Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Ο Ένγκελς απαντά στον «κοινωνικό δαρβινισμό» του Μητσοτάκη

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Η πρό­σφα­τη φρά­ση του προ­έ­δρου της ΝΔ Κ.Μητσοτάκη περί κοι­νω­νι­κών «ανι­σο­τή­των» και «ανθρώ­πι­νης φύσης», όσο ανα­τρι­χια­στι­κή και απο­κρου­στι­κή κι’ αν είναι, δεν πρέ­πει να προ­κα­λεί έκπλη­ξη. Και αυτό διό­τι στη φρά­ση αυτή απο­κρυ­σταλ­λώ­νε­ται και συνο­ψί­ζε­ται η ουσία της αστι­κής ιδε­ο­λο­γί­ας – το πως αντι­λαμ­βά­νε­ται τις ανθρώ­πι­νες σχέ­σεις, την κοι­νω­νία, τον κόσμο ολό­κλη­ρο, η άρχου­σα αστι­κή τάξη. 

Δεν απο­τε­λεί κάτι και­νούρ­γιο αυτό που εκστό­μι­σε ο πρό­ε­δρος της ΝΔ. Ο κοι­νω­νι­κός δαρ­βι­νι­σμός- η ερμη­νεία, δηλα­δή, των κοι­νω­νι­κών φαι­νο­μέ­νων με όρους της δαρ­βι­νι­κής θεω­ρί­ας περί «φυσι­κής επι­λο­γής» και «επι­βί­ω­σης του ισχυ­ρό­τε­ρου» — είναι ιδε­ο­λό­γη­μα του 19ου αιώ­να. Ως τέτοιο γεν­νή­θη­κε από την ανά­γκη της αστι­κής τάξης να δια­τη­ρή­σει και να διαιω­νί­σει την κυριαρ­χία της επά­νω στην συνε­χή εκμε­τάλ­λευ­ση της εργα­τι­κής τάξης. 

Το ιδε­ο­λό­γη­μα του κοι­νω­νι­κού δαρ­βι­νι­σμού και μια σει­ρά νεο­δαρ­βι­νι­στι­κές θεω­ρί­ες που ανα­πτύ­χθη­καν τον 20ο αιώ­να επι­χει­ρούν να προ­σφέ­ρουν «επι­στη­μο­νι­κή» κάλυ­ψη στη διαιώ­νι­ση της κυριαρ­χί­ας της αστι­κής τάξης. Στο πλαί­σιο αυτό, ισχυ­ρί­ζο­νται ότι κάθε προ­σπά­θεια κατα­πο­λέ­μη­σης της κοι­νω­νι­κής ανι­σό­τη­τας είναι όχι μονά­χα μάταιη, αλλά επι­πλέ­ον παρα­βιά­ζει την υπο­τι­θέ­με­νη «φυσι­κή εξέ­λι­ξη» του ανθρώ­που η οποία βασί­ζε­ται στον αγώ­να για την «επι­βί­ω­ση». Με πιο απλά λόγια, το ιδε­ο­λό­γη­μα αυτό παίρ­νει τη δαρ­βι­νι­κή θεω­ρία της εξέ­λι­ξης των ειδών και, ούτε λίγο, ούτε πολύ, την εντάσ­σει αυτού­σια στο κοι­νω­νι­κό πεδίο. 

Ωστό­σο, η- τόσο βολι­κή για την αστι­κή τάξη- αυτή θεώ­ρη­ση της κοι­νω­νι­κής εξέ­λι­ξης λογα­ριά­ζει χωρίς τους «ξενο­δό­χους»: το δια­λε­κτι­κό χαρα­κτή­ρα του προ­τσές της ιστο­ρι­κής εξέ­λι­ξης και την κινη­τή­ριο του δύνα­μη, την ύπαρ­ξη της πάλης των τάξε­ων. Όσοι επι­χει­ρούν να ερμη­νεύ­σουν την ανθρώ­πι­νη- εκ των πραγ­μά­των ταξι­κή- κοι­νω­νία με «δαρ­βι­νι­κούς όρους», παρα­με­λούν, σκό­πι­μα η μη, το γεγο­νός ότι ο δαρ­βι­νι­σμός αφο­ρά το ζωϊ­κό βασί­λειο, το σημείο δηλα­δή μέχρις ότου το ζώο ανα­πτύσ­σε­ται σε άνθρω­πο. Από κει και έπει­τα, στο πλαί­σιο της εξέ­λι­ξης της ανθρώ­πι­νης κοι­νω­νί­ας, η θεω­ρία του δαρ­βι­νι­σμού δεν έχει καμία απο­λύ­τως εφαρ­μο­γή. Αυτό διό­τι τα κοι­νω­νι­κά ερω­τή­μα­τα είναι αδύ­να­το να απα­ντη­θούν με όρους φυσι­κών επιστημών. 

Για τον αντε­πι­στη­μο­νι­κό χαρα­κτή­ρα του κοι­νω­νι­κού δαρ­βι­νι­σμού και των νεο­δαρ­βι­νι­στι­κών ιδε­ο­λο­γη­μά­των θα μπο­ρού­σαν να γρα­φτούν πολ­λά. Ήδη, από το 19ο αιώ­να, ο Φρ. Ένγκελς αντέ­κρου­σε τις διά­φο­ρες θεω­ρί­ες που επι­χει­ρού­σαν να βιο­λο­γι­κο­ποι­ή­σουν τους κοι­νω­νι­κούς νόμους. Έτσι, στο έργο του «Η Δια­λε­κτι­κή της Φύσης» (1883), απο­δει­κνύ­ει πως η απλή ανα­γω­γή των βιο­λο­γι­κών νόμων (όπως, π.χ. η επι­βί­ω­ση του ισχυ­ρό­τε­ρου) δε μπο­ρεί να ερμη­νεύ­σει την συν­θε­τό­τη­τα της ανθρώ­πι­νης- ταξι­κής- κοι­νω­νί­ας, στην οποία υπάρ­χει και επι­δρά ως ιδιαί­τε­ρος παρά­γο­ντας η δρα­στη­ριό­τη­τα της παρα­γω­γής, της εργα­σί­ας. «Η ουσιώ­δης δια­φο­ρά μετα­ξύ ανθρώ­πι­νης και ζωϊ­κής κοι­νω­νί­ας», σημεί­ω­νε ο Φρ. Ένγκελς, «συνί­στα­ται στο ότι τα ζώα συλ­λέ­γουν ενώ οι άνθρω­ποι παρά­γουν. Αυτή η μονα­δι­κή, αλλά βασι­κή δια­φο­ρά απο­κλεί­ει την απλή μετα­φο­ρά των νόμων των ζωι­κών κοι­νω­νιών σε ανθρώ­πι­νες κοι­νω­νί­ες» (Φρ. Ενγκελς: «Δια­λε­κτι­κή της Φύσης», εκδ. «Σύγ­χρο­νη Επο­χή», σελ. 284–285).

Οι Μαρξ και Ένγκελς είχαν συνει­δη­το­ποι­ή­σει εγκαί­ρως τον κανι­βα­λι­στι­κό χαρα­κτή­ρα του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος και της «δαρ­βι­νο­ποί­η­σης» της κοι­νω­νί­ας. Να τι έγρα­φε ο Ένγκελς στο εξαι­ρε­τι­κό του έργο «Αντί-Ντύ­ρινγκ» (1877): «Τελι­κά, η σύγ­χρο­νη βιο­μη­χα­νία και το άνοιγ­μα της παγκό­σμιας αγο­ράς έκα­νε τον αγώ­να οικου­με­νι­κό και, την ίδια στιγ­μή, του προ­σέ­δω­σε ανή­κου­στη αγριό­τη­τα. Τα πλε­ο­νε­κτή­μα­τα σε φυσι­κές ή τεχνη­τές συν­θή­κες της παρα­γω­γής καθο­ρί­ζουν πλέ­ον την ύπαρ­ξη ή μη τόσο μεμο­νω­μέ­νων καπι­τα­λι­στών όσο και ολό­κλη­ρων βιο­μη­χα­νιών και χωρών. Όποιος πέσει πετιέ­ται χωρίς έλε­ος στο περι­θώ­ριο. Είναι ο δαρ­βι­νι­κός αγώ­νας του ατό­μου για την επι­βί­ω­ση, μετα­φε­ρό­με­νος από την φύση στην κοι­νω­νι­κή κοι­νω­νία και μάλι­στα με οξυ­μέ­νη βιαιό­τη­τα. Οι φυσι­κές συν­θή­κες ύπαρ­ξης του ζώου εμφα­νί­ζο­νται σαν η τελι­κή περί­ο­δος της ανθρώ­πι­νης εξέλιξης».

Βέβαια, εκτός από τους Μαρξ και Ένγκελς που ξεμπρό­στια­σαν τα «επι­στη­μο­νι­κο­φα­νή» ιδε­ο­λο­γή­μα­τα των αστών της επο­χής, η κατάρ­ρι­ψη- στην πρά­ξη- των «νεο­δαρ­βι­νι­στι­κών» θεω­ριών περί κοι­νω­νι­κής ανι­σό­τη­τας ήρθε με τη Μεγά­λη Οκτω­βρια­νή Σοσια­λι­στι­κή Επα­νά­στα­ση και την σοσια­λι­στι­κή οικο­δό­μη­ση στην ΕΣΣΔ και τα άλλα σοσια­λι­στι­κά κρά­τη. Εκεί, παρά τα προ­βλή­μα­τα, τις ατέ­λειες και τα πισω­γυ­ρί­σμα­τα, η εμπει­ρία απέ­δει­ξε ότι καμιά «ανθρώ­πι­νη φύση» δεν απο­τε­λεί εμπό­διο στην πραγ­μά­τω­ση της κοι­νω­νι­κής ισότητας. 

Όπως και τότε, έτσι και σήμε­ρα, η απά­ντη­ση στον κανι­βα­λι­σμό των πραι­τω­ρια­νών της αστι­κής τάξης και του κεφα­λαί­ου, στα πάσης φύσης, «πορ­φυ­ρο­γέν­νη­τα» η μη, θατσε­ρι­κά κακέ­κτυ­πα, είναι ο ανει­ρή­νευ­τος ταξι­κός αγώ­νας για να τρα­βή­ξει μπρο­στά το δρό­μο της η Ιστορία. 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο