Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Εμπιστοσύνη στην επιστήμη, αλλά όχι στην αστική πολιτική που την εργαλειοποιεί

Το σλό­γκαν «εμπι­στο­σύ­νη στους ειδι­κούς» — ή, σε παραλ­λα­γή, «εμπι­στο­σύ­νη στους επι­στή­μο­νες» — έχει απο­κτή­σει ιδιαί­τε­ρο επι­κοι­νω­νια­κό, ιδε­ο­λο­γι­κό και πολι­τι­κό βάρος το τελευ­ταίο διά­στη­μα, με αφορ­μή την επι­θε­τι­κή εξά­πλω­ση της Covid-19. Η «εμμο­νι­κής» συχνό­τη­τας επί­κλη­σή του, μάλι­στα, δυσκο­λεύ­ει να γίνε­ται αντι­λη­πτό σε τι πραγ­μα­τι­κά ανα­φέ­ρο­νται όσοι το χρησιμοποιούν.

Στο στό­μα των αστι­κών κυβερ­νή­σε­ων ανά τον κόσμο, λει­τουρ­γεί ως επι­χεί­ρη­μα για την τεκ­μη­ρί­ω­ση της… σοφί­ας που χαρα­κτη­ρί­ζει τις πολι­τι­κές απο­φά­σεις για τη δια­χεί­ρι­ση της παν­δη­μί­ας. Ετσι, η κυβέρ­νη­ση της ΝΔ επι­χαί­ρει για τη δήθεν «απο­τε­λε­σμα­τι­κή» δια­χεί­ρι­ση της κατά­στα­σης, προ­βάλ­λο­ντας ότι τα κατά­φε­ρε για­τί επέ­λε­ξε να δώσει τον πρώ­το λόγο στους — πράγ­μα­τι κατα­ξιω­μέ­νους στο αντι­κεί­με­νό τους — ειδι­κούς οι οποί­οι απαρ­τί­ζουν την Επι­τρο­πή που η ίδια όρι­σε υπό τον καθη­γη­τή Τσιόδρα.

Αντί­στοι­χα, αστι­κές δυνά­μεις της αντι­πο­λί­τευ­σης επι­κα­λού­νται επι­στη­μο­νι­κές μελέ­τες στην προ­σπά­θειά τους να μετα­φέ­ρουν την πολι­τι­κή αντι­πα­ρά­θε­ση σε πεδίο που δεν αμφι­σβη­τεί τις στο­χεύ­σεις τις οποί­ες από κοι­νού με τις αστι­κές κυβερ­νή­σεις υπη­ρε­τούν. Ετσι, βλέ­που­με τον ΣΥΡΙΖΑ να αξιο­ποιεί δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις στις επι­στη­μο­νι­κές γνω­μο­δο­τή­σεις για να μεμ­φθεί επι­δερ­μι­κά την κυβέρνηση.

Ποια «εμπιστοσύνη», σε ποιους επιστήμονες και γιατί

Προ­κύ­πτει ένα εύλο­γο ερώ­τη­μα: Αφού παντού ο πρώ­τος λόγος δόθη­κε στους ειδι­κούς, για­τί είναι δια­φο­ρε­τι­κά τα απο­τε­λέ­σμα­τα της δια­χεί­ρι­σης της παν­δη­μί­ας σε κάθε χώρα;

Μήπως οι δικοί μας ειδι­κοί είναι καλύ­τε­ροι από τους άλλους; Κανέ­νας Ιτα­λός λοι­μω­ξιο­λό­γος ή επι­δη­μιο­λό­γος δεν θα υπο­στή­ρι­ζε ότι ο νέος κορο­νο­ϊ­ός δεν μετα­δί­δε­ται μετα­ξύ των εργα­τών που στοι­βά­ζο­νταν στις μεγά­λες βιο­μη­χα­νί­ες την ώρα που η παν­δη­μία κάλ­πα­ζε. Οπως και κανέ­νας Ελλη­νας συνά­δελ­φός του δεν θα υπο­στή­ρι­ζε κάτι τέτοιο για τις εκα­το­ντά­δες ανά­λο­γες — στον ένα ή στον άλλο βαθ­μό — περι­πτώ­σεις που καταγ­γέλ­λουν τα ταξι­κά συν­δι­κά­τα στη χώρα μας.

Μήπως η δια­φο­ρά βρί­σκε­ται στο πώς αξιο­λο­γή­θη­κε η προ­τε­ραιό­τη­τα στην ανθρώ­πι­νη ζωή από την κυβέρ­νη­ση της ΝΔ; Το γεγο­νός ότι οι διεκ­δι­κή­σεις των κατε­ξο­χήν ειδι­κών επι­στη­μό­νων — των υγειο­νο­μι­κών, που δου­λεύ­ουν σε άθλιες συν­θή­κες στα νοσο­κο­μεία της χώρας μας — βρί­σκουν δια­χρο­νι­κά τοί­χο από όλες τις κυβερ­νή­σεις απο­δει­κνύ­ει ότι κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Εξάλ­λου, δεν γίνε­ται να ξεχά­σου­με και την αλφα­βή­τα για όποιον έχει την παρα­μι­κρή σχέ­ση με την επι­στή­μη: Η αξιο­πι­στία των στα­τι­στι­κών καθο­ρί­ζε­ται από το μέγε­θος και την αντι­προ­σω­πευ­τι­κό­τη­τα του δείγ­μα­τος. Είναι αστείο να πανη­γυ­ρί­ζεις π.χ. για τα περιο­ρι­σμέ­να κρού­σμα­τα, όταν δεν έχεις κάνει μαζι­κά τεστ για να τα εντο­πί­σεις. Ξεπερ­νά τα όρια της αστειό­τη­τας η ανά­λυ­ση που είδα­με στις τηλε­ο­ρά­σεις για την «πρω­τιά της Ελλά­δας στον αριθ­μό των τεστ ανά κρούσμα»!

Τελι­κά, μήπως αλλού είναι το πρό­βλη­μα; Μήπως, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, πίσω από το σλό­γκαν «εμπι­στο­σύ­νη στους επι­στή­μο­νες» κρύ­βε­ται η αστι­κή πολι­τι­κή, που στις διά­φο­ρες παραλ­λα­γές της προ­ω­θεί­ται παντού με την επί­κλη­ση της επιστήμης;

Η εργαλειοποίηση της επιστήμης από την αστική πολιτική

Ανε­ξαρ­τή­τως συν­θη­κών, τα αστι­κά επι­τε­λεία δεν παρεκ­κλί­νουν ούτε ρού­πι από το στό­χο της στή­ρι­ξης της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας. Στην τρέ­χου­σα συγκυ­ρία, καλού­νται να συνυ­πο­λο­γί­σουν πολ­λές αλλη­λε­πι­δρώ­σες παρα­μέ­τρους, μετα­ξύ των οποί­ων ξεχω­ρί­ζουν κάποιες που μπο­ρού­με να ομα­δο­ποι­ή­σου­με σε δύο κατηγορίες.

Η πρώ­τη αφο­ρά την εξέ­λι­ξη της παν­δη­μί­ας, σε συν­δυα­σμό με την κατά­στα­ση του συστή­μα­τος Υγεί­ας και τις δυνα­τό­τη­τες περί­θαλ­ψης των νοσού­ντων. Εξ ου και οι εκτι­μή­σεις των λοι­μω­ξιο­λό­γων και των επι­δη­μιο­λό­γων βρί­σκο­νται στο επί­κε­ντρο του ενδιαφέροντος.

Η δεύ­τε­ρη έχει να κάνει με την κατά­στα­ση της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας σε κάθε χώρα και διε­θνώς, τις ανά­γκες των επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων των δια­φό­ρων κλά­δων, τον μετα­ξύ τους αντα­γω­νι­σμό, με τη νέα καπι­τα­λι­στι­κή οικο­νο­μι­κή κρί­ση να εφορ­μά ήδη πριν τον νέο κορο­νο­ϊό. Από εδώ εξη­γού­νται οι δια­φο­ρο­ποι­ή­σεις στις πολι­τι­κές δια­χεί­ρι­σης της παν­δη­μί­ας από τις διά­φο­ρες αστι­κές κυβερνήσεις.

Συσχε­τί­ζο­ντας τα παρα­πά­νω, φωτί­ζε­ται το κύριο: Σε κάθε περί­πτω­ση, οι απο­φά­σεις που λαμ­βά­νο­νται είναι πολι­τι­κές και η επι­στη­μο­νι­κή εμπει­ρο­γνω­μο­σύ­νη αξιο­ποιεί­ται κατά το δοκούν για την υπο­στή­ρι­ξή τους.

Εξάλ­λου, πολι­τι­κές είναι και οι απο­φά­σεις για τη στε­λέ­χω­ση και το ρόλο που απο­δί­δε­ται στα διά­φο­ρα επι­στη­μο­νι­κά επι­τε­λεία. Αλλω­στε, οι ειδι­κό­τη­τες όσων έχουν επι­λε­γεί να τα στε­λε­χώ­σουν, έως ένα βαθ­μό προ­κα­τα­λαμ­βά­νουν και το είδος και την εμβέ­λεια των γνω­μο­δο­τή­σε­ών τους. Για παρά­δειγ­μα, είναι σχε­δόν δεδο­μέ­νο ότι οι ογκο­λό­γοι θα στάθ­μι­ζαν δια­φο­ρε­τι­κά τον κίν­δυ­νο που δια­τρέ­χουν οι καρ­κι­νο­πα­θείς που ανα­γκά­ζο­νται να δια­κό­ψουν τη θερα­πεία τους. Αντί­στοι­χα, οι ψυχο­λό­γοι θα στάθ­μι­ζαν δια­φο­ρε­τι­κά τους κιν­δύ­νους από την εμμο­νι­κή επί­κλη­ση στην ατο­μι­κή ευθύ­νη, ενώ, σε συνερ­γα­σία και με ορθο­πε­δι­κούς και για­τρούς Εργα­σί­ας, θα έβλε­παν δια­φο­ρε­τι­κά τα μέτρα για την επι­βο­λή της τηλερ­γα­σί­ας (και πιθα­νό­τα­τα θα έρχο­νταν σε αντι­πα­ρά­θε­ση με τους ειδι­κούς της αστι­κής οικο­νο­μι­κής επι­στή­μης, οι οποί­οι θα προ­σπα­θού­σαν να συν­δυά­σουν τη μεί­ω­ση του κόστους λει­τουρ­γί­ας των επι­χει­ρή­σε­ων με την αύξη­ση της εντα­τι­κο­ποί­η­σης και της παρα­γω­γι­κό­τη­τας της εργασίας).

Με λίγα λόγια, ισχύ­ει ότι ο τρό­πος που ορί­ζεις ένα πρό­βλη­μα προ­δια­γρά­φει και τις προ­ο­πτι­κές της προ­σπά­θειας επί­λυ­σής του.

Αυτό ισχύ­ει και για τους επι­δη­μιο­λό­γους και τους λοι­μω­ξιο­λό­γους. Για παρά­δειγ­μα, αλλιώς θα τοπο­θε­τού­νταν για τη λει­τουρ­γία των σχο­λεί­ων εάν είχαν γίνει πρά­ξη όσα διεκ­δι­κούν εδώ και χρό­νια μαθη­τές, εκπαι­δευ­τι­κοί και γονείς για τις σχο­λι­κές υπο­δο­μές, και αλλιώς με βάση την κατά­στα­ση που έχει δια­μορ­φω­θεί δια­χρο­νι­κά, η οποία επι­τεί­νε­ται με τις προ­βλέ­ψεις του σχε­δί­ου νόμου της κυβέρ­νη­σης για περισ­σό­τε­ρους μαθη­τές ανά σχο­λι­κή αίθου­σα. Οπως επί­σης είναι προ­φα­νές ότι δεν μπο­ρεί να βρει κανέ­να επι­στη­μο­νι­κό έρει­σμα η πρό­τα­ση της κυβέρ­νη­σης προς την Κομι­σιόν να μη μένει κενή ούτε μία θέση στα αερο­πλά­να που θα μετα­φέ­ρουν τους του­ρί­στες για τα ξενο­δο­χεια­κά συγκρο­τή­μα­τα, την ώρα που όλοι χρειά­ζε­ται να κρα­τά­με απο­στά­σεις στα σού­περ μάρ­κετ και στις ουρές στις τρά­πε­ζες και τη ΔΕΗ.

Το συμπέ­ρα­σμα προ­κύ­πτει αβί­α­στα: Οι αστι­κές πολι­τι­κές δια­χεί­ρι­σης, τόσο για το «lockdown» όσο και για το στα­δια­κό άνοιγ­μα, σχε­διά­ζο­νται με γνώ­μο­να τα συμ­φέ­ρο­ντα των μεγα­λο­ε­πι­χει­ρη­μα­τιών και τις προ­τε­ραιό­τη­τες της καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μί­ας και όχι την προ­στα­σία της υγεί­ας του λαού. Στην προ­σπά­θειά τους να βρουν την πολυ­πό­θη­τη γι’ αυτούς χρυ­σή τομή μετα­ξύ βρα­χυ­πρό­θε­σμου και μεσο­πρό­θε­σμου «κόστους» και «οφέ­λους», τα αστι­κά επι­τε­λεία εργα­λειο­ποιούν και την επιστήμη.

Ο εγκλωβισμός της επιστήμης στη μέγκενη του καπιταλισμού

Με τον νέο κορο­νο­ϊό να έχει κάνει την εμφά­νι­σή του πριν από λίγους μόλις μήνες, είναι πολ­λά αυτά που χρειά­ζε­ται να ανα­κα­λύ­ψουν ακό­μα οι επι­στή­μο­νες ώστε η γνώ­ση και η ανθρώ­πι­νη δρα­στη­ριό­τη­τα να κυριαρ­χή­σουν πάνω του. Καθώς τα δεδο­μέ­να που έχει στη διά­θε­σή της η επι­στη­μο­νι­κή κοι­νό­τη­τα συνε­χώς εμπλου­τί­ζο­νται, όχι μόνο δεν είναι παρά­λο­γο να ανα­θε­ω­ρού­νται προ­γε­νέ­στε­ρες επι­στη­μο­νι­κές εκτι­μή­σεις, αλλά είναι και αναγκαίο.

Αλλω­στε, μόνο έτσι ανα­πτύσ­σε­ται δια­λε­κτι­κά η γνώ­ση, με την κοι­νω­νι­κή πρα­κτι­κή να απο­τε­λεί την κρη­σά­ρα για το περιε­χό­με­νό της, αλλά και να κατα­δει­κνύ­ει τους δρό­μους που δια­νοί­γει η κατά­κτη­σή της.

Η όλο και μεγα­λύ­τε­ρη και βαθύ­τε­ρη σχε­τι­κή αλή­θεια που κατα­κτά η επι­στη­μο­νι­κή γνώ­ση, όσο ανα­πτύσ­σε­ται μέσα από την ανά­πτυ­ξη της επι­στη­μο­νι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας και της κοι­νω­νι­κής πρα­κτι­κής, δεν είναι παρά­γο­ντας αμφι­βο­λί­ας για την αξιο­πι­στία της επι­στή­μης, αλλά το πιο ισχυ­ρό όπλο της ανθρω­πό­τη­τας στην προ­σπά­θειά της να ανα­με­τρη­θεί νικη­φό­ρα με τα νέα προ­βλή­μα­τα που της θέτει η διαρ­κώς ανα­πτυσ­σό­με­νη φυσι­κή και κοι­νω­νι­κή πραγματικότητα.

Δεν μπο­ρεί όμως να παρα­γνω­ρί­ζει κανείς ότι και η ίδια η επι­στή­μη ανα­πτύσ­σε­ται στο πλαί­σιο αυτής της κοι­νω­νι­κής πραγ­μα­τι­κό­τη­τας. Ο προ­σα­να­το­λι­σμός και τα περι­θώ­ρια ανά­πτυ­ξης της επι­στη­μο­νι­κής γνώ­σης καθο­ρί­ζο­νται και από το πλαί­σιο εντός του οποί­ου συγκρο­τού­νται και δια­μορ­φώ­νο­νται οι σχέ­σεις που διέ­πουν την επι­στη­μο­νι­κή δρα­στη­ριό­τη­τα και τους θεσμούς που την προ­ά­γουν. Η αντι­κει­με­νι­κό­τη­τα της επι­στη­μο­νι­κής γνώ­σης δεν σβή­νει το ταξι­κό πρό­ση­μο της αστι­κής επιστήμης.

Η περί­ο­δος που δια­νύ­ου­με είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κή. Από τη μία δια­φαί­νο­νται οι τερά­στιες δυνα­τό­τη­τες που υπάρ­χουν, με τους χιλιά­δες επι­στή­μο­νες και ερευ­νη­τές να μπο­ρούν δυνη­τι­κά να οργα­νώ­σουν τη δου­λειά τους στο πλαί­σιο σχε­δια­σμέ­νης συνερ­γα­σί­ας, ώστε να αντα­πο­κρι­θούν ακό­μα και σε έκτα­κτες κατα­στά­σεις και ανά­γκες του λαού. Από την άλλη, η εξου­σία του κεφα­λαί­ου φρε­νά­ρει τις δυνα­τό­τη­τες της επι­στή­μης να ανα­πτυ­χθεί σχε­δια­σμέ­να ώστε να υπη­ρε­τεί τις σύγ­χρο­νες λαϊ­κές ανάγκες.

Ακό­μα και τα αστι­κά ΜΜΕ βρί­θουν ανα­φο­ρών για τον αντα­γω­νι­σμό μετα­ξύ των φαρ­μα­κο­βιο­μη­χα­νιών, την πρό­τα­ξη του κόστους της έρευ­νας ένα­ντι του οφέ­λους για την υγεία του λαού, τους δια­φό­ρων ειδών περιο­ρι­σμούς με πατέ­ντες κ.λπ.

Ο καπι­τα­λι­σμός ενδια­φέ­ρε­ται να βρε­θούν άμε­σα θερα­πεί­ες και εμβό­λια για την Covid-19, για­τί χρειά­ζε­ται να εξα­σφα­λί­ζει την ανα­πα­ρα­γω­γή της εργα­τι­κής δύνα­μης. Ομως το τι, πότε και πώς δεν καθο­ρί­ζε­ται από τις «ανθρω­πι­στι­κές ανη­συ­χί­ες» των καπι­τα­λι­στών, αλλά από την υπα­γω­γή της επι­στη­μο­νι­κής έρευ­νας στις ανά­γκες διευ­ρυ­μέ­νης ανα­πα­ρα­γω­γής του κεφα­λαί­ου, από το ποσο­στό κέρ­δους και τα μερί­δια αγο­ράς των αντα­γω­νι­ζό­με­νων ομί­λων, με απο­τέ­λε­σμα η υγεία του λαού να παρα­μέ­νει εγκλω­βι­σμέ­νη στη μέγκε­νη του καπιταλισμού.

Είναι χαρα­κτη­ρι­στι­κό ότι πίσω από πολ­λά ερευ­νη­τι­κά εγχει­ρή­μα­τα για θερα­πεί­ες και εμβό­λια για την Covid-19 βρί­σκο­νται χρη­μα­το­δό­τες που έχουν ήδη πάρει θέση στον λυσ­σα­λέο διε­θνή αντα­γω­νι­σμό για την «επό­με­νη μέρα» της καπι­τα­λι­στι­κής οικονομίας.

Η εργατική τάξη μπορεί να μεταμορφώσει την επιστήμη σε δύναμη προς όφελος του λαού

Οι αστι­κές δυνά­μεις πασχί­ζουν με κάθε τρό­πο να στη­ρί­ξουν τα συμ­φέ­ρο­ντα των μεγά­λων επι­χει­ρη­μα­τι­κών ομί­λων, επι­διώ­κο­ντας να φορ­τώ­σουν τα βάρη της παν­δη­μί­ας και της κρί­σης στις πλά­τες του λαού. Στην προ­σπά­θειά τους αυτή, ανα­ζη­τούν έρει­σμα και υπο­στή­ρι­ξη στην επι­στή­μη, την οποία δια­θλούν υπό το πρί­σμα των συμ­φε­ρό­ντων της εξου­σί­ας του κεφα­λαί­ου και αξιο­ποιούν εργα­λεια­κά για την προ­ώ­θη­ση των στο­χεύ­σε­ών τους.

Ο Μαρξ υπο­γράμ­μι­ζε ότι μόνο η εργα­τι­κή τάξη μπο­ρεί να μετα­μορ­φώ­σει την επι­στή­μη από εργα­λείο ταξι­κής κυριαρ­χί­ας σε δύνα­μη προς όφε­λος του λαού. Το δυνά­μω­μα της κοι­νω­νι­κής συμ­μα­χί­ας της εργα­τι­κής τάξης με τα φτω­χά λαϊ­κά στρώ­μα­τα, που με την οργα­νω­μέ­νη δύνα­μη της συνει­δη­τής πει­θαρ­χί­ας προ­τάσ­σει την απει­θαρ­χία στις αντι­λαϊ­κές πολι­τι­κές και την αγω­νι­στι­κή διεκ­δί­κη­ση για την ικα­νο­ποί­η­ση των σύγ­χρο­νων λαϊ­κών ανα­γκών, είναι ο παρά­γο­ντας που μπο­ρεί να ανα­τρέ­ψει τους σχε­δια­σμούς των αστι­κών επι­τε­λεί­ων. Να ανοί­ξει το δρό­μο για το πέρα­σμα από την καπι­τα­λι­στι­κή βαρ­βα­ρό­τη­τα στο ξέφω­το της σοσια­λι­στι­κής προοπτικής.

Σε αυτόν το δρό­μο, θα αρθεί κάθε φραγ­μός στην επι­στη­μο­νι­κή έρευ­να, με γνώ­μο­να την ικα­νο­ποί­η­ση των σύγ­χρο­νων και διευ­ρυ­νό­με­νων ανα­γκών της κοι­νω­νί­ας, την ανύ­ψω­ση της κοι­νω­νι­κής ευημερίας.

Πηγ: Ριζο­σπά­στης
Του Δημή­τρη ΚΟΙΛΑΚΟΥ
Ο Δ. Κοι­λά­κος είναι μέλος του Τμή­μα­τος Παι­δεί­ας και Ερευ­νας της ΚΕ του ΚΚΕ

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο