Μικελάντζελο Αντονιόνι

Σε ηλι­κία 94 χρό­νων, στις 30 Ιου­λί­ου 2007 έφυ­γε από τη ζωή ο σπου­δαί­ος Ιτα­λός σκη­νο­θέ­της, Μικε­λάν­τζε­λο Αντο­νιό­νι. Αυτή την ημέ­ρα η η 7η τέχνη έγι­νε φτω­χό­τε­ρη. Έφυ­γαν από τη ζωή δύο άνθρω­ποι που μας κλη­ρο­δό­τη­σαν κινη­μα­το­γρα­φι­κά αρι­στουρ­γή­μα­τα. Μικε­λάν­τζε­λο Αντο­νιό­νι και Ινγκ­μαρ Μπέρ­γκ­μαν.

Συγκα­τα­λέ­γε­ται στους πρω­το­πό­ρους του σύγ­χρο­νου κινη­μα­το­γρά­φου και στη γενιά των κινη­μα­το­γρα­φι­στών που χρη­σι­μο­ποί­η­σαν την κάμε­ρα ως «ανα­το­μι­κό νυστέ­ρι» στο «σώμα» — ή μήπως «πτώ­μα»; — των παρακ­μα­σμέ­νων αξιών της αστι­κής τάξης, ανα­δει­κνύ­ο­ντας τα αδιέ­ξο­δα και τις αντι­φά­σεις της. Ο Αντο­νιό­νι γεν­νή­θη­κε στις 29 Σεπτέμ­βρη 1912 στη Φερά­ρα Εμί­λια Ρομά­να. Απο­φοί­τη­σε από το Πανε­πι­στή­μιο της Μπο­λό­νια και ξεκί­νη­σε το 1940 σπου­δές κινη­μα­το­γρά­φου στη Ρώμη, στο Centro Sperimentale Di Cinematografia, της Τσι­νε­τσι­τά. Εκεί συνά­ντη­σε καλ­λι­τέ­χνες με τους οποί­ους συνερ­γά­στη­κε αργό­τε­ρα, όπως ο Ρομπέρ­το Ροσελίνι.

Οπως και ο Μπέρ­γκ­μαν, ο Αντο­νιό­νι ξεκί­νη­σε με τη συγ­γρα­φή σενα­ρί­ων, αλλά ασχο­λή­θη­κε επι­πλέ­ον και με την κρι­τι­κή κινη­μα­το­γρά­φου. Κινη­μα­το­γρα­φι­κά ξεκί­νη­σε γυρί­ζο­ντας ντο­κι­μα­ντέρ και από το 1950 μεγά­λου μήκους ται­νί­ες, με πρώ­τη «Το χρο­νι­κό ενός έρω­τα», με την οποία, όπως σημειώ­νει ο Γ. Μπα­κο­γιαν­νό­που­λος, απο­μα­κρύ­νε­ται από την κυρί­αρ­χη, τότε, στην Ιτα­λία, αισθη­τι­κή τάση του νεο­ρε­α­λι­σμού και ασχο­λεί­ται με την ψυχα­νά­λυ­ση των μεγα­λο­α­στών του Μιλά­νου, με «πρό­σχη­μα» ένα αστυ­νο­μι­κό δρά­μα. Ουσια­στι­κά ο Αντο­νιό­νι , μαζί με τον Φελί­νι, οδή­γη­σε τον ιτα­λι­κό κινη­μα­το­γρά­φο στο επό­με­νο από τον κοι­νω­νι­κό νεο­ρε­α­λι­σμό αισθη­τι­κό στάδιο.

Ο λυρι­σμός και η προ­σω­πι­κή κινη­μα­το­γρα­φι­κή αισθη­τι­κή του θα εμφα­νι­στούν ολο­κλη­ρω­μέ­να με την ται­νία «Κραυ­γή» (1957) και πολύ σύντο­μα θα καθιε­ρω­θεί στην παγκό­σμια κινη­μα­το­γρα­φι­κή πρω­το­πο­ρία της επο­χής με την τρι­λο­γία: «Η περι­πέ­τεια» (1960), «Η νύχτα» (1961) και «Η έκλει­ψη» (1962). Μετα­ξύ των 20 ται­νιών του σε 60 χρό­νια δημιουρ­γι­κής πορεί­ας ξεχω­ρί­ζουν πολ­λές που άφη­σαν, επί­σης, το σημά­δι τους στην ιστο­ρία του κινη­μα­το­γρά­φου, όπως «Blow Up», «Επάγ­γελ­μα Ρεπόρ­τερ», «Ζαμπρί­σκι Πόιντ» κ.ά.

Το 1985 λόγω εγκε­φα­λι­κού έμει­νε μερι­κώς παρά­λυ­τος και χωρίς ομι­λία. Συμ­πτω­μα­τι­κά, αυτό συνέ­βη δύο χρό­νια πριν την από­φα­ση του Μπέρ­γκ­μαν να μην ξανα­γυ­ρί­σει ται­νί­ες. Επί­σης, συμ­πτω­μα­τι­κά και οι δύο δημιουρ­γοί επα­νήλ­θαν στο σινε­μά περί­που την ίδια περί­ο­δο, ο Μπέρ­γκ­μαν το 2003 με το «Σάρα­μπαντ» και ο Αντο­νιό­νι , με τη γλώσ­σα των νευ­μά­των και τη βοή­θεια του Βιμ Βέντερς, γύρι­σε το 1996 το «Πέρα από τα σύν­νε­φα» και με την αυγή του 21ου αιώ­να σχε­δί­α­ζε ντο­κι­μα­ντέρ για τον κορυ­φαίο της ιτα­λι­κής Ανα­γέν­νη­σης Μιχα­ήλ Αγγε­λο. Στις βρα­βεύ­σεις του συγκα­τα­λέ­γο­νται «Χρυ­σός Λέο­ντας» του Φεστι­βάλ Βενε­τί­ας για την «Κόκ­κι­νη Ερη­μο» (1964), «Χρυ­σός Φοί­νι­κας» του Φεστι­βάλ Κανών για το «Μπλό­ου Απ» (1967), Ειδι­κό Βρα­βείο του Φεστι­βάλ Κανών για την «Ταυ­τό­τη­τα μιας γυναί­κας» (1982), «Οσκαρ» για το σύνο­λο της κινη­μα­το­γρα­φι­κής του δημιουρ­γί­ας (1995), «Χρυ­σός Λέων» του Φεστι­βάλ Βενε­τί­ας (1997).

Σκου­πί­δια πέρ­να της ατμόσφαιρας

Θυμά­μαι αδερ­φέ Αντονιόνι

στο Zabriskie Point

να βομ­βαρ­δί­ζει η φοιτήτρια

μέσα στο μυα­λό της

τον καπι­τα­λι­σμό της;

 

Θυμά­μαι και κοτόπουλα,

θυμά­μαι και επιπλώσεις

χρυ­σά μαχαιροπίρουνα

και κτί­ρια σε εκπτώσεις

να αιω­ρού­νται

μόνο μέσα στο μυα­λό της

στο χιπι­σμό της.

 

Μικρή είχα δει

σε όνει­ρο εφιαλτικό

πως ζού­σα μ’ ένα άλλο παιδί

σε γυά­λι­νο δια­στη­μι­κό κλουβί

και άνθρω­ποι νεκροί

ανέ­βαι­ναν από τη γη

ντυ­μέ­νοι με κοστού­μια γκρι

κι όσο ανέβαιναν

τόσο φού­σκω­ναν,

άμορ­φες μάζες νέων αστερισμών

σε συγκρού­σεις με το καθα­ρό μας το γυαλί,

άμορ­φες μάζες νέων αστερισμών,

ρακο­συλ­λέ­κτες διαστημικοί,

κρυ­σταλ­λο­ποι­η­μέ­να ούρα αστροναυτών

 

Σε θυμά­μαι ξανά

αδερ­φέ Αντο­νιό­νι σήμερα

ενώ πλη­ρο­φο­ρού­μαι

πως τα σκου­πί­δια αυτής της σφαίρας

έμπει­ροι επιστήμονες

τα εξα­πο­λύ­ουν πέραν της ατμόσφαιρας

Προς το παρόν γελάω

καθώς νιώ­θω

να αιω­ρού­νται με καθωσπρεπισμό,

βαριά εσπέ­ρα σχηματίζουν

το νέο αστε­ρι­σμό των σκουπιδιών

 

Πες μου πες μου Αντονιόνι

το πεπρω­μέ­νο εκεί­νων των παιδιών

που γεν­νη­θή­καν και θα γεννιούνται

κάτω από τον αστε­ρι­σμό των σκουπιδιών,

κάτω από το μαγνη­τι­σμό των απορριμάτων

Ποιο το περιε­χό­με­νο των ποιημάτων,

η αγά­πη τους για την Ωραία

ή για το Τέρας;

«Zabriskie point», ένα από τα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου

Ο Ιτα­λός δημιουρ­γός στη μονα­δι­κή του ται­νία που γύρι­σε στην Αμε­ρι­κή ασχο­λεί­ται με το ξεσή­κω­μα της αμε­ρι­κα­νι­κής νεο­λαί­ας στη δεκα­ε­τία του 1960–1970 ενα­ντί­ον του αμε­ρι­κα­νι­κού κατεστημένου.

Το «Zabriskie point» παρα­κο­λου­θεί ένα νεα­ρό ακτι­βι­στή φοι­τη­τή, ο οποί­ος νιώ­θει να πνί­γε­ται μέσα στα στε­νά όρια που του αφή­νει το κατα­πιε­στι­κό καπι­τα­λι­στι­κό σύστη­μα να κινη­θεί. Αγα­πώ­ντας την ελευ­θε­ρία και θέλο­ντας να ξεφύ­γει από το κυνη­γη­τό της αστυ­νο­μί­ας, μετά από ένα απο­τυ­χη­μέ­νο ξεσή­κω­μα των φοι­τη­τών, κλέ­βει ένα αερο­πλά­νο και με αυτό πετά­ει προς την ελευ­θε­ρία! Στη δια­δρο­μή του μέσα στην έρη­μο θα συνα­ντή­σει μια νεα­ρή κοπέ­λα, μια γραμ­μα­τέα μεγά­λης καπι­τα­λι­στι­κής επι­χεί­ρη­σης, η οποία κάνει το δικό της ταξί­δι απε­λευ­θέ­ρω­σης. Οι δυο νέοι, ζώντας στιγ­μές ουτο­πί­ας, πιστεύ­ουν προς στιγ­μήν πως τους έχει ξεχά­σει ο καπι­τα­λι­σμός και θα ζήσουν ελεύ­θε­ρα. Αυταπάτη!

Η ουτο­πία ‑και η αυτα­πά­τη- κάπο­τε τελειώ­νει. Οι δυο νέοι έρχο­νται φάτσα με την ωμή καπι­τα­λι­στι­κή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Η οποία είναι σκλη­ρή και αδυ­σώ­πη­τη σε όσους της ενα­ντιώ­νο­νται! Το ζευ­γά­ρι θα υπο­στεί τις συνέ­πειες της αυθόρ­μη­της και πολι­τι­κά ανορ­γά­νω­της ανυ­πα­κο­ής του! Ο καπι­τα­λι­σμός με τα όργα­νά του εκδι­κεί­ται όσους τον αμφι­σβη­τούν. Οσους είναι αδύ­να­τοι να αντιδράσουν!

Ο Αντο­νιό­νι , χωρίς να κάνει σχι­σμή στον επα­να­στα­τι­κό κινη­μα­το­γρά­φο, χωρίς να συνει­σφέ­ρει κάτι ιδιαί­τε­ρο στην ιστο­ρι­κή δια­λε­κτι­κή ανά­λυ­ση για τον κόσμο, μάλ­λον ρομα­ντι­κά και κάτω από την επί­δρα­ση του Μάη ’68 που είχε αρχί­σει, αλλά και γοη­τευ­μέ­νος από το μεγά­λο αυθόρ­μη­το και ανορ­γά­νω­το ξεση­κω­μό της αμε­ρι­κα­νι­κής νεο­λαί­ας ενα­ντί­ον του πολέ­μου στο Βιετ­νάμ και του υπερ­κα­τα­να­λω­τι­σμού, έρχε­ται σε σύγκρου­ση με τον αμε­ρι­κα­νι­κό μύθο και τον πατέ­ρα του, τον παγκό­σμιο καπι­τα­λι­σμό. Τον οποί­ον θεω­ρεί ανή­θι­κο και απάν­θρω­πο. Και τον οποί­ον, πιστεύ­ει, πρέ­πει να τον ανα­τι­νά­ξου­με από τα θεμέ­λιά του.

Ο Μικε­λάν­τζε­λο Αντο­νιό­νι βλέ­πει το θέμα του παγκό­σμιου ξεση­κώ­μα­τος των νέων εκεί­νη την περί­ο­δο περισ­σό­τε­ρο συναι­σθη­μα­τι­κά παρά πολι­τι­κά, όπως θα όφει­λε. Είναι τόσο εντυ­πω­σια­σμέ­νος από τη μαζι­κό­τη­τα του κινή­μα­τος των νέων, που παρα­βλέ­πει τις πολι­τι­κές «λεπτο­μέ­ρειες» που λεί­πουν από ένα απο­τε­λε­σμα­τι­κό και ολο­κλη­ρω­μέ­νο ξεσή­κω­μα. Παρ’ όλες αυτές τις ελλεί­ψεις, εμείς κρα­τά­με την καταγ­γε­λία της ται­νί­ας. Ο καπι­τα­λι­σμός είναι ανή­θι­κος και πρέ­πει να ανα­τι­να­χτεί συθέμελα!

Πηγή: Ριζο­σπά­στης