Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας //
Ξεχωριστή σελίδα της λαμπρής ιστορίας της ΕΑΜικής Αντίστασης ήταν η συμβολή των εκπαιδευτικών σ’αυτήν, αλλά και γενικότερα η συμβολή της στην πνευματική αναγέννηση αλλά και στην ίδια την εκπαίδευση.
Κομμάτι το τιτάνιου αυτού αγώνα –και σε μεγάλο βαθμό άγνωστο- είναι αυτό που αφορά την προσπάθεια ανασυγκρότησης του συνδικαλιστικού κινήματος των εκπαιδευτικών καθώς και ο συνδυασμός αυτού του καθήκοντος με την γενικότερη αλλαγή στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Στις 20 Ιούλη 1944 συγκροτείται στο χωριό Λάσπη της Ευρυτανίας (6–7 χλμ μακριά από το Καρπενήσι που στη συνέχεια όμως το έκαψαν οι Γερμανοί) το πρώτο Παιδαγωγικό Συνέδριο με τη δικτατορία του 1936, με τίτλο «Συνδιάσκεψη αντιπροσώπων διδασκαλικών συλλόγων» της Ελεύθερης Ελλάδας.
Στο συνέδριο πήραν μέρος περίπου 100 αντιπρόσωποι από 20 διδασκαλικούς Συλλόγους. Η συμμετοχή θα ήταν μεγαλύτερη αν οι επικεφαλείς των Συλλόγων είχα πάρει έγκαιρα τις προκλήσεις κι αν αρκετοί από τους αντιπροσώπους δεν πιάνονταν στον δρόμο από τους κατακτητές.
Να θυμίσουμε εδώ ότι η δικτατορία του Μεταξά είχε καταργήσει την Διδασκαλική Ομοσπονδία και τους συλλόγους της, όπως και όλες τις οργανώσεις των Δημοσίων Υπαλλήλων. Πρώτη δουλειά των δασκάλων στις ελέυθερες περιοχές ήταν να ιδρύσουν και να οργανώσουν ξανά τη συνδικαλιστική τους οργάνωση.
Γράφει χαρακτηριστικά σε άρθρο του στην ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ο Κ.Θ. ΠΙΠΑΣ «…Πήραν μέρος αντιπρόσωποι που είχαν εκλέξει οι συνελεύσεις των συλλόγων δημοδιδασκάλων Ευρυτανίας, Φθιώτιδας, Παρνασίδας, Λοκρίδας, Ναυπακτίας, Μεσολογγίου, Αγρινίου, Τρικκάλων, Καρδίτσας, Λαρίσης, Μαγνησίας, Ελασώνας. Ξεκίνησαν για ναρθουν αντιπρόσωποι διδασκαλικών συλλόγων Ηπείρου, δεν ξεπέρασαν όμως γιατί οι Γερμανοί άρχισαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις προς τα Χάσια. Το ίδιο και αντιπρόσωποι των δασκάλων Δυτικής Μακεδονίας».
Τη συνδιάσκεψη παρακολούθησαν αντιπρόσωποι της Γραμματείας της Παιδείας της ΠΕΕΑ,του Γενικού Στρατηγείου του ΕΛΑΣ, των Δημοσίων Υπαλλήλων Στερεάς. Οι παιδαγωγοί Ρόζα Ιμβριώτη, Κώστας Σωτηρίου, Μιχάλης Παπαμαύρος. Ο συνδικαλιστής Μαργιολής, αντιπρόσωπος του Εργατικού ΕΑΜ. Αντιπρόσωποι όλων των εθνικοαπελευθερωτικών οργανώσεων της περιοχής Στερεάς και των τοπικών. Ολόκληρο το παιδαγωγικό φροντιστήριο Καρπενησίου.
Το βάρος της οργάνωσης του συνεδρίου (κράτησε 3–4 μέρες) είχαν εκπρόσωποι της Προσωρινής Επιτροπής της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας που συγκροτήθηκε το1943 στην Ευρυτανία με σπονδυλική στήλη τον παλιό σύλλογο δασκάλων Ευρυτανίας.
Και συνεχίζει: «Αρχίζει η συνδιάσκεψη. Συγκροτείται σε σώμα με την εκλογή προεδρείου. «Δημητράτος, Σαξώνης, Χυτήρης, Πόλκος (και τόσοι άλλοι) διαβάζονται τα ονόματα των εκπαιδευτικών – θυμάτων της Εθνικής Αντίστασης. Κατανυχτική σιγή ενός λεπτού. Χαιρετισμοί των εξωκλαδικών αντιπροσώπων και μπαίνομε στη συζήτηση…»
Οι εργασίες κρατούσαν από τις 7 το πρωί ως τις 8 το βράδυ. Προβλεπόταν δίωρη μεσημεριάτικη διακοπή και το βράδυ, όλοι οι αντιπρόσωποι έτρωγαν σε κοινό τραπέζι στην πλατεία. Τα τρόφιμα είχε προμηθευτεί η Οργανωτική Επιτροπή από την ΕΤΑ Στερεάς και τους συλλόγους δασκάλων Θεσσαλίας. Δεν έλειπε ακόμη και το ψυχαγωγικό-πολιτιστικό πρόγραμμα με τραγούδια και χορούς από την ΕΠΟΝ Λάσπης και το παιδαγωγικό φροντιστήριο Καρπενησίου.
« Πάνω σ’αυτά δεν έγινε μια τυχαία και πρόχειρη συζήτηση. Ολα εξετάστηκαν με επιστημονική σοβαρότητα και έξαρση αντάξια των περιστάσεων. Πολλοί παράγοντες βοήθησαν σε τούτο: α) Η μελέτη των εκπαιδευτικών μας προβλημάτων στην κατεχόμενη Αθήνα από δύο επιτροπές. Μία της ΕΠΟΝ και άλλη του ΕΑΜ εκπαιδευτικών. Β) Η πείρα και η συμβολή των φωτισμένων παιδαγωγών που αναφέραμε. γ) Η πείρα των αντιπροσώπων των συλλόγων, που χρόνια δούλεψαν στο σχολείο και το πόνεσαν, που πολλές φορές στα παιδαγωγικά τους και τα συνδικαλιστικά τους συνέδρια συζήτησαν για τον «άταφο νεκρό» τα πάντα άλυτα εκπαιδευτικά μας προβλήματα…»
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα θέματά του:
Η θέση του κλάδου στον Εθνικοαπελευθερωτικό Αγώνα και η ως τώρα συμβολή του σ’αυτόν.
-Η θέση του κλάδου στη διαμόρφωση της νέας λαοκρατούμενης Ελλάδας.
-Η σημερινή κατάσταση των σχολείων και τα μέτρα για τη βελτίωσή της.
-Η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση: Αρχές και οργάνωση της Λαϊκής Παιδείας.
-Οργανωτικά και οικονομικά ζητήματα του κλάδου.
-Διοίκηση της Παιδείας.
Οι αποφάσεις που πάρθηκαν ήταν σημαντικές . Αναφέρουμε χαρακτηριστικά:
-Να λυθεί αμέσως η επίταξη των περισσότερων από τα επιταγμένα διδακτήρια, είτε αυτά βρίσκονται σε κατεχόμενες περιοχές είτε στην Ελεύθερη Ελλάδα.
-Να επισκευαστούν αμέσως από τις κοινότητες με προσωπική εργασία και με τη συνεργασία της ΕΠΟΝ και των δασκάλων τα διδακτήρια που μπορούν να επισκευαστούν.
-Όπου αυτό δεν είναι δυνατό, τα σχολεία να στεγαστούν σε ιδιωτικά οικήματα που θα επιταχτούν για το σκοπό αυτό ‚σ’ εκκλησίες ή στην ανάγκη και σε παράγκες που θα πρέπει να φτιαχτούν γρήγορα με προσωπική εργασία.
-Να επανδρωθούν τα σχολεία με δασκάλους που τώρα υπηρετούν σε μάχιμες μονάδες του ΕΛΑΣ, όπου και όταν αυτό είναι δυνατό. Σε αντίθετη περίπτωση οι δάσκαλοι αυτοί θα εναλλάσσουν το ένα έργο με το άλλο. Παράλληλα τονίστηκε η ανάγκη να απορροφηθούν αμέσως από τα σχολεία κάθε περιοχής οι απόφοιτοι των Παιδαγωγικών Φροντιστηρίων ανάγκη λειτουργίας των οποίων τονίστηκε ιδιαίτερα.
-Να σημειώσουμε –ως δείγμα της σημασίας των δασκάλων- αυτοί εξομοιώνονται με τους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ. Την διατροφή και διαμονή τους στην Ελεύθερη Ελλάδα αναλαμβάνουν η Γραμματεία Στρατιωτικών και η Γραμματεία Παιδείας.
-Αποφασίστηκε ακόμη να συστηματοποιηθεί ο αγώνας ενάντια στον αναλφαβητισμό με στόχο της πραγματική υποχρεωτική φοίτηση. Οι σύνεδροι αποφάσισαν ν’ ανοίξουν παντού Σχολές Αναλφάβητων. Στις σχολές αυτές στην Ελεύθερη Ελλάδα το βάρος και η ευθύνη μοιράστηκε μεταξύ των
Δασκάλων αλλά και της ΕΠΟΝ που «επιστράτευσε» για το σκοπό αυτό μέλη της αποφοίτους Γυμνασίων. Η Εθνική Αλληλεγγύη χορηγούσε την
τροφή σε όσους προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στα σχολές αυτές.
-Επίσης το συνέδριο έριξε το βάρος ‚δίνοντας κατεύθυνση σε δασκάλους και συλλόγου για να ιδρύσουν παντού μαθητικά συσσίτια, να ιδρύσουν παιδικού σταθμούς, να φροντίσουν για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των
παιδιών, να προμηθεύσουν στα παιδιά δωρεάν βιβλία και γραφική ύλη.
Στο συνέδριο αποφασίστηκε να ιδρυθούν όπου ήταν δυνατόν λαϊκές
βιβλιοθήκες και αναγνωστήρια με ευθύνη της ΕΠΟΝ.
-Αποφασίστηκε η υιοθέτηση του σχεδίου της ΠΕΕΑ για την αυτοδιοίκηση της Παιδείας. Σ’αυτό προβλεπόταν ότι η σύνθεση των Εποπτικών Συμβουλίων της Δημοτικής και Μέσης Εκπαίδευσης θα συμμετείχαν: 2 αιρετοί δάσκαλοι,1 μέλος της Σχολικής Εφορείας και αντιπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Τα ίδια θα συνέβαιναν και σε επίπεδο περιοχής αλά και χώρας. Ο θεσμός για λίγο χρόνο και σε λίγες περιοχές κατόρθωσε να λειτουργήσει.
-Καθιερώθηκε σε όλους τους τομείς η ισοτιμία των δύο φίλων. Αυτό έφτανε και στο επίπεδο του Επιθεωρητή. Μάλιστα στο πλαίσιο αυτό από την Γραμματεία Παιδείας της ΠΕΕΑ διορίστηκε η πρώτη Επιθεωρήτρια στα χρονιά (στην περιφέρεια Στυλίδας) η Ειρήνη Λαλαγιάννη –Στρατίκη.
Για την συνδικαλιστική οργάνωση των Δασκάλων ορίστηκε προσωρινή διοικητική επιτροπή για επανίδρυση της Διδασκαλικής Ομοσπονδίας μόλις θα το επέτρεπαν οι περιστάσεις και για το ζωντάνεμα των τοπικών συλλόγων των δασκάλων. Να σημειώσουμε εδώ ότι η δράση της επιτροπής αυτής έφτασε μέχρι την ιδρυτική συνέλευση που ψήφισε (μεταπολεμικά το 1945) καταστατικό και ίδρυσε την Διδασκαλική Ομοσπονδία Ελλάδος)
Να σημειώσουμε ακόμη ότι τέτοια συνέδρια έγιναν αργότερα και σε Καρδίτσας, Τρίκαλα ‚Βέροια, Πελοπόννησο και αλλού.
ΠΗΓΕΣ:
- Χ. Σακελλαρίου, «Η παιδεία στην Αντίσταση», «Σύγχρονη Εποχή», 2003, αντιστασιακός εκπαιδευτικός, στέλεχος της ΕΠΟΝ και ένας από τους συγγραφείς του αναγνωστικού της ΠΕΕΑ «Ελεύθερη Ελλάδα».
- Συμβολή των εκπαιδευτικών στην Εθνική Αντίσταση (ΠΑΜΕ Εκπαιδευτικών)
- ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΗ ΤΕΧΝΗΣ (τεύχος 87–88,3–4/1962-ψηφιακό αρχείο ΑΣΚΙ)