3200+ Χρόνια απεργίες: από τον Φαραώ Ραμσή Γ’ στη Strachka του Σεργκέι Μιχαΐλοβιτς

Απερ­γία: ανα­τρέ­χο­ντας στο λεξι­κό του Τρια­ντα­φυλ­λί­δη δια­βά­ζου­με “σκό­πι­μη ανα­στο­λή της εργα­σί­ας που γίνε­ται από ένα οργα­νω­μέ­νο σύνο­λο ανθρώ­πων με σκο­πό την επί­τευ­ξη ενός στό­χου ή την εκδή­λω­ση της θέλη­σής του ~ εργα­τών \υπαλ­λή­λων \ επαγ­γελ­μα­τιών. ~ στο ηλε­κτρι­κό \ στο νερό \ στα λεω­φο­ρεία, απερ­γία των εργα­ζο­μέ­νων στις αντί­στοι­χες υπη­ρε­σί­ες. ~ πεί­νας ~ κλα­δι­κή \ γενι­κή \ εικο­σι­τε­τρά­ω­ρη \ διαρ­κεί­ας \ προει­δο­ποι­η­τι­κή \ αλλη­λεγ­γύ­ης ~ πολι­τι­κή, Kυλιό­με­νη ~που πλήτ­τει με τη σει­ρά τα διά­φο­ρα τμή­μα­τα μιας επι­χεί­ρη­σης, μιας υπη­ρε­σί­ας κτλ. Κήρυ­ξη \ περι­φρού­ρη­ση \ παρά­τα­ση \ ανα­στο­λή \ λύση της απερ­γί­ας. Είμαι σε \έχω ~ Κατε­βαί­νω σε ~ Κηρύσ­σω ~. ΦΡ λευ­κή απερ­γία ~αγώ­νας _ Aπερ­για­κή κινη­το­ποί­η­ση. Για την καθο­δή­γη­ση της απερ­γί­ας δημιουρ­γή­θη­κε απερ­για­κή επι­τρο­πή κλπ. Επι­γραμ­μα­τι­κά κατά google “απο­χή από την εργα­σία για τη διεκ­δί­κη­ση οικο­νο­μι­κών αιτη­μά­των, αλλά και σε ένδει­ξη δια­μαρ­τυ­ρί­ας για διά­φο­ρες κυβερ­νη­τι­κές ή εργο­δο­τι­κές απο­φά­σεις”

Γρά­φει ο \\ Αστέ­ρης Αλα­μπής _Μίδας

Η πρώ­τη απερ­γία κατα­γρά­φε­ται στο τέλος της 20ής δυνα­στεί­ας, του Φαραώ Ραμ­σή Γ’ στην Αίγυ­πτο _ 3.200+ χρό­νια πριν, όταν οι εργά­τες της βασι­λι­κής νεκρό­πο­λης οργά­νω­σαν εργα­τι­κή εξέ­γερ­ση, γεγο­νός που κατα­γρά­φη­κε με λεπτο­μέ­ρειες σε πάπυ­ρο της επο­χής που δια­τη­ρή­θη­κε, και βρί­σκε­ται σήμε­ρα στο Τορί­νο _μεταξύ άλλων πέτυ­χαν και αύξη­ση μισθού.

Τα πρώ­τα εργα­τι­κά κινή­μα­τα στον ελλα­δι­κό χώρο δημιουρ­γή­θη­καν ταυ­τό­χρο­να με την ανά­πτυ­ξη της καπνο­καλ­λιέρ­γειας τον 19^ο αιώ­να, με πρώ­τη στον τότε υπό οθω­μα­νι­κή διοί­κη­ση τον Μάιο του 1888 στην πόλη της Δρά­μας, από τους καπνερ­γά­τες με κύριο αίτη­μα τις δέκα ώρες δου­λειά, καθώς εκεί­νη την επο­χή εργά­ζο­νταν από δώδε­κα …δεκα­τρείς, ακό­μη και παρα­πά­νω ώρες ημερησίως.

Οι απερ­γί­ες ξεκί­νη­σαν σαν όργα­νο της ταξι­κής πάλης κατά τη διάρ­κεια της βιο­μη­χα­νι­κής επα­νά­στα­σης, στα εργο­στά­σια και τα ορυ­χεία και στις περισ­σό­τε­ρες χώρες ετέ­θη­σαν γρή­γο­ρα εκτός νόμου, καθώς οι εργο­στα­σιάρ­χες είχαν τα κλει­διά της εξου­σί­ας και οι εργά­τες τη δύνα­μη του ενω­τι­κού αγώ­να. Οι περισ­σό­τε­ρες αστι­κές χώρες νομι­μο­ποί­η­σαν στα χαρ­τιά την απερ­γία στα τέλη του 19^ου _αρχές του 20ού αιώ­να, βγά­ζο­ντάς τες μέχρι σήμε­ρα συνή­θως «παρά­νο­μες» και «κατα­χρη­στι­κές»

Ιστο­ρι­κή των κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γών του Λόρενς Bread and Roses Strike (Ψωμί και Τρια­ντά­φυλ­λα),. (μετα­να­στών εργα­τών _γυναικών κυρί­ως στο Λόρενς της Μασα­χου­σέ­της) το 1912 οργα­νω­μέ­νη από το συν­δι­κά­το Industrial Workers of the World (Βιο­μη­χα­νι­κοί Εργά­τες του Κόσμου). Η απερ­γία τελεί­ω­σε με μια νίκη ορό­ση­μο: με σύν­θη­μα για το ψωμί και τη ζωή _Η εργά­τρια πρέ­πει να έχει ψωμί, αλλά πρέ­πει να έχει και τριαντάφυλλα…

Η ιστο­ρι­κή στη χώρα μας του 1936 στη Θεσ­σα­λο­νί­κη όπου κορυ­φώ­νο­νται οι δια­δη­λώ­σεις από τους καπνερ­γά­τες. Τα γεγο­νό­τα ξεκί­νη­σαν γύρω στον Φεβρουά­ριο, με κατά­λη­ψη ενός εργο­στα­σί­ου ύστε­ρα από την απόρ­ρι­ψη αιτη­μά­των των εργα­τών και συνε­χί­στη­κε με συμπα­ρά­στα­ση καπνερ­γα­τών από άλλα εργο­στά­σια, που κορυ­φώ­θη­καν τον Μάιο, με μεγά­λη δια­δή­λω­ση, που πνί­γη­κε στο αίμα από την δικτα­το­ρι­κή κυβέρ­νη­ση Μετα­ξά (χρη­σι­μο­ποι­ή­θη­κε τόσο η αστυ­νο­μία όσο και ο στρα­τός) με δώδε­κα νεκρούς ανά­με­σα στους οποί­ους και ο 25χρονος αυτο­κι­νη­τι­στής Τάσος Τού­σης, στη δια­σταύ­ρω­ση Εγνα­τία και Βενι­ζέ­λου. Η φωτο­γρα­φία που απα­θα­νά­τι­σε την μητέ­ρα του να τον θρη­νεί μόνη στο μέσον του δρό­μου,  δημο­σιεύ­θη­κε στον Τύπο και απο­τέ­λε­σε την έμπνευ­ση του Γιάν­νη Ρίτσου για την συγ­γρα­φή του Επι­τά­φιου, που μελο­ποί­η­σε ο Μίκης

Προ­έ­λευ­ση του όρου: Η χρή­ση της αγγλι­κής λέξης “strike” εμφα­νί­στη­κε για πρώ­τη φορά το 1768, όταν ναυ­τι­κοί, για να υπο­στη­ρί­ξουν δια­δη­λώ­σεις στο Λον­δί­νο, έσκι­σαν ή αφαί­ρε­σαν τα πανιά των εμπο­ρι­κών πλοί­ων στο λιμά­νι, ακι­νη­το­ποιώ­ντας έτσι  τα πλοία.Η πρώ­τη εβραϊ­κή πηγή για την ιδέα μιας εργα­τι­κής απερ­γί­ας εμφα­νί­ζε­ται στο Ταλ­μούδ, το οποίο περι­γρά­φει ότι οι αρτο­ποιοί που ετοί­μα­ζαν ψωμί για το βωμό έκα­ναν απεργία.

Ένας πρώ­τος προ­κά­το­χος της γενι­κής απερ­γί­ας μπο­ρεί να ήταν το secessio plebis στην αρχαία Ρώμη. Στο The Outline of History, ο H. G. Wells χαρα­κτή­ρι­σε αυτό το γεγο­νός ως «τη γενι­κή απερ­γία των πλη­βεί­ων· Η πρώ­τη απερ­γία τους έγι­νε επει­δή «είδαν με αγα­νά­κτη­ση φίλους τους, που πολ­λές φορές υπη­ρέ­τη­σαν γεν­ναία το κρά­τος στις λεγε­ώ­νες, αλυ­σο­δε­μέ­νους και σκλα­βω­μέ­νους κατ’ απαί­τη­ση πατρι­κί­ων δανει­στών».

Η απερ­για­κή δρά­ση έγι­νε χαρα­κτη­ρι­στι­κό του πολι­τι­κού τοπί­ου μόνο με την έναρ­ξη της Βιο­μη­χα­νι­κής Επα­νά­στα­σης. Για πρώ­τη φορά στην ιστο­ρία, μεγά­λος αριθ­μός της βιο­μη­χα­νι­κής εργα­τι­κής τάξης, που ζού­σαν στοι­βαγ­μέ­νοι στο περι­θώ­ριο και σε άθλιες συν­θή­κες σε κωμο­πό­λεις και περί­χω­ρα, που­λού­σαν την εργα­τι­κή τους δύνα­μη για ένα ξερο­κόμ­μα­το. Μέχρι τη δεκα­ε­τία του 1830, όταν το κίνη­μα των Χαρ­τι­στών βρι­σκό­ταν στο απο­κο­ρύ­φω­μά του στη Βρε­τα­νία, μια αλη­θι­νή και δια­δε­δο­μέ­νη «εργα­τι­κή συνεί­δη­ση» ξυπνούσε.
σσ. Ο χαρ­τι­σμός ήταν ένα κίνη­μα για πολι­τι­κές και κοι­νω­νι­κές μεταρ­ρυθ­μί­σεις στο Ηνω­μέ­νο Βασί­λειο κατά τα μέσα του 19^ου  αιώ­να (1838–1850), που πήρε το όνο­μά του από τον Χάρ­τη του Λαού του 1838, που όρι­ζε τους έξι κύριους στόχους:

• Ψήφος για καθέ­να άνω των 21 ετών, που έχει σώας τας φρέ­νας, και δεν έχει υπο­βλη­θεί σε τιμω­ρία για έγκλημα.
• Μυστι­κή ψηφοφορία.
• Καμία προ­α­παί­τη­ση ύπαρ­ξης ιδιο­κτη­σί­ας για τα μέλη του Κοι­νο­βου­λί­ου — καθι­στώ­ντας έτσι δυνα­τό στους ψηφο­φό­ρους στις εκλο­γι­κές περι­φέ­ρειες να εκλέ­ξουν το άτο­μο της επι­λο­γής τους, είτε είναι πλού­σιος είτε φτωχός.
• Πλη­ρω­μή των μελών του κοι­νο­βου­λί­ου, επι­τρέ­πο­ντας έτσι σε τίμιο έμπο­ρο, εργά­τη, ή όποιο άλλο πρό­σω­πο, να εκπρο­σω­πή­σει μια εκλο­γι­κή περι­φέ­ρεια, χωρίς να τον εμπο­δί­ζει οικο­νο­μι­κά και να ασχο­λη­θεί με τα συμ­φέ­ρο­ντα της χώρας.
• Ανά­λο­γες εκλο­γι­κές περι­φέ­ρειες, εξα­σφα­λί­ζο­ντας το ίδιο % εκπρο­σώ­πη­σης για τον ίδιο αριθ­μό εκλο­γέ­ων, αντί να επι­τρέ­πε­ται στις μικρές εκλο­γι­κές περι­φέ­ρειες να ισο­σκε­λί­ζουν την ψήφο των μεγάλων.
• Ετή­σια κοι­νο­βού­λια, επι­τρέ­πο­ντας έτσι πιο τελε­σφό­ρο έλεγ­χο, ενά­ντια στη δωρο­δο­κία και τον εκφο­βι­σμό, ώστε τα μέλη, αφού θα εκλέ­γο­νται για ένα έτος μόνο, να μην μπο­ρούν να προ­δώ­σουν τους ψηφο­φό­ρους τους όπως τώρα.

Κατά τη διάρ­κεια αυτής της περιό­δου, οι χρι­στια­νι­κές εκκλη­σί­ες στη Βρε­τα­νία έκρι­ναν ότι “ήταν λάθος για τον Χρι­στια­νό να ανα­μι­χθεί σε πολι­τι­κά θέμα­τα”. “Όλοι οι ιερείς να είναι ιδιαί­τε­ρα προ­σε­κτι­κοί για να απο­κη­ρύ­ξουν κάθε πολι­τι­κή συγ­γέ­νεια …αυτός που ασχο­λού­νταν λιγό­τε­ρο με τις υπο­θέ­σεις αυτού του κόσμου θεω­ρού­ταν ο πιο άγιος και πρό­τυ­πο προς μίμη­ση” _τέλος παρένθεσης

Το 1838, μια επι­τρο­πή της Στα­τι­στι­κής Εται­ρεί­ας του Λον­δί­νου «χρη­σι­μο­ποί­η­σε το πρώ­το γρα­πτό ερω­τη­μα­το­λό­γιο… Η επι­τρο­πή ετοί­μα­σε και τύπω­σε έναν κατά­λο­γο ερω­τή­σε­ων «σχε­δια­σμέ­νες για να εκμαιεύ­σουν την πλή­ρη και αμε­ρό­λη­πτη ιστο­ρία των απεργιών».

Το 1842 τα αιτή­μα­τα για δικαιό­τε­ρους μισθούς και συν­θή­κες σε πολ­λούς δια­φο­ρε­τι­κούς κλά­δους εξερ­ρά­γη­σαν τελι­κά στην πρώ­τη σύγ­χρο­νη γενι­κή απερ­γία. Μετά την παρου­σί­α­ση της δεύ­τε­ρης Χαρ­τι­στι­κής Έκκλη­σης στο Κοι­νο­βού­λιο τον Απρί­λιο του 1842 και την απόρ­ρι­ψη, η απερ­γία ξεκί­νη­σε στα ανθρα­κω­ρυ­χεία του Staffordshire της Αγγλί­ας και σύντο­μα εξα­πλώ­θη­κε στη Βρε­τα­νία επη­ρε­ά­ζο­ντας εργο­στά­σια, βαμ­βα­κουρ­γεία στο Lancashire και ανθρα­κω­ρυ­χεία από το Dundee στη Νότια Ουα­λία και την Κορ­νουά­λη. Αντί για αυθόρ­μη­τη εξέ­γερ­ση των μαζών, η απερ­γία πολι­τι­κο­ποι­ή­θη­κε και οδη­γή­θη­κε από μια πολύ πεο­ω­θη­μέ­νη ατζέ­ντα για να κερ­δί­σει παρα­χω­ρή­σεις. Το ήμι­συ του τότε βιο­μη­χα­νι­κού εργα­τι­κού δυνα­μι­κού ήταν σε απερ­γία  – πάνω από 500.000. Με αυξα­νό­με­νη την επιρ­ροή της εργα­τι­κής τάξης και πολι­τι­κή δια­κρι­τής πρό­κλη­σης απέ­να­ντι στο καπι­τα­λι­στι­κό, πολι­τι­κό κατε­στη­μέ­νο ο Φρί­ντριχ Ένγκελς, έγρα­ψε:  με τους αριθ­μούς της, αυτή η τάξη έχει γίνει η πιο ισχυ­ρή στην Αγγλία, και αλί­μο­νο στους πλού­σιους Άγγλους όταν συνει­δη­το­ποι­ή­σουν αυτό το γεγο­νός… Ο Άγγλος προ­λε­τά­ριος μόλις κατα­λά­βει τη δύνα­μή του _και οι καρ­ποί αυτής της επί­γνω­σης ήταν οι ανα­τα­ρα­χές το προη­γού­με­νο καλο­καί­ρι, θα φέρει τα πάνω κάτω στον κόσμο.

Καθώς προ­χω­ρού­σε ο 19^ος αιώ­νας, οι απερ­γί­ες έγι­ναν ένα στοι­χείο εργα­σια­κών σχέ­σε­ων σε όλο τον βιο­μη­χα­νο­ποι­η­μέ­νο κόσμο, καθώς οι εργα­ζό­με­νοι οργα­νώ­θη­καν για να δια­πραγ­μα­τευ­τούν συλ­λο­γι­κά για καλύ­τε­ρους μισθούς και πολι­τι­κές ελευ­θε­ρί­ες, με τον Karl Marx να κατα­δι­κά­ζει τη θεω­ρία του Proudhon που ποι­νι­κο­ποιεί την απερ­γία στο έργο του “η αθλιό­τη­τα της φιλοσοφίας”

Η απερ­γία “ανα­γνώ­ρι­σης” υπήρ­ξε ιστο­ρι­κά μια βιο­μη­χα­νι­κή απερ­γία προ­κει­μέ­νου να ανα­γκα­στεί ένας συγκε­κρι­μέ­νος εργο­δό­της ή κλά­δος να ανα­γνω­ρί­σει το συν­δι­κά­το ως το νόμι­μο αντι­πρό­σω­πο συλ­λο­γι­κών διαπραγματεύσεων.

Δύο παρα­δείγ­μα­τα περι­λαμ­βά­νουν την απερ­γία ανα­γνώ­ρι­σης του χάλυ­βα των ΗΠΑ το 1901 και την επα­κό­λου­θη στο χώρο του άνθρα­κα (1902). Μια μελέ­τη του 1936 για τις απερ­γί­ες στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες έδει­ξε ότι περί­που το ένα τρί­το του συνο­λι­κού αριθ­μού απερ­γιών μετα­ξύ 1927 και 1928, και πάνω από το 40% το 1929, οφεί­λο­νταν σε “αιτή­μα­τα για ανα­γνώ­ρι­ση συν­δι­κά­των” και δια­μαρ­τυ­ρία “ενά­ντια στις δια­κρί­σεις των συν­δι­κά­των και παρα­βί­α­ση συν­δι­κα­λι­στι­κών συμφωνιών”

Σεργκέι Αϊζενστάιν: πρωτοπόρος του σοβιετικού και παγκόσμιου κινηματογράφου δημιουργός της 7ης τέχνης νέας εποχής

Η 7^η τέχνη έχει να παρου­σιά­σει 100άδες ται­νί­ες όπου σπά­νια επι­κε­ντρώ­νο­νται στην ταξι­κή δυνα­μι­κή των απερ­γιών και των συν­δι­κά­των. Ανα­φέ­ρου­με ενδει­κτι­κά κάποιες αξιόλογες

• Απερ­γία, 1925 Σε σκη­νο­θε­σία Sergei Eisenstein, με πρω­τα­γω­νι­στές τους Grigoriy Aleksandrov, Maksim Shtraukh & Mikhail Gomorov μια ται­νία κολα­σμέ­νων εργα­τών που απερ­γούν στην προ­ε­πα­να­στα­τι­κή Ρωσία _θα μιλή­σου­με ανα­λυ­τι­κά στη συνέχεια.
• Black Fury, 1935 του Michael Curtiz με πρω­τα­γω­νι­στές τους J. Caroll Naish (με σκού­ρο ριγέ κοστού­μι…), Vince Barnett (μου­στά­κι, καβου­ρά­κι) και _γραβατωμένο Paul Muni για έναν μετα­νά­στη ανθρα­κω­ρύ­χο εν μέσω μιας πικρής εργα­τι­κής δια­μά­χης μετα­ξύ των εργα­ζο­μέ­νων και των ιδιο­κτη­τών ορυχείων.
• The devil & Miss Jones, 1941 του Σαμ Γουντ, με πρω­τα­γω­νι­στές Robert Cummings, Charles Coburn και Jean Arthur σε μια ται­νία για έναν μεγι­στά­να που πηγαί­νει κρυ­φά για να ξεση­κώ­σει τους εργα­ζό­με­νους σε ένα πολυ­κα­τά­στη­μα, αλλά αντ’ αυτού εμπλέ­κε­ται στη ζωή τους.

• On the watefront, 1954 (Το λιμά­νι της αγω­νί­ας) σε σκη­νο­θε­σία Elia Kazan με πρω­τα­γω­νι­στή τον Marlon Brando ως πρώ­ην μπο­ξέρ που έγι­νε φορ­το­εκ­φορ­τω­τής στο Νιου Τζέρ­σεϊ και αγω­νί­ζε­ται κόντρα στους διε­φθαρ­μέ­νους επι­κε­φα­λής του συν­δι­κά­του, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νου του μεγα­λύ­τε­ρου αδερ­φού του, καθώς αρχί­ζει να συν­δέ­ε­ται και με τη θλιμ­μέ­νη αδερ­φή ενός εκ των θυμάτων.
• Salt of the earth, 1954 (το αλά­τι της γης) του Herbert J. Biberman, με πρω­τα­γω­νι­στές τους Juan Chacón, Rosaura Revueltas, Will Geer ως Μεξι­κα­νούς εργά­τες σε ορυ­χείο ψευ­δαρ­γύ­ρου που καλούν γενι­κή απερ­γία. Μόνο μέσω της ταξι­κής αλλη­λεγ­γύ­ης και κυρί­ως της αδά­μα­στης απο­φα­σι­στι­κό­τη­τας των γυναι­κών (συζύ­γων, μητέ­ρων και κορών τους), τελι­κά θριαμβεύουν.
• Inside Detroit, 1956 του Fred F. Sears και με πρω­τα­γω­νι­στή τον Pat O’Brien ως πρώ­ην επι­κε­φα­λής στο Ντι­τρόιτ των United Automobile Workers of America, A.F.L. Προ­σπα­θεί να κατα­στρέ­ψει τον διά­δο­χό του, Blair Vickers (Dennis O’Keefe), την περί­ο­δο του νόμου Racketeer Influenced & Corrupt Organisations (RICO) _περί εγκλη­μα­τι­κής οργά­νω­σης. Ο Βίκερς τον πολε­μά, κερ­δί­ζο­ντας τελι­κά με τη βοή­θεια μοι­ραί­ων γυναι­κών _η ελκυ­στι­κή κόρη του Λίντεν, Μπάρ­μπα­ρα (Μάρ­γκα­ρετ Φιλντ) η Τζό­νι Κάλ­βιν (Τίνα Κάρ­βερ) και η μάνα του Βίκερς.
• The pajama game, 1957 των Τζορτζ Άμποτ και Στάν­λεϊ Ντό­νεν, με πρω­τα­γω­νί­στρια την Ντό­ρις Ντέι ως εργά­τρια εργο­στα­σί­ου πιτζά­μα στην Αϊό­βα, που ερω­τεύ­ε­ται έναν ευγε­νι­κό προϊ­στά­με­νο που είχε προ­σλη­φθεί από το αφε­ντι­κό του εργο­στα­σί­ου για να κοντρά­ρει στην απαί­τη­ση των εργα­ζο­μέ­νων για αύξη­ση μισθού.
• The organizer _I compagni _ Οι σύντρο­φοι, 1963 σκη­νο­θε­σία Mario Monicelli, με πρω­τα­γω­νι­στές τους Agenore Incrocci & Furio Scarpelli σε μια ται­νία για έναν πρώ­ην καθη­γη­τή γυμνα­σί­ου που έγι­νε συν­δι­κα­λι­στής και προ­σπα­θεί να οργα­νώ­σει εργά­τες που δου­λεύ­ουν με απάν­θρω­πες συν­θή­κες σε ένα εργο­στά­σιο κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ας στα τέλη του 19^ου αιώ­να. Με Marcello Mastroianni, Renato Salvatori, Gabriella Giorgelli
• F.I.S.T., 1978 του Norman Jewison, με πρω­τα­γω­νι­στή τον Sylvester Stallone ως τον επα­να­στά­τη εργά­τη απο­θή­κης του Κλί­βε­λαντ που ανε­βαί­νει στις τάξεις ενός συν­δι­κά­του φορ­τη­γών για να γίνει πρό­ε­δρος συν­δι­κά­του, αλλά οι δεσμοί του με το οργα­νω­μέ­νο έγκλη­μα προ­κα­λούν την τελι­κή του πτώση.
• Το κλασ­σι­κό πλέ­ον Νόρ­μα Ρέη, Norma Rae, 1979 Σε σκη­νο­θε­σία Martin Ritt, με πρω­τα­γω­νί­στρια τη Sally Field ως μια νεα­ρή ανύ­πα­ντρη μητέ­ρα και εργά­τρια κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ας που παίρ­νει πάνω της τις τύχες του σωμα­τεί­ου υου εργο­στα­σί­ου της παρά τα προ­βλή­μα­τα και τους κινδύνους.
• Nine to five, (9 to 5), 1980 του Colling Higgins, με πρω­τα­γω­νί­στριες Lily Tomlin, Dolly Parton και Jane Fonda σε μια ται­νία για τρεις γυναί­κες υπαλ­λή­λους ενός σεξι­στή, εγω­ι­στή, ψεύ­τη και υπο­κρι­τι­κού μεγα­λο­μα­νή που βρί­σκουν τρό­πο να ανα­τρέ­ψουν την κατά­στα­ση. Η ται­νία είναι εμπνευ­σμέ­νη από τις πραγ­μα­τι­κές εμπει­ρί­ες και τις απο­γοη­τεύ­σεις των εργα­ζο­μέ­νων γυναι­κών στη δεκα­ε­τία του 1970, ιδιαί­τε­ρα γύρω από θέμα­τα που σχε­τί­ζο­νται με την ανι­σό­τη­τα των φύλων, την παρε­νό­χλη­ση στο χώρο εργα­σί­ας και την άνι­ση μετα­χεί­ρι­ση στο εργα­τι­κό δυναμικό.
• Τελευ­ταία έξο­δος στο Μπρού­κλιν, 1989 του Uli Edel, με Jennifer Jason Leigh, Stephen Lang και Burt Young σε μια ται­νία που δια­δρα­μα­τί­ζε­ται στο Μπρού­κλιν κατά τη δεκα­ε­τία του 1950 με φόντο τη δια­φθο­ρά και τη βία στα συνδικάτα.
• Hoffa, 1992 του Danny DeVito και με πρω­τα­γω­νι­στή τον Jack Nicholson ως τον δια­βό­η­το Αμε­ρι­κα­νό συν­δι­κα­λι­στή Jimmy Hoffa, ο οποί­ος οργα­νώ­νει μια στη­μέ­νη απερ­γία, κάνει συμ­φω­νί­ες με μέλη του συν­δι­κά­του του οργα­νω­μέ­νου εγκλή­μα­τος και εξα­φα­νί­ζε­ται μυστη­ριω­δώς το 1975.
• NewSies, 1992 σκη­νο­θε­σία Kenny Ortega με Bill Pullman, Robert Duvall και Christian Bale σε ένα μιού­ζι­καλ βασι­σμέ­νο στην απερ­γία των εφη­με­ρι­δο­πω­λών της Νέας Υόρ­κης το 1899. Όταν οι νεα­ροί πωλη­τές εφη­με­ρί­δων υφί­στα­νται υπε­ρεκ­με­τάλ­λευ­ση από τα αφε­ντι­κά τους, ξεκι­νούν τον αγώ­να συνα­ντώ­ντας τη σκλη­ρό­τη­τα των μεγά­λων επιχειρήσεων.
• North country (Άνι­ση μάχη), 2005 του Niki Caro, με Jeremy Renner, Frances McDormand και Charlize Theron σε μια φαντα­στι­κή αφή­γη­ση της πρώ­της μεγά­λης επι­τυ­χη­μέ­νης υπό­θε­σης σεξουα­λι­κής παρε­νό­χλη­σης στις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες, Jenson ενα­ντί­ον Eveleth Mines, όπου μια γυναί­κα που υπέ­στη μια σει­ρά κακο­ποι­ή­σε­ων ενώ εργα­ζό­ταν ως ανθρα­κω­ρύ­χος, κατέ­θε­σε και κέρ­δι­σε τη δίκη-ορό­ση­μο του 1984.
• Η κόκ­κι­νη έρη­μος (1964) \ Ματω­μέ­νη Αμε­ρι­κή (1987) \ In Dubious Battle 2016 \ Πυγ­μή (1978) \ Εκεί που δεν φτά­νει ο ήλιος (1970) \ Επαρ­χία Χάρ­λαν Η.Π.Α. (1976) \ Μάρ­τιν Ίντεν (2019) \ Οι σύντρο­φοι (1963) \ Σε πόλε­μο (2018)  \ Tre fratelli (1981) \ La vita promessa (2018+) \ The Big Operator (1959) \ Μάχη της Χιλής ‑Η εξέ­γερ­ση της μπουρ­ζουα­ζί­ας (1975) \ The Blacklist (1916) \ Fermeture de l’usine Renault à Vilvoorde (La vie sexuelle des Belges) (1999) \ Το αόρα­το χέρι (2016) \ On Strike (1920) \ κλπ.

Σερ­γκέι Αϊζεν­στάιν, έφε­ρε σε πρώ­το πλά­νο, την πάλη των λαϊ­κών μαζών

“Απεργία” \ Σεργκέι Αϊζενστάιν

Απο­τε­λεί την πρώ­τη ται­νία του, ένα κινη­μα­το­γρα­φι­κό μνη­μείο, πάντα επί­και­ρο στην κινη­μα­το­γρα­φι­κή πρω­το­πο­ρία. Όταν ένας εργά­της που κατη­γο­ρεί­ται ότι έχει κλέ­ψει τμή­μα ενός μηχα­νή­μα­τος αυτο­κτο­νεί, οι συνά­δελ­φοί του επα­να­στα­τούν κόντρα στο καθε­στώς των Τσά­ρων που ελέγ­χουν το εργο­στά­σιο. Καθώς η απερ­γία διαρ­κεί προ­κα­λώ­ντας απελ­πι­σία στους κυβερ­νη­τι­κούς αξιω­μα­τού­χους, οι μέθο­δοι που θα χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν για την κατα­στο­λή της γίνο­νται ολο­έ­να και πιο σκλη­ρές. Τοπο­θε­τη­μέ­νο πριν τη μεγά­λη Οκτω­βρια­νή σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση απο­τε­λεί το πρώ­το εξαί­ρε­το δείγ­μα της κινη­μα­το­γρα­φι­κής (πει­ρα­μα­τι­κής) τεχνι­κής του ιδε­ο­λο­γι­κού μοντάζ που ο ίδιος θα σύστη­νε στο σινε­μά και μαζί την πρώ­τη ται­νία σοσια­λι­στι­κού ρεα­λι­σμού : Σε συνέ­ντευ­ξη του το 1924 στην (με θέμα το σινε­μά) εφη­με­ρί­δα Kino-Gazetta δήλω­νε: «Φυσι­κά, η ται­νία είναι φτιαγ­μέ­νη, πριν απ’ όλα, για τους θεα­τές που εργά­ζο­νται για να ζήσουν. Όσον αφο­ρά το μοντάζ, δεν απορ­ρί­πτω ποτέ το επο­νο­μα­ζό­με­νο αμε­ρι­κά­νι­κο _αλλά προ­τι­μώ το δικό μου. Πιστεύω ότι είναι αδύ­να­τον να βρε­θεί άλλη μέθο­δος έκφρα­σης στο σινε­μά. Η ται­νία θα γίνει εύκο­λα κατα­νοη­τή από τους εργά­τες για­τί μιλά­ει για στιγ­μές και κατα­στά­σεις που γνω­ρί­ζουν και που μπο­ρούν να ταυτιστούν»

Βασί­λης Ραφαη­λί­δης «Το Βήμα», 8–4‑1975: Απερ­γία (Strachka). Δρά­μα, 1924. Ασπρό­μαυ­ρο, 95min. Σκη­νο­θε­σία: Σερ­γκέι Αιζεν­στάιν. Σενά­ριο: Γρι­γκό­ρι Αλε­ξά­ντροφ, Σερ­γκέι Αιζεν­στάιν. Με τους:  Ιβάν Κούβ­κι, Αλε­ξά­ντρ Αντό­νοφ, Γρι­γκό­ρι Αλε­ξά­ντροφ, Μ. Γκό­μα­ροφ, Μαξίμ Στρά­ουχ, Γιου­ντίθ Γκλί­ζερ, Ι. Ιβά­νοφ, Β. Γιούρ­τσεφ, Β. Γιαννούκοβα
Στα 1912, η απερ­γία των εργα­τών ενός εργο­στα­σί­ου, οδη­γεί­ται σε αιμα­το­κύ­λι­σμα από τις νόμι­μες αρχές. Η πρώ­τη ται­νία του μεγά­λου Αϊζεν­στάιν, που αντα­να­κλού­σε όχι μόνο τα επα­να­στα­τι­κά ιδε­ώ­δη, αλλά και τις θεω­ρί­ες του περί μοντάζ.
Η ται­νία, που έχει ως θέμα τη βίαιη κατά­πνι­ξη μιας απερ­γί­ας από τις τσα­ρι­κές αρχές, ξεκι­νά με τους καπνούς του εργο­στα­σί­ου και τη λει­τουρ­γία των μηχα­νών: στοι­χεία που εναρ­μο­νί­ζο­νται με τη δρά­ση των εργα­τών, αφού δεί­χνο­νται σαν να απο­τε­λούν φυσι­κή προ­έ­κτα­ση της εργα­τι­κής δύναμης.

«Τα πάντα στην Απερ­γία μοιά­ζουν να υπη­ρε­τούν μια εντε­λώς στοι­χειώ­δη και χωρίς απο­χρώ­σεις ιδέα: ο εχθρός του εργά­τη είναι ο βιο­μή­χα­νος και ο στρα­τός το εκτε­λε­στι­κό όργα­νο της δική του εξου­σί­ας. Ίσως η τρο­μα­κτι­κή συγκι­νη­σια­κή δύνα­μη που απο­δε­σμεύ­ε­ται από την Απερ­γία να οφεί­λε­ται στην ατε­λή εφαρ­μο­γή του «ιδε­ο­λο­γι­κού μοντάζ» και, συνε­πώς, στον υπερ­το­νι­σμό του δεύ­τε­ρου, του συγκι­νη­σια­κού στα­δί­ου στο προ­τσές της «ιδε­ο­λο­γι­κο­ποί­η­σης» της εικόνας.
Άλλω­στε, δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζεν­στάιν χαρα­κτη­ρί­ζει τού­τη την ται­νία του «κινο­θε­α­τρι­κό έργο» και τη διαι­ρεί σε έξι σαφώς δια­κρι­νό­με­να μέρη (πρά­ξεις) _ σσ. δεί­τε παρα­κά­τω αναλυτικά.

Η δρά­ση προ­ω­θεί­ται προς τη λύση με από­το­μα άλμα­τα όπως και στο θέα­τρο, αλλά οι «σκη­νές» δεν έχουν καμιά σχέ­ση ούτε με τη στα­δια­κή επε­ξερ­γα­σία του θέμα­τος ούτε, φυσι­κά, με το λόγο (αφού η ται­νία είναι βου­βή, ενώ η μου­σι­κή επέν­δυ­ση με απο­σπά­σμα­τα από την 5 και την 6η συμ­φω­νία του Προ­κό­φιεφ είναι μετα­γε­νέ­στε­ρη). Απλώς, η θεα­τρι­κή δομή τον βοη­θά­ει να εφαρ­μό­ζει πιο άνε­τα την «αισθη­τι­κή της γρο­θιάς» του Πρό­λετ­κουλτ ― μια αισθη­τι­κή που «τρο­μο­κρά­τη­σε» ακό­μα και τον Λένιν με την άγρια δύνα­μή της, αλλά που σήμε­ρα ξανα­μπαί­νει ως πρό­βλη­μα για έρευ­να. Η απερ­γία παρα­εί­ναι επί­και­ρη, ακό­μα και αισθητικά.

Η τέχνη του κινηματογράφου στην υπηρεσία των λαών της ΕΣΣΔ 

Η Απερ­γία — Стачка

Απεργία 🎥  Statchka, 1924

Το 1924, ο Σερ­γκέι Μιχαΐλοβιτς, ήταν μόλις 26 ετών. Μέχρι τα είκο­σι έξι του πρό­λα­βε κι έκα­νε, μετα­ξύ άλλων και τα εξής: σπού­δα­σε πολι­τι­κός μηχα­νι­κός στο Πολυ­τε­χνείο της Πετρού­πο­λης, κατά την επα­νά­στα­ση υπη­ρέ­τη­ση στην Πολι­το­φυ­λα­κή, κατά τον εμφύ­λιο πήρε μέρος σε μάχες ως στρα­τιώ­της του Κόκ­κι­νου Στρα­τού και όντας στρα­τιώ­της στάλ­θη­κε σε ειδι­κό σχο­λείο για να μελε­τή­σει μια «εχθρι­κή» γλώσ­σα, την ιαπω­νι­κή. Την έμα­θε σε χρό­νο-ρεκόρ και στη συνέ­χεια υπη­ρέ­τη­σε σε στρα­τιω­τι­κούς θιά­σους ως ντε­κο­ρα­τέρ. Απο­στρα­τευό­με­νος, γίνε­ται καλ­λι­τε­χνι­κός διευ­θυ­ντής σε τσίρ­κο και στο πλαί­σιο του Πρό­λετ­κουλτ (Κίνη­μα για την Προ­λε­τα­ρια­κή Κουλ­τού­ρα), του οποί­ου υπήρ­ξε βασι­κό στέ­λε­χος, σκη­νο­θε­τεί, το 1921, το πρώ­το θεα­τρι­κό έργο. Το 1923, ο Μαγια­κόφ­σκι δημο­σιεύ­ει στο περιο­δι­κό του το πρώ­το βασι­κό κεί­με­νο του Αϊζεν­στάιν για το «μοντάζ των εντυ­πώ­σε­ων» που το ονο­μά­ζει «δια­νοη­τι­κό μοντάζ», για να το αντι­δια­στεί­λει από το «αφη­γη­μα­τι­κό» του κινη­μα­το­γρα­φι­κού του δασκά­λου Γκρίφιθ.

Ένα χρό­νο αργό­τε­ρα , έχει την ευκαι­ρία να εφαρ­μό­σει στην πρά­ξη (στην Απερ­γία) τις από­ψεις του για το μοντάζ των εντυ­πώ­σε­ων: ο θεα­τής πρέ­πει να οδη­γεί­ται από την εικό­να στο συναί­σθη­μα κι από κει στην ιδέα. Για να γίνει δυνα­τό αυτό το βαθ­μιαίο πέρα­σμα από το μάτι στην καρ­διά κι από κει στο μυα­λό (που είναι και ο τελι­κός στό­χος) πρέ­πει τα πλά­να να έχουν μια τρι­πλή δυνα­μι­κή: οπτι­κή-περιε­χο­με­νι­κή (ή ουσια­στι­κή) ‑δια­νοη­τι­κή (ή ιδε­ο­λο­γι­κή). Η οπτι­κή αιχ­μα­λω­τί­ζει και καθο­δη­γεί το μάτι, η περιε­χο­με­νι­κή φορ­τί­ζει συναι­σθη­μα­τι­κά το θεα­τή και η δια­νοη­τι­κή τον κάνει να κατα­λα­βαί­νει με ακρί­βεια και σαφή­νεια «το τι θέλουν να πουν οι εικό­νες». Η δυσκο­λία βρί­σκε­ται στο τρί­το στά­διο: πώς θ’ απο­κτή­σουν σαφές νόη­μα οι απ’ τη φύση τους ασα­φείς εικό­νες: με τη δια­λε­κτι­κή σχέ­ση ανά­με­σά τους, λέει ο Αϊζεν­στάιν: το πλά­νο που έπε­ται μπο­ρεί να αναι­ρέ­σει το περιε­χό­με­νο του πλά­νου που προη­γεί­ται και έτσι τα δύο πλά­να είναι δυνα­τόν να δημιουρ­γή­σουν μια έννοια αφη­ρη­μέ­νη όπως ακρι­βώς και στην ιδε­ο­γρα­φι­κή γρα­φή (π.χ., την ιαπω­νι­κή που τη γνώ­ρι­ζε). Απλό παρά­δειγ­μα: το σχή­μα της καρ­διάς σημαί­νει «καρ­διά», το σχή­μα του βέλους σημαί­νει «βέλος», αλλά ένα βέλος και μια καρ­διά σημαί­νουν «έρω­τας».

Τα παρα­πά­νω είναι ένα υπε­ρα­πλο­ποι­η­μέ­νο σχή­μα της θεω­ρί­ας του ιδιο­φυούς Σερ­γκέι Μιχα­ΐ­λο­βιτς, για το «ιδε­ο­λο­γι­κό μοντάζ» που εξα­κο­λου­θεί (παραλ­λαγ­μέ­νο) ν’ απο­τε­λεί τον ακρο­γω­νιαίο λίθο της κινη­μα­το­γρα­φι­κής αισθητικής.

Στη δεύ­τε­ρη ται­νία του Το Θωρη­κτό Ποτέμ­κιν (1925), η παρα­πά­νω θεω­ρία βρί­σκει μια τόσο λεπτή και τέλεια εφαρ­μο­γή που θα ’ταν αδύ­να­τον να αφαι­ρε­θεί ή να συντο­μευ­τεί έστω κι ένα πλά­νο χωρίς να προ­κλη­θεί ανε­πα­νόρ­θω­τη ζημιά. Στην Απερ­γία η ίδια θεω­ρία είναι πιο εμφα­νής, αλλά εφαρ­μό­ζε­ται ακό­μα μ’ έναν τρό­πο τρα­χύ, θα λέγα­με απλό και στοι­χειώ­δη. Πχ., η μετα­μόρ­φω­ση των χαφιέ­δων σε ζώα και το παράλ­λη­λο μοντάζ πλά­νων της σφα­γής των απερ­γών και της σφα­γής των προ­βά­των παρα­κά­νει φανε­ρό το νόη­μα, τόσο που ο θεα­τής κιν­δυ­νεύ­ει, λόγω της εκρη­κτι­κής δύνα­μης του συμ­βο­λι­σμού, να μεί­νει καθη­λω­μέ­νος στο δεύ­τε­ρο στά­διο, το συγκι­νη­σια­κό. Αντί­θε­τα, τα που­λιά που κουρ­νιά­ζουν στις καμι­νά­δες του εργο­στα­σί­ου, οι δια­σταυ­ρού­με­νοι κρου­νοί του νερού που ξεπε­τά­γε­ται με ορμή από τις σωλή­νες των πυρο­σβε­στών στις εναλ­λα­γές τους με τα κοντι­νά πλά­να των απερ­γών κλπ., δημιουρ­γούν ένα «δια­νοη­τι­κό μοντάζ» που βρί­σκε­ται πάρα πολύ κοντά στην αισθη­τι­κή του Θωρη­κτού Ποτέμ­κιν, του Οχτώ­βρη (1927) και της Γενι­κής Γραμ­μής (1929).

Άλλω­στε, στην Απερ­γία η αϊζεν­σταϊ­νι­κή αισθη­τι­κή δεν έχει απο­μα­κρυν­θεί ουσια­στι­κά από το μπα­ρόκ, τη φαντα­σμα­γο­ρία και έναν ιδιό­τυ­πο εξπρε­σιο­νι­σμό που έχει τις ρίζες του στο τσίρ­κο, το μιού­ζικ χολ, τη μιμι­κή και το μπα­λέ­το, δηλα­δή στις τέχνες που «δάνει­σαν» στο Πρό­λετ­κουλτ την τόσο «απο­τε­λε­σμα­τι­κή» και ευθύ­βο­λη αισθη­τι­κή του. Τα πάντα στην Απερ­γία μοιά­ζουν να υπη­ρε­τούν μια εντε­λώς στοι­χειώ­δη και χωρίς απο­χρώ­σεις ιδέα: ο εχθρός του εργά­τη είναι ο βιο­μή­χα­νος και ο στρα­τός το εκτε­λε­στι­κό όργα­νο της δική του εξου­σί­ας. Ίσως η τρο­μα­κτι­κή συγκι­νη­σια­κή δύνα­μη που απο­δε­σμεύ­ε­ται από την Απερ­γία να οφεί­λε­ται στην ατε­λή εφαρ­μο­γή του «ιδε­ο­λο­γι­κού μοντάζ» και, συνε­πώς, στον υπερ­το­νι­σμό του δεύ­τε­ρου, του συγκι­νη­σια­κού στα­δί­ου στο προ­τσές της «ιδε­ο­λο­γι­κο­ποί­η­σης» της εικό­νας. Άλλω­στε, δεν είναι τυχαίο που ο Αϊζεν­στάιν χαρα­κτη­ρί­ζει τού­τη την ται­νία του «κινο­θε­α­τρι­κό έργο» και τη διαι­ρεί σε έξι σαφώς δια­κρι­νό­με­να μέρη (πρά­ξεις): 1. Όλα στο εργο­στά­σιο είναι ήσυ­χα. 2. Η απερ­γία κηρύσ­σε­ται. 3. Το εργο­στά­σιο δε δου­λεύ­ει. 4. Η απερ­γία παρα­τεί­νε­ται. 5. Η προ­βο­κά­τσια. 6. Οι απερ­γοί συντρίβονται.

Η δρά­ση προ­ω­θεί­ται προς τη λύση με από­το­μα άλμα­τα όπως και στο θέα­τρο, αλλά οι «σκη­νές» δεν έχουν καμιά σχέ­ση ούτε με τη στα­δια­κή επε­ξερ­γα­σία του θέμα­τος ούτε, φυσι­κά, με το λόγο (αφού η ται­νία είναι βου­βή, ενώ η μου­σι­κή επέν­δυ­ση με απο­σπά­σμα­τα από την 5^η και 6^η συμ­φω­νία του Προ­κό­φιεφ είναι μετα­γε­νέ­στε­ρη). Απλώς, η θεα­τρι­κή δομή τον βοη­θά­ει να εφαρ­μό­ζει πιο άνε­τα την «αισθη­τι­κή της γρο­θιάς» του Πρό­λετ­κουλτ –μια αισθη­τι­κή που «τρο­μο­κρά­τη­σε» με την άγρια δύνα­μή της, αλλά που σήμε­ρα ξανα­μπαί­νει ως πρό­βλη­μα για έρευ­να. Η απερ­γία παρα­εί­ναι επί­και­ρη, ακό­μα και αισθητικά.

Δεί­τε ένα κεί­με­νο του Νίκου Πανα­γιω­τό­που­λου για την «Απερ­γία» του Σερ­γκέι Αϊζεν­στάιν, δημο­σιευ­μέ­νο στο περιο­δι­κό Φιλμ, τεύ­χος 16, 1979