σε όλα προ­βάλ­λε­ται πέρα από το δέον το ψυχο­λο­γι­κό στοι­χείο. Με την έννοια αυτή και η σύγ­χρο­νη επο­χή με τα βιβλία που βγά­ζει, είναι πολι­τι­κο­ποι­η­μέ­νη σε όλα τα επί­πε­δα. Θα το φωτί­σου­με μ’ ένα παρά­δειγ­μα. Ο Μπέρ­τολτ Μπρεχτ, εμβλη­μα­τι­κός Γερ­μα­νός συγγραφέας/ποιητής/στοχαστής του 20^ου αιώ­να το εξέ­φρα­σε εύστο­χα στα χρό­νια τα δίσε­κτα του Μεσο­πο­λέ­μου και του πολέ­μου  με το εξής πολι­τι­κό του ποίημα:

Σπί­τι του όποιος μένει, όταν αρχί­ζει ο αγώνας
κι αφή­νει άλλους για την υπό­θε­σή του να παλέψουν,
πρέ­πει να ξέρει (για να ‘ναι προ­ε­τοι­μα­σμέ­νος) ότι
όποιος δεν επή­ρε μέρος στον αγώνα
την ήττα ανα­γκα­στι­κά θα μοι­ρα­στεί στο τέλος.
Και κάτι άλλο: ουδέ­πο­τε εν τέλει
απο­φεύ­γει τον αγώνα
όποιος θέλει τον αγώ­να ν’ αποφύγει –
καθώς
για του εχθρού του την υπό­θε­ση θα ‘χει παλέψει
όποιος για τη δική του δεν επά­λε­ψε υπόθεση.
Από το: Σπί­τι του όποιος μένει, όταν αρχί­ζει ο αγώνας.

(ΟΜΙΛΙΑ ΤΗΣ ΑΝΝΕΚΕ ΙΩΑΝΝΑΤΟΥ ΣΤΗΝ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΒΙΒΛΙΟ στις 21 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2018 ΣΤΟ Α’ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ  ΤΟΥ ΛΗΞΟΥΡΙΟΥ. 
Οργα­νω­τές της εκδή­λω­σης: η Ιακω­βά­τειος Βιβλιο­θή­κη σε συν­διορ­γά­νω­ση με την Περι­φε­ρεια­κή Ενό­τη­τα Κεφαλονιάς)

_______________________________________________________________________________________________________

Άννεκε Ιωαννάτου, Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.