Το νεοελληνικό κράτος από την ίδρυσή του

Γρά­φει ο Από­στο­λος Δ. Καρα­μπάς //

Έχουν περά­σει μόλις επτά χρό­νια από τα ληστρι­κά δάνεια των Άγγλων, για την χρη­μα­το­δό­τη­ση των ανα­γκών του Αγώ­να, όπως είχε απο­φα­σι­σθεί τον Απρί­λιο του 1823, στην Β΄ Εθνο­συ­νέ­λευ­ση στο Άστρος Κυνου­ρί­ας. Βρι­σκό­μα­στε στο 1832, είναι η χρο­νιά της εγκα­θί­δρυ­σης του Νεο­ελ­λη­νι­κού Κρά­τους με τα διευ­ρυ­μέ­να σύνο­ρα του στην γραμ­μή Παγα­ση­τι­κού-Αμβρα­κι­κού σύμ­φω­να με το τελευ­ταίο Πρω­τό­κολ­λο του Λον­δί­νου, και του διο­ρι­σμού από τις προ­στά­τι­δες δυνά­μεις ενός Βαυα­ρού πρί­γκι­πα, ως πρώ­του ανα­κη­ρυγ­μέ­νου «ελέω θεού βασι­λέα της Ελλά­δος». Ακο­λου­θεί μια περί­ο­δος κατά την οποία ο κλα­σι­κι­σμός απο­τε­λεί από­λυ­τη αξία και βρί­σκει πρό­σφο­ρο έδα­φος στην εγχώ­ρια εκδο­χή του. Ανα­δει­κνύ­ει τα υλι­κά κατά­λοι­πα ενός ένδο­ξου παρελ­θό­ντος σε μια προ­σπά­θεια να συν­δε­θεί μαζί του. Η ανα­δυό­με­νη αστι­κή τάξη επι­διώ­κει να προσ­δώ­σει κύρος στο υπό δια­μόρ­φω­ση κρά­τος, μέσω του οποί­ου υφί­στα­ται. Η δια­χρο­νι­κό­τη­τα του ελλη­νι­σμού εκφρά­ζε­ται μέσα από τις τέχνες και τα γράμ­μα­τα ως μια απά­ντη­ση σε όσους αμφι­σβη­τούν την κατα­γω­γή των νεο­ελ­λή­νων και προσ­διο­ρί­ζει την εθνι­κή τους ταυτότητα.

Η αρχαιο­λο­γία στην Ελλά­δα ταυ­τί­στη­κε και ασχο­λή­θη­κε με τους πολι­τι­σμούς των Ιστο­ρι­κών χρό­νων και ακό­μη λίγο ως την επο­χή του Χαλ­κού. Πολ­λοί λόγοι, εμπό­δι­σαν και δεν ευνό­η­σαν την έρευ­να και μελέ­τη της Προϊ­στο­ρί­ας (Νεο­λι­θι­κή και Παλαιο­λι­θι­κή επο­χή). Τα μνη­μεία και κατά­λοι­πα του ανθρώ­πι­νου παρελ­θό­ντος, των σημα­ντι­κών αναμ­φί­βο­λα αυτών πολι­τι­σμών κυριάρ­χη­σαν στη σπου­δή τους, από τους φορείς του Νεο­ελ­λη­νι­κού κρά­τους. Τα ερεί­πια αυτά προ­σφέ­ρο­νταν για «χει­ρο­πια­στούς» μεγα­λειώ­δεις ένδο­ξους και­ρούς, που είχαν παρέλ­θει και υπο­στή­ρι­ζαν την δημιουρ­γία μια κρα­τι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας, την αδιά­σπα­στη συνέ­χεια του ελλη­νι­σμού, ενός εθνι­κού φαντασιακού.

Η έρευ­να και μελέ­τη της Προϊ­στο­ρί­ας δεν θα μπο­ρού­σε να απο­δεί­ξει κάτι τέτοιο και να παρά­ξει κυρί­αρ­χη και καθε­στη­κυία ιδε­ο­λο­γία, αν δεν οδη­γού­σε ακρι­βώς στην αντί­θε­τη κατεύθυνση.
Παράλ­λη­λα εμφα­νί­ζο­νται θεω­ρί­ες αμφι­σβή­τη­σης της αρχαιο­ελ­λη­νι­κής κατα­γω­γής από τον αυστρια­κό ιστο­ρι­κό Jakob Philipp Falmeraye (Ιστο­ρία της Χερ­σο­νή­σου του Μορέ­ως κατά τους Μεσαιω­νι­κούς χρό­νους, Περί κατα­γω­γής των Ελλή­νων). Θεω­ρί­ες οι οποί­ες υπο­στη­ρί­ζαν τον εκσλα­βι­σμό και εξαλ­βα­νι­σμό των νεο­ελ­λή­νων, πλήτ­το­ντας κατά αυτό τον τρό­πο τον πυρή­να πάνω στον οποίο θεμε­λιώ­νε­ται η εθνι­κή ταυ­τό­τη­τα. Ως μια απά­ντη­ση, οι έλλη­νες ιστο­ρι­κοί Σπύ­ρος Ζαμπέ­λιος (Βυζα­ντι­ναί Μελέ­ται περί Πηγών Νεο­ελ­λη­νι­κής Εθνό­τη­τος) και ο Κων/νος Παπαρ­ρη­γό­που­λος (Ιστο­ρία του Ελλη­νι­κού Έθνους) συγκρο­τούν με τα έργα τους, την αντί­λη­ψη της ιστο­ρι­κής συνέ­χειας του Έθνους.

«Μεγά­λη Ιδέα»’, εμπνευ­στής του όρου ο αλη­πα­σα­λής για­τρός πρω­θυ­πουρ­γός, στην Βου­λή τον Ιανουά­ριο του 1844, κατά την διάρ­κεια της δια­μά­χης αυτο­χθό­νων-ετε­ρο­χθό­νων. Είναι γνω­στή η επί­σκε­ψη του στο εργα­στή­ριο των ζωγρά­φων αδελ­φών Μαρ­γα­ρί­τη για να τους παραγ­γεί­λει προ­σω­πο­γρα­φία του Καραϊ­σκά­κη, λέγο­ντας τους «Η ιστο­ρία ημών θέλει γρα­φή. Θέλε­τε την γρά­ψη και την εμψύ­χω­ση δια των εικό­νων σας».

Η Μεγά­λη Ιδέα και ο αλυ­τρω­τι­σμός κυριαρ­χούν, συμπο­ρεύ­ο­νται με το νεο­ελ­λη­νι­κό κρά­τος, είναι ιδε­ο­λο­γι­κή-πολι­τι­κή ανα­φο­ρά και συλ­λο­γι­κή συνεί­δη­ση. Ακο­λου­θούν οι απο­τυ­χη­μέ­νες προ­σπά­θειες απε­λευ­θε­ρω­τι­κών αγώ­νων κατά την έναρ­ξη του Κρι­μαϊ­κού πολέ­μου και η Αγγλο­γαλ­λι­κή κατο­χή της Αθή­νας το 1854–1857. Ο «ατυ­χής» ελλη­νο­τουρ­κι­κός πόλε­μος του 1897, το κίνη­μα στο Γου­δί το 1909 από τον στρα­τιω­τι­κό σύν­δε­σμο και η ανά­δει­ξη του εμπνευ­στή της «Μεγά­λης Ελλά­δας» φιλό­δο­ξου Κρη­τι­κού Εθνάρ­χη στην πρω­θυ­πουρ­γία. Ουσια­στι­κά είναι η αρχή των παρεμ­βά­σε­ων του στρα­τού στα πολι­τι­κά δρώ­με­να της χώρας κατά τον 20ο αι. Είχε προη­γη­θεί ο ξεση­κω­μός των Κολί­γων στο Κιλε­λέρ με υπη­ρε­σια­κό πρωθυπουργό.

Οι νικη­φό­ροι Βαλ­κα­νι­κοί πόλε­μοι του 12–13 απέ­φε­ραν τον διπλα­σια­σμό της χώρας σε έκτα­ση και πλη­θυ­σμό. Τέλος η εκστρα­τεία του ελλη­νι­κού στρα­τού στην Ουκρα­νία το 19, και η εισβο­λή στην Μικρα­σία. Η ήττα και η Μικρα­σια­τι­κή κατα­στρο­φή του 22, ένας όρος της ελλη­νι­κής ιστο­ριο­γρα­φί­ας, που σημα­το­δο­τεί το τέλος της ιδε­ο­λο­γί­ας της Μεγά­λης Ιδέ­ας, που καταρ­ρέ­ει και εγκα­τα­λεί­πε­ται ορι­στι­κά. Είναι το τέλος του ελλη­νι­κού εθνι­κι­σμού, του μύθου και της αυτα­πά­της της αδιά­σπα­στης συνέ­χειας. Το «όνει­ρο» της Μεγά­λης Ελλά­δας, των δύο Ηπεί­ρων και των πέντε θαλασ­σών περ­νά πλέ­ον στην ιστο­ρία. Η χώρα υπό­κει­ται σε βαθιές κοι­νω­νι­κές μετα­βο­λές με την άφι­ξη και απο­κα­τά­στα­ση, σχε­δόν ενά­μι­ση εκατ. προ­σφύ­γων και την ανταλ­λα­γή των πληθυσμών.

Η αστι­κή τάξη προ­σπα­θεί να δια­μορ­φώ­σει τη ιδε­ο­λο­γία της, ένα δια­φο­ρε­τι­κό αφή­γη­μα, στρέ­φε­ται σε δυτι­κά πρό­τυ­πα θέλο­ντας να εκσυγ­χρο­νι­στεί μέσω του εξευ­ρω­παϊ­σμού της. Μια νέα περί­ο­δος ξεκι­νά, που ορί­ζε­ται ιστο­ριο­γρα­φι­κά ως ελλη­νι­κός Μεσο­πό­λε­μος, είναι εκεί­να τα χρό­νια που η πολι­τι­κή ζωή του τόπου χαρα­κτη­ρί­ζε­ται από αστά­θεια, συχνές εκλο­γές, αλλε­πάλ­λη­λα πρα­ξι­κο­πή­μα­τα και δικτατορίες.

Μια επο­χή μετά­βα­σης, προ­σπά­θειες μεταρ­ρυθ­μί­σε­ων πολι­τι­κών και πολι­τεια­κών αλλα­γών. Το δημο­ψή­φι­σμα του 24 με το οποίο συν­δέ­ε­ται το όνο­μα του Αρκά πρω­θυ­πουρ­γού, επι­κύ­ρω­σε έκπτω­τη την Δυνα­στεία. Το Εργα­τι­κό κίνη­μα και οι κομ­μου­νι­στές με γορ­γά βήμα­τα ανε­βαί­νουν στην «ατμο­μη­χα­νή της ιστο­ρί­ας». Στην Βου­λή ψηφί­στη­κε το νομο­σχέ­διο που έγι­νε νόμος του κρά­τους το 29 και έμει­νε στην Ιστο­ρία ως «Ιδιώ­νυ­μο».

Λίγα χρό­νια αργό­τε­ρα με το πρα­ξι­κό­πη­μα του στρα­τη­γού, πρω­θυ­πουρ­γού, «αντι­βα­σι­λέα» ανοί­γει ο δρό­μος της παλι­νόρ­θω­σης της Μοναρ­χί­ας η οποία νομι­μο­ποιεί­ται με ένα νόθο δημο­ψή­φι­σμα. Εγκα­θι­δρύ­ε­ται η δικτα­το­ρία τον Αύγου­στο του 36 με την βοή­θεια του Παλα­τιού και των Βρε­τα­νών, με την στή­ρι­ξη της οικο­νο­μι­κής ολι­γαρ­χί­ας και την ανο­χή των αστι­κών κομμάτων.

Δύσκο­λες μέρες! Στην Ισπα­νία η εμφύ­λια σύγκρου­ση είναι ήδη δρο­μο­λο­γη­μέ­νη, μια εισα­γω­γή, μια άσκη­ση στα χει­ρό­τε­ρα που θα επα­κο­λου­θή­σουν, από τα τέρα­τα του φασι­σμού και του ναζισμού.