Ο Φώντας Λάδης ποτέ δεν έβαλε νερό στο κρασί του: Ολα τα τραγούδια του, εδώ και εξήντα χρόνια, τα έθεσε στην υπηρεσία της εργατικής τάξης
Από τα δεκαοκτώ χρόνια του — όταν οι παλαιότεροι φωτισμένοι πρωτοπόροι αγωνιστές συγγραφείς τού ανοίγουν τις θύρες του προοδευτικού μηνιαίου περιοδικού «Επιθεώρηση Τέχνης» — παραμένει, έως τη σημερινή κατακτημένη ωριμότητά του, ένα φωτεινό παράδειγμα μαχόμενου συγγραφέα.
Τις πρώτες ποιητικές καταθέσεις του τις ανασύρουμε από το κιτρινισμένο τεύχος 76 (Απρίλης 1961):
Το λιμάνι απόψε, σα μια φτωχή λοταρία πανηγυριού./ Τα φώτα της αποβάθρας δείχνουν το μέγεθος της νύχτας./ Πάνω στο ξένο καράβι άλλα φώτα, άλλες φωνές./ Κάτι καλό θα είδαν και δεν μάς το λένε.
Ήταν άνυδρη η γη. Και μεις διψασμένοι γι’ αγάπη./ Μάζεψα απ’ το πλατύ ποτάμι κύματα λογής σε χρυσό κοχύλι./ Κάθε κύμα κ’ ήλιος. Πιες να δροσιστείς.
Χτεσινέ μου φίλε./ Το θρανίο μάς ζέσταινε, όπως το χειμώνα/ ένα ψημένο κάστανο την καρδιά μας./ Δεν ξέρω, αν έπαψες να κοιτάς τον ουρανό,/ σκυμμένος ολημέρα στη φυτεία του καπνού. Σήμερα σε νοιώθω αδερφό μου.
Σ’ αυτές τις ολιγόστιχες δημιουργίες του, ήδη ανιχνεύεται ο ταξικά συνειδητοποιημένος δημιουργός. Κυρίως αποτυπώνει την επικρατούσα ερήμωση, σε πόλεις, χωριά και λιμάνια, καθώς βλέπει ότι η χώρα του, προσδεμένη σε ξενόδουλες αγκιστρώσεις, έχει μετατραπεί σ’ έναν απέραντο αξύπνητο ερημότοπο.
Το πρώτο ποίημα το διαβάζει ο Μάνος Λοΐζος, του αρέσει και ζητάει από τον Φώντα Λάδη να γράψει στίχους για ένα τραγούδι, πάνω στην έννοια του λιμανιού. Τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1965, είναι έτοιμο: Ακούγεται για πρώτη φορά, με τον τίτλο «Καράβια αλήτες», από τη φωνή της Κλειώς Δενάρδου, στην ταινία του Ορέστη Λάσκου «Μπετόβεν και μπουζούκι». Την ίδια χρονιά κυκλοφορεί σε δίσκο 45 στροφών, με τον Γιάννη Πουλόπουλο.
Η πρώτη συγγραφική περίοδός του επωάζεται, ενώ ακόμη είναι φρέσκες οι μνήμες του από τα σχολικά θρανία, τα οποία μοιράζεται με τα παιδιά των αφανισμένων καπνεργατών της Δράμας, που στην πλειονότητά τους έχουν μεταναστεύσει στη Γερμανία για να εργαστούν ως βιομηχανικοί εργάτες. Η μουσική υπόκρουσή της, αν και δεν εγγράφεται, κρατάει από τα λαϊκά τραγούδια, σφραγισμένα με τη φωνή του Στέλιου Καζαντζίδη.
Τα χρόνια περνούν και δεν αποχρωματίζουν, δεν ακυρώνουν το ανεπίληπτο και το ακέραιο του χαρακτήρα του. Τα ποιήματά του — ακόμη κι αυτά που δεν έγιναν τραγούδια — δεν έπαψαν ποτέ να μιλούν για την απόδοση κοινωνικής δικαιοσύνης, αυτό το ανεκπλήρωτο αίτημα της εργατικής τάξης, μετά τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο.
Αυτήν τη φαντασιακή διαρκή ανεπούλωτη πληγή — με παρόν το σημάδι της — δεν την θάβει στο αστικό νεκροταφείο των ιδεών, με το πρόσχημα ότι έχει παλιώσει, ότι είναι «Σύνεργα που σκουριάζουνε σε γύφτικη σπηλιά», όπως λέει ένας στίχος του Νίκου Καββαδία. Από νωρίς έχει συνταχθεί με τη σωστή πλευρά της Ιστορίας, για την οποία παλεύουν οι κομμουνιστές και οι κομμουνίστριες.
Στο μεταξύ, τα πάντα άλλαζαν, μεταμορφώνονταν, βυθίζονταν στο σκοτάδι, με τη βοήθεια και των νέων τεχνολογιών, που αντί να λειτουργούν υπέρ των λαϊκών αναγκών, βρίσκονται στα χέρια των κατασκευαστών ψευδούς συνείδησης.
Ο αντιδικτατορικός αγώνας,
η αντιφασιστική πάλη
Μα, ο Φώντας Λάδης δεν άλλαζε. «Ξεροκέφαλος», καθώς ήταν, έμενε ίδιος και απαράλλαχτος. Ο αντιδικτατορικός αγώνας και η αντιφασιστική πάλη επανέρχονται στα γραφτά του ως οι κορυφώσεις αντίστασης της αγωνιζόμενης ταξικής συνείδησης.
Η προσωπικότητά του βαφτίζεται στα απελευθερωτικά συνειδησιακά νάματα της δεκαετίας του ’60, τα οποία πηγάζουν από τη δολοφονία του βουλευτή της ΕΔΑ και μαιευτήρα — γυναικολόγου Γρηγόρη Λαμπράκη.
Λίγες μέρες μετά, τον Ιούνη του 1963, αυτή η ρωγμή στο πολιτικό σύστημα τίκτει, σε δύσκολη γέννα, τη Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη. Σ’ αυτήν εντάσσεται το εικοσάχρονο «παιδί» και από τότε δεν ξεπουλήθηκε, δεν εξαγοράστηκε, δεν ταλαντεύτηκε.
Την αλγεινή αυτή ατμόσφαιρα, μέσα σε εξήντα χρόνια συνεχών κι επίμονων παρεμβάσεων και σχολιασμών, με όχημα το πολιτικό τραγούδι του, περικλείει στο τελευταίο πόνημά του «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης» (εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή»).
Με τον Μάνο Λοΐζο, με τον οποίο μοιράστηκε ορισμένες από τις μεγαλύτερες επιτυχίες τους, που βρήκαν άμεση ανταπόκριση από το μεγάλο λαϊκό ακροατήριο
«Σήμερα που οι συνθήκες δεν είναι επαναστατικές, το πολιτικό τραγούδι δίνει το περιβάλλον της ποιητικής του συγκεκριμένου είδους, που απευθύνεται στους αγώνες των μαζών, πρέπει να παρακολουθεί και να βοηθάει άλλου είδους αγώνες. Νέα προβλήματα μπαίνουν στους δημιουργούς. Πρέπει ν’ ανοίξουν δρόμους, να δημιουργήσουν νέες μορφές. Το ηρωικό τραγούδι, το επικό είναι πάντα μια χρήσιμη μορφή. Αλλά και η σάτιρα διεκδικεί μια σημαντική θέση.
(…) Δεν μπορούμε να μιλάμε για πολιτικό τραγούδι χωρίς να μας ενδιαφέρει κι η λαϊκότητά του, η απήχησή του στο κοινό, επομένως κι η ελληνικότητά του. Ασφαλώς όχι με την κραυγαλέα μορφή, με τη στείρα απομίμηση του φολκλόρ, αλλά με κάποια δημιουργική, άμεση ή έμμεση αναφορά.
(…) Από μια εννοιολογική σκοπιά, (…) δεν είναι σκόπιμο να τείνει πάντα σε μια απλοποίηση των πραγμάτων. Δεν φτάνει να υμνεί τους αγώνες των καταπιεζομένων. Η πίστη στον αγώνα και στην αισιοδοξία ασφαλώς και είναι στοιχεία απαραίτητα. Αλλο τόσο όμως είναι απαραίτητο, άλλα τραγούδια να αντικαθρεφτίζουν τις δυσκολίες και τους κινδύνους που διατρέχουν οι λαϊκοί αγώνες. Τραγούδια που ν’ απευθύνονται κυρίως στη λογική. Που να τείνουν στο ανέβασμα της ταξικής συνείδησης και της επαγρύπνησης. Το τραγούδι μας, αν θέλουμε να έχει αποτέλεσμα, πρέπει να γίνει σημαία, με απλούς τρόπους όλων των πολύπλοκων πραγμάτων, που η γνώση τους είναι το αληθινό πρόσωπο της αισιοδοξίας».
Το εξώφυλλο της πρόσφατης έκδοσης της «Σύγχρονης Εποχής» «Τα τραγούδια του νόμου και της τάξης», που περιλαμβάνει τριάντα πολιτικά ποιήματα — τραγούδια
ΥΓ.
Εκσκαφείς σπόρους θαμμένους παρασύρουν / Δεν είχε βρέξει να πεις ότι οι δρόμοι ήταν / Λασπωμένοι χώμα της ερήμου ηλιοκαμένο / Κατάξερο κάθε τόσο σαλαμάνδρα σηκωνόταν / Αποκεφαλισμένη αιμορραγούσα εξέπνεε / Φυσούσε μέσα της αέρα άπνου ακίνητο / Κι οι σπόροι αίμα νεκροστόλιζαν εν σπορά
(Συνεχίζεται)
