Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

«Στην Σοβιετική Ένωση ένιωσα για πρώτη φορά άνθρωπος»

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Βρι­σκό­μα­στε στα μέσα της δεκα­ε­τί­ας του 1950. Ο μακαρ­θι­σμός οργιά­ζει στις ΗΠΑ έχο­ντας εξα­πο­λύ­σει ένα ανε­λέ­η­το κυνή­γι μαγισ­σών: αμε­ρι­κα­νοί πολί­τες προ­σά­γο­νται σε ανα­κρί­σεις για να δια­πι­στω­θούν τυχόν «κομ­μου­νι­στι­κές επιρ­ρο­ές», οι παρα­κο­λου­θή­σεις ύπο­πτων «σοβιε­τό­φι­λων» βρί­σκο­νται στο ζενίθ, το FBI και οι μυστι­κές υπη­ρε­σί­ες φτιά­χνουν «μαύ­ρες λίστες» με ονό­μα­τα ανθρώ­πων της δια­νό­η­σης και της τέχνης που διώ­κο­νται για τις αρι­στε­ρές τους πεποι­θή­σεις. Όσοι μπαί­νουν στη «λίστα» είτε χάνουν τη δου­λειά τους, είτε οδη­γού­νται στην αυτο­ε­ξο­ρία. Στο αντι­κομ­μου­νι­στι­κό, τρο­μο­κρα­τι­κό αυτό κλί­μα πρω­τα­γω­νι­στεί η περί­φη­μη Κοι­νο­βου­λευ­τι­κή Επι­τρο­πή Μη-Αμε­ρι­κα­νι­κών Δρα­στη­ριο­τή­των (HUAC) – ένα ανα­κρι­τι­κό σώμα απο­τε­λού­με­νο από μέλη της Βου­λής των Αντιπροσώπων.

Στις 12 Ιού­νη 1956, ενώ­πιον της Επι­τρο­πής παρου­σιά­ζε­ται ο βαρύ­το­νος αφρο-αμε­ρι­κα­νός τρα­γου­δι­στής και ηθο­ποιός του θέα­τρου Πωλ Ρόμπ­σον. Γνω­στός για τη δρά­ση του υπέρ του κινή­μα­τος για τα πολι­τι­κά και κοι­νω­νι­κά δικαιώ­μα­τα των αφρο-αμε­ρι­κα­νών, συνε­πής αντι-ιμπε­ρια­λι­στής, ο Ρόμπ­σον ήταν από και­ρό στο στό­χα­στρο της αντι­κομ­μου­νι­στι­κής φρε­νί­τι­δας, ενώ το 1950 η αμε­ρι­κα­νι­κή κυβέρ­νη­ση του είχε στε­ρή­σει το δια­βα­τή­ριο του. Ακο­λου­θούν απο­σπά­σμα­τα από την ανά­κρι­ση του ενώ­πιον της HUAC, όπου αντι­με­τω­πί­ζει με θάρ­ρος και γεν­ναιό­τη­τα τα μέλη της επι­τρο­πής και τις κατη­γο­ρί­ες που του προσάπτουν.

HUAC: Είστε μέλος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμματος;

Ρόμπ­σον: Τι εννο­εί­τε λέγο­ντας Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα; Εξ’ όσων γνω­ρί­ζω πρό­κει­ται για ένα νόμι­μο κόμ­μα, όπως το Ρεπου­μπλι­κα­νι­κό και το Δημο­κρα­τι­κό κόμ­μα. Εννο­εί­τε ένα κόμ­μα ανθρώ­πων που έχουν θυσια­στεί για το λαό μου και για όλους τους αμε­ρι­κα­νούς και τους εργά­τες ωστε αυτοί να ζούν με αξιο­πρέ­πεια; Αυτό το κόμ­μα εννοείτε;

HUAC: Είστε τώρα μέλος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμματος;

Ρόμπ­σον: Θα θέλα­τε να έρθε­τε στην κάλ­πη όταν ψηφί­ζω και να δείτε;

HUAC: Κύριε πρό­ε­δρε, προ­τεί­νω να καλέ­σε­τε το μάρ­τυ­ρα να απα­ντή­σει αυτήν την ερώτηση.

Πρό­ε­δρος: Σας καλώ να απα­ντή­σε­τε στην ερώτηση.

Ρόμπ­σον: Επι­κα­λού­μαι την 5η τρο­πο­λο­γία* του συντάγ­μα­τος των ΗΠΑ.

(* Σύμ­φω­να με την 5η τρο­πο­λο­γία του αμε­ρι­κα­νι­κού συντάγ­μα­τος ο μάρ­τυ­ρας μπο­ρεί να αρνη­θεί να απα­ντή­σει ερώ­τη­ση ενώ­πιον επί­ση­μης ανάκρισης/κατάθεσης εάν υπάρ­χει ενδε­χό­με­νο να ενο­χο­ποι­ή­σει τον εαυ­τό του).

[…]

Ρόμπ­σον: Θα έλε­γα ότι ο λόγος που βρί­σκο­μαι εδώ σήμε­ρα, το ξέρε­τε άλλω­στε από το ίδιο το Στέιτ Ντι­πάρ­τμεντ, είναι ο εξής: Δεν θα έπρε­πε να μου επι­τρέ­πε­ται να ταξι­δεύω διό­τι έχω παλέ­ψει για χρό­νια υπέρ της ανε­ξαρ­τη­σί­ας των αποι­κιο­κρα­τού­με­νων λαών της Αφρι­κής. […] Ο άλλος λόγος που βρί­σκο­μαι εδώ σήμε­ρα, και πάλι σύμ­φω­να με το Στέιτ Ντι­πάρ­τμεντ και το εφε­τείο, είναι ότι όταν βρί­σκο­μαι στο εξω­τε­ρι­κό μιλώ ενά­ντια στις αδι­κί­ες που συντε­λού­νται κατά των μαύ­ρων ανθρώ­πων αυτής της χώρας. Αυτή είναι η βάση και δεν δικά­ζο­μαι για το αν είμαι κομ­μου­νι­στής, δικά­ζο­μαι για­τί αγω­νί­ζο­μαι για τα δικαιώ­μα­τα του λαού μου οι οποί­οι είναι πολί­τες δεύ­τε­ρης κατη­γο­ρί­ας σε αυτές τις Ηνω­μέ­νες Πολι­τεί­ες της Αμε­ρι­κής. […] Στέ­κο­μαι εδώ και παλεύω για τα δικαιώ­μα­τα του λαού μου ώστε να είναι πολί­τες αυτής της χώρας. Και δεν είναι. Δεν είναι στο Μισ­σι­σί­πι. Δεν είναι στο Μοντ­γκό­με­ρι της Αλα­μπά­μα. Δεν είναι στην Ουά­σιγ­κτον. Δεν είναι που­θε­νά και αυτός είναι ο λόγος που είμαι σήμε­ρα εδώ. Θέλε­τε να σωπά­σε­τε κάθε νέγρο που έχει το κου­ρά­γιο να σηκω­θεί και να παλέ­ψει για τα δικαιώ­μα­τα του λαού του, για τα δικαιώ­μα­τα των εργατών…

robson2

Ο Πολ Ρόμπ­σον σε μια από τις επι­σκέ­ψεις του στην Σοβιε­τι­κή Ένωση.

HUAC: Το 1949 πραγ­μα­το­ποι­ή­σα­τε ταξί­δι στην Ευρώ­πη και την Σοβιε­τι­κή Ένωση;

Ρόμπ­σον: Ναι, ταξί­δε­ψα. Στην Αγγλία. Και τραγούδησα.

HUAC: Που πήγα­τε;

Ρόμπ­σον: Αρχι­κά πήγα στην Αγγλία, όπου ήμουν με την ορχή­στρα Φιλα­δέλ­φεια, ένα απ’ τα δύο αμε­ρι­κα­νι­κά γκρουπ που κλή­θη­καν στην Αγγλία. Έκα­να ένα μακρύ γύρο συναυ­λιών στην Αγγλία, τη Δανία και τη Σου­η­δία και επί­σης τρα­γού­δη­σα για τον σοβιε­τι­κό λαό, ένα από τα καλύ­τε­ρα μου­σι­κά κοι­νά στον κόσμο. Απ’ τους πιο φιλό­μου­σους λαούς στον κόσμο, με σπου­δαί­ους συν­θέ­τες και μεγά­λους μου­σι­κούς, πολύ καλιερ­γη­μέ­νος λαός, ο Τολ­στόι και…

HUAC: Τα ξέρου­με όλα αυτά.

Ρόμπ­σον: Έχουν συμ­βά­λει στον πολι­τι­σμό μας και μπο­ρού­με να μάθου­με πολλά.

[.…]

Ρόμπ­σον: Στην ΕΣΣΔ ένιω­σα για πρώ­τη φορά ένα ολο­κλη­ρω­μέ­νο ανθρώ­πι­νο πλά­σμα. Καμία φυλε­τι­κή προ­κα­τά­λη­ψη όπως στο Μισ­σι­σί­πι, καμία προ­κα­τά­λη­ψη όπως στην Ουά­σιγ­κτον. Ήταν η πρώ­τη φορά που ένιω­σα άνθρω­πος. Εκεί όπου δεν ένιω­θα την πίε­ση του χρώ­μα­τος μου όπως το αισθά­νο­μαι σε αυτήν εδώ την Επι­τρο­πή σήμερα.

HUAC: Για­τί δε μεί­να­τε στη Ρωσία;

Ρόμπ­σον: Επει­δή ο πατέ­ρας μου ήταν σκλά­βος και ο λαός μου πέθα­νε για να χτι­στεί αυτή η χώρα, πρό­κει­ται να μεί­νω εδώ και να ζήσω εδώ ως μέρος της όπως ακρι­βώς εσείς. Και δεν πρό­κει­ται να με απο­θαρ­ρύ­νουν άνθρω­ποι με φασι­στι­κές ιδέ­ες. Έγι­νε ξεκά­θα­ρο αυτό; Είμαι υπέρ της ειρή­νης με την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση και υπέρ της ειρή­νης με την Κίνα και όχι υπέρ της ειρή­νης και της φιλί­ας με τον φασί­στα Φράν­κο ούτε υπέρ της ειρή­νης με τους φασί­στες Ναζί Γερ­μα­νούς. Είμαι υπέρ της ειρή­νης με ειλι­κρι­νείς ανθρώπους.

HUAC: Είστε εδώ για­τί προ­ω­θεί­τε τους σκο­πούς του Κομμουνισμού.

Ρόμπ­σον: Είμαι εδώ επει­δή είμαι ενά­ντια στους σκο­πούς του νεο­φα­σι­σμού τον οποίο βλέ­πω να εμφα­νί­ζε­ται σε αυτές τις επιτροπές…

[…]

robson3

HUAC: Όσο ήσα­σταν στη Μόσχα εκφω­νή­σα­τε λόγο εγκω­μιά­ζο­ντας τον Στάλιν;

Ρόμπ­σον: Δε γνω­ρί­ζω.

HUAC: Είπα­τε, πράγ­μα­τι, ότι ο Στά­λιν υπήρ­ξε σπου­δαί­ος άντρας και ότι έκα­νε πολ­λά για το ρωσι­κό λαό, για όλα τα έθνη του κόσμου, για όλους τους εργα­ζό­με­νους του κόσμου; Είπα­τε πράγ­μα­τι κάτι τέτοιο για τον Στά­λιν όσο ήσα­σταν στη Μόσχα;

Ρόμπ­σον: Δεν θυμά­μαι.

HUAC: Έχε­τε κάποια ανά­μνη­ση όπου εγκω­μιά­ζε­τε τον Στάλιν;

Ρόμπ­σον: Είπα πολ­λά για τον σοβιε­τι­κό λαό, που παλεύ­ει για τους λαούς της γης.

HUAC: Έχε­τε πρό­σφα­τα αλλά­ξει τη γνώ­μη σας για τον Στάλιν;

Ρόμπ­σον: Οτι­δή­πο­τε έχει σχέ­ση με τον Στά­λιν, κύριοι, είναι ζήτη­μα της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης και δεν θα το συζη­τή­σω με έναν εκπρό­σω­πο αυτών που, χτί­ζο­ντας την Αμε­ρι­κή, αχρή­στευ­σαν εξή­ντα με εκα­τό εκα­τομ­μύ­ρια ζωές μαύ­ρων ανθρώ­πων από την Αφρι­κή. Είστε υπεύ­θυ­νοι, εσείς και οι πρό­γο­νοι σας, για εξή­ντα με εκα­τό εκα­τομ­μύ­ρια νεκρούς μαύ­ρους ανθρώ­πους που πέθα­ναν στα δου­λε­μπο­ρι­κά καρά­βια και στις φυτεί­ες και μη με ρωτά­τε για κανέ­ναν, παρακαλώ.

HUAC: Χαί­ρο­μαι που φέρα­τε την προ­σο­χή μας στο θέμα της σκλα­βιάς. Όσο ήσα­σταν στην σοβιε­τι­κή Ρωσία, τους ζητή­σα­τε να σας δεί­ξουν τα στρα­τό­πε­δα εργα­σί­ας σκλάβων;

Πρό­ε­δρος: Ενδια­φέ­ρε­στε τόσο πολύ για τους σκλά­βους, υπο­θέ­τω ότι θα θέλα­τε να τα δείτε.

Ρόμπ­σον: Ενδια­φέ­ρο­μαι για τον τόπο στον οποίο βρί­σκο­μαι και στη χώρα όπου μπο­ρώ να κάνω κάτι γι’ αυτήν. Εξ’ όσων γνω­ρί­ζω για τα στρα­τό­πε­δα συγκέ­ντρω­σης, είχαν κυρί­ως φυλα­κι­σμέ­νους φασί­στες οι οποί­οι είχαν δολο­φο­νή­σει εκα­τομ­μύ­ρια Εβραί­ους και οι οποί­οι θα είχαν καθα­ρί­σει εκα­τομ­μύ­ρια μαύ­ρους αν είχαν την ευκαι­ρία. Αυτό γνωρίζω.

HUAC: Πεί­τε μας αν έχε­τε αλλά­ξει την άπο­ψη που είχα­τε για τον Στάλιν.

Ρόμπ­σον: Σας είπα, κύριε, ότι δεν πρό­κει­ται να συζη­τή­σω τίπο­τα με ανθρώ­πους που έχουν δολο­φο­νή­σει εξή­ντα εκα­τομ­μύ­ρια από το λαό μου και δεν θα συζη­τή­σω για τον Στά­λιν με σας.

HUAC: Φυσι­κά δεν θα συζη­τή­σε­τε με εμας τα στρα­τό­πε­δα εργα­σί­ας σκλά­βων στην σοβιε­τι­κή Ρωσία.

Ρόμπ­σον: Θα συζη­τή­σω για τον Στά­λιν όταν θα βρί­σκο­μαι με το ρωσι­κό λαό κάποια μέρα, τρα­γου­δώ­ντας γι’ αυτούς. Εκεί θα το συζη­τή­σω, είναι δικό τους ζήτημα.

Προς το τέλος της ανά­κρι­σης, τα μέλη της επι­τρο­πής ρωτά­νε τον Πολ Ρόμπ­σον για το Μπεν Ντέι­βις, προ­σω­πι­κό φίλο του Ρόμπ­σον, δικη­γό­ρο και μέλος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος των ΗΠΑ. Όταν η επι­τρο­πή αμφι­σβη­τεί τον πατριω­τι­σμό του Ντέϊ­βις, ο Ρόμπ­σον τους απαντά:

«Λέω ότι είναι πατριώ­της […] Εσείς, κύριοι, είστε αντι­πα­τριώ­τες, εσείς είστε οι μη-αμε­ρι­κα­νοί και θα έπρε­πε να ντρέ­πε­στε για τους εαυ­τούς σας!».

Η συνε­δρί­α­ση δια­κό­πη­κε. Ο Πολ Ρόμπ­σον συνέ­χι­σε να βρί­σκε­ται στη «μαύ­ρη λίστα» της κυβέρ­νη­σης των ΗΠΑ, ενώ το κύμα συμπα­ρά­στα­σης και αλλη­λεγ­γύ­ης του, τόσο στην Αμε­ρι­κή, όσο και στο εξω­τε­ρι­κό, μεγά­λω­νε. Το 1958 με από­φα­ση του Ανώ­τα­του Δικα­στη­ρί­ου ο Ρόμπ­σον πήρε πίσω το δια­βα­τή­ριο του και μπό­ρε­σε να δώσει συναυ­λί­ες σε όλο τον κόσμο, συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νης της Σοβιε­τι­κής Ένωσης.

Ο αγωνιστής Πολ Ρόμπσον (1898–1976)

robson4

Ο Πολ Ρόμπ­σον, γιός πρώ­ην μαύ­ρου δού­λου, γεν­νή­θη­κε στις 9 Απρί­λη του 1898 στο Νιου Τζέρ­σι. Σπού­δα­σε νομι­κή στο Πανε­πι­στή­μιο Κολού­μπια της Νέας Υόρ­κης ενώ, ταυ­τό­χρο­να, διέ­πρε­ψε και ως παί­χτης στο αμε­ρι­κα­νι­κό ποδό­σφαι­ρο. Σε νεα­ρή ηλι­κία ανα­μεί­χθη­κε στο κίνη­μα για τα κοι­νω­νι­κά και πολι­τι­κά δικαιώ­μα­τα των αφρο-αμε­ρι­κα­νών. Το 1934, στο πλαί­σιο ταξι­διών του στην Ευρώ­πη, επι­σκέ­πτη­κε την Σοβιε­τι­κή Ένω­ση όπου έγι­νε δεκτός με εγκαρ­διό­τη­τα από τον σοβιε­τι­κό λαό. Ευρι­σκό­με­νος στη Μόσχα δήλω­σε: «Εδώ δεν είμαι ένας νέγρος, αλλά ένα ανθρώ­πι­νο πλά­σμα… Νιώ­θω πλή­ρως την ανθρώ­πι­νη αξιο­πρέ­πεια». Υπήρ­ξε συνε­πής αγω­νι­στής ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό και τον πόλε­μο, φανα­τι­κός πολέ­μιος της δικτα­το­ρί­ας του Φράν­κο στην Ισπα­νία. Έπαι­ξε πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο στην εκστρα­τεία ενά­ντια στη βία απέ­να­ντι στους αφρο-αμε­ρι­κα­νούς, εντά­χθη­κε στο Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα των ΗΠΑ και κατήγ­γει­λε δημό­σια τον πρό­ε­δρο Τρού­μαν για την απρο­θυ­μία του να δρά­σει κατά των φυλε­τι­κών δια­κρί­σε­ων. Το 1952 του απο­δό­θη­κε από την ΕΣΣΔ το Διε­θνές Βρα­βείο Στά­λιν. Την ίδια χρο­νιά, ο Ρόμπ­σον παρα­βρέ­θη­κε και μίλη­σε σε συγκέ­ντρω­ση στη Νέα Υόρ­κη ενά­ντια στην κατα­δί­κη του Νίκου Μπε­λο­γιάν­νη και των συντρό­φων του.

Στο απο­κο­ρύ­φω­μα της υστε­ρί­ας του «μακαρ­θι­σμού» του αφαι­ρέ­θη­κε το δια­βα­τή­ριο, ακυ­ρώ­θη­καν όλες οι συναυ­λί­ες του, ενώ απα­γο­ρεύ­τη­κε και η κυκλο­φο­ρία των δίσκων του. Όταν του επι­τρά­πη­κε να ξανα­τα­ξι­δέ­ψει έδω­σε μαζι­κές συναυ­λί­ες σε όλο τον κόσμο, μαγεύ­ο­ντας με τη φωνή και το ταλέ­ντο του. Υπήρ­ξε δια­πρε­πής βαρύ­το­νος αλλά και ηθο­ποιός στο θέα­τρο, με παρου­σία στο Λον­δί­νο και το Μπρό­ντ­γου­έϊ τις δεκα­ε­τί­ες 1930–40.

Για τον Πολ Ρόμπ­σον έγρα­ψαν ποι­ή­μα­τα δύο κορυ­φαί­οι του είδους: ο Ναζίμ Χικ­μέτ το 1949 με τίτλο «Δεν μας αφή­νουν να τρα­γου­δή­σου­με» και ο Πάμπλο Νερού­δα το 1973 την «Ωδή στον Πολ Ρόμπσον».

Έπει­τα από περι­πέ­τειες με την υγεία του, μια από­πει­ρα αυτο­κτο­νί­ας και ενα εγκε­φα­λι­κό, ο Πολ Ρόμπ­σον πέθα­νε σε ηλι­κία στις 23 Γενά­ρη 1976 σε ηλι­κία 77 ετών στη Φιλαδέλφεια.

Το 1999, σε συνέ­ντευ­ξη του σε εφη­με­ρί­δα της Νέας Υόρ­κης, ο γιός του, Πολ Ρόμπ­σον Τζού­νιορ, είχε αφή­σει αιχ­μές ότι η CIA και η ΜΙ5 είχαν επχει­ρή­σει να δηλη­τη­ριά­σουν τον πατέ­ρα του με φάρ­μα­κο που οδη­γεί σε ψυχι­κές και δια­νοη­τι­κές διαταραχές.

ΠΗΓΗ της κατά­θε­σης του Π.Ρόμπσον στην Επι­τρο­πή Μη-Αμε­ρι­κα­νι­κών Δρα­στη­ριο­τή­των (HUAC): Congress, House, Committee on Un-American Activities, Investigation of the Unauthorized Use of U.S. Passports, 84th Congress, Part 3, June 12, 1956; in Thirty Years of Treason: Excerpts from Hearings Before the House Committee on Un-American Activities, 1938–1968, Eric Bentley, ed. (New York: Viking Press, 1971), 770.

«Τσε Γκε­βά­ρα, πρε­σβευ­τής της Επα­νά­στα­σης», του Νίκου Μόττα

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο