Από το διάστημα μεταξύ των δύο παγκόσμιων πολέμων έως τη Μεταπολίτευση κι από εκεί μέχρι σήμερα όσο και αν έχει αλλάξει η μορφή στο λεγόμενο λαϊκό τραγούδι (στίχοι, μουσική, ενορχήστρωση, ερμηνείες) άλλο τόσο δεν έχει αλλάξει ο βασικός τρόπος που οι δημιουργοί του προσεγγίζουν τα “αισθηματικά” ή ερωτικά θέματα.
Το κυρίαρχο στερεότυπο στα ερωτικά τραγούδια — με τις όποιες, περισσότερο λόγω εποχής, διαφοροποιήσεις — είναι η εικόνα ενός άντρα ο οποίος δίνει άνευ όρων την καρδιά του σε μια γυναίκα μόνο και μόνο για να τον προδώσει στη συνέχεια. Έπειτα από την προδοσία, έρχεται η αντίδραση και η οποία εκφράζεται με διάφορες μορφές (με άρνηση και θυμό, με προσκόλληση στα περασμένα και με τη φυγή από ένα παρελθόν που πιέζει συναισθηματικά την ύπαρξη του αδικημένου, με παθητική αποδοχή της νέας κατάστασης). Η εικόνα πάλι της γυναίκας είναι ακριβώς το αντίθετο του άντρα πρωταγωνιστή αυτών των τραγουδιών. Με λίγα λόγια, είναι επιπόλαιη, συμφεροντολόγα, μια πονηρή που ξέρει να παίζει με το κορμί και το μυαλό αλλά χωρίς βαθύτερη ενσυναίσθηση. Το ενδιαφέρον είναι ότι στα αντίστοιχα τραγούδια που οι γυναίκες μιλάνε για άπιστους άντρες ο τρόπος προσέγγισης είναι ακριβώς ο ίδιος, άλλωστε αρκετά από αυτά έχουν γραφτεί από άντρες δημιουργούς.
Αξίζει να σημειωθεί ότι πέρα από τα βασικά στερεότυπα εμφανίστηκαν και τραγούδια όπου οι γυναίκες έχουν θετικό πρωταγωνιστικό ρόλο. Συγκεκριμένα, υπάρχει μια ολόκληρη σειρά από φεμινιστικά ρεμπέτικα όπου καταγράφεται η γυναικεία αλληλεγγύη μπροστά στους κακοποιητικούς συντρόφους, η απελπισία που προκαλεί ένα προκαθορισμένο μέλλον και η προσπάθεια για τη γυναικεία χειραφέτηση. Σε αυτά τα τραγούδια οι γυναίκες, δεν αποτελούν τα άβουλα πλάσματα κατώτερης ποιότητας όπως οραματίζονται αρκετοί μέχρι και σήμερα. Στην περίπτωση τους τα έμφυλα στερεότυπα καταργούνται εμφατικά. Στην επικοινωνία τους με τους άντρες έχουν κερδίσει την ισότιμη αντιμετώπιση ενώ πολλές φορές έχουν τον πρώτο λόγο στην επαφή μαζί τους.
Η δύναμη του λαϊκού τραγουδιού
Με το θέμα “λαϊκό τραγούδι” υπάρχουν διάφοροι σύγχρονοι Έλληνες κινηματογραφιστές που το προσέγγισαν με όλο τους το είναι είτε για λόγους βιώματος, είτε για λόγους πειραματισμού. Από το «Ας περιμένουν οι γυναίκες» του Σταύρου Τσιώλη και το «Βιετνάμ» του Παντελή Βούλγαρη μέχρι το «Αυτή η νύχτα μένει» του Νίκου Παναγιωτόπουλου και τους «Αισθηματίες» του Νίκου Τριανταφυλλίδη, αποτυπώνεται μια εικόνα του κόσμου που ζει και αναπνέει με το λαϊκό τραγούδι. Παράλληλα επιτυγχάνουν να συμβάλλουν, έστω σε ένα βαθμό, και στη μυθολογία γύρω από αυτό το μουσικό είδος. Την ίδια ώρα το λαϊκό τραγούδι κερδίζει ανθρώπους διαφορετικών αποχρώσεων ως μια τέχνη που δεν αντιμετωπίζει αφ’ υψηλού την ανθρώπινη κατάσταση όπως έχει διαμορφωθεί μέσα στα προηγούμενα χρόνια. Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι και η δύναμη του λαϊκού τραγουδιού. Ο καθένας και η καθεμιά, ανεξάρτητα φύλου και προσωπικών εκτιμήσεων, το νιώθει ως δικό του ενώ υπάρχουν και πληθυσμιακές ομάδες (πχ ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα) που μπορούν να το επανοικειοποιηθούν, ακόμα και τη στιγμή που διάφορα στοιχεία του περιέχουν μειωτικό περιεχόμενο εναντίον τους.
Εδώ θα κλείσω αυτό το σύντομο σημείωμα. Με τις παραπάνω σκέψεις δεν θέλω, ούτε μπορώ να εξαντλήσω ένα πολύ μεγάλο θέμα με κοινωνικές, πολιτιστικές, πολιτικές και έμφυλες διαστάσεις. Όπως και να έχει, θεωρώ ότι τέτοιες αναγνώσεις δεν μπορούν να λείπουν και φυσικά, να μην αναφέρονται. Από αυτή την άποψη, ο δημόσιος διάλογος γύρω από αυτά τα ζητούμενα έχει ήδη ανοίξει όπως μαρτυράει η μελέτη του ανθρωπολόγου Λεωνίδα Οικονόμου για την ερωτική πλευρά της δισκογραφίας του Στέλιου Καζαντζίδη που τιτλοφορείται «Τα Ερωτικά του Καζαντζίδη- Έρωτας και φύλο στο λαϊκό τραγούδι»* και κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Μωβ Εκδόσεις. Η εποχή απαιτεί να ανοίξουμε τους ορίζοντες μας. Τόσο το ερωτικό, λαϊκό τραγούδι όσο και εμείς θα βγούμε πολλαπλά κερδισμένοι.
*Σχετικά με το βιβλίο σε επόμενη ανάρτηση
