Η εκδή­λω­ση με τίτλο “100 χρό­νια ΕΣΣΔ: Μια χώρα που δεν υπάρ­χει πια, μια ζωή που δεν υπάρ­χει πια, αλλά συνε­χί­ζει να διδά­σκει… Σοσια­λι­σμός, η απά­ντη­ση τον 21ο αιώ­να”, που διορ­γά­νω­σε η Περι­φε­ρεια­κή Οργά­νω­ση Σπου­δά­ζου­σας Αθή­νας της ΚΝΕ με ομι­λη­τή τον Μάκη Παπα­δό­που­λο, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του Κόμ­μα­τος, απο­τέ­λε­σε σίγου­ρα σταθ­μό στα 100χρονα από την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ.

Η εκδή­λω­ση έγι­νε στις 14-Δεκέμ­βρη, στο Πάντειο Πανε­πι­στή­μιο στο πλαί­σιο σει­ράς εκδη­λώ­σε­ων του Κεντρι­κού Συμ­βου­λί­ου της ΚΝΕ μπρο­στά στο 13^ο Συνέ­δριο της Οργά­νω­σης.

Η ομι­λία του Μάκη Παπα­δό­που­λου, που παρα­κο­λου­θή­σα­με τότε και προ­σω­πι­κά, παρου­σιά­ζε­ται για πρώ­τη φορά στο σύνο­λό της στην ΚΟΜΕΠ Απρί­λης — Μάης 2023 (σελ. 117–141), πιά­νο­ντας τις σημα­ντι­κό­τε­ρες πλευ­ρές της ιστο­ρί­ας του πρώ­του σοσια­λι­στι­κού κράτους.

Εκα­το­ντά­δες φοι­τη­τές, καθώς και πανε­πι­στη­μια­κοί κι εργα­ζό­με­νοι γέμι­σαν το αμφι­θέ­α­τρο «Σάκη Καρά­γιωρ­γα» ΙΙ του Παντεί­ου Πανεπιστημίου.

Ένα πλα­τύ κάλε­σμα στη νέα γενιά να μελε­τή­σει την πρώ­τη ολο­κλη­ρω­μέ­νη προ­σπά­θεια της εργα­τι­κής τάξης να χτί­σει μια κοι­νω­νία στο μπόι των ονεί­ρων και των ανθρώ­πων απο­τέ­λε­σε η εκδή­λω­ση, που άνοι­ξε με ένα σύντο­μο βίντεο κι ακο­λού­θη­σε παρέμ­βα­ση από τον Φρί­ξο Μπρούζ­γο, μέλος του Γρα­φεί­ου του ΚΣ της ΚΝΕ, ο οποί­ος ανα­φέρ­θη­κε ανα­λυ­τι­κά στις τερά­στιες κατα­κτή­σεις που σημειώ­θη­καν ειδι­κά στην Ανώ­τα­τη Εκπαί­δευ­ση στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση, σε σχέ­ση τόσο με την εξέ­λι­ξη της επι­στή­μης όσο και με τα δικαιώ­μα­τα που απο­λάμ­βα­ναν οι φοιτητές.

Στην εκδή­λω­ση παρα­βρέ­θη­κε και ο Θέμης Γκιώ­νης, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ και ο καθη­γη­τής Αλέ­ξαν­δρος Χρύ­σης.

Η ομιλία του Μ. Παπαδόπουλου

Ορι­σμέ­νοι φίλοι μας μπο­ρεί να ανα­ρω­τιού­νται για­τί να διορ­γα­νώ­σου­με σήμε­ρα μια εκδή­λω­ση για μια χώρα που δεν υπάρ­χει πια, εδώ και 30 χρό­νια. Αφο­ρά άρα­γε η πρω­το­βου­λία της ΚΝΕ μια νοσταλ­γι­κή διά­θε­ση για το ένδο­ξο παρελ­θόν ή απο­τε­λεί μια απλή προ­σπάθεια εμπλου­τι­σμού των ιστο­ρι­κών μας γνώσεων;

Μια απλή σύγκρι­ση ανά­με­σα σε τρεις εικό­νες από τρεις δια­φο­ρε­τι­κές ιστο­ρι­κές στιγ­μές θα μας βοη­θή­σει να δώσου­με την απάντηση.

Η πρώ­τη εικό­να αφο­ρά μια μακρι­νή περί­ο­δο, του 19ου αιώ­να, πο­λύ πριν γεν­νη­θεί η Σοβιε­τι­κή Ένω­ση. Είναι η περί­ο­δος που ο Μαρξ ανα­λύει την τάση του κεφα­λαί­ου να παρα­τεί­νει απε­ριό­ρι­στα και ανελέη­τα την εργά­σι­μη μέρα. Ανα­φε­ρό­μα­στε στο κορυ­φαίο έργο του Το Κεφά­λαιο. Στις σελί­δες του πρώ­του τόμου θα δια­βά­σου­με για τους σκλη­ρούς, μακρό­χρο­νους ταξι­κούς αγώ­νες για τον περιο­ρι­σμό του εργάσι­μου χρό­νου, που ανά­γκα­σαν τα αστι­κά κρά­τη της Αγγλί­ας και της Γαλ­λί­ας να θεσμο­θε­τή­σουν τους πρώ­τους προ­ο­δευ­τι­κούς περιο­ρι­σμούς, αρ­χικά το 12ωρο που άνοι­ξε το δρό­μο για να φτά­σου­με στο 8ωρο. Ο Μαρξ φωτί­ζει τη σημα­σία του ελεύ­θε­ρου χρό­νου ως ενός «μέτρου της ελευθε­ρίας του ανθρώπου».

Η δεύ­τε­ρη εικό­να αφο­ρά τη σημε­ρι­νή επο­χή του 21 ου  αιώ­να. Εδώ θα δού­με ένα μισθω­τό επι­στή­μο­να σ’ ένα εργο­στά­σιο, ένα γρα­φείο μελε­τών, ένα ερευ­νη­τι­κό κέντρο, που κυριο­λε­κτι­κά τρέ­χει και δε φτά­νει για να προ­λά­βει τις αυστη­ρές προ­θε­σμί­ες, τα deadlines, για να παρα­δώ­σει τις εργα­σί­ες του. Θα δού­με μια νέα μισθω­τή να φρο­ντί­ζει στο σπί­τι το μι­κρό παι­δί της, ενώ ταυ­τό­χρο­να εργά­ζε­ται με τηλεργασία.

Θα δια­πι­στώ­σου­με ότι το κεφά­λαιο αξιο­ποιεί τις σύγ­χρο­νες δυνατό­τητες για να δεσμεύ­σει καθη­με­ρι­νά όσο περισ­σό­τε­ρο χρό­νο του ερ­γαζόμενου μπο­ρεί. Να τον υπο­χρε­ώ­σει να σκέ­φτε­ται για τη δου­λειά ακό­μα και την ώρα του βρα­δι­νού φαγη­τού, να περιο­ρι­στεί όσο γίνε­ται ο ελεύ­θε­ρος χρό­νος. Να δια­σφα­λί­σει ότι κάθε ώρα που δου­λεύ­ει ο εργα­ζόμενος θα του απο­φέ­ρει το μέγι­στο κέρ­δος. Να επι­στρέ­φου­με στον ερ­γασιακό μεσαί­ω­να στον 21ο αιώ­να. Γι’ αυτό εξάλ­λου η ΕΕ δια­μορ­φώ­νει πλαί­σιο για να γίνει ο εργά­σι­μος χρό­νος «λάστι­χο», να μπο­ρεί το κεφά­λαιο να αυξά­νει ή να μειώ­νει το ωρά­ριο ανά­λο­γα με τις ανά­γκες της κάθε στιγ­μής, με τη διευ­θέ­τη­ση του χρό­νου εργα­σί­ας που κατο­χύ­ρω­σε η Οδη­γία 88/2003. Και αυτό το πλαί­σιο επι­τρέ­πει τα 12ωρα και την εργά­σι­μη εβδο­μά­δα των 6 ημε­ρών, που προ­ω­θούν όλες οι κυβερ­νή­σεις ΠΑΣΟΚ, ΣΥΡΙΖΑ, ΝΔ, με απο­κο­ρύ­φω­μα το νόμο Χατζηδάκη.

Σε αντί­θε­ση με τα παρα­πά­νω, ας σκε­φτού­με μια εικό­να που μας έρχε­ται από το 1917. Τρεις μέρες μετά τη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επανάστα­σης στη Ρωσία, το Συμ­βού­λιο Επι­τρό­πων του Λαού εκδί­δει από­φα­ση για την καθιέ­ρω­ση του δώρου ως εργά­σι­μης μέρας. Μόλις μία δεκα­ε­τία με­τά, το 1927, η σοβιε­τι­κή εξου­σία δημο­σιεύ­ει μανι­φέ­στο για το πέρα­σμα από την 8ωρη στην 7ωρη εργα­σία χωρίς μεί­ω­ση μισθού και με μια σει­ρά ειδι­κές ρυθ­μί­σεις για τους νέους, τις γυναί­κες, τη νυχτε­ρι­νή εργα­σία, τις επι­στη­μο­νι­κές ειδι­κό­τη­τες. Πρό­κει­ται για ένα μεγά­λο άλμα προς τα εμπρός στον 20ό αιώνα.

Πιστεύ­ου­με ότι αυτές οι τρεις εικό­νες ήδη φωτί­ζουν την απά­ντη­ση στο ερώ­τη­μα. Όποια πλευ­ρά της σύγ­χρο­νης ζωής κι αν εξε­τά­σου­με, θα δια­πι­στώ­σου­με τη μεγά­λη δια­φο­ρά ανά­με­σα στο πώς ζού­με και στο πό­σο καλύ­τε­ρα θα μπο­ρού­σα­με να ζού­με με βάση τις δυνα­τό­τη­τες που γεν­νά η ανά­πτυ­ξη της επι­στή­μης και της τεχνολογίας.

Η πραγματική διαχωριστική γραμμή

Όποια πλευ­ρά κι αν εξε­τά­σου­με, από τις ουρές των ανέρ­γων που με­γαλώνουν σε κάθε καπι­τα­λι­στι­κή κρί­ση, μέχρι την κατάρ­ρευ­ση των συ­στημάτων δημό­σιας υγεί­ας στα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα μετά την εκδήλω­ση της παν­δη­μί­ας, στο ίδιο συμπέ­ρα­σμα θα καταλήξουμε.

Παντού θα δού­με να αυξά­νει μακρο­πρό­θε­σμα η ψαλί­δα ανά­με­σα στην αύξη­ση της παρα­γω­γι­κό­τη­τας και του μισθού, να αυξά­νει ο βαθ­μός εκμε­τάλ­λευ­σης, ο κλεμ­μέ­νος χρό­νος εργα­σί­ας που βρί­σκε­ται πίσω από τα τερά­στια κέρ­δη των μονο­πω­λια­κών ομί­λων. Σκε­φτεί­τε ότι, σύμ­φω­να με την πρό­σφα­τη έκθε­ση της Oxfam για την οικο­νο­μι­κή ανι­σό­τη­τα στον κό­σμο, το πλου­σιό­τε­ρο 1 % κέρ­δι­σε το 62% του νέου πλού­του που δημιουρ­γή­θη­κε τη διε­τία 2020–2021.

Βλέ­που­με δηλα­δή ότι, ενώ κοι­νω­νι­κο­ποιεί­ται σε πρω­το­φα­νή κλί­μα­κα η παρα­γω­γή, ενώ βαθαί­νει ο κοι­νω­νι­κός χαρα­κτή­ρας της εργα­σί­ας, το μεγα­λύ­τε­ρο μέρος των απο­τε­λε­σμά­των της το καρ­πώ­νο­νται ελά­χι­στοι μεγα­λο­μέ­το­χοι των μονο­πω­λια­κών ομί­λων. Ας σκε­φτού­με πόσοι εργαζό­μενοι χρειά­ζε­ται να συντο­νι­στούν, να συνερ­γα­στούν για να προ­χω­ρή­σει η έρευ­να, ο σχε­δια­σμός, η παρα­γω­γή και η πώλη­ση μιας σει­ράς εμπορευμά­των, από τα σύγ­χρο­να αυτο­κί­νη­τα μέχρι τα κινη­τά τηλέ­φω­να 5^ης γενιάς.

Ας σκε­φτού­με ότι κανείς δεν μπο­ρεί να ισχυ­ρι­στεί ότι κατα­σκεύ­α­σε αυτός μόνος του αυτά τα εμπο­ρεύ­μα­τα. Την ίδια ώρα, μια χού­φτα μεγα­λο­μέ­το­χοι, που είναι περιτ­τοί στην οργά­νω­ση και τη διεύ­θυν­ση αυ­τής της παρα­γω­γής, ξεζου­μί­ζουν την εργα­τι­κή τάξη. Μέτο­χοι που συ­χνά δε γνω­ρί­ζουν ούτε τι παρά­γουν τα εργο­στά­σια, ούτε τι μετα­φέ­ρουν τα πλοία, ούτε καν πού βρί­σκο­νται οι όμι­λοι των οποί­ων κατέ­χουν τις με­τοχές και καρ­πώ­νο­νται τα τερά­στια κέρ­δη τους.

Από την άλλη, την ίδια ώρα οι εργα­ζό­με­νοι ζουν μέσα στην ανα­σφά­λεια για την επό­με­νη μέρα, σκέ­φτο­νται αν θα απο­λυ­θούν, αν ο μισθός τους θα φτά­σει για να βγά­λουν το μήνα και ωθού­νται να αντα­γω­νι­στούν τους συνα­δέλ­φους τους, να αυτο­προ­βλη­θούν, να προ­βά­λουν καλύτε­ρα τον εαυ­τό τους για να εξα­σφα­λί­σουν μια καλύ­τε­ρη «θέση στον ήλιο».

Αυτή η οργά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας που βασί­ζε­ται στην εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρω­πο ωθεί στον ατο­μι­σμό, στην απο­ξέ­νω­ση του ανθρώ­που από τους συναν­θρώ­πους του, στην ιδιο­τέ­λεια και προ­βάλ­λει ως στό­χο και περιε­χό­με­νο της ζωής την ατο­μι­κή κατα­νά­λω­ση όλο και περισ­σό­τε­ρων και ακρι­βό­τε­ρων εμπο­ρευ­μά­των σε σχέ­ση με τους υπό­λοιπους. Μας οδη­γεί να ζού­με για να δου­λεύ­ου­με, σε μια ζωή κενή περιεχομένου.

Ο καπιταλισμός δεν είναι ανίκητος

Αν τα σκε­φτού­με όλα αυτά, θα απα­ντή­σου­με εύκο­λα για­τί συζη­τά­με και τιμά­με σήμε­ρα τα 100 χρό­νια από την ίδρυ­ση της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, παρό­τι μας χωρί­ζουν 30 χρό­νια από τη διά­λυ­σή της.

Για­τί απέδει­ξε στον 20ό αιώ­να ότι ο βάλ­τος της καπι­τα­λι­στι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης δεν είναι αιώ­νιος. Για­τί απέ­δει­ξε ότι υπήρ­ξε και πρέ­πει να υπάρ­ξει ξα­νά μια ανώ­τε­ρου τύπου οργά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας χωρίς εκμετάλλευ­ση, ανα­σφά­λεια, φτώ­χεια, ανερ­γία και πολέ­μους. Μια κοι­νω­νία όπου θα έχουν όλοι δου­λειά, θα εργά­ζο­νται λιγό­τε­ρες ώρες, θα απο­λαμ­βά­νουν καλύ­τε­ρο επί­πε­δο ζωής, με δωρε­άν υψη­λού επι­πέ­δου υπη­ρε­σί­ες υγεί­ας και μόρ­φω­σης. Μια κοι­νω­νία που οι εργα­ζό­με­νοι θα περά­σουν επιτέ­λους από το παρα­σκή­νιο στο προ­σκή­νιο της Ιστορίας.

Από τις πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες της ζωής της ΕΣΣΔ απο­δεί­χτη­κε η μεγά­λη υπε­ρο­χή των σοσια­λι­στι­κών — κομ­μου­νι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής συ­γκριτικά με τον καπι­τα­λι­σμό στο να απε­λευ­θε­ρώ­σουν την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και να δια­σφα­λί­σουν την ικα­νο­ποί­η­ση των ανα­γκών της κοινωνίας.

Από τις πρώ­τες δεκα­ε­τί­ες είχα­με εντυ­πω­σια­κά επι­τεύγ­μα­τα για την ικα­νο­ποί­η­ση των ανα­γκών της κύριας παρα­γω­γι­κής δύνα­μης, του ερ­γαζόμενου ανθρώ­που, της εργα­τι­κής τάξης.

Θα μπο­ρού­σα­με να μιλά­με ώρες για την ταχύ­τα­τη κατάρ­γη­ση της ανερ­γί­ας και του αναλ­φα­βη­τι­σμού, τον περιο­ρι­σμό της εργά­σι­μης μέ­ρας, τη ριζι­κή βελ­τί­ω­ση στις συν­θή­κες ζωής και εργα­σί­ας. Στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση κατο­χυ­ρώ­θη­κε για πρώ­τη φορά το δικαί­ω­μα στη δου­λειά, στην κατοι­κία, στις δια­κο­πές και στην άθλη­ση. Τέθη­καν οι βάσεις για την κα­τάργηση της ανι­σο­τι­μί­ας της γυναί­κας και της προ­στα­σί­ας της μητρότη­τας. Έγι­ναν σημα­ντι­κά βήμα­τα για τη δια­σφά­λι­ση της ισό­τι­μης συμμετο­χής της στην παρα­γω­γή και στην εκπαίδευση.

Ορι­σμέ­να από τα επι­τεύγ­μα­τα της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης για την κά­λυψη των βασι­κών ανα­γκών των εργα­ζό­με­νων, για τη δια­σφά­λι­ση δωρε­άν υγεί­ας και υψη­λού επι­πέ­δου μόρ­φω­σης, για την εξά­λει­ψη της ανερ­γίας, για την πρό­σβα­ση στην πολι­τι­στι­κή δημιουρ­γία υψη­λού επι­πέ­δου, δεν μπο­ρεί να τα δια­σφα­λί­σει ο καπι­τα­λι­σμός δεκα­ε­τί­ες μετά, και ού­τε πρό­κει­ται να τα δια­σφα­λί­σει ποτέ. Στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση αποδεί­χτηκε η ανώ­τε­ρη δύνα­μη της συλ­λο­γι­κό­τη­τας, της συλ­λο­γι­κής προ­σπάθειας στην εργα­σία σε σχέ­ση με τον αντα­γω­νι­σμό για τη διασφά­λιση της λαϊ­κής ευημερίας.

Έχου­με πολ­λά παρα­δείγ­μα­τα, από τα Κόκ­κι­να Σάβ­βα­τα της εθελοντι­κής εργα­σί­ας στη δεκα­ε­τία του ’20, μέχρι το στα­χα­νο­φι­κό κίνη­μα στη συ­νέχεια που πέτυ­χε ουσια­στι­κές βελ­τιώ­σεις στην παρα­γω­γή. Αυτό το κί­νημα πήρε το όνο­μά του απ’ τον πρω­το­πό­ρο κομ­μου­νι­στή ανθρακωρύ­χο Αλε­ξέι Στα­χά­νοφ, που κατέρ­ρι­ψε στη βάρ­δια του το ρεκόρ εξό­ρυ­ξης κάρ­βου­νου το 1935.

Αυτά τα επι­τεύγ­μα­τα, που έπαι­ξαν κατα­λυ­τι­κό ρόλο στην ανά­πτυ­ξη της προ­σω­πι­κό­τη­τας, των πνευ­μα­τι­κών και σωμα­τι­κών ικα­νο­τή­των των εργα­ζό­με­νων, έδω­σαν μεγά­λη ώθη­ση και στην ανά­πτυ­ξη των μέσων πα­ραγωγής, της επι­στή­μης και της τεχνο­λο­γί­ας. Κι εδώ τα αποτελέσμα­τα ήταν θεα­μα­τι­κά, από το γρή­γο­ρο εξη­λε­κτρι­σμό στη δεκα­ε­τία του ’20 στην αχα­νή έκτα­ση που κάλυ­πτε πριν η Ρωσι­κή Αυτο­κρα­το­ρία, έως τα σημα­ντι­κά βήμα­τα στη βαριά βιο­μη­χα­νία και το σχέ­διο για τη μεγά­λη μετα­τρο­πή της ειρη­νι­κής βιο­μη­χα­νί­ας σε πολε­μι­κή βιο­μη­χα­νία στη δεκαε­τία του ’30.

Μετα­τρο­πή που έπαι­ξε απο­φα­σι­στι­κό ρόλο για τη νικη­φό­ρα πορεία του Κόκ­κι­νου Στρα­τού από τις ηρω­ι­κές μάχες του Στά­λιν­γκραντ μέχρι να υψω­θεί η κόκ­κι­νη σημαία στο Βερο­λί­νο. Η παρα­γω­γή των και­νο­τό­μων τανκς Τ‑34, των πολε­μι­κών αερο­πλά­νων Αντό­νοφ, των καλάσ­νι­κοφ είχε εξί­σου μεγά­λη σημα­σία με τον ηρω­ι­σμό του σοβιε­τι­κού λαού για τη δια­σφά­λι­ση της νίκης.

Στη συνέ­χεια, η επο­ποι­ία της κατά­κτη­σης του Δια­στή­μα­τος με το Σπούτ­νικ, τον Γκα­γκά­ριν και την πρώ­τη γυναί­κα αστρο­ναύ­τη, την Τερε­σκό­βα, οδή­γη­σαν τα επι­τε­λεία των ΗΠΑ να μελε­τούν το μεγά­λο άλμα στο γενι­κό επί­πε­δο μόρ­φω­σης και επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και να συντάσ­σουν εκθέ­σεις όπως η γνω­στή «Τι μαθαί­νει ο Ιβάν που δε μαθαί­νει ο Τζόνι».

Το άλμα συγκριτικά με τον αντίπαλο

Ίσως κάποιος σκε­φτεί ότι και στον καπι­τα­λι­σμό σημειώ­θη­καν ορισμέ­να από τα επι­τεύγ­μα­τα που προ­α­να­φέ­ρα­με. Επο­μέ­νως ποια είναι η διαφορά;

α) Πρέ­πει να υπο­λο­γί­σου­με τη μεγά­λη από­στα­ση που χώρι­ζε τη Ρω­σία πριν τη νίκη της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης από τα ισχυ­ρά καπιτα­λιστικά κρά­τη της Δύσης, όπως οι ΗΠΑ, η Βρε­τα­νία, η Γερ­μα­νία, η Γαλ­λία, σε σχέ­ση με την ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνάμεων.

Να υπο­λο­γί­σου­με τις κατα­στρο­φι­κές συνέ­πειες του Α’ Παγκό­σμιου Πολέ­μου, που ήταν πολύ μεγα­λύ­τε­ρες για τη Ρωσία.

Σήμε­ρα δύσκο­λα μπο­ρού­με να αντι­λη­φθού­με πόσο μεγά­λο επίτευγ­μα ήταν ο εξη­λε­κτρι­σμός που προ­χω­ρού­σε δύσκο­λα, ακό­μα και στα πιο ανε­πτυγ­μέ­να αστι­κά κέντρα της Ευρώπης.

β) Θα πρέ­πει επί­σης να σκε­φτού­με πώς δια­σφα­λι­ζό­ταν η ανάπτυ­ξη στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες. Δηλα­δή με την αύξη­ση του βαθ­μού εκ­μετάλλευσης, την εργο­δο­τι­κή τρο­μο­κρα­τία, τις ουρές των ανέρ­γων και των εξα­θλιω­μέ­νων. Πρό­κει­ται για μια ριζι­κή δια­φο­ρά με την κοι­νω­νία της Σοβιε­τι­κής Ένωσης.

γ) Η επι­τυ­χία της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης είναι ακό­μα μεγα­λύ­τε­ρη αν σκε­φτού­με ότι πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε σε συν­θή­κες μόνι­μης ιμπε­ρια­λι­στι­κής περι­κύ­κλω­σης, συνε­χούς υπο­νό­μευ­σης και απρο­κά­λυ­πτων ιμπεριαλιστι­κών επεμ­βά­σε­ων. Πρό­κει­ται για μια πολύ­μορ­φη προ­σπά­θεια υπονόμευ­σης, από την εισβο­λή 14 αστι­κών κρα­τών στην περιο­χή της Ουκρα­νί­ας το 1919, στην οποία συμ­με­τεί­χε και η Ελλά­δα με πρω­θυ­πουρ­γό τον Ελευθέ­ριο Βενι­ζέ­λο, μέχρι τη ναζι­στι­κή επί­θε­ση στο Β’ Παγκό­σμιο Πόλεμο.

δ) Θα πρέ­πει επί­σης να συνυ­πο­λο­γί­σου­με το επί­τευγ­μα της εθελοντι­κής συνέ­νω­σης δια­φο­ρε­τι­κών λαών, εθνών και εθνο­τή­των και την ει­ρηνική συνύ­παρ­ξή τους για δεκα­ε­τί­ες μετά την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ, το Δε­κέμβρη του 1922. Κάντε μια απλή σύγκρι­ση με τις σημε­ρι­νές στρατιω­τικές ανα­με­τρή­σεις Ρωσί­ας και Ουκρα­νί­ας, Αρμε­νί­ας και Αζερ­μπαϊ­τζάν, 30 χρό­νια μετά τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ.

ε) Ιδιαί­τε­ρη σημα­σία έχει και η μεγά­λη διε­θνι­στι­κή αλλη­λεγ­γύη της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, η κρί­σι­μη βοή­θεια που πρό­σφε­ρε σε σοσια­λι­στι­κά κρά­τη, κομ­μου­νι­στι­κά κόμ­μα­τα, απε­λευ­θε­ρω­τι­κά κινή­μα­τα, καθώς και για τη στή­ρι­ξη επα­να­στά­σε­ων διε­θνώς. Και εδώ φάνη­καν οι ολέ­θριες συ­νέπειες από τη διά­λυ­σή της.

Αυτή η σύντο­μη επι­σκό­πη­ση μας βοη­θά να εμβα­θύ­νου­με για να απα­ντήσουμε στο ερώ­τη­μα πού οφεί­λε­ται τελι­κά η υπε­ρο­χή του σοσιαλι­σμού για τη δια­σφά­λι­ση της κοι­νω­νι­κής ευημερίας.

Που οφείλεται η υπεροχή του σοσιαλισμού;

Μια σύντο­μη απά­ντη­ση θα μπο­ρού­σε να είναι η υπε­ρο­χή του επιστη­μονικού κεντρι­κού σχε­δια­σμού της παρα­γω­γής με γνώ­μο­να τις λαϊ­κές ανά­γκες. Όμως θα μπο­ρού­σε να μας ρωτή­σει κάποιος: Οι επιχειρημα­τικοί όμι­λοι στον καπι­τα­λι­σμό δεν έχουν σχέ­δια; Οι ιμπε­ρια­λι­στι­κές συμ­μα­χί­ες, όπως η Ευρω­παϊ­κή Ένω­ση, και οι αστι­κές κυβερ­νή­σεις δεν υλο­ποιούν συγκε­κρι­μέ­νους σχε­δια­σμούς; Το κεφά­λαιο αδια­φο­ρεί για τις λαϊ­κές ανά­γκες; Προ­σπα­θεί να που­λή­σει άχρη­στα εμπο­ρεύ­μα­τα; Κατα­σκευάζει άχρη­στα έργα, άχρη­στους δρό­μους, άχρη­στα λιμά­νια; Ας δού­με λοι­πόν βαθύ­τε­ρα ποια είναι η πραγ­μα­τι­κή διαφορά.

Πράγ­μα­τι, οι μονο­πω­λια­κοί όμι­λοι στις ΗΠΑ, στην Ευρώ­πη, στην Κί­να, στην Ιαπω­νία έχουν σχέ­δια για την παρα­γω­γή και δεν αδια­φο­ρούν γενι­κά για τις κοι­νω­νι­κές ανά­γκες. Σχε­διά­ζουν πώς θα αξιο­ποι­ή­σουν τις κοι­νω­νι­κές ανά­γκες με κρι­τή­ριο να αυξή­σουν τα κέρ­δη τους και τα μερί­διά τους στην αγο­ρά. Γι’ αυτό, για παρά­δειγ­μα, η υλο­ποί­η­ση των σχεδί­ων των ενερ­γεια­κών ομί­λων δια­σφα­λί­ζει μεγά­λα κέρ­δη για τους ίδιους, μεγα­λύ­τε­ρο ξεζού­μι­σμα για τους εργα­ζό­με­νους τους και σημα­ντι­κά πο­σοστά ενερ­γεια­κής φτώ­χειας για το λαό. Αντί­στοι­χα, η Ευρω­παϊ­κή Ένω­ση και οι κυβερ­νή­σεις των κρα­τών-μελών της έχουν σχέ­δια που υπηρε­τούν τα στρα­τη­γι­κά συμ­φέ­ρο­ντα του μονο­πω­λια­κού κεφα­λαί­ου και ταυ­τόχρονα επι­χει­ρούν να ενσω­μα­τώ­σουν τη λαϊ­κή δυσαρέσκεια.

Για παρά­δειγμα, τα μέτρα της ΕΕ που αφο­ρούν την ενέρ­γεια από τη μια προσπα­θούν να ρυθ­μί­σουν αντι­θέ­σεις μετα­ξύ των ενερ­γεια­κών ομί­λων και των ενερ­γο­βό­ρων βιο­μη­χα­νιών και, από την άλλη, να συγκα­λύ­ψουν το πρό­βλημα της ακρί­βειας με κρα­τι­κές επι­δο­τή­σεις που δίνο­νται από τις δι­κές μας τσέ­πες, δια­τη­ρούν ψηλά τις τιμές και μετα­φρά­ζο­νται τελι­κά σε νέα κέρ­δη των ομίλων.

Τι αλλάζει όμως στο σοσιαλισμό;

α) Αλλά­ζουν τα χέρια που κρα­τούν το τιμό­νι της εξου­σί­ας και τα κλει­διά της οικο­νο­μί­ας: Από τα χέρια της αστι­κής τάξης η εξου­σία περ­νάει στα χέρια της εργα­τι­κής τάξης. Καταρ­γεί­ται η καπι­τα­λι­στι­κή ιδιο­κτησία στα μέσα παρα­γω­γής με την κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σή τους, περ­νά­με δη­λαδή στην κοι­νω­νι­κή ιδιο­κτη­σία των μέσων παραγωγής.

Από την από­λυ­τη εξου­σία του κεφα­λαί­ου, δηλα­δή τη δικτα­το­ρία του κεφα­λαί­ου, περ­νά­με στην εργα­τι­κή εξου­σία, τη δικτα­το­ρία του προλεταριάτου.

Το σοσια­λι­στι­κό κρά­τος ασφα­λώς αντι­με­τω­πί­ζει-κατα­στέλ­λει τους εχθρούς του σοσια­λι­σμού, όμως παί­ζει ταυ­τό­χρο­να και δημιουρ­γι­κό ρό­λο πολι­τι­κά και πολιτιστικά.

β) Αλλά­ζει επί­σης ο σκο­πός της παρα­γω­γής.

Τη θέση του καπι­τα­λι­στι­κού κέρ­δους κατα­λαμ­βά­νει η ικα­νο­ποί­η­ση του συνό­λου των ανα­γκών της κοι­νω­νί­ας που συνε­χώς διευρύνονται.

Η ανά­πτυ­ξη της επι­στή­μης, της τεχνο­λο­γί­ας, των παρα­γω­γι­κών δυνά­μεων γεν­νά νέες κοι­νω­νι­κές ανά­γκες, αλλά και νέες δυνα­τό­τη­τες για να τις ικανοποιήσουμε.

Εδώ απο­δει­κνύ­ε­ται η υπε­ρο­χή του κεντρι­κού σχε­δια­σμού της οικονο­μίας, η ανω­τε­ρό­τη­τα του σοσιαλισμού.

Για παρά­δειγ­μα, στον τομέα της Ενέρ­γειας, μόνο ο σοσια­λι­σμός μπο­ρεί να δια­σφα­λί­σει την αξιο­ποί­η­ση όλων των ενερ­γεια­κών πηγών μιας χώρας με γνώ­μο­να να ικα­νο­ποιεί­ται συν­δυα­σμέ­να το σύνο­λο των κοι­νω­νι­κών ανα­γκών. Δηλα­δή να δια­σφα­λί­ζε­ται ταυ­τό­χρο­να η μεί­ωση της ενερ­γεια­κής εξάρ­τη­σης της χώρας από εισα­γω­γές, η ενεργεια­κή της επάρ­κεια, η προ­στα­σία της υγεί­ας των κατοί­κων και του περιβάλ­λοντος, η επαρ­κής εκπαί­δευ­σης και ασφά­λεια των εργα­ζό­με­νων. Πάνω απ’ όλα, η εξά­λει­ψη της ενερ­γεια­κής φτώ­χειας, αφού η ενέρ­γεια θα πάψει να απο­τε­λεί εμπό­ρευ­μα και θα κατο­χυ­ρω­θεί ως κοι­νω­νι­κό δικαίωμα.

Η εργα­τι­κή εξου­σία στην Ελλά­δα θα αξιο­ποι­ή­σει, για παρά­δειγ­μα, τα εγχώ­ρια απο­θέ­μα­τα λιγνί­τη με σύγ­χρο­νες μονά­δες υψη­λής από­δο­σης, αφού θα έχου­με απαλ­λα­γεί από τις δεσμεύ­σεις της πρά­σι­νης μετάβα­σης της ΕΕ και ειδι­κό­τε­ρα του Εμπο­ρί­ου Ρύπων. Θα προ­χω­ρή­σει η κα­τασκευή νέων μεγά­λων υδροη­λε­κτρι­κών έργων, αφού δε θα εξαρ­τά­ται πλέ­ον ο βαθ­μός συμ­με­το­χής τους στο ενερ­γεια­κό μίγ­μα της χώρας από τον αντα­γω­νι­σμό των ομί­λων και τα κερ­δο­σκο­πι­κά παι­χνί­δια στο Χρημα­τιστήριο Ενέρ­γειας και στις εισα­γω­γές ηλε­κτρι­κού ρεύματος.

Στη Σοβιε­τι­κή Ένω­ση, όπου οι και­ρι­κές συν­θή­κες ήταν πολύ πιο δύ­σκολες (-10^ο, ‑15^ο), δεν κρύ­ω­νε κανείς και δε στα­μα­τού­σε ποτέ η κυ­κλοφορία. Κάντε μια απλή σύγκρι­ση με την Ελλά­δα του 21ού αιώ­να, όπου υπάρ­χει ενερ­γεια­κή φτώ­χεια και με το πρώ­το χιό­νι παρα­λύ­ουν αμέ­σως κεντρι­κές οδι­κές αρτη­ρί­ες (Αττι­κή Οδός, Κατε­χά­κη), ενώ μετρά­με νεκρούς από μαγκά­λια που ανά­βουν οι άνθρω­ποι στα σπί­τια τους για να ζεσταθούν.

Στην ΕΣΣΔ, για πρώτη φορά στην Ιστορία, υπήρξε η δυνατότητα να σχεδιαστούν επιστημονικά και να συντονιστούν όλοι οι σκοποί της πα­ραγωγής με στόχο την ολόπλευρη ικανοποίηση των αναγκών της κοινωνίας.

Για πρώ­τη φορά στην Ιστο­ρία απο­δεί­χτη­κε και στην πρά­ξη η δυνατό­τητα να απο­κτά όλο και πιο σαφή επι­στη­μο­νι­κό χαρα­κτή­ρα η στο­χο­θε­τη­μέ­νη, η κεντρι­κά σχε­δια­σμέ­νη διεύ­θυν­ση της κοι­νω­νι­κής παρα­γωγής, η δυνα­τό­τη­τα να βελ­τιώ­νε­ται η οργά­νω­ση και ο συντο­νι­σμός της συλ­λο­γι­κής προ­σπά­θειας εκα­τομ­μυ­ρί­ων εργα­ζό­με­νων για την ευη­με­ρία της κοινωνίας.

γ) Τι έπαι­ξε και παί­ζει καθο­ρι­στι­κό ρόλο ώστε να υπάρ­χει αυτή η δυνα­τότητα; Η ριζι­κή αλλα­γή του ρόλου των εργαζόμενων.

Οι εργα­ζό­με­νοι από το παρα­σκή­νιο περ­νά­νε στο προ­σκή­νιο της Ιστο­ρίας και απο­κτούν συνε­χή ενερ­γό ρόλο στη λήψη, την εφαρ­μο­γή και τον έλεγ­χο των απο­φά­σε­ων. Σ’ αυτό το πλαί­σιο δια­σφα­λί­ζο­νται και αξιο­ποιού­νται οι δυνα­τό­τη­τες για να μπο­ρούν να παί­ξουν αυτόν το ρό­λο, δηλα­δή εξα­σφα­λί­ζε­ται η μόρ­φω­σή τους και ο απαι­τού­με­νος χρό­νος και τα δικαιώ­μα­τα για να ασκή­σουν πολι­τι­κά καθήκοντα.

Έτσι, αναδεικνύεται η δύναμη της συλλογικότητας, της αλληλοβοή­θειας και της άμιλλας για τη βελτίωση της παραγωγής.

Οι εργα­ζό­με­νοι, απαλ­λαγ­μέ­νοι πλέ­ον από το ζυγό της μισθω­τής σκλα­βιάς, δεν ανα­ζη­τούν αφε­ντι­κό για να που­λή­σουν την εργα­τι­κή τους δύνα­μη, για να συνε­νω­θούν με τα μέσα παραγωγής.

Απο­φα­σί­ζουν στις Γενι­κές Συνε­λεύ­σεις τους. Εκλέ­γουν και ελέγ­χουν ουσια­στι­κά τους αντι­προ­σώ­πους τους και μπο­ρούν άμε­σα να τους ανακαλέσουν.

Τέτοιοι θεσμοί της εργα­τι­κής εξου­σί­ας στην ΕΣΣΔ ήταν τα Σοβιέτ. Γεν­νή­θη­καν πριν το σοσια­λι­σμό, στην επα­νά­στα­ση του 1905 στη Ρωσία, ως πυρή­νες οργά­νω­σης της επα­να­στα­τι­κής δρά­σης της εργα­τι­κής τά­ξης. Απο­τέ­λε­σαν μια νέα, ανώ­τε­ρη μορ­φή οργά­νω­σης της εργα­τι­κής τά­ξης με εκλεγ­μέ­νους αντι­προ­σώ­πους, τα φύτρα της μελ­λο­ντι­κής εργατι­κής εξουσίας.

Επομένως, πού διαφέρει και γιατί υπερέχει ο επιστημονικός κεντρι­κός σχεδιασμός του σοσιαλισμού απέναντι στα αστικά σχέδια για την οικονομία;

Υπε­ρέ­χει, για­τί μιλά­με για μια ανώ­τε­ρη μορ­φή οργά­νω­σης της κοι­νωνίας κατά την οποία αλλά­ζει η ιδιο­κτη­σία, ο σκο­πός της παραγω­γής και ο ρόλος των εργα­ζό­με­νων. Ο Κεντρι­κός Σχε­δια­σμός απο­τε­λεί κοι­νω­νι­κή σχέ­ση παρα­γω­γής προ­κει­μέ­νου να χρη­σι­μο­ποι­η­θούν τα κοι­νωνικοποιημένα μέσα παρα­γω­γής για να υπάρ­ξει λαϊ­κή ευημερία.

Δεν πρό­κει­ται, δηλα­δή, απλά για ένα «καλύ­τε­ρο τεχνο­κρα­τι­κά» σχέ­διο, αλλά για ανώ­τε­ρη κοι­νω­νι­κή σχέ­ση που καθο­ρί­ζε­ται από την κοι­νω­νι­κή ιδιο­κτη­σία στα μέσα παρα­γω­γής. Σχέ­ση που εκφρά­ζει το ρι­ζικά δια­φο­ρε­τι­κό τρό­πο που συνε­νώ­νο­νται οι εργα­ζό­με­νοι με τα μέσα παραγωγής.

Και ποιος είναι αυτός ο ριζι­κά δια­φο­ρε­τι­κός τρό­πος; Δε μεσολα­βεί πλέ­ον η αγο­ρά για τη θέση των εργα­ζό­με­νων στην παρα­γω­γή. Στην ΕΣΣΔ κανέ­νας δεν είχε άλλον άνθρω­πο στη δού­λε­ψή του.

Αντί­θε­τα, δίνει τη δυνα­τό­τη­τα στους εργα­ζό­με­νους να παί­ξουν απο­φασιστικό ρόλο για το τι — πότε — πώς θα παρα­χθεί και πώς θα διανεμηθεί.

Όλα όσα προ­α­να­φέ­ρα­με βοη­θούν να κατα­νο­ή­σου­με για­τί ο σοσια­λισμός απο­τε­λεί μια ανώ­τε­ρη μορ­φή οργά­νω­σης της κοι­νω­νί­ας. Για να απα­ντή­σου­με, αρκεί μια απλή σύγκρι­ση με την αστι­κή δημο­κρα­τία, τη δι­κτατορία του κεφα­λαί­ου, όπου στην πραγματικότητα:

Έχου­με την ελευ­θε­ρία να ανα­ζη­τή­σου­με και ν’ αλλά­ξου­με αφεντικό.

Τυπι­κά είμα­στε όλοι ίσοι απέ­να­ντι στο νόμο, ουσια­στι­κά όμως είμα­στε άνι­σοι, αφού υπο­χρε­ω­τι­κά είμα­στε θύμα­τα εκμε­τάλ­λευ­σης αυτών που κατέ­χουν τα μέσα παραγωγής.

Ας σκε­φτού­με ποιας τάξης τα συμ­φέ­ρο­ντα θωρα­κί­ζει και προ­ω­θεί το σημε­ρι­νό νομο­θε­τι­κό πλαί­σιο και οι θεσμοί απο­νο­μής της δικαιοσύ­νης. Ας σκε­φτού­με πώς βγαί­νουν παρά­νο­μες και κατα­χρη­στι­κές οι πε­ρισσότερες απερ­γί­ες. Ας σκε­φτού­με ότι δεν υπάρ­χει αστι­κό σύνταγ­μα που να μη θεω­ρεί ιερό και απα­ρα­βί­α­στο το δικαί­ω­μα της καπιταλιστι­κής ιδιοκτησίας.

-Τυπι­κά, όλοι δικαιού­μα­στε 1 ψήφο κάθε 4 χρό­νια. Όλοι έχου­με 1 ψή­φο, αλλά δεν έχου­με όλοι εργο­στά­σια, καρά­βια, κανά­λια, ποδοσφαιρι­κές ομά­δες, μαζί και το κρά­τος. Αυτοί στην πρά­ξη δια­θέ­τουν χιλιά­δες, εκα­τομ­μύ­ρια ψήφους.

Ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής και η αστική πολιτική ασκούν επίσης διαβρωτική επίδραση στη συνείδηση του εργαζόμενου.
Αυτός που πουλά την εργατική του δύναμη, τον εαυτό του, ανταγωνί­ζεται συνανθρώπους του.

Αυτή η πραγ­μα­τι­κό­τη­τα καλ­λιερ­γεί στη συνεί­δη­σή του τον ατο­μι­σμό, δηλα­δή την απο­ξέ­νω­ση από άλλους ανθρώ­πους, την ιδιο­τέ­λεια και επί­σης τη λατρεία της ατο­μι­κής ισχύ­ος. Επι­δρά αρνη­τι­κά στην προσωπικό­τητα, στη συνεί­δη­ση, στις ατο­μι­κές επι­λο­γές και στη συμπεριφορά.

Δικαιο­λο­γη­μέ­να θα σκε­φτεί κάποιος:

Αν είναι έτσι τα πράγ­μα­τα, αφού υπε­ρέ­χει τόσο ο κεντρι­κός σχε­δια­σμός και η εργα­τι­κή εξου­σία, πώς και για­τί ανα­τρά­πη­κε ο σοσια­λι­σμός στον 20ό αιώνα;

Θα δού­με ότι ακό­μα και η αρνη­τι­κή πεί­ρα του 20ού αιώ­να επιβεβαι­ώνει την υπε­ρο­χή του σοσια­λι­σμού και τις νομο­τέ­λειες της σοσιαλιστι­κής οικοδόμησης.

Όπως απέδειξε ο 20ός αιώνας, η πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμη­σης προς τον κομμουνισμό δεν είναι μια εύκολη και ανέμελη υπόθεση.

Μετά τη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης απέ­χου­με πολύ από μια κοι­νω­νία του κομ­μου­νι­σμού, που τα καθή­κο­ντα σχε­δια­σμού και ελέγ­χου της παρα­γω­γής δε θα απαι­τούν να έχει η εργα­τι­κή τάξη την εξου­σία, μια επο­χή που θα απο­νε­κρώ­νε­ται το κρά­τος, μια επο­χή που η ανά­πτυ­ξη των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων και η αύξη­ση του πλού­του της κοι­νω­νί­ας θα μας επι­τρέ­πει να αμεί­βου­με «τον καθέ­να ανά­λο­γα με τις ανά­γκες του». Απαι­τείται σκλη­ρός αγώ­νας για να φτά­σου­με από το σοσια­λι­σμό, την ανώρι­μη βαθ­μί­δα που γεν­νιέ­ται η κομ­μου­νι­στι­κή κοι­νω­νία, στην πλή­ρη κοινω­νική απε­λευ­θέ­ρω­ση, στον κομμουνισμό.

Μακά­ρι να μπο­ρού­σα­με να προ­χω­ρή­σου­με πολύ εύκο­λα και πολύ γρήγορα.

Τα μεγάλα εμπόδια

Ας δού­με όμως πολύ συνο­πτι­κά τα αντι­κει­με­νι­κά εμπόδια:

Οι σοσια­λι­στι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής δεν προ­ϋ­πάρ­χουν, δεν εμ­φανίζονται πριν τη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης. Αυτή είναι μια ριζι­κή δια­φο­ρά από τις αστι­κές επα­να­στά­σεις. Αν μελε­τή­σου­με την ιστο­ρία των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων, της Γαλ­λι­κής, της Αμε­ρι­κα­νι­κής κλπ., θα δού­με ότι το κεφά­λαιο, οι καπι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις παρα­γω­γής προ­ϋ­πάρ­χουν και ανα­πτύσ­σο­νται πριν τη νίκη τους. Αντί­θε­τα, η επανα­στατική πρω­το­πο­ρία και η εργα­τι­κή εξου­σία πρέ­πει να θεμε­λιώ­σουν, να εδραιώ­σουν και να επε­κτεί­νουν τη λει­τουρ­γία των σοσια­λι­στι­κών — κομ­μουνιστικών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής, να κοι­νω­νι­κο­ποι­ή­σουν τα μέσα παρα­γωγής. Η εργα­τι­κή εξου­σία ανα­λαμ­βά­νει το δύσκο­λο καθή­κον της οικο­δόμησης μιας ανώ­τε­ρης οργά­νω­σης της κοι­νω­νί­ας, όπου δε θα υπάρ­χει πλέ­ον η εκμε­τάλ­λευ­ση ανθρώ­που από άνθρωπο.

Τα ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα θα συνε­χί­σουν μετά τη νίκη της επα­νάστασης να υπο­νο­μεύ­ουν με κάθε τρό­πο την προ­σπά­θεια σοσιαλι­στικής οικο­δό­μη­σης. Επί­σης η κυριαρ­χία του καπι­τα­λι­σμού σε διε­θνές επί­πε­δο και οι συνέ­πειές της δε θα εξα­φα­νι­στούν με κάποιο μαγι­κό ραβδί.

Δεν μπο­ρούν να εξα­λει­φθούν γρή­γο­ρα τα σημά­δια του κοινωνι­κού παρελ­θό­ντος. Δε θα εξα­λει­φθεί γρή­γο­ρα κι εύκο­λα ο ατο­μι­σμός, η ιδιο­τέ­λεια, η έλλει­ψη εργα­σια­κής πει­θαρ­χί­ας. Ούτε θα εξα­λει­φθούν χω­ρίς τη διε­ξα­γω­γή σκλη­ρής ταξι­κής πάλης οι κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις που δεν έχουν συμ­φέ­ρον να ολο­κλη­ρω­θεί η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση, όπως η παλιά αστι­κή τάξη, οι νέοι ομα­δι­κοί ιδιο­κτή­τες, οι προ­νο­μιού­χοι διευ­θυντές κλπ.

Υπάρ­χουν αντι­κει­με­νι­κοί περιο­ρι­σμοί για να ικα­νο­ποι­η­θεί το σύ­νολο των κοι­νω­νι­κών ανα­γκών σε κάθε χρο­νι­κή στιγ­μή. Η εργα­τι­κή εξου­σία δεν μπο­ρεί κάθε στιγ­μή να δια­σφα­λί­ζει τα πάντα για όλους, να καλύ­πτει την κάθε ανά­γκη. Το εκά­στο­τε επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των πα­ραγωγικών δυνά­με­ων δεν επι­τρέ­πει την πρό­σβα­ση σε όλο το κοινωνι­κό προϊόν.

Γι’ αυτό η εργα­τι­κή εξου­σία δεν έχει να εκπλη­ρώ­σει ένα απλό, στιγ­μιαίο καθή­κον, δεν αρκεί να σχε­διά­σει μία φορά και για πάντα. Απαιτεί­ται συνε­χής δημιουρ­γι­κή προ­σαρ­μο­γή και ανα­βάθ­μι­ση του κεντρι­κού σχε­δια­σμού για να αντα­πο­κρι­θεί στις νέες απαι­τή­σεις, να καλύ­ψει τις νέες ανά­γκες, να αξιο­ποι­ή­σει τις νέες δυνα­τό­τη­τες που γεν­νά το νέο επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων. Πχ, στη δεκα­ε­τία του 1950 δεν έχει ανα­δει­χτεί κοι­νω­νι­κά η ανά­γκη για κινη­τά τηλέφωνα.

Ας δού­με σύντο­μα πώς άλλα­ζαν με το πέρα­σμα του χρό­νου οι απαιτή­σεις και οι στό­χοι της σοσια­λι­στι­κής οικοδόμησης.

Στη δεκα­ε­τία του 1920 οι στό­χοι αφο­ρού­σαν κυρί­ως την αποκατάστα­ση του προ­πο­λε­μι­κού επι­πέ­δου μετά τις μεγά­λες κατα­στρο­φές στη βιο­μηχανία και στην αγρο­τι­κή παρα­γω­γή, καθώς και την ενερ­γο­ποί­η­ση του υπάρ­χο­ντας εργα­τι­κού δυνα­μι­κού και την ορθο­λο­γι­κή οργά­νω­ση της ερ­γασίας. Στη δεκα­ε­τία του 1930 έπρε­πε να κερ­δη­θεί η μάχη της οικοδό­μησης βαριάς και πολε­μι­κής βιο­μη­χα­νί­ας και της εκτε­τα­μέ­νης εκμηχάνι­σης του αγρο­τι­κού τομέα.

Γενι­κό­τε­ρα, μέχρι το Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, ο πρω­ταρ­χι­κός στό­χος ήταν η εξά­λει­ψη της καπι­τα­λι­στι­κής ιδιο­κτη­σί­ας και η αντι­με­τώ­πι­ση των οξυ­μέ­νων κοι­νω­νι­κών και οικο­νο­μι­κών προ­βλη­μά­των που κλη­ρο­δό­τη­σε ο καπιταλισμός.

Σημειώ­θη­καν σημα­ντι­κές επι­τυ­χί­ες. Επε­κτά­θη­κε η κοι­νω­νι­κο­ποί­η­ση στο σύνο­λο της βιο­μη­χα­νί­ας, ξεκί­νη­σε και ανα­πτύ­χθη­κε η σχε­δια­σμέ­νη παρα­γω­γή και πέτυ­χε θεα­μα­τι­κούς ρυθ­μούς ανά­πτυ­ξης των παραγωγι­κών δυνάμεων.

Απε­λευ­θε­ρώ­θη­κε η δημιουρ­γι­κή πρω­το­βου­λία εκα­τομ­μυ­ρί­ων, γεγο­νός που φάνη­κε στην εκστρα­τεία της δεκα­ε­τί­ας του ’30 με σύν­θη­μα «κατα­κτήστε την τεχνι­κή», όπου είχα­με τα χιλιά­δες διπλώ­μα­τα ευρεσιτεχνίας.

Προβλήματα πριν το 20ό συνέδριο του ΚΚΣΕ

Ωστό­σο, κάτω και από την πίε­ση προ­ε­τοι­μα­σί­ας για την ενερ­γό συμ­μετοχή όλου του λαού μπρο­στά στο Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, υπο­χώ­ρη­σε στη δεκα­ε­τία του ’30 η λει­τουρ­γία των Σοβιέτ στο χώρο εργα­σί­ας και η διάρ­θρω­σή τους δια­μορ­φώ­θη­κε κατά εδα­φι­κή περι­φέ­ρεια και όχι κατά κλά­δο της οικονομίας.

Στο σοβιε­τι­κό Σύνταγ­μα του 1936 γενι­κεύ­τη­κε το εκλο­γι­κό δικαί­ω­μα με καθο­λι­κή ψηφο­φο­ρία στο χώρο κατοι­κί­ας. Έτσι, αυξή­θη­κε αντικειμε­νικά, εκτός των άλλων, η δυσκο­λία ανά­κλη­σης των αντι­προ­σώ­πων στα ανώ­τε­ρα όργα­να και της συχνής λει­τουρ­γί­ας των Σοβιέτ, που υπήρ­χε πριν, στα εργο­στα­σια­κά Σοβιέτ.

Στη δεκα­ε­τία του ’50 είχαν ήδη δια­φα­νεί ανη­συ­χη­τι­κά σημά­δια από τη δια­τή­ρη­ση της ομα­δι­κής ιδιο­κτη­σί­ας των συνε­ται­ρι­σμών, των κολ­χόζ στον αγρο­τι­κό τομέα και την ενί­σχυ­ση του ατο­μι­κού πλου­τι­σμού, π.χ. με την κα­θιέρωση της κλη­ρο­νο­μιάς χρη­μα­τι­κού εισο­δή­μα­τος και της χρή­σης γης.

Γενι­κό­τε­ρα η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση και ο κεντρι­κός σχε­δια­σμός βρέ­θη­κε μπρο­στά σε νέες απαι­τή­σεις ανα­βάθ­μι­σης της παρα­γω­γής, αφού δημιουρ­γή­θη­κε ένα ανώ­τε­ρο επί­πε­δο κοι­νω­νι­κών ανα­γκών. Ήταν ένα σύν­θε­το πρό­βλη­μα που αφορούσε:

Την ποιο­τι­κή ανα­βάθ­μι­ση των προϊόντων,

την επέ­κτα­ση της αυτο­μα­το­ποί­η­σης σε πολ­λούς κλά­δους της οικονομίας,

την προ­τε­ραιό­τη­τα που έπρε­πε να δοθεί στην παρα­γω­γή μέσων παραγωγής,

την εξά­λει­ψη της ομα­δι­κής ιδιο­κτη­σί­ας των συνε­ται­ρι­σμών- κολ­χόζ στον αγρο­τι­κό τομέα και των εμπο­ρευ­μα­το­χρη­μα­τι­κών σχέσεων,

τα ανα­γκαία βήμα­τα για να δυνα­μώ­σει η ενό­τη­τα της εργα­τι­κής τά­ξης και να κλεί­σει η ψαλί­δα των προ­νο­μί­ων της διευ­θυ­ντι­κής σε σχέ­ση με την εκτε­λε­στι­κή εργασία.

Η ανά­γκη εξά­λει­ψης των εμπο­ρευ­μα­το­χρη­μα­τι­κών σχέ­σε­ων απασχο­λούσε τις συζη­τή­σεις της σοβιε­τι­κής φιλο­σο­φί­ας. Σημα­ντι­κοί επιστήμο­νες, όπως ο Γκλου­σκόφ, προ­σπά­θη­σαν να ανα­πτύ­ξουν τη σοβιε­τι­κή κυ­βερνητική πολ­λές δεκα­ε­τί­ες πριν μιλή­σου­με για επο­χή της ψηφια­κής οικονομίας.

Σημα­ντι­κοί Σοβιε­τι­κοί μηχα­νι­κοί, όπως ο Αντό­νοφ, που πρωταγωνί­στησε στην κατα­σκευή των πολε­μι­κών αερο­σκα­φών που πήραν το όνο­μά του, έθε­σε το θέμα του σχε­δια­σμού με νέους δεί­κτες, που δε θα πε­ριορίζονται στη μέτρη­ση της αύξη­σης του όγκου της παρα­γω­γής, αλλά θα συμ­βάλ­λουν στη βελ­τί­ω­ση των υλι­κών, στην εξοι­κο­νό­μη­ση πρώ­των υλών, στην αύξη­ση της παρα­γω­γι­κό­τη­τας της εργασίας.

Ανά­με­σα στα περί­φη­μα αερο­πλά­να που είχαν το όνο­μα του διά­ση­μου σοβιε­τι­κού αερο­ναυ­πη­γού Ολ. Αντό­νοφ, ιδιαί­τε­ρη θέση κατεί­χε το Αη-225, ένα μετα­γω­γι­κό αερο­πλά­νο ειδι­κής κατα­σκευ­ής για να μετα­φέ­ρει δια­στη­μι­κά λεω­φο­ρεία, το οποίο μέχρι και σήμε­ρα παρα­μέ­νει το μεγα­λύ­τε­ρο μετα­γω­γι­κό παγκοσμίως.

Μέσα στο ΚΚΣΕ διε­ξα­γό­ταν σκλη­ρή δια­πά­λη. Τα πρώ­τα χρό­νια με­τά το Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο κυριαρ­χού­σαν, παρά τις θεω­ρη­τι­κές αδυ­ναμίες, οι αντι­λή­ψεις ενά­ντια στην ενί­σχυ­ση της αγο­ράς και με στό­χο την ανά­πτυ­ξη των κομ­μου­νι­στι­κών σχέ­σε­ων και τη σχε­δια­σμέ­νη εξάλει­ψη των κοι­νω­νι­κών ανι­σο­τή­των, και τη στα­δια­κή μετα­τρο­πή των κολ­χόζ- των αγρο­τι­κών συνε­ται­ρι­σμών σε κοι­νω­νι­κή ιδιο­κτη­σία. Αυτή η δια­πά­λη απο­τυ­πώ­νε­ται και στην μπρο­σού­ρα του Στά­λιν Οικο­νο­μι­κά Προβλήμα­τα του Σοσια­λι­σμού στην ΕΣΣΔ.

Ωστό­σο, ορι­σμέ­να προ­βλή­μα­τα οξύν­θη­καν, όπως η καθυ­στέ­ρη­ση στην αύξη­ση της αγρο­τι­κής παρα­γω­γής. Η ζωή έδει­ξε ότι δεν υπήρ­χε στο Κόμ­μα συλ­λο­γι­κά κατα­κτη­μέ­νη θεω­ρη­τι­κή δυνα­μι­κή για να προ­σαρμόσει τα καθή­κο­ντα του κεντρι­κού σχε­δια­σμού. Τα προ­βλή­μα­τα ερμη­νεύ­τη­καν λαθε­μέ­να, ως ανα­πό­φευ­κτες αδυ­να­μί­ες που έχει από τη φύση του ο κεντρι­κός σχεδιασμός.

Αντί η λύση να ανα­ζη­τη­θεί προς τα εμπρός, προς την επέ­κτα­ση των κομ­μου­νι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής, ανα­ζη­τή­θη­κε προς τα πίσω, με τη διεύ­ρυν­ση της αγο­ράς, της λύσης του «σοσια­λι­σμού με αγο­ρά». Αν και τα προ­βλή­μα­τα είχαν ήδη φανεί πιο πριν με την ενί­σχυ­ση του ατο­μι­κού πλου­τι­σμού, ξεχω­ρί­ζει ως σημείο ιστο­ρι­κής στρο­φής το 20ό Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ, το 1956.

Με μια σει­ρά οπορ­του­νι­στι­κές θέσεις που υιο­θε­τή­θη­καν τότε, άνοι­ξε ο δρό­μος για να εξα­σθε­νί­σει και να αδυ­να­τί­σει η κεντρι­κή διεύ­θυν­ση του σχε­δια­σμού. Πρό­κει­ται για απο­φά­σεις που δεν αφο­ρού­σαν μόνο την οι­κονομία, αλλά και ζητή­μα­τα στρα­τη­γι­κής του Διε­θνούς Κομ­μου­νι­στι­κού Κινή­μα­τος. Προ­βλή­μα­τα και σοβα­ρά λάθη στη στρα­τη­γι­κή του κομμου­νιστικού κινή­μα­τος που είχαν ήδη εμφα­νι­στεί στην περί­ο­δο της Κομμου­νιστικής Διε­θνούς και οδή­γη­σαν μέσα από μια αντι­φα­τι­κή πορεία να υπε­ρι­σχύ­σει η στρα­τη­γι­κή αντί­λη­ψη που έθε­τε ως στό­χο μια ανύ­παρ­κτη ενδι­άμεσου τύπου εξου­σία ανά­με­σα στην αστι­κή και στην εργα­τι­κή εξου­σία, ως μετα­βα­τι­κό στά­διο για τον καπιταλισμό.

Η δια­πά­λη που διε­ξα­γό­ταν πριν το 20ό Συνέ­δριο συνε­χί­στη­κε, λοι­πόν, και το απο­τέ­λε­σμα ήταν να ενι­σχυ­θούν οι οπορ­του­νι­στι­κές θέσεις.

Ο ολισθηρός δρόμος μετά το 20ό συνέδριο

Ας δού­με ορι­σμέ­νες απο­φά­σεις που άνοι­ξαν το δρό­μο στη νίκη των κοι­νω­νι­κών δυνά­με­ων της αντεπανάστασης.

Αντί να σχε­δια­στεί το πέρα­σμα όλης της συνε­ται­ρι­στι­κής παρα­γω­γής στον κρα­τι­κό έλεγ­χο και στην κρα­τι­κή ιδιο­κτη­σία, έγι­νε το αντί­θε­το: Τα τρα­κτέρ και τα άλλα μηχα­νή­μα­τα πέρα­σαν στην ιδιο­κτη­σία των κολ­χόζ, δυνά­μω­σε η ομα­δι­κή ιδιοκτησία.

Το 1965 με τη «Μεταρ­ρύθ­μι­ση Κοσί­γκιν» υιο­θε­τή­θη­κε η αστι­κή κατη­γορία του «κέρ­δους της επι­χεί­ρη­σης», του κέρ­δους κάθε μεμο­νω­μέ­νης παρα­γω­γι­κής μονά­δας. Με αυτό το κέρ­δος συν­δέ­θη­καν οι αμοι­βές και τα προ­νό­μια διευ­θυ­ντών, ακό­μα και των εργαζόμενων.

Ακό­μα και τα κρα­τι­κά αγρο­κτή­μα­τα, τα σοβ­χόζ, πέρα­σαν σε καθε­στώς πλή­ρους ιδιο­συ­ντή­ρη­σης. Αυξή­θη­καν οι εισο­δη­μα­τι­κές δια­φο­ρές μετα­ξύ εργα­ζό­με­νων και διευ­θυ­ντών στην επι­χεί­ρη­ση, αλλά και μετα­ξύ εργα­ζόμενων δια­φο­ρε­τι­κών επι­χει­ρή­σε­ων. Ενι­σχύ­θη­κε το ατο­μι­κό συμ­φέ­ρον απέ­να­ντι στο κοι­νω­νι­κό. Ως απο­τέ­λε­σμα του ατο­μι­κού πλου­τι­σμού από το επι­χει­ρη­μα­τι­κό κέρ­δος, τη μαύ­ρη αγο­ρά και την ομα­δι­κή ιδιο­κτη­σία στον αγρο­τι­κό τομέα, σχη­μα­τί­στη­κε το «σκιώ­δες κεφά­λαιο» που ζη­τούσε τη νομι­μο­ποί­η­σή του.

Διευ­θυ­ντές, ομα­δι­κοί ιδιο­κτή­τες των συνεταιρισμών/κολχόζ και δια­βρω­μέ­να κομ­μα­τι­κά στε­λέ­χη δίνουν ώθη­ση στον οπορ­του­νι­στι­κό εκφυ­λισμό του ΚΚΣΕ με τη στή­ρι­ξη των ιμπε­ρια­λι­στι­κών κέντρων. Στο 22ο Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ, το 1961, η ΕΣΣΔ χαρα­κτη­ρί­ζε­ται παλ­λαϊ­κό κρά­τος, το ΚΚΣΕ παλ­λαϊ­κό κόμ­μα και εγκα­τα­λεί­πε­ται και τυπι­κά η δικτατο­ρία του προλεταριάτου.

Ο οπορ­του­νι­στι­κός εκφυ­λι­σμός θα μετα­τρέ­ψει τελι­κά στη δεκα­ε­τία του ’80 την ηγε­σία του ΚΚΣΕ σε ανοι­χτή αντε­πα­να­στα­τι­κή δύνα­μη. Όλο αυτό το διά­στη­μα αντι­στά­θη­καν χιλιά­δες μέλη και στε­λέ­χη, χωρίς όμως την απα­ραί­τη­τη επάρ­κεια να αντι­στρέ­φουν αυτήν την πορεία.

Πρό­κει­ται για μια πολύ­τι­μη ιστο­ρι­κή πεί­ρα. Φωτί­ζει αφε­νός τα ευ­εργετικά απο­τε­λέ­σμα­τα όταν η επα­να­στα­τι­κή πρω­το­πο­ρία γνω­ρί­ζει και αξιο­ποιεί σωστά τις νομο­τέ­λειες της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης και αφε­τέ­ρου τις ολέ­θριες συνέ­πειες στην αντί­θε­τη περί­πτω­ση. Φω­τίζει ότι η σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση εμπε­ριέ­χει τον κίν­δυ­νο του πισω­γυ­ρί­σμα­τος και τη σημα­σία του στα­θε­ρού, ατα­λά­ντευ­του προσανατο­λισμού του κομ­μου­νι­στι­κού κόμ­μα­τος και της εργα­τι­κής εξου­σί­ας στην πλή­ρη επι­κρά­τη­ση της κοι­νω­νι­κής ιδιοκτησίας.

Η τελική επίθεση των αντεπαναστατικών δυνάμεων

Πάνω σ’ αυτό το δια­βρω­μέ­νο έδα­φος εκδη­λώ­θη­κε η τελι­κή επί­θε­ση των δυνά­με­ων της αντε­πα­νά­στα­σης, με την πολι­τι­κή της «περε­στρόι­κα» και της ιδιω­τι­κο­ποί­η­σης στην οικο­νο­μία, που επι­κυ­ρώ­θη­κε το 1986 με Συνέ­δριο του ΚΚΣΕ.

α) Δηλα­δή η αντε­πα­νά­στα­ση προ­ήλ­θε από κοι­νω­νι­κές δυνά­μεις μέ­σα στην ΕΣΣΔ, οργα­νώ­θη­κε-υλο­ποι­ή­θη­κε από την πλειο­ψη­φία της κα­θοδήγησης του ΚΚΣΕ, από τα πάνω, ως απο­τέ­λε­σμα της μακρό­χρο­νης οπορ­του­νι­στι­κής διά­βρω­σης και μετάλ­λα­ξης του Κόμματος.

β) Σημαί­νει άρα­γε αυτό ότι δεν υπήρ­ξε και πολύ­μορ­φη παρέμ­βα­ση του ιμπε­ρια­λι­σμού σ’ αυτήν την κατεύθυνση;

Όχι βέβαια. Ο ιμπε­ρια­λι­σμός υπο­νό­μευε στα­θε­ρά την προ­σπά­θεια σο­σιαλιστικής οικο­δό­μη­σης και ενί­σχυ­σε την ανά­πτυ­ξη του οπορ­του­νι­στι­κού ρεύ­μα­τος στο Κόμ­μα και την ισχυ­ρο­ποί­η­ση των αντε­πα­να­στα­τι­κών δυνά­με­ων. Αυτό που θέλου­με να τονί­σου­με όμως είναι ότι την πρωτο­καθεδρία για να νική­σει η αντε­πα­νά­στα­ση είχαν οι εσω­τε­ρι­κοί παράγο­ντες. Οι εσω­τε­ρι­κές κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κές συν­θή­κες έπαι­ξαν τον πρω­ταρχικό ρόλο για την ενί­σχυ­ση του οπορ­του­νι­στι­κού ρεύ­μα­τος. Η όποια καθυ­στέ­ρη­ση και πολύ περισ­σό­τε­ρο η υπο­χώ­ρη­ση στην ανά­πτυ­ξη των σοσια­λι­στι­κών σχέ­σε­ων παρα­γω­γής πλη­ρώ­θη­κε και πλη­ρώ­νε­ται πάντα πολύ ακριβά.

Το σκιώ­δες κεφά­λαιο βγή­κε πλέ­ον ανοι­χτά στο φως, στο προ­σκήνιο, με μια αλυ­σί­δα μέτρων που ξεδι­πλώ­θη­καν μέσα σε ελά­χι­στα χρό­νια. Η μικρή εμπο­ρευ­μα­τι­κή παρα­γω­γή μεγά­λω­σε. Νομι­μο­ποι­ή­θη­καν οι καπι­τα­λι­στι­κές σχέ­σεις στο όνο­μα της πολυ­μορ­φί­ας των σχέ­σε­ων ιδι­οκτησίας το 1987 — τυπι­κά έναρ­ξη της αντε­πα­να­στα­τι­κής περιό­δου. Ας δού­με πολύ συνο­πτι­κά πώς προ­χώ­ρη­σαν οι ιδιωτικοποιήσεις:

Νομο­θε­τή­θη­κε η δυνα­τό­τη­τα μίσθω­σης ξένης εργα­τι­κής δύνα­μης συνο­λι­κά στην οικο­νο­μία και μάλι­στα με ατο­μι­κές συμβάσεις.

Απε­λευ­θε­ρώ­θη­καν οι τιμές των προϊόντων.

Καταρ­γή­θη­κε το κρα­τι­κό μονο­πώ­λιο στο εξω­τε­ρι­κό εμπόριο.

Κάθε εργα­ζό­με­νος έλα­βε τελι­κά ένα βάου­τσερ, μια επι­τα­γή ιδι­ωτικοποίησης, με την οποία μπο­ρού­σε υπο­τί­θε­ται να αγο­ρά­σει είτε τρό­φι­μα είτε μετοχές.

Αυτό έγι­νε σε συν­θή­κες έλλει­ψης τρο­φί­μων και ψηλού πλη­θω­ρι­σμού που κάλ­πα­ζε, ενώ ο εργα­ζό­με­νος δε γνώ­ρι­ζε τίπο­τα για μετο­χο­ποί­η­ση. Έτσι, μέσα από ένα Πρό­γραμ­μα 500 ημε­ρών πέρα­σε στα χέρια ελάχι­στων ένα μεγά­λο μέρος των τερά­στιων μέσων παρα­γω­γής της Σοβιετι­κής Ένωσης. (…)

Παράλ­λη­λα, δια­λύ­θη­καν τα όργα­να της σοβιε­τι­κής εξου­σί­ας, διαλύ­θηκε η ίδια η ΕΣΣΔ και κατέ­βη­κε η κόκ­κι­νη σημαία με το σφυ­ρο­δρέ­πα­νο από το Κρεμ­λί­νο στις 26 Δεκέμ­βρη 1991.

Η διάλυση της ΕΣΣΔ

Αξί­ζει να δού­με πώς παί­χτη­κε πολι­τι­κά η τελευ­ταία πρά­ξη του δράματος.

Στις αρχές του ’91, μια σει­ρά Σοβιε­τι­κές Δημο­κρα­τί­ες της Βαλ­τι­κής κινή­θη­καν σε κατεύ­θυν­ση αποχώρησης.

Στις υπό­λοι­πες πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε δημο­ψή­φι­σμα, όπου ψήφι­σε το 79,5% (148,5 εκ.) και υπέρ της δια­τή­ρη­σης της ΕΣΣΔ τάχτη­κε το 77,85%.

Το ΚΚΣΕ ήταν πλέ­ον μόνο κατ’ όνο­μα κομ­μου­νι­στι­κό κόμ­μα. Μια σει­ρά δυνά­μεις, που ήθε­λαν να αντι­στα­θούν στην αντε­πα­νά­στα­ση, είχαν συγκρο­τή­σει μειο­ψη­φι­κές πλατ­φόρ­μες, όπως η Μαρ­ξι­στι­κή Πλατ­φόρ­μα και το Κίνη­μα Κομ­μου­νι­στι­κής Πρω­το­βου­λί­ας, οι οποί­ες και αντι­στά­θη­καν στο 28ο Συνέ­δριο (1990). Κατέ­θε­σαν σχέ­διο από­φα­σης και πρό­τει­ναν τη δια­γρα­φή του ΓΓ του ΚΚΣΕ Γκορ­μπα­τσόφ, υπέρ του οποί­ου ψή­φισαν το 34% των αντιπροσώπων.

Όμως δεν μπο­ρού­σαν να συγκρο­τή­σουν μια μαχη­τι­κή πρω­το­πο­ρία που θα καθο­δη­γού­σε απο­τε­λε­σμα­τι­κά τον αγώ­να ενά­ντια στην αντεπα­νάσταση. Ήταν πλέ­ον αργά. Ήδη στο λαό είχε δημιουρ­γη­θεί κλί­μα απο­ξένωσης από την κοι­νω­νι­κή ιδιο­κτη­σία και είχε δια­βρω­θεί η μαχη­τι­κή τα­ξική συνεί­δη­ση της πλειο­ψη­φί­ας των εργαζόμενων.

Στις 19 Αυγού­στου ’91 εμφα­νί­στη­κε μια Κρα­τι­κή Επι­τρο­πή Έκτα­κτης Ανά­γκης που δια­κή­ρυ­ξε ότι θέλει να απο­τρέ­ψει τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ, η οποία απάλ­λα­ξε τον τότε ΓΓ του ΚΚΣΕ Γκορ­μπα­τσόφ από τα καθή­κο­ντά του, όμως δεν προ­χώ­ρη­σε σε σαφείς πολι­τι­κές, απο­φα­σι­στι­κές ενέργειες.

Ενα­ντί­ον της κινή­θη­κε ο Μπό­ρις Γιέλ­τσιν, Πρό­ε­δρος τότε της Ρω­σικής Σοβιε­τι­κής Ομο­σπον­δια­κής Σοσια­λι­στι­κής Δημο­κρα­τί­ας, και την ανέ­τρε­ψε εύκο­λα με τη στή­ρι­ξη των ιμπε­ρια­λι­στι­κών κέντρων και του κρα­τι­κού μηχα­νι­σμού μέσα σε 73 ώρες.

Ο Γιέλ­τσιν κέρ­δι­σε τις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές και στη συνέ­χεια το Ανώ­τατο Σοβιέτ (πριν αυτο­δια­λυ­θεί) έθε­σε εκτός νόμου το ΚΚΣΕ με 283 ψή­φους σε σύνο­λο 364.

Σε ορι­σμέ­νες μεγά­λες πόλεις υπήρ­ξε κάποια μικρή μαχη­τι­κή αντί­σταση τη διε­τία 1991–1993, χωρίς σοβα­ρή πολι­τι­κή προ­ε­τοι­μα­σία, που την έπνι­ξαν στο αίμα τα τανκς του Γιέλ­τσιν, με τα επί­ση­μα στοι­χεία να ανα­φέ­ρουν πάνω από 150 νεκρούς τον Οκτώ­βρη του ’93 στη Μόσχα και στο Λένιν­γκραντ. Ήταν μια αντί­στα­ση ηρω­ι­κή αλλά ανα­ντί­στοι­χη της με­γάλης λαϊ­κής πλειο­ψη­φί­ας που είχε ψηφί­σει υπέρ της δια­τή­ρη­σης της ΕΣΣΔ. Υπήρ­ξε παθη­τι­κό­τη­τα σε μεγά­λο μέρος του λαού, που δεν έβλε­πε πού μπο­ρού­σε να ακου­μπή­σει και ποιον να εμπι­στευ­τεί πλέον.

30 χρόνια μετά τις ανατροπές

Το τι επα­κο­λού­θη­σε μέσα στη Ρωσία και τα άλλα κρά­τη, που προ­έ­κυ­ψαν από τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ αλλά και διε­θνώς, υπο­γραμ­μί­ζει με δρα­ματικό τρό­πο την υπε­ρο­χή του σοσιαλισμού:

Λαοί που ζού­σαν ειρη­νι­κά και αρμο­νι­κά σφά­ζο­νται μετα­ξύ τους στους πολέ­μους Ρωσί­ας — Ουκρα­νί­ας και Αζερ­μπαϊ­τζάν — Αρμενίας.

Στα κρά­τη-μέλη της ΕΕ της Βαλ­τι­κής το ΚΚ είναι παράνομο.

Στη Ρωσία 18 χρό­νια μετά τη διά­λυ­ση της ΕΣΣΔ ο πλη­θυ­σμός είχε ήδη μειω­θεί κατά 10 εκα­τομ­μύ­ρια, η μέση διάρ­κεια ζωής μειώ­θη­κε κι αυ­τή, λόγω της φτώ­χειας και της ανεργίας.

Σε ολό­κλη­ρο τον καπι­τα­λι­στι­κό κόσμο κλι­μα­κώ­θη­κε η επί­θε­ση του κεφα­λαί­ου σε βάρος της εργα­τι­κής τάξης. Κατα­κτή­σεις δεκα­ε­τιών πε- τάχτη­καν στο καλά­θι των αχρή­στων. Οι συν­δι­κα­λι­στι­κές ελευ­θε­ρί­ες πε­ριορίστηκαν δρα­μα­τι­κά, η κρα­τι­κή κατα­στο­λή απο­γειώ­θη­κε. Η ανερ­γία και η ενερ­γεια­κή φτώ­χεια έφτα­σαν να θεω­ρού­νται φυσι­κά φαι­νό­με­να. Οι εγκλη­μα­τι­κές επεμ­βά­σεις του ΝΑΤΟ και των άλλων ιμπε­ρια­λι­στι­κών κέ­ντρων δεν έχουν τέλος. Οι ουρές των προ­σφύ­γων μεγαλώνουν.

Το κεφά­λαιο δηλώ­νει ότι όποιος δεν υπο­τάσ­σε­ται και δεν προσαρ­μόζεται στους κανό­νες του πεθαί­νει. Οι λαοί όλου του κόσμου ζουν τον εφιάλ­τη της καπι­τα­λι­στι­κής βαρβαρότητας. (…)

ΚΚΕ και αστικά κόμματα

Οι σημε­ρι­νές φοι­τή­τριες και φοι­τη­τές αξί­ζει να ανα­ζη­τή­σουν τις δη­λώσεις και τις ανα­κοι­νώ­σεις όλων των αστι­κών κομ­μά­των, πριν και μετά τη νίκη της αντεπανάστασης.

ΝΔ, ΠΑΣΟΚ και Συνα­σπι­σμός (ο οποί­ος μετε­ξε­λί­χτη­κε σε ΣΥΡΙΖΑ) μας δια­βε­βαί­ω­ναν για το ελπι­δο­φό­ρο μέλ­λον που έρχε­ται και την άνοι­ξη της δημο­κρα­τί­ας και της κοι­νω­νι­κής ευημερίας.

Την ίδια επο­χή, το ΚΚΕ βάδι­ζε κόντρα στο κυρί­αρ­χο ρεύ­μα και ο Ριζο­σπάστης στις 28 Δεκέμ­βρη του ’91 βγή­κε με εξώ­φυλ­λο την Κόκ­κι­νη Ση­μαία και τίτλο «Ελπί­δα η πάλη των λαών». Σε μια στιγ­μή αμη­χα­νί­ας, ητ­τοπάθειας, ραγδαί­ας οπι­σθο­χώ­ρη­σης και διά­λυ­σης στο Διε­θνές Κομμου­νιστικό Κίνη­μα, ο Ριζο­σπά­στης έγρα­φε: «Ψηλά τη Σημαία. Μπο­ρεί να χά­θηκε μια μάχη, αλλά θα κερ­δη­θεί ο μεγά­λος πόλεμος.»

Κάτω από την ίδια σημαία, κάτω από την κόκ­κι­νη σημαία βαδί­ζου­με και σήμε­ρα στα­θε­ρά, απο­φα­σι­στι­κά, συντρό­φισ­σες και σύντροφοι.

Συνε­χί­ζου­με το μεγά­λο ταξι­κό πόλε­μο για να «ρίξου­με κόκ­κι­νο στη νύ­χτα» που ζού­με, για να έρθει πιο γρή­γο­ρα το μέλλον.

Είμα­στε περή­φα­νοι για το διε­θνι­στι­κό μας χαρα­κτή­ρα για­τί δια­νύ­σα­με έναν ηρω­ι­κό αιώ­να αγώ­νων και θυσιών χωρίς ποτέ να υπο­κύ­ψου­με στον αντι­σο­βιε­τι­σμό. Ποτέ δεν ανα­θε­ω­ρή­σα­με τη στά­ση σθε­να­ρής υπε­ράσπισης της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης, παρά τα λάθη, τα προ­βλή­μα­τα και τις αδυ­να­μί­ες της. Και αυτό δεν ήταν κάτι αυτο­νό­η­το. Πολ­λές δυνά­μεις που προ­ήλ­θαν από το Διε­θνές Κομ­μου­νι­στι­κό Κίνη­μα οδη­γή­θη­καν στο μηδε­νι­σμό. Όχι μόνο για να δια­σφα­λί­σουν την ανο­χή του συστήμα­τος, αλλά και για­τί απο­δέ­χτη­καν την αστι­κή και οπορ­του­νι­στι­κή κρι­τική στην Ιστο­ρία της ΕΣΣΔ που συγκα­λύ­πτει συνει­δη­τά ότι πρό­κει­ται για την ιστο­ρία της ανώ­ρι­μης βαθ­μί­δας της κομ­μου­νι­στι­κής κοινωνίας.

Και επι­ση­μαί­νει αδυ­να­μί­ες από τη σκο­πιά μιας ιδα­νι­κής, ώρι­μης κομ­μουνιστικής κοι­νω­νί­ας, προ­κει­μέ­νου να σπι­λώ­σει συνο­λι­κά το ιστο­ρι­κό μήνυ­μα της ΕΣΣΔ και τελι­κά να απο­τρέ­ψει την επα­να­στα­τι­κή εργα­τι­κή δράση.

Ταυ­τό­χρο­να το Κόμ­μα μας ανέ­λα­βε έμπρα­κτα τις δικές του ευθύ­νες για τις λαθε­μέ­νες εκτι­μή­σεις και τη θεω­ρη­τι­κή ανε­πάρ­κεια κατα­νό­η­σης και παρέμ­βα­σης στις εξε­λί­ξεις, την επο­χή της σοσια­λι­στι­κής οικοδόμη­σης. Σκύ­ψα­με αυτο­κρι­τι­κά πάνω από την ιστο­ρι­κή πεί­ρα για να μην επα­ναλάβουμε τα ίδια λάθη.

Σε δύσκο­λες συν­θή­κες, λόγω των συνε­πειών της αντε­πα­νά­στα­σης, το ΚΚΕ προ­σπά­θη­σε να μελε­τή­σει τις εξε­λί­ξεις και δια­μόρ­φω­σε βασι­κά συμπε­ρά­σμα­τα με τις Εκτι­μή­σεις για το Σοσια­λι­σμό στην ΕΣΣΔ, στο 18ο Συνέ­δριο, και το Πρό­γραμ­μα του Κόμ­μα­τος στη συνέχεια.

Δε στα­μα­τά­με, συνε­χί­ζου­με αυτήν την επί­πο­νη ερευ­νη­τι­κή προσπά­θεια. Νεό­τε­ρες επε­ξερ­γα­σί­ες που εμπλου­τί­ζουν τα συμπε­ρά­σμα­τά μας δημο­σιεύ­τη­καν στη συλ­λο­γι­κή εργα­σία Σοσια­λι­σμός- Η απά­ντη­ση για τον 21 ο αιώ­να και εξα­κο­λου­θούν να δημο­σιεύ­ο­νται στην ΚΟΜΕΠ.

Τα “χελιδόνια του σοσιαλισμού”

Είμα­στε αισιό­δο­ξοι όχι μόνο για­τί έχου­με εμπι­στο­σύ­νη στη δύνα­μη και στο κρι­τή­ριο της εργα­τι­κής τάξης, αλλά και για­τί σήμε­ρα δια­θέ­του­με δύο μεγά­λα όπλα.

Έχου­με τη δυνα­τό­τη­τα να μελε­τή­σου­με και να αξιο­ποι­ή­σου­με τη θε­τική και την αρνη­τι­κή πεί­ρα του 20ού αιώ­να, της πρώ­της προ­σπά­θειας σοσια­λι­στι­κής οικοδόμησης.

Μπο­ρού­με να ερευ­νή­σου­με τα προ­βλή­μα­τα πολι­τι­κής οικο­νο­μί­ας του σοσια­λι­σμού εκ των υστέρων.

Αντί­θε­τα, οι μπολ­σε­βί­κοι έκα­ναν την προ­σπά­θεια δια­μόρ­φω­σης πολιτι­κής οικο­νο­μί­ας του σοσια­λι­σμού με πολύ περιο­ρι­σμέ­να εφό­δια, στην ου­σία εξο­πλι­σμέ­νοι με τη μαρ­ξι­στι­κή πολι­τι­κή οικο­νο­μία του καπιταλισμού.

Επί­σης, σήμε­ρα δεν υπάρ­χουν πλέ­ον μια σει­ρά τεχνι­κοί και επιστημο­νικοί περιο­ρι­σμοί για τον κεντρι­κό σχε­δί­α­σμά που υπήρ­χαν στη Ρωσία του 1917 και στην ΕΣΣΔ του 1950. Έχει βαθύ­νει πολύ ο κοι­νω­νι­κός χα­ρακτήρας της παρα­γω­γής. Η αυτο­μα­το­ποί­η­ση της παρα­γω­γής, τα ρομπότ, η ψηφια­κή οικο­νο­μία, απο­τε­λούν στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα «τα χελι­δόνια του σοσιαλισμού».

Σκε­φτεί­τε:

Τις δυνα­τό­τη­τες που υπάρ­χουν για γρή­γο­ρη επε­ξερ­γα­σία μεγά­λου όγκου δεδο­μέ­νων που μπο­ρούν να οδη­γή­σουν σε γρή­γο­ρες-βέλ­τι­στες απο­φά­σεις της εργα­τι­κής εξουσίας.

Πώς η άνο­δος της παρα­γω­γι­κό­τη­τας μπο­ρεί να μετα­φρα­στεί σε αύ­ξηση του ελεύ­θε­ρου χρό­νου και του δημιουρ­γι­κού περιε­χο­μέ­νου εργασίας.

Την απαλ­λα­γή της επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας από τα δεσμά του καπι­ταλιστικού αντα­γω­νι­σμού και την αξιο­ποί­η­σή της για επι­στη­μο­νι­κή τεκ­μηρίωση πλά­νων του κεντρι­κού σχεδιασμού.

Τις δυνα­τό­τη­τες τεχνη­τής νοη­μο­σύ­νης για την πρό­λη­ψη και αντιμε­τώπιση φυσι­κών κατα­στρο­φών και κιν­δύ­νων μεγά­λης έκτασης.

Γενι­κό­τε­ρα σκε­φτεί­τε πολύ μεγα­λύ­τε­ρες δυνα­τό­τη­τες συγκρι­τι­κά με το παρελ­θόν για ολό­πλευ­ρη ανά­πτυ­ξη προ­σω­πι­κό­τη­τας και μορφωτι­κού επι­πέ­δου κάθε ανθρώπου.

Σκε­φτεί­τε και αντί­στρο­φα, ότι μόνο ο σοσια­λι­σμός μπο­ρεί να απα­ντήσει προς όφε­λος του εργα­ζό­με­νου ανθρώ­που στα νέα προ­βλή­μα­τα και τις νέες ανά­γκες που γεν­νά η αλμα­τώ­δης ανά­πτυ­ξη των παραγωγι­κών δυνάμεων.

Ο σοσια­λι­σμός απα­ντά, για παρά­δειγ­μα, σχε­δια­σμέ­να στην αντικειμε­νικά ανα­γκαία επα­νεκ­παί­δευ­ση των εργα­ζό­με­νων, αφού αλλά­ζει το πε­ριεχόμενο εργα­σί­ας, στις ανα­γκαί­ες μετα­κι­νή­σεις σε νέα καθή­κο­ντα και αντι­κεί­με­να εργα­σί­ας, χωρίς το φόβο του εργα­ζό­με­νου να απο­λυ­θεί, να μεί­νει άνερ­γος, ανα­σφά­λι­στος, χωρίς ιατρι­κή περί­θαλ­ψη (όπως σήμε­ρα στον καπιταλισμό).

Με το ΚΚΕ στο δρόμο της ανατροπής

Φυσι­κά δεν πετά­με στα σύν­νε­φα. Δεν έχου­με μπρο­στά μας έναν εύ­κολο δρό­μο στρω­μέ­νο με ροδο­πέ­τα­λα. Για να ξεκι­νή­σου­με ξανά το έργο της σοσια­λι­στι­κής οικο­δό­μη­σης, πρέ­πει πρώ­τα να βαδί­σου­με νικη­φό­ρα το δρό­μο της επα­να­στα­τι­κής ανα­τρο­πής του καπιταλισμού.

Όμως μετά τη νίκη της Οκτω­βρια­νής Σοσια­λι­στι­κής Επα­νά­στα­σης ξέ­ρουμε ότι ο καπι­τα­λι­σμός δεν είναι ανί­κη­τος. Ξέρου­με ότι μπο­ρού­με να οικο­δο­μή­σου­με μια ανώ­τε­ρη οργά­νω­ση της κοι­νω­νί­ας χωρίς εκμετάλ­λευση ανθρώ­που από άνθρωπο.

Ξέρου­με ότι όλες οι θεω­ρί­ες που υπο­σχέ­θη­καν εξαν­θρω­πι­σμό του βάρ­βα­ρου συστή­μα­τος του καπι­τα­λι­σμού απο­δεί­χτη­καν «παρα­μύ­θια με κακό τέλος». Έχου­με πλέ­ον την πεί­ρα για να μην πέφτου­με στις παγί­δες των αστι­κών κομ­μά­των που μας καλούν να δια­λέ­ξου­με ποιες από τις ανά­γκες μας θα θυσιά­σου­με για να μη θιχτούν τα κέρ­δη και η εξου­σία του κεφαλαίου.

Ξέρου­με πλέ­ον πολύ καλά ότι, δια­λέ­γο­ντας το δήθεν μικρό­τε­ρο κα­κό, πηγαί­νου­με στα­θε­ρά από το κακό στο χει­ρό­τε­ρο. Ξέρου­με ότι δεν υπάρ­χει μαγι­κή λύση που μπο­ρεί να κερ­δί­ζει και το κεφά­λαιο και οι ερ­γαζόμενοι, και να μη χάνει κανείς. Όποιο μεγά­λο πρό­βλη­μα κι αν θελή­σου­με να αντι­με­τω­πί­σου­με, από την ενερ­γεια­κή ακρί­βεια μέχρι την κα­τάργηση των ελα­στι­κών εργα­σια­κών σχέ­σε­ων, εύκο­λα θα διαπιστώσου­με ότι απαι­τεί­ται σύγκρου­ση με τις δεσμεύ­σεις της ΕΕ και γενι­κό­τε­ρα τη στρα­τη­γι­κή του κεφαλαίου.

Γι’ αυτό, μόνο ο δρό­μος της σύγκρου­σης με τη στρα­τη­γι­κή του κεφα­λαίου, ο δρό­μος της ανα­τρο­πής, τον οποίο φωτί­ζει και μπαί­νει μπρο­στά για να τον ανοί­ξει το ΚΚΕ, μπο­ρεί να απο­τε­λέ­σει την ασπί­δα μας για το σήμε­ρα και την ελπί­δα μας για το αύριο. Δεν έχου­με κανέ­να λόγο να εγκλω­βι­στού­με, για παρά­δειγ­μα, στο ψευ­το­δί­λημ­μα αν προ­τι­μά­με επιδό­τηση ενοι­κί­ου ή επι­δό­τη­ση στε­γα­στι­κού δανεί­ου, αν προ­τι­μά­με την πρό­ταση της ΝΔ ή του ΣΥΡΙΖΑ για τους ηλε­κτρο­νι­κούς πλει­στη­ρια­σμούς. Δια­λέ­γου­με το δρό­μο του αγώ­να ενά­ντια στην αντι­λαϊ­κή πολι­τι­κή και τη συμπό­ρευ­ση με το ΚΚΕ για μια κοι­νω­νία που θα κατο­χυ­ρώ­νει το δικαίω­μα στη σύγ­χρο­νη λαϊ­κή κατοικία.

Μπροστά μας είναι τα δύσκολα, αλλά εμείς οι κομμουνιστές είμαστε για τα δύσκολα.

Σήμε­ρα, μέσα από τις νίκες και τις ήττες του 20ού αιώ­να έχου­με απο­κτήσει τη γνώ­ση και θα βρού­με τη δύνα­μη για να κινή­σου­με ξανά τον τρο­χό της Ιστο­ρί­ας προς τα εμπρός.

Συντρό­φισ­σες και σύντροφοι.

Το μέλ­λον μας δεν είναι ο καπι­τα­λι­σμός και ασφα­λώς αυτό το μέλ­λον δε θα έρθει από μόνο του. Θα το φέρου­με όλοι εμείς που μπαί­νου­με μπρο­στά για να οργα­νω­θεί η μεγά­λη λαϊ­κή αντε­πί­θε­ση. Όλοι εμείς που προ­σπα­θού­με καθη­με­ρι­νά για να ενι­σχυ­θεί το ΚΚΕ στην εκλο­γι­κή πολι­τική μάχη που έχου­με μπρο­στά μας, για να γίνει πιο δυνα­τό σε κάθε χώ­ρο δου­λειάς, σε κάθε κλάδο.

Όλοι εμείς που επι­μέ­νου­με ότι η Ιστο­ρία δεν τελειώ­νει στο βάλ­το της εκμε­τάλ­λευ­σης ανθρώ­που από άνθρω­πο. Όλοι εμείς που επι­μέ­νου­με ότι ο σοσια­λι­σμός είναι η απά­ντη­ση για τον 21ο αιώ­να και θα τα δώσου­με όλα για τη νίκη της σοσια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης. Καλή δύναμη!

100 χρό­νια από την ίδρυ­ση της ΕΣΣΔ: Θέλε­τε να μιλή­σου­με για τον Σοσια­λι­σμό; — του Νίκου Μόττα