To Facebook, τα Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης και οι μυστικές υπηρεσίες

Μερι­κές δεκα­ε­τί­ες νωρί­τε­ρα, λίγο μετά τον Β’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, ο Βρε­τα­νός πρά­κτο­ρας Οργου­ελ έγρα­φε, στο περι­βό­η­το βιβλίο του «1984», για τη αμφί­δρο­μη συσκευή συνε­χούς παρα­κο­λού­θη­σης, που δεν έκλει­νε ποτέ, βρι­σκό­ταν μέσα σε κάθε σπί­τι και με την οποία ο «Μεγά­λος Αδελ­φός» μπο­ρού­σε να παρα­κο­λου­θεί συνε­χώς κάθε πλευ­ρά της ανθρώ­πι­νης δρα­στη­ριό­τη­τας και να επι­βάλ­λει συγκε­κρι­μέ­νο τρό­πο σκέ­ψης. Στα χρό­νια που μεσο­λά­βη­σαν από τότε, ο τρό­πος με τον οποίο εξε­λί­χθη­καν και εφαρ­μό­στη­καν οι νέες τεχνο­λο­γί­ες έκα­νε το όρα­μα των βρε­τα­νι­κών μυστι­κών υπη­ρε­σιών πράξη.

Ο εργα­ζό­με­νος σήμε­ρα, ειδι­κά ο νεό­τε­ρος, παρα­κο­λου­θεί­ται και υπό­κει­ται σε συνε­χή «πλύ­ση εγκε­φά­λου» σχε­δόν επί 24ώρου βάσης. Κεντρι­κό ρόλο σ’ αυτή την κατεύ­θυν­ση παρα­κο­λού­θη­σης ολό­κλη­ρου του πλη­θυ­σμού δια­δρα­μα­τί­ζουν τα λεγό­με­να μέσα κοι­νω­νι­κής δικτύ­ω­σης, ειδι­κό­τε­ρα το Facebook και το Twitter απ’ τη μία, και ο «παγκό­σμιος οργα­νω­τής της πλη­ρο­φο­ρί­ας», το Google, απ’ την άλλη.

Μέσα «κοινωνικής» δικτύωσης

Τα λεγό­με­να «μέσα κοι­νω­νι­κής δικτύ­ω­σης» (ΜΚΔ) είναι μια σει­ρά δια­δι­κτυα­κών πλατ­φορ­μών στις οποί­ες συν­δέ­ε­ται ένας μεγά­λος αριθ­μός χρη­στών και ανταλ­λάσ­σουν μετα­ξύ τους πλη­ρο­φο­ρί­ες. Τα πιο γνω­στά ΜΚΔ είναι το Facebook , στο οποίο κάθε χρή­στης βάζει πλη­ρο­φο­ρί­ες για τη ζωή του, τις σχέ­σεις του, τα συναι­σθή­μα­τά του, τους φίλους του κ.λπ., το Twitter, με το οποίο δια­δί­δο­νται σύντο­μα μηνύ­μα­τα (με όριο 140 λέξεις έκα­στο αρχι­κά, το οποίο τώρα έφτα­σε στις 280), το Instagram, κυρί­ως για φωτο­γρα­φί­ες, κ.ά.

Οι πλατ­φόρ­μες αυτές δίνουν την ψευ­δαί­σθη­ση μιας ελεύ­θε­ρης ανταλ­λα­γής πλη­ρο­φο­ριών μετα­ξύ των χρη­στών τους. Πρό­κει­ται για μέσα ιδιαί­τε­ρα εύχρη­στα, στα οποία ο καθέ­νας με ελά­χι­στες τεχνι­κές γνώ­σεις μπο­ρεί να «φτιά­ξει μια σελί­δα», να «ποστά­ρει» τις από­ψεις του, να επι­βρα­βεύ­σει άλλους χρή­στες κ.λπ. Τα ΜΚΔ δίνουν την εντύ­πω­ση μιας μεγά­λης παρέας,όπου οι χρή­στες μπο­ρούν ελεύ­θε­ρα να μιλούν και να «κοι­νω­νι­κο­ποιού­νται», να σχε­τί­ζο­νται με τους φίλους τους ή να δημιουρ­γούν νέους, όπου οι ιδέ­ες δια­δί­δο­νται με ευκο­λία και ταχύ­τη­τα άνευ προη­γου­μέ­νου στην ανθρώ­πι­νη ιστορία.

Ομως αυτή η εντύ­πω­ση είναι απλά μια λαν­θα­σμέ­νη εντύ­πω­ση… Ο πραγ­μα­τι­κός χαρα­κτή­ρας των ΜΚΔ είναι τελεί­ως διαφορετικός.

Τα προ­α­να­φε­ρό­με­να ΜΚΔ είναι μεγά­λοι αμε­ρι­κα­νι­κοί μονο­πω­λια­κοί όμι­λοι, και ο πραγ­μα­τι­κός τους χαρα­κτή­ρας καθο­ρί­ζε­ται απ’ αυτό, το κυρί­αρ­χο χαρα­κτη­ρι­στι­κό τους.

Το σύνο­λο των πλη­ρο­φο­ριών που εισά­γουν οι χρή­στες στα ΜΚΔ κατα­γρά­φε­ται, κωδι­κο­ποιεί­ται, φυλάσ­σε­ται και επε­ξερ­γά­ζε­ται σε μεγά­λες βάσεις δεδο­μέ­νων, το επι­χει­ρη­σια­κό κέντρο των οποί­ων βρί­σκε­ται στις ΗΠΑ.Βασικό χαρα­κτη­ρι­στι­κό των ΜΚΔ είναι πως συγκε­ντρώ­νουν το σύνο­λο των πλη­ρο­φο­ριών για το σύνο­λο των χρη­στών τους σε ένα κέντρο στις ΗΠΑ, με τρό­πο αδύ­να­το με παλαιό­τε­ρες «παρα­δο­σια­κές» μεθόδους.

Καθώς οι χρή­στες των ΜΚΔ γενι­κά ταυ­το­ποιού­νται ως φυσι­κά πρό­σω­πα, σε πολ­λές περι­πτώ­σεις ακό­μα και αν χρη­σι­μο­ποιούν ψευ­δώ­νυ­μα, οι πλη­ρο­φο­ρί­ες που συλ­λέ­γο­νται είναι εξαι­ρε­τι­κά πολύ­τι­μες. Αυτές αφο­ρούν τόσο δεδο­μέ­να που συνει­δη­τά οι χρή­στες εισά­γουν στα ΜΚΔ (ηλι­κία, ιστο­ρι­κά στοι­χεία, συναι­σθη­μα­τι­κή κατά­στα­ση κ.λπ.), όσο και δεδο­μέ­να που οι χρή­στες εισά­γουν ασυ­νεί­δη­τα. Αυτά αφο­ρούν είτε τις κοι­νω­νι­κές συσχε­τί­σεις (ποιοι είναι φίλοι μου κ.λπ.), είτε προ­τι­μή­σεις και πεποι­θή­σεις κάθε είδους, από σεξουα­λι­κές μέχρι αισθη­τι­κές και πολι­τι­κές. Κάθε «like» σε ένα κεί­με­νο, ή σε μια φωτο­γρα­φία, θεω­ρεί­ται στοι­χείο της προ­σω­πι­κό­τη­τας του χρή­στη που το πατά­ει. Η ανά­γνω­ση μιας είδη­σης και ο χρό­νος που παρα­μέ­νει ο χρή­στης στην είδη­ση μαρ­τυ­ρούν πόσο «ακου­μπά» τον συγκε­κρι­μέ­νο χρή­στη η συγκε­κρι­μέ­νη είδη­ση. Ολα αυτά τα στοι­χεία φυλάσ­σο­νται ως κόρη οφθαλ­μού από τα ΜΚΔ και υπό­κει­νται σε συνε­χή επε­ξερ­γα­σία, με στό­χο την επι­τη­δευ­μέ­νη δια­φή­μι­ση από τη μία, και την με μεγά­λη ακρί­βεια γνώ­ση της κατά­στα­σης των χρη­στών από την άλλη.

Η πλευ­ρά αυτή είναι ιδιαί­τε­ρα κρί­σι­μη, αφού επι­τρέ­πει στο αστι­κό κρά­τος και τους μηχα­νι­σμούς του να εντο­πί­ζουν το σύνο­λο των πεποι­θή­σε­ων κάθε χρή­στη των ΜΚΔ, επι­τυγ­χά­νο­ντας μεγά­λη ακρί­βεια και πολύ υψη­λό ποσο­στό κάλυ­ψης του πλη­θυ­σμού, σε βαθ­μό πρω­τό­γνω­ρο και αδύ­να­το να επι­τευ­χθεί με τα προη­γού­με­να τεχνι­κά μέσα παρακολούθησης.

Παράλ­λη­λα, το τι δια­δί­δε­ται μέσα από τα ΜΚΔ βρί­σκε­ται υπό τον άμε­σο έλεγ­χο αυτών των ομί­λων, εξα­σφα­λί­ζο­ντας έναν ιδιαί­τε­ρα απο­τε­λε­σμα­τι­κό προ­πα­γαν­δι­στι­κό μηχα­νι­σμό. Αυτό ισχύ­ει τόσο γι’ αυτά που δια­δί­δουν οι εται­ρεί­ες, όπως για παρά­δειγ­μα τα διά­φο­ρα κανά­λια ειδή­σε­ων του Facebook , όσο και για τις πλη­ρο­φο­ρί­ες των χρη­στών, με το FB για παρά­δειγ­μα να δια­γρά­φει τους λογα­ρια­σμούς όλων όσων τις από­ψεις θεω­ρεί «επι­κίν­δυ­νες». Η «εξα­το­μί­κευ­ση» των ειδή­σε­ων ανά­λο­γα με τα ενδια­φέ­ρο­ντα, είναι ανοι­χτή ομο­λο­γία πως το ποιες ειδή­σεις φτά­νουν σε κάθε χρή­στη καθο­ρί­ζε­ται από το ίδιο το FB. Πρό­σφα­τα, τα ΜΚΔ ανέ­φε­ραν πως υλο­ποιώ­ντας τις κατευ­θύν­σεις ΗΠΑ και ΕΕ για «περιο­ρι­σμό της τρο­μο­κρα­τί­ας» θα φιλ­τρά­ρουν το περιε­χό­με­νο που αναρ­τούν οι χρή­στες για να απο­μα­κρύ­νουν περιε­χό­με­νο «τρο­μο­κρα­τι­κό» ή περιε­χό­με­νο που «ριζο­σπα­στι­κο­ποιεί».

Αντί­στοι­χα, γίνε­ται όλο και σημα­ντι­κό­τε­ρη η αξιο­ποί­η­ση των ΜΚΔ ως εργα­λεί­ων για τη διά­δο­ση της αστι­κής πολι­τι­κής και προ­πα­γάν­δας. Πέραν του αντι­κει­με­νι­κού «φτω­χέ­μα­τος» της πολι­τι­κής, όταν τελι­κά γίνε­ται απλά «τσι­τά­τα», η τερά­στια αμε­ρι­κα­νι­κή ισχύς στις πλατ­φόρ­μες αυτές επι­τρέ­πει να προ­ω­θού­νται επι­θε­τι­κά εκεί­νες οι ειδή­σεις, εκεί­να τα σχό­λια, εκεί­νες οι πλη­ρο­φο­ρί­ες που ευνο­ούν την «αμε­ρι­κα­νι­κή οπτι­κή» της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας, και να θάβο­νται οι υπό­λοι­πες. Γενι­κό­τε­ρα, οι όμι­λοι των ΜΚΔ έχουν τη δυνα­τό­τη­τα να απο­φα­σί­ζουν ποια είδη­ση είναι «ορθή» και ποια είναι «fake», απα­γο­ρεύ­ο­ντας τη διά­δο­ση της τελευταίας.

Google και η παγκόσμια οργάνωση της πληροφορίας

Αντί­στοι­χο ρόλο με τα ΜΚΔ δια­δρα­μα­τί­ζει και η μηχα­νή ανα­ζή­τη­σης Google, η οποία δια­φη­μί­ζει ως απο­στο­λή της την οργά­νω­ση της παγκό­σμιας πληροφορίας.

Τα τεχνι­κά επι­τεύγ­μα­τα της συγκε­κρι­μέ­νης πλατ­φόρ­μας είναι φυσι­κά αξιο­θαύ­μα­στα. Το Google πράγ­μα­τι έχει φτά­σει στο σημείο να απο­τε­λεί σχε­δόν το καθο­λι­κό ευρε­τή­ριο πλη­ρο­φο­ρί­ας για κάθε ζήτημα.

Ομως, αξί­ζει να ανα­ρω­τη­θεί κανείς, με ποιο κρι­τή­ριο και για ποιο σκο­πό οργα­νώ­νει το Google την Παγκό­σμια Πληροφορία;

Η «Google» είναι επί­σης ένας αμε­ρι­κα­νι­κός μονο­πω­λια­κός κολοσ­σός. Και ο τρό­πος που δια­χει­ρί­ζε­ται τις πλη­ρο­φο­ρί­ες τελι­κά έχει ως κρι­τή­ριο την κερ­δο­φο­ρία του.

Πρώ­τα και κύρια, η μέθο­δος με την οποία «απο­φα­σί­ζει» ποια ιστο­σε­λί­δα να εμφα­νί­σει είναι κρυ­φή. Τα κρι­τή­ρια με τα οποία απο­φα­σί­ζουν οι υπο­λο­γι­στές του Google να βάλουν μια ιστο­σε­λί­δα στην αρχή της λίστας, να τη θάψουν στην τρί­τη σελί­δα των απο­τε­λε­σμά­των ή να μην την εμφα­νί­σουν καθό­λου, είναι τελεί­ως αδια­φα­νή. Ομως, η κατά­τα­ξη στην οποία σε «βγά­ζει» το Google είναι ζωτι­κής σημα­σί­ας για την ιστο­σε­λί­δα σου, αφού μπο­ρεί να δια­φο­ρο­ποι­ή­σει τον αριθ­μό των επι­σκε­πτών της δέκα ή και εκα­τό φορές πάνω. Ετσι, το Google έχει τερά­στια ισχύ στο Δια­δί­κτυο και γενι­κό­τε­ρα, αφού μπο­ρεί να απο­φα­σί­σει ποια πλη­ρο­φο­ρία θα γίνει γνω­στή και ποια όχι. Αν δεν σε έχει το Google, σχε­δόν δεν υπάρ­χεις. Το πρό­σφα­το παρά­δειγ­μα της τεχνη­τής μεί­ω­σης της κατά­τα­ξης των ειδή­σε­ων του ρωσι­κού δικτύ­ου RT από τη Google είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό της αμε­ρι­κα­νι­κής επιρ­ρο­ής στα νέα αυτά τεχνο­λο­γι­κά μέσα και του τρό­που με τον οποίο επι­δρούν συνο­λι­κά στην κοι­νω­νι­κή συνείδηση.

Παράλ­λη­λα, το Google συλ­λέ­γει αφει­δώς το σύνο­λο των πλη­ρο­φο­ριών που αφο­ρούν τους χρή­στες. Κάθε ηλε­κτρο­νι­κή ανα­ζή­τη­ση στο Google κατα­γρά­φε­ται και συν­δέ­ε­ται με τον υπο­λο­γι­στή από τον οποίο έγι­νε, το χρό­νο που έλα­βε χώρα και στις περισ­σό­τε­ρες περι­πτώ­σεις το φυσι­κό πρό­σω­πο που την έκα­νε, ειδι­κά όταν χρη­σι­μο­ποιεί κανείς και την πλατ­φόρ­μα για την ηλε­κτρο­νι­κή αλλη­λο­γρα­φία του. Παράλ­λη­λα το Google συλ­λέ­γει και ανα­ρίθ­μη­τες άλλες πλη­ρο­φο­ρί­ες. Τις ιστο­σε­λί­δες που επι­σκέ­πτε­ται κάποιος, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας τους συν­δέ­σμους που ακο­λου­θεί από τη μηχα­νή ανα­ζή­τη­σης, «cookies» ή ακό­μα και από τις γραμ­μα­το­σει­ρές μιας ιστο­σε­λί­δας. Οι πλη­ρο­φο­ρί­ες αυτές κατα­γρά­φο­νται για κάθε χρή­στη και φυλάσ­σο­νται στους υπο­λο­γι­στές του ομί­λου της «Google», επι­χει­ρη­σια­κό κέντρο των οποί­ων είναι οι ΗΠΑ.

Δίπλα σ’ αυτά, το Google μέσα από άλλες «υπη­ρε­σί­ες» του, όπως οι χάρ­τες κ.λπ., παρα­κο­λου­θεί τις μετα­κι­νή­σεις των χρη­στών του, την αλλη­λο­γρα­φία τους, το δίκτυο των επα­φών τους, αλλά έχει τελι­κά και έλεγ­χο των συσκευών κινη­τού τηλε­φώ­νου τους, αφού το γνω­στό Android ανή­κει στην «Google».

Σχέσεις με τις αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες

Ο χρή­στης των ΜΚΔ παρά­γει σε συνε­χή βάση χρή­σι­μα δεδο­μέ­να που αφο­ρούν τον ίδιο και τον κοι­νω­νι­κό του περί­γυ­ρο, και τα παρέ­χει δωρε­άν στους δια­δι­κτυα­κούς κολοσ­σούς, ουσια­στι­κά «αυτο­φα­κε­λώ­νε­ται». Τα 2 δισε­κα­τομ­μύ­ρια χρή­στες του FB, και οι χρή­στες του Google, του Τwitter και των άλλων ΜΚΔ, παρέ­χουν σε συνε­χή βάση και δωρε­άν έναν ανα­ρίθ­μη­το όγκο δεδο­μέ­νων που σχε­τί­ζο­νται με την προ­σω­πι­κό­τη­τά τους στις επι­χει­ρή­σεις αυτές.

Αυτή η δυνα­τό­τη­τα δεν θα μπο­ρού­σε να δια­φύ­γει από τις μυστι­κές υπη­ρε­σί­ες. Τα σύγ­χρο­να αυτά τεχνι­κά μέσα κάνουν πρά­ξη κάτι αδια­νό­η­το σε προη­γού­με­νες περιό­δους: Την προ­λη­πτι­κή παρα­κο­λού­θη­ση του συνό­λου του πλη­θυ­σμού και την κατα­γρα­φή στοι­χεί­ων για όλους.

Η στε­νή συσχέ­τι­ση του Google, του FB, του Τwitter και των άλλων ΜΚΔ με τις αμε­ρι­κα­νι­κές υπη­ρε­σί­ες είναι αδιαμ­φι­σβή­τη­τη. Είναι σχε­δόν δεδο­μέ­νη η απευ­θεί­ας πρό­σβα­ση της NSA στους υπο­λο­γι­στές των επι­χει­ρή­σε­ων αυτών. Ομως, η συσχέ­τι­ση είναι βαθύ­τε­ρη, πιο οργα­νι­κή, πιο άμε­ση. Πολ­λα­πλές ανα­φο­ρές δεί­χνουν πως οι μυστι­κές υπη­ρε­σί­ες των ΗΠΑ συμ­με­τεί­χαν ενερ­γά, συχνά ακό­μα και καθο­ρι­στι­κά, στο σχε­δια­σμό, στα κεφά­λαια για την ίδρυ­ση και στις κατευ­θύν­σεις των επι­χει­ρή­σε­ων αυτών, στην κυριαρ­χία τους στο δια­δι­κτυα­κό στερέωμα.

Οι επι­χει­ρή­σεις αυτές και η κυριαρ­χία τους έχουν οικο­δο­μή­σει μια καθο­λι­κή μηχα­νή παρα­κο­λού­θη­σης σχε­δόν του συνό­λου της ζωής κάθε εργαζόμενου.

Η στε­νή, οργα­νι­κή συσχέ­τι­ση των ΜΚΔ με τις ΗΠΑ είναι φανε­ρή από τις αντι­δρά­σεις άλλων κρα­τών στην αυξα­νό­με­νη επιρ­ροή των ΜΚΔ. Οι συγκρού­σεις στο χώρο του δια­δι­κτύ­ου αντα­να­κλούν τις γενι­κό­τε­ρες αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στα καπι­τα­λι­στι­κά κρά­τη. Υπό αυτό το πρί­σμα, πρέ­πει να γίνει κατα­νοη­τή η πρό­σφα­τη αντι­πα­ρά­θε­ση των γερ­μα­νι­κών κρα­τι­κών υπη­ρε­σιών με την πλατ­φόρ­μα Facebook . Η γερ­μα­νι­κή πλευ­ρά αντι­τί­θε­ται στη «δεσπό­ζου­σα θέση» του Facebook στα ΜΚΔ, δηλα­δή στο γεγο­νός ότι τα δεδο­μέ­να των Γερ­μα­νών συγκε­ντρώ­νο­νται από τις αμε­ρι­κα­νι­κές και όχι τις γερ­μα­νι­κές υπηρεσίες.

Για την απάντηση του λαϊκού κινήματος

Δεν είμα­στε αρνη­τές, δεν στε­κό­μα­στε φοβι­κά ή αμή­χα­να μπρο­στά στη νέα τεχνο­λο­γία. Βλέ­που­με τις δυνα­τό­τη­τές της, βλέ­που­με και το πώς αξιο­ποιεί­ται από τον ιμπε­ρια­λι­σμό, τους μονο­πω­λια­κούς ομί­λους. Σήμε­ρα, με επι­τα­κτι­κό τρό­πο ανα­δει­κνύ­ου­με αυτές τις πλευ­ρές, ανα­δει­κνύ­ου­με το πώς προ­ω­θεί­ται και πώς αξιο­ποιεί­ται η νέα τεχνο­λο­γία προς όφε­λος του ταξι­κού εχθρού, για να μπο­ρέ­σου­με να αξιο­ποι­ή­σου­με πλευ­ρές και να προ­φυ­λα­χθού­με από τους κινδύνους.

Οι τερά­στιες δυνα­τό­τη­τες της σύγ­χρο­νης επο­χής, της τεχνι­κής και της επι­στή­μης που δημιούρ­γη­σαν οι άνθρω­ποι, είναι εμφα­νείς σε όλους. Η κατεύ­θυν­ση που έχουν λάβει όμως τα μέσα παρα­γω­γής και η χρή­ση τους δεν οδη­γεί στην κάλυ­ψη των συν­δυα­σμέ­νων ανα­γκών των εργα­ζο­μέ­νων, αντί­θε­τα αξιο­ποιεί­ται για να παρα­κο­λου­θεί και να χει­ρα­γω­γεί εργα­ζό­με­νους, για να ισχυ­ρο­ποιεί την αστι­κή εξουσία.

Αυτή η αντί­θε­ση, σε τελευ­ταία ανά­λυ­ση, είναι αντα­νά­κλα­ση της βασι­κής αντί­θε­σης της κοι­νω­νί­ας μας. Η κοι­νω­νι­κή παρα­γω­γή ασφυ­κτιά κάτω από την «μπό­τα» της κυριαρ­χί­ας των μονο­πω­λια­κών ομί­λων, του κέρ­δους τους, του κρά­τους τους, η οποία κυριαρ­χία «απλώ­νε­ται» σε κάθε πλευ­ρά της κοι­νω­νί­ας. Η λύση της αντί­θε­σης είναι στον ορί­ζο­ντα, και δεν είναι άλλη από την ανα­τρο­πή της κυριαρ­χί­ας των μονο­πω­λια­κών ομί­λων, την οικο­δό­μη­ση μιας ριζι­κά δια­φο­ρε­τι­κής κοι­νω­νί­ας, με την εξου­σία στα χέρια των εργα­ζο­μέ­νων. Αυτός ο δρό­μος είναι ο μονα­δι­κός που μπο­ρεί να ικα­νο­ποι­ή­σει τις εργα­τι­κές — λαϊ­κές ανά­γκες, και σ’ αυτόν το δια­δί­κτυο και οι εφαρ­μο­γές του θα αξιο­ποι­η­θούν για το συμ­φέ­ρον των εργαζομένων.

Γ. Λ / Ριζοσπάστης