Χωρίς άλογο δεν θα υπάρχει ήλιος, ούτε μέρα, ούτε ζωή…

Άλογο στην Εποχή του Χαλκού

Γρά­φουν: Vera Klontza-Jaklova, Romilda Nevěčná, Μανώ­λης Κλώντζας //

Λέγο­ντας στον ευγε­νι­κό ανα­γνώ­στη ότι το άλο­γο είναι ένα εξαι­ρε­τι­κό ζώο θα ήταν σαν να φέρ­νου­με κου­κου­βά­γιες στην Αθή­να, αλλά πάνω απ’ όλα θα ήταν ανό­η­το. Σε κάθε περί­πτω­ση όμως προ­σπα­θή­στε να απα­ντή­σε­τε στις ερω­τή­σεις: για­τί το άλο­γο είναι για τα διά­φο­ρα πολι­τι­σμι­κά μας συστή­μα­τα στο πέρα­σμα του χρό­νου ένα τόσο ελκυ­στι­κό ζώο;  Για­τί είναι ένα δημο­φι­λές ζώο γενι­κά; Πως γίνε­ται να μην έχου­με εγκα­τα­λεί­ψει τα άλο­γα σήμε­ρα, όταν η “ιππο­δύ­να­μη” που χρη­σι­μο­ποιεί­ται για την εργα­σία, τις μετα­φο­ρές, αλλά και τον πόλε­μο έχει αντι­κα­τα­στα­θεί σχε­δόν πλή­ρως από άλλα ενερ­γεια­κά και τεχνο­λο­γι­κά επι­τεύγ­μα­τα; Πως γίνε­ται σήμε­ρα σε ανα­το­λή και δύση, βορά και νότο, στις περισ­σό­τε­ρο ανα­πτυγ­μέ­νες περιο­χές του κόσμου μας να παρα­τη­ρεί­ται μια ανά­πτυ­ξη της πολι­τι­στι­κής σχέ­σης με τα άλο­γα;  Δεν έχου­με μια σαφή απά­ντη­ση στο μανί­κι μας, αλλά μπο­ρού­με να εξη­γή­σου­με και να τεκ­μη­ριώ­σου­με πως εξε­λί­χθη­κε και πως ανα­πτύ­χθη­κε η σχέ­ση μετα­ξύ αλό­γου και ανθρώ­που στην αρχή της δικής μας επο­χής που στον ένα ή στον άλλο βαθ­μό με εξαί­ρε­ση τα τελευ­ταία χρό­νια απα­ντά με την φυσι­κή ιστο­ρι­κή επο­χή που ονο­μά­ζου­με “Ολό­και­νο”. Χωρίς έναν ανα­βά­τη σε ένα άλο­γο χωρίς σέλα, χωρίς έναν αμα­ξά σε ένα άρμα με ξύλι­νους τρο­χούς που κρο­τα­λί­ζουν, απλά δεν θα ήμα­σταν εδώ που είμα­στε. Η παγκό­σμια ιστο­ρία μας θα ήταν δια­φο­ρε­τι­κή. Θα μιλού­σα­με πρώ­τα απ’ όλα μια εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κή γλώσ­σα. Ο πολι­τι­σμός της  επο­χής μας έως τις μέρες μας, την επο­χή της “Ανθρω­πο­καί­νου”, κυριο­λε­κτι­κά κάλ­πα­σε έφιππος.

Η εξη­μέ­ρω­ση του αλό­γου όπως απο­δει­κνύ­ε­ται από τις τελευ­ταί­ες έρευ­νες για το DNA των αλό­γων, όπως ανα­λύ­σα­με σε προη­γού­με­να άρθρα μας (https://atexnos.gr/tag/vera-klontza-jaklova/), συνέ­βη σε πολ­λά σημεία ταυ­τό­χρο­να, αλλά μέσα σε μια ευρύ­τε­ρη περιο­χή που οριο­θε­τεί­ται στα δυτι­κά από τον ποτα­μό Δνεί­πε­ρο και στα ανα­το­λι­κά από την Κεντρι­κή Ρωσι­κή στέ­πα. Στα­δια­κά, η ικα­νό­τη­τα χρή­σης του αλό­γου εξα­πλώ­θη­κε σε όλη την Ευρώ­πη, την Ανα­το­λία και την Εγγύς Ανα­το­λή και το εξη­με­ρω­μέ­νο άλο­γο ήταν κοι­νό από τις αρχές της 3ης χιλιε­τί­ας π.Χ. Εκεί­νοι οι άνθρω­ποι, των οποί­ων η πορεία των πραγ­μά­των τους οδη­γού­σε από την Κεντρι­κή Ασία σχε­δόν προς όλες τις κατευ­θύν­σεις, αλλά για εμάς κυρί­ως προς τη δύση και το νότο, μιλού­σαν τις λεγό­με­νες ινδο­ευ­ρω­παϊ­κές γλώσ­σες, οι οποί­ες έγι­ναν η βάση των περισ­σό­τε­ρων σύγ­χρο­νων ευρω­παϊ­κών γλωσ­σών. Αρχι­κά, διείσ­δυ­σαν και διέ­σχι­σαν την Ευρώ­πη σε μικρές ομά­δες, αλλά με την ραγδαία κλι­μα­τι­κή αλλα­γή γύρω στο 2300 π.Χ. κανείς δεν στά­θη­κε ικα­νός να τους στα­μα­τή­σει. Εκεί­νη την επο­χή, υπήρ­ξε σημα­ντι­κή αύξη­ση της θερ­μο­κρα­σί­ας και ξηρα­σία που όπως και στην δική μας επο­χή της Ανθρω­πο­καί­νου αλλά για εντε­λώς δια­φο­ρε­τι­κούς λόγους, προ­κά­λε­σε την απώ­λεια δέντρων και πυκνών δέντρων, δασών, ζώντων ειδών. Είχε δηλα­δή κατα­λυ­τι­κή επί­δρα­ση στην αλλα­γή του μετα­βο­λι­σμού των οικο­συ­στη­μά­των άρα και του πολι­τι­σμού κ.λπ.  Αυτή η ραγδαία αλλα­γή του γήι­νου μετα­βο­λι­σμού  συν­δέ­ε­ται με αυτό που ανα­φέ­ρε­ται συχνά ως “κλι­μα­τι­κό γεγο­νός 4,2 Ka” (ένα γεγο­νός που συνέ­βη πριν από 4200 χρόνια).

(Εικ. 1) Γρά­φη­μα της εξέ­λι­ξης της παγκό­σμιας θερ­μο­κρα­σί­ας που ανα­κα­τα­σκευά­στη­κε με βάση τις στρω­μα­το­γρα­φί­ες του στρώ­μα­τος πάγου της Γροι­λαν­δί­ας. Στην περιο­χή γύρω στο 2200 π.Χ., είναι εμφα­νής μια από­το­μη άνο­δος της θερμοκρασίας.

Τότε, ένα εντε­λώς νέο τοπίο άνοι­ξε για τους ανα­βά­τες και τα άλο­γά τους. Οι τεχνο­λο­γι­κές, γεω­γρα­φι­κές και πολε­μι­κές δεξιό­τη­τές τους άνοι­ξαν το δρό­μο για να εντα­χθούν ή ακό­μα και να αντι­κα­τα­στή­σουν τις κυρί­αρ­χες ελίτ των υφι­στά­με­νων κοι­νω­νιών (Εικ. 2). Ένας ιππέ­ας, ένας “φίλιπ­πος”, ο οποί­ος όχι μόνο ήξε­ρε πώς να ιππεύ­σει, αλλά που μπο­ρού­σε από από­στα­ση να προ­ε­τοι­μά­σει ένα άγριο άλο­γο γι’ αυτό, γνώ­ρι­ζε ένα μεγα­λύ­τε­ρο κόσμο. Έφερ­νε πολυ­τε­λή, ενδια­φέ­ρο­ντα και χρή­σι­μα αντι­κεί­με­να, αλλά αν ειδι­κά ήξε­ρε επί­σης πώς να πολε­μή­σει από την πλά­τη ενός αλό­γου ή από άρμα, ήταν αμέ­σως μέρος της άρχου­σας ελίτ ή και ακό­μα μπο­ρού­σε ο ίδιος να γίνει πρώ­τος στην ιεραρ­χία της.

(Εικ. 2) Τάφος αλό­γων του πολι­τι­σμού του “Androvo” (νότια των Ουρα­λί­ων), όπου βρέ­θη­καν σκε­λε­τοί αλό­γων των οποί­ων τα σαγό­νια φέρουν παρα­μορ­φώ­σεις. Οι παρα­μορ­φώ­σεις αυτού του τύπου που απο­δει­κνύ­ουν τη χρή­ση των συγκε­κρι­μέ­νων αλό­γων για ιππασία.

Έτσι, άρχι­σε να κατα­κτά τον κόσμο ένα νέο πολι­τι­στι­κό σύστη­μα, ένας νέος τρό­πος μετα­βο­λι­σμού με τα δια­φο­ρε­τι­κά οικο­συ­στή­μα­τα. Έτσι όχι μόνο η γλώσ­σα εξα­πλώ­θη­κε, αλλά και η γνώ­ση, η οποία περιε­λάμ­βα­νε επε­ξερ­γα­σία μετάλ­λων (χαλ­κού), ανα­πα­ρα­γω­γή και εκπαί­δευ­ση αλό­γων και ανα­βα­τών, αλλά και ιδέ­ες, ολό­κλη­ρα κοσμο­λο­γι­κά και μυθο­λο­γι­κά συστή­μα­τα ‑στην ουσία ένα νέο πολι­τι­στι­κό σύστη­μα επε­νέρ­γειας στη φύση. Μέχρι τα μέσα της 2ης χιλιε­τί­ας π.Χ., ολό­κλη­ρος ο κόσμος ταξί­δευε ήδη, από τη Σκαν­δι­να­βία στην Κίνα. Η πιο διά­ση­μη τέχνη ήταν η μάχη και το κυνή­γι από μια άμα­ξα ή αγώ­νες ταχύτητας.

(Εικ. 3) Χετ­ταί­οι πολε­μι­στές αρμά­των (ανά­γλυ­φο αρχές 2ης χιλιε­τί­ας π.Χ.). Πρα­κτι­κά σε όλη την “Επο­χή του Χαλ­κού”, αλλά πιθα­νώς ακό­μη και στην αρχή της Επο­χής του Σιδή­ρου, το πλή­ρω­μα ενός άρμα­τος μάχης (ή κυνη­γιού) απο­τε­λού­νταν από δύο άτο­μα: έναν οδη­γό και έναν ένο­πλο (συνή­θως με τόξο ή πιθα­νώς δόρυ).

(Εικ. 4) Ανθρώ­πι­νο οστε­ο­λο­γι­κό υλι­κό. Οι “λεκά­νες” εμφα­νί­ζουν το απο­κα­λού­με­νο “Σύν­δρο­μο του ιππέα”. Βρέ­θη­καν σε τύμ­βους που χρο­νο­λο­γού­νται από την 3η χιλιε­τία π.Χ. Πρό­κει­ται για παρα­μορ­φώ­σεις στα οστά (ισχια­κό οστό) της λεκά­νης και στο άνω μέρος των οστών των μηρών, που δεί­χνουν συχνή ιππα­σία. Έτσι, είναι πιθα­νό ότι ένα συγκε­κρι­μέ­νο μέρος της κοι­νω­νί­ας (ανδρι­κή ελίτ) πιθα­νό­τα­τα ήξε­ρε πώς να ιππεύ­ει άλο­γα, ακό­μα κι αν τα σαφή και άμε­σα πολι­τι­στι­κού χαρα­κτή­ρα στοι­χεία είναι μια χιλιε­τία ή και περισ­σό­τε­ρο αργό­τε­ρα. Η χρο­νο­λό­γη­ση της ιππα­σί­ας, καθώς και η χρο­νο­λό­γη­ση της δια­δι­κα­σί­ας εξη­μέ­ρω­σης, είναι ακό­μα ένα ανοι­χτό ερώ­τη­μα. Εδώ: ένας άνδρας 40 ετών ο οποί­ος έζη­σε πριν από 5.000 χρό­νια στην επι­κρά­τεια της σημε­ρι­νής Ρου­μα­νί­ας που πιθα­νό­τα­τα ίππευε άλογο.

Τα άλο­γα και οι κτη­νο­τρό­φοι τους άρχι­σαν να μετα­κι­νού­νται μετα­ξύ της Σκαν­δι­να­βί­ας και της περιο­χής του Αιγαί­ου (σημε­ρι­νή Ελλά­δα, Μικρά Ασία). Τα άλο­γα όπως και τα πλοία (αλλά από δια­φο­ρε­τι­κές δια­δρο­μές και με δια­φο­ρε­τι­κές ταχύ­τη­τες) μετέ­φε­ραν πρώ­τες ύλες όπως ο κασ­σί­τε­ρος που ήταν απα­ραί­τη­τος για την παρα­γω­γή χαλ­κού, κεχρι­μπά­ρι και άλλα εμπο­ρεύ­μα­τα. Μετέ­φε­ραν όμως και τεχνι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες, καθώς και τα ίδια τα άλο­γα. Για παρά­δειγ­μα, άλο­γα από τη σημε­ρι­νή Ουγ­γα­ρία και τη νότια Σλο­βα­κία “απο­θα­να­τί­στη­καν” στην Ελλά­δα. Η λεκά­νη των Καρ­πα­θί­ων – η σημε­ρι­νή Τραν­συλ­βα­νία, η Ουγ­γα­ρία, η νότια και ανα­το­λι­κή Σλο­βα­κία, δια­δρα­μά­τι­σαν σημα­ντι­κό ρόλο σε αυτό το διε­θνές εμπο­ρι­κό και πολι­τι­στι­κό δίκτυο. Από εδώ έχου­με επί­σης στοι­χεία για μια σχε­τι­κά πρώ­ι­μη χρή­ση αλό­γων. Μαζί τους φυσι­κά ταξί­δε­ψαν οι κοσμο­λο­γι­κές πλη­ρο­φο­ρί­ες, οι ιδέ­ες, οι κοσμο­α­ντι­λή­ψεις, δηλα­δή πολι­τι­στι­κά πρό­τυ­πα και συστή­μα­τα επικοινωνίας.

Ο μυθο­λο­γι­κός κύκλος που συν­δέ­ε­ται με το άλο­γο είναι πολύ παλιός και πολύ παρό­μοιος σε όλες τις γωνιές της Ευρώ­πης. “Συγκλό­νι­σε” στην ουσία τα παλιά πολι­τι­στι­κά συστή­μα­τα και τους κυρί­αρ­χους τότε κοι­νω­νι­κούς σχη­μα­τι­σμούς όπως και τις πρώ­τες εύθραυ­στες κρα­τι­κές δομές. Στη Σκαν­δι­να­βία, για παρά­δειγ­μα, το ελά­φι είχε μια πολύ σημα­ντι­κή θέση, η οποία σαφώς εκτο­πί­στη­κε από τις πολι­τι­στι­κές πιέ­σεις της σχέ­σης με τα άλο­γα. Βρέ­θη­κε ακό­μη και ένας τάφος στον οποίο τα θαμ­μέ­να άλο­γα φορού­σαν χρυ­σές μάσκες με κέρα­τα.

Το άλο­γο συν­δέ­θη­κε πολύ­πλευ­ρα με τη λατρεία του Ήλιου. Μετέ­φε­ρε τον ήλιο στον ουρα­νό πάνω σε ένα άρμα και στη συνέ­χεια εξα­φα­νί­ζο­νταν μαζί του στη χώρα των νεκρών ώσπου να κινή­σει ξανά με το άρμα του στον ουρα­νό το πρωί. Αυτό το ταξί­δι συνο­δεύ­τη­κε από θεϊ­κές μορ­φές, όπως τα δύο δίδυ­μα αδέλ­φια, που γεν­νή­θη­καν από την ένω­ση της φορά­δας και του επι­βή­το­ρα, οι οποί­οι ήταν η μετεν­σάρ­κω­ση των θεών γονιών τους. Αυτοί οι αδελ­φοί έπρε­πε να αντα­γω­νί­ζο­νται κάθε βρά­δυ για την αδελ­φή τους, η οποία μερι­κές φορές ανα­φέ­ρε­ται ως το Πρω­ι­νό Αστέ­ρι, έτσι ώστε να μπο­ρεί να επα­νεμ­φα­νι­στεί στον πρω­ι­νό ουρανό.

(Εικ. 5) Ένα ζευ­γά­ρι μαχη­τών είναι μια συχνή απει­κό­νι­ση στη Σκαν­δι­να­βία της Επο­χής του Χαλ­κού. Αυτοί οι πολε­μι­στές, δίδυ­μα αδέρ­φια, απει­κο­νί­ζο­νται συχνά με ένα τσε­κού­ρι, το οποίο είναι επί­σης σύμ­βο­λο του ήλιου (συγκρί­νε­τε με τα μινω­ι­κά labris). Τα βρί­σκου­με χυτά σε μπρού­τζο ή χαραγμένα. 

Την στιγ­μή που δεν θα έδι­δαν τη νυχτε­ρι­νή αυτή μάχη, δεν θα μπο­ρού­σε να υπάρ­ξει επό­με­νη μέρα, φως, ζωή. Στη βόρεια Ευρώ­πη, υπάρ­χουν πολ­λές απει­κο­νί­σεις αλό­γου να τρα­βά­ει άρμα με ηλια­κό δίσκο. Μερι­κές φορές μπο­ρεί να εναλ­λάσ­σε­ται με έναν κύκνο. Ομοί­ως, στις κοι­νω­νί­ες γύρω από το αρχαίο “Αιγαίο”, ο μυθι­κός ηνί­ο­χος του ηλια­κού δίσκου ήταν ο Θεός Ήλιος.

(Εικ. 6) Στο Τρού­ντ­χολμ της Δανί­ας βρέ­θη­κε ένα χάλ­κι­νο κάρο με άλο­γα, το οποίο συμ­βο­λί­ζει τη δια­δρο­μή του δίσκου του ήλιου στον ουρα­νό. Κοι­τά­ζο­ντας νότια (όπου ο Ήλιος ταξι­δεύ­ει για εμάς στο Βόρειο Ημι­σφαί­ριο), ο Ήλιος κινεί­ται από αρι­στε­ρά προς τα δεξιά. Το άλο­γο τρα­βά­ει λοι­πόν τον επι­χρυ­σω­μέ­νο ηλια­κό δίσκο. Ωστό­σο, πρέ­πει να επι­στρέ­ψει ξανά στην αφε­τη­ρία του το βρά­δυ. Στη μυθο­λο­γία, αυτό το μονο­πά­τι συνή­θως οδη­γεί και στον κάτω κόσμο. Έτσι το άρμα μας δεν “φέγ­γει” (και δεν είναι επι­χρυ­σω­μέ­νο). Φυλάσ­σε­ται στο Εθνι­κό Μου­σείο της Δανί­ας, Κοπεγχάγη.

Μια άλλη διά­στα­ση έχου­με στη σχέ­ση μετα­ξύ του αλό­γου και του ανθρώ­που, με τη σεξουα­λι­κή έννοια της σχέ­σης. Και αυτή η διά­στα­ση συνο­δεύ­ει την πρώ­ι­μη ινδο­ευ­ρω­παϊ­κή μυθο­λο­γία. Τέτοιες απει­κο­νί­σεις υπάρ­χουν κυρί­ως στη Σκαν­δι­να­βία. Γνω­ρί­ζου­με όμως επί­σης από τον Χετι­τι­κό Κώδι­κα ότι η συνου­σία με ζώα ήταν μια αξιό­ποι­νη πρά­ξη. Προ­κα­λεί εντύ­πω­ση πως η μόνη εξαί­ρε­ση ήταν η φορά­δα. Η τελε­τουρ­γι­κή σεξουα­λι­κή πρά­ξη με την φορά­δα ήταν μέρος των ετή­σιων τελε­τουρ­γιών που εξα­σφά­λι­ζαν την ανα­πα­ρα­γω­γι­κή δύνα­μη του ηγε­μό­να ως προ­στά­τη του λαού του και της χώρας. Το άλο­γο στη συνέ­χεια θανα­τω­νό­ταν με τρό­πο τελε­τουρ­γι­κό, τεμα­χι­ζό­ταν και προ­ε­τοι­μα­ζό­ταν ως φαγη­τό για την κοι­νό­τη­τα. Στη συνέ­χεια, τα κρα­νία και οι οπλές με ανά­λο­γο τελε­τουρ­γι­κό τρό­πο εντα­φια­ζό­ταν ώστε η τελε­τουρ­γι­κή αυτή πρά­ξη να περά­σει στην διά­στα­ση της συλ­λο­γι­κής μνή­μης και να τονώ­σει τις κυρί­αρ­χες κοσμοαντιλήψεις.

Οι άνθρω­ποι της Επο­χής του Χαλ­κού υπο­στή­ρι­ξαν αυτές τις τελε­τουρ­γί­ες με το μύθο μιας Θεάς που μετεν­σαρ­κω­νό­ταν σε φορά­δα κάθε βρά­δυ και άφη­νε μόνο ένα αντί­γρα­φο του εαυ­τού της με τον σύζυ­γό της.

Ο σύζυ­γος το ανα­γνώ­ρι­σε και κυνη­γού­σε τη φορά­δα στο νυχτε­ρι­νό βοσκό­το­πό της. Εκεί μετα­τρά­πη­κε σε επι­βή­το­ρα και μαζί απέ­κτη­σαν δίδυ­μα. Tους δύο γιους που ανα­φέρ­θη­καν παρα­πά­νω. Αυτός ο μύθος της μετεν­σάρ­κω­σης των θεο­τή­των σε μορ­φή αλό­γου πέρα­σε ή έχει ανα­λο­γία στην ελλη­νι­κή μυθο­λο­γία μέσω της ένω­σης του Ποσει­δώ­να και της Δήμη­τρας με τη μορ­φή αλό­γων. Αν και ο ρόλος ή ο τρό­πος κατα­νό­η­σης του αλό­γου έχει αλλά­ξει με την πάρο­δο του χρό­νου, το άλο­γο απο­τε­λεί μέρος της πολι­τι­στι­κής “εργα­λειο­θή­κης” μας. Έτσι, κατά κάποιο τρό­πο, το κου­βα­λά­με στα πολι­τι­στι­κά “γονί­διά μας”.

Οι απαρ­χές της επο­χής των ιππέ­ων βρί­σκο­νται στην επο­χή του χαλ­κού. Πάραυ­τα τα τεκ­μή­ρια οστε­ο­λο­γι­κού υλι­κού είναι εξαι­τί­ας του χαρα­κτή­ρα τους πολύ λίγα. Μόνο σε εξαι­ρε­τι­κές, ελά­χι­στες περι­πτώ­σεις οστέι­νο υλι­κό απα­ντά σε απο­θέ­σεις σκου­πι­διών (συνή­θως υπο­λειμ­μά­των κου­ζί­νας) — υλι­κό στην βάση του οποί­ου δομού­με τις περισ­σό­τε­ρες πλη­ρο­φο­ρί­ες που έχου­με για τα ζώα των ανθρώ­πι­νων οικο­συ­στη­μά­των. Ενώ οι ταφές ή θυσί­ες αλό­γων δεν απου­σιά­ζουν δεν φαί­νε­ται να χαρα­κτη­ρί­ζουν τα πολι­τι­στι­κά πρό­τυ­πα. Αυτή η σύν­δε­ση της Σκαν­δι­να­βί­ας των Βαλ­κα­νί­ων του Αιγαί­ου και της Μέσης Ανα­το­λής αντα­να­κλά στην κοι­νή θεμα­το­λο­γία στο επί­πε­δο της τέχνης. Έτσι τα άλο­γα, οι βάρ­κες, τα απο­δη­μη­τι­κά πτη­νά και ο ήλιος χαρα­κτη­ρί­ζουν την μόδα της επο­χής. Λιγό­τε­ρο ή περισ­σό­τε­ρο πέρα­σαν και στην Ελλη­νι­κή μυθο­λο­γία. Ο Απόλ­λων Υπερ­βό­ρειος συν­θέ­τει μια κοσμο­λο­γι­κή έκφρα­ση που έχει τις ρίζες της στην απο­κα­λού­με­νη επο­χή του χαλ­κού συν­δέ­ο­ντας τον Ευρω­παϊ­κό βορά με το Αιγαίο. Ο Απόλ­λων κάθε καλο­καί­ρι πηγαί­νει στο εμβλη­μα­τι­κό ιερό του τόπο, την Δήλο όπου δεχό­ταν νεα­ρές κοπέ­λες από τον Ευρω­παϊ­κό βορά, οι οποί­ες του πρό­σφε­ραν κεχρι­μπά­ρι προ­στα­τευ­μέ­νο με άχυ­ρα για να του υπεν­θυ­μί­σουν να μην ξεχά­σει τους λαούς του και ότι πρέ­πει να επι­στρέ­ψει στο Βορά. Το κεχρι­μπά­ρι συν­δέ­ε­ται άμε­σα με το εμπό­ριο που συν­δε­ό­ταν με τις ελίτ της επο­χής. Βασι­ζό­ταν στην συλ­λο­γή του του ευγε­νούς αυτού πετρώ­μα­τος στον Ευρω­παϊ­κό βορά. Στην Ελλη­νι­κή μυθο­λο­γία απα­ντά και ο Θεός Ήλιος να περι­φέ­ρε­ται στον ουρα­νό, οδη­γός άρμα­τος με 4 άλο­γα. Στην ίδια κοσμο­λο­γι­κή- μυθο­λο­γι­κή γραμ­μή ανή­κουν και οι Διό­σκου­ροι, οι εμβλη­μα­τι­κοί αυτοί “φίλιπ­ποι” και θαλάσ­σιοι ταξιδευτές.

(Εικ. 7) Διό­σκου­ροι σε ρωμαϊ­κό μαρ­μά­ρι­νο ανά­γλυ­φο του 2ου αιώ­να. (Μητρο­πο­λι­τι­κό Μου­σείο, Νέα Υόρκη)

Πώς εξε­λίσ­σε­ται όμως η σχέ­ση  με τα άλο­γα στον χώρο των πολι­τι­σμών του Αιγαίου;

Αυτό θα είναι το θέμα του επό­με­νου άρθρου.