Ενδείξεις για αύξηση των δωρητών σώματος ύστερα από το παράδειγμα του Κώστα Καζάκου

Η λατι­νι­κή ρήση «Mortui vivos docent» που σημαί­νει «Οι νεκροί διδά­σκουν τους ζωντα­νούς», απο­τυ­πώ­νει πλή­ρως την φιλο­σο­φία της δωρε­άς νεκρών σωμά­των στην υπη­ρε­σία της επι­στή­μης, που μετά και τον θάνα­το του σπου­δαί­ου ηθο­ποιού Κώστα Καζά­κου, ο οποί­ος δώρι­σε το σώμα του στην Ιατρι­κή Σχο­λή της Αθή­νας, έχει επα­νέλ­θει στο προ­σκή­νιο, ως μια πρά­ξη με «ουμα­νι­στι­κό χαρα­κτή­ρα», όπως λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Γιάν­νης Τσια­ού­σης, ανα­πλη­ρω­τής καθη­γη­τής Ανα­το­μί­ας στην Ιατρι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Κρή­της και διευ­θυ­ντής του Εργα­στη­ρί­ου Ανα­το­μί­ας. Μάλι­στα, ο κ. Τσια­ού­σης απο­κα­λύ­πτει ότι στο πανε­πι­στη­μια­κό ίδρυ­μα του νησιού, βρί­σκο­νται στην τελι­κή φάση προ­ε­τοι­μα­σί­ας του πρω­το­κόλ­λου για τη δωρεά σώματος.

Η πρό­σφα­τη δημο­σιο­ποί­η­ση της επι­λο­γής του Κώστα Καζά­κου, όπως εξή­γη­σε ο κ. Τσια­ού­σης, ανα­ζω­πύ­ρω­σε το ενδια­φέ­ρον. «Είναι ενδει­κτι­κό ότι μέσα σε λίγες ημέ­ρες μετά τον θάνα­το του μεγά­λου ηθο­ποιού, λάβα­με στην ιατρι­κή σχο­λή περί­που 15 κλή­σεις από ανθρώ­πους που ενδια­φέ­ρο­νταν να δωρί­σουν το σώμα τους μετά θάνα­τον», λέει ο καθη­γη­τής. «Αν αυτό συν­δυα­στεί με την αυξη­μέ­νη ευαι­σθη­σία των πολι­τών που παρα­τη­ρεί­ται τα τελευ­ταία χρό­νια για παρό­μοια θέμα­τα, μπο­ρεί να οδη­γή­σει σε αύξη­ση των δωρη­τών σώμα­τος. Οι πρώ­τες ενδεί­ξεις είναι μάλ­λον αισιό­δο­ξες, διό­τι παρα­τη­ρεί­ται μια αντί­στοι­χη αλλα­γή στά­σης μέσα στην κοι­νω­νία. Μόνο και μόνο, η ευρύ­τε­ρη συζή­τη­ση για τη διά­θε­ση ενός νεκρού σώμα­τος απο­δει­κνύ­ει τη βαθ­μιαία κατάρ­ρι­ψη δια­φό­ρων στε­ρε­ό­τυ­πων και διευ­κο­λύ­νει την από­φα­ση να γίνει κάποιος δωρη­τής σώμα­τος» ανέ­φε­ρε ο διευ­θυ­ντής του Εργα­στη­ρί­ου Ανα­το­μί­ας της Ιατρι­κής Σχο­λής του Πανε­πι­στη­μί­ου Κρήτης.

Το πρώ­το δημό­σιο πρό­σω­πο στη χώρα μας που διέ­θε­σε το σώμα του για την εκπαί­δευ­ση των μελ­λο­ντι­κών για­τρών, ήταν ο σημα­ντι­κός Έλλη­νας λογο­τέ­χνης Αντώ­νης Σαμα­ρά­κης που έφυ­γε από τη ζωή το 2003 και όπως τόνι­σε ο κ. Τσια­ού­σης, με τον τρό­πο αυτό ανέ­δει­ξε το ηθι­κό υπό­βα­θρο του λατι­νι­κού ρητού mortui vivos docent — οι νεκροί διδά­σκουν τους ζωντα­νούς (μέσω της ανα­το­μής). «Πάντως, η συγκε­κρι­μέ­νη επι­λο­γή του δεν απο­τέ­λε­σε παρά­δειγ­μα προς μίμη­ση, σε εκεί­νη του­λά­χι­στον την χρο­νι­κή στιγ­μή, γεγο­νός που οδή­γη­σε επα­νει­λημ­μέ­νως τις Ιατρι­κές Σχο­λές ‑λόγω έλλει­ψης πτω­μα­τι­κού υλι­κού- να κάνουν σχε­τι­κές εκκλή­σεις για την προ­σέλ­κυ­ση δωρη­τών σώμα­τος. Γενι­κό­τε­ρα, η ανα­ντι­στοι­χία μετα­ξύ των ανα­γκών πτω­μα­τι­κού υλι­κού και της δια­θε­σι­μό­τη­τας αυτού απο­τε­λού­σε κανό­να, με εξαί­ρε­ση ίσως, την περί­ο­δο της “βαριάς” οικο­νο­μι­κής κρί­σης» πρό­σθε­σε ο κ. Τσια­ού­σης. Όπως ανέ­φε­ρε πλέ­ον έχει πυρο­δο­τη­θεί το ενδια­φέ­ρον αρκε­τών πολι­τών- για τη δωρεά σώμα­τος- «με ορι­σμέ­νους από αυτούς να επι­θυ­μούν να γίνουν άμε­σα δωρη­τές. Πιστεύω ότι οι Ιατρι­κές Σχο­λές θα πρέ­πει να συντη­ρή­σουν αυτό το ενδια­φέ­ρον με διά­φο­ρες πρω­το­βου­λί­ες, ενώ και το σχε­τι­κό νομι­κό πλαί­σιο χρειά­ζε­ται να εκσυγ­χρο­νι­στεί, λαμ­βά­νο­ντας υπό­ψη τις ανα­γκαιό­τη­τες της επο­χής μας, αλλά και τα ηθι­κά προ­τάγ­μα­τα της κοι­νω­νί­ας μας» είπε ο κ. Τσιαούσης.

Η ανατομία στην υπηρεσία της ιατρικής

Η βασι­κή πηγή προ­έ­λευ­σης του πτω­μα­τι­κού υλι­κού για εκπαι­δευ­τι­κούς σκο­πούς περι­λαμ­βά­νει τα «αζή­τη­τα» πτώ­μα­τα, η δια­χεί­ρι­ση των οποί­ων γίνε­ται με βάση τις υφι­στά­με­νες σχε­τι­κές νομο­θε­τι­κές ρυθ­μί­σεις. Όσον αφο­ρά τη δωρεά σώμα­τος, αυτή ξεκί­νη­σε τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες του εικο­στού αιώ­να στις χώρες της Δύσης, ενώ στην Ελλά­δα έγι­νε ευρύ­τε­ρα γνω­στή από τις πρω­το­βου­λί­ες ανθρώ­πων όπως ο Αντώ­νης Σαμα­ρά­κης. Στην παρού­σα φάση το θέμα της δωρε­άς σώμα­τος, αντι­με­τω­πί­ζε­ται από Πανε­πι­στή­μια με συμπλή­ρω­ση έτοι­μης δήλω­σης από τον δωρη­τή και υπο­γρα­φή του με σχε­τι­κή βεβαί­ω­ση. Πριν από τη δωρεά σώμα­τος στα ανα­το­μεία των ιατρι­κών σχο­λών, η γνώ­ση της δομής και γενι­κό­τε­ρα της αρχι­τε­κτο­νι­κής οργά­νω­σης του ανθρώ­πι­νου σώμα­τος «είχε κατά κύριο λόγο “θεμε­λιω­θεί” πάνω στα νεκρά σώμα­τα των ταπει­νών και κατα­φρο­νε­μέ­νων αυτού του κόσμου» ανέ­φε­ρε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Τσια­ού­σης. Στην πρώ­τη Ιατρι­κή Σχο­λή που δημιουρ­γεί­ται κατά την ελλη­νι­στι­κή περί­ο­δο, στο Μου­σείο της Αλε­ξάν­δρειας, ο «πατέ­ρας» της Ανα­το­μί­ας Ηρό­φι­λος έκα­νε τις πρώ­τες ανα­το­μές στα πτώ­μα­τα των θανα­το­ποι­νι­τών, ύστε­ρα από σχε­τι­κό διά­ταγ­μα του βασι­λιά Πτο­λε­μαί­ου Α’, ενώ στους αιώ­νες που ακο­λου­θούν μέχρι τον 20 αιώ­να και στις περιό­δους στις οποί­ες οι ανα­το­μές ήταν νόμι­μες, τα πτώ­μα­τα των φυλα­κι­σμέ­νων, των από­ρων και των ανθρώ­πων που δολο­φο­νή­θη­καν για εκπαι­δευ­τι­κούς λόγους, απο­τέ­λε­σαν το υλι­κό μελέ­της των εκπαι­δευό­με­νων φοι­τη­τών της Ιατρι­κής. «Κάπως έτσι φτά­νου­με στον εικο­στό αιώ­να στη διάρ­κεια του οποί­ου στα ανα­το­μεία των Ιατρι­κών Σχο­λών κατα­λή­γουν οι σοροί των “αζή­τη­των” νεκρών, ενώ μετά το 2000 έρχε­ται στο προ­σκή­νιο η δωρεά σώμα­τος. Κατά κάποιον τρό­πο, η θέσπι­ση της δωρε­άς σώμα­τος απο­τέ­λε­σε ‑κατά τη γνώ­μη μου- την “ηθι­κή απο­κα­τά­στα­ση” σε συμ­βο­λι­κό επί­πε­δο των ανθρώ­πων που δεν είχαν επι­λέ­ξει αυτο­βού­λως να προ­σφέ­ρουν το σώμα τους στο “βωμό” της επι­στή­μης», ανέ­φε­ρε ο διευ­θυ­ντής του Εργα­στη­ρί­ου Ανατομίας.

Tι είδους πρά­ξη είναι όμως, η δωρεά σώμα­τος; Στο ερώ­τη­μα αυτό ο κ. Τσια­ού­σης έσπευ­σε να ανα­δεί­ξει τον ουμα­νι­στι­κό χαρα­κτή­ρα που έχει, διευ­κρι­νί­ζο­ντας ότι «το άψυ­χο σώμα γίνε­ται μέσον για να για­τρευ­τεί στο μέλ­λον ένα άλλο έμψυ­χο σώμα. Ο δωρη­τής σώμα­τος, όπως και ο νεκρός δωρη­τής οργά­νων, δεν έχει όμως την τύχη του ζωντα­νού δότη, να προ­σλαμ­βά­νει δηλα­δή ως αντί­δω­ρο, τη μονα­δι­κή ικα­νο­ποί­η­ση που προ­έρ­χε­ται από την επί­γνω­ση της προ­σφο­ράς του δώρου ζωής σε κάποιον συνάν­θρω­πό του. Το στοι­χείο αυτό υπο­γραμ­μί­ζει ακό­μη περισ­σό­τε­ρο την ηθι­κή διά­στα­ση της δωρε­άς σώμα­τος. Η δωρεά σώμα­τος πέρα από το ηθι­κό υπό­βα­θρο που δια­θέ­τει per se, συνε­πά­γε­ται επι­πρό­σθε­τα ηθι­κά απο­τε­λέ­σμα­τα που αφο­ρούν τους εκπαι­δευό­με­νους και ειδι­κώς τους φοι­τη­τές της Ιατρι­κής. Οι φοι­τη­τές προ­σεγ­γί­ζο­ντας με σεβα­σμό το νεκρό σώμα προ­κει­μέ­νου να εκπαι­δευ­τούν, αρχί­ζουν να εξοι­κειώ­νο­νται με την έννοια και τη φύση του θανά­του σ’ ένα ελεγ­χό­με­νο και “προ­στα­τευ­μέ­νο” συναι­σθη­μα­τι­κά περι­βάλ­λον. Η επί­γνω­ση του θανά­του ως δυνη­τι­κή έκβα­ση και η κατά πρό­σω­πο αντι­με­τώ­πι­σή του μέσα στο Ανα­το­μείο, ενι­σχύ­ει το ηθι­κό πρό­ση­μο της μελ­λο­ντι­κής άσκη­σης της Ιατρι­κής στη συνεί­δη­ση των αυρια­νών γιατρών».

Η δωρεά σώμα­τος συνει­σφέ­ρει ουσια­στι­κά, στην εμπέ­δω­ση της γνώ­σης της ανα­το­μι­κής δομής του ανθρώ­που από τους μελ­λο­ντι­κούς για­τρούς, λέει ο κ. Τσια­ού­σης, προ­σθέ­το­ντας ότι «αυτό επι­τυγ­χά­νε­ται κυρί­ως μέσω της αφής, όπου γίνε­ται αντι­λη­πτή η υφή των ιστών, και μέσω της παρα­σκευ­ής των επι­μέ­ρους ανα­το­μι­κών δομών από τους εκπαι­δευό­με­νους, δια­δι­κα­σία κατά την οποία απο­κα­λύ­πτο­νται και ανα­δει­κνύ­ο­νται οι μετα­ξύ των δομών σχέ­σεις, ενώ σε αρκε­τά μικρό­τε­ρο βαθ­μό επι­τε­λεί­ται μέσω της παρα­κο­λού­θη­σης, όπως στον πασί­γνω­στο πίνα­κα του Ρέμπραντ “Μάθη­μα Ανα­το­μί­ας” όπου ο Δρ Τουλπ απει­κο­νί­ζε­ται να διδά­σκει τους μαθη­τές του, καθώς και στα πολύ μεγά­λης κλί­σης αμφι­θέ­α­τρα Ανα­το­μί­ας. Παρό­τι η εκπαί­δευ­ση στην Ανα­το­μία έχει εστια­στεί στο τμή­μα της προ­πτυ­χια­κής ιατρι­κής εκπαί­δευ­σης, τα τελευ­ταία χρό­νια συνει­δη­το­ποιεί­ται όλο και περισ­σό­τε­ρο, η σημα­σία της μετα­πτυ­χια­κής εκπαί­δευ­σης στην Ανα­το­μία και της χρή­σης του πτω­μα­τι­κού υλι­κού για την εφαρ­μο­γή και­νο­τό­μων χει­ρουρ­γι­κών επεμ­βά­σε­ων, επεμ­βα­τι­κών τεχνι­κών και νέων υλι­κών. Είναι εύλο­γο λοι­πόν, ότι η προ­σφο­ρά της δωρε­άς σώμα­τος εκτεί­νε­ται σε όλο το φάσμα της ιατρι­κής εκπαί­δευ­σης, περι­λαμ­βά­νο­ντας και τον τομέα της ιατρι­κής έρευνας».

Το ανατομείο στην Ιατρική Σχολή της Κρήτης — Πρωτόκολλο για τη δωρεά σώματος

Στην Ιατρι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Κρή­της πρό­σφα­τα ολο­κλη­ρώ­θη­κε το κτί­ριο του Ανα­το­μεί­ου, ενώ ο αρχι­τε­κτο­νι­κός σχε­δια­σμός του στο­χεύ­ει, σύμ­φω­να με τον κ. Τσια­ού­ση, στην παρο­χή μιας ολο­κλη­ρω­μέ­νης εκπαί­δευ­σης στην Ανα­το­μία σε όλα τα επί­πε­δα. «Η παράλ­λη­λη χρή­ση συμ­βα­τι­κών εκπαι­δευ­τι­κών εργα­λεί­ων όπως τα ανα­το­μι­κά προ­πλά­σμα­τα με και­νο­τό­μα ψηφια­κά εργα­λεία (π.χ. τρά­πε­ζα εικο­νι­κής ανα­το­μής), τα οποία ήδη χρη­σι­μο­ποιού­νται για την εκπαί­δευ­ση των φοι­τη­τών μας σε συν­δυα­σμό με την εκτέ­λε­ση ανα­το­μών σε πτω­μα­τι­κό υλι­κό, θα ενι­σχύ­σει και θα επαυ­ξή­σει τα μαθη­σια­κά απο­τε­λέ­σμα­τα τόσο σε προ­πτυ­χια­κό, όσο και σε μετα­πτυ­χια­κό επί­πε­δο. Η πρό­βλε­ψη για λει­τουρ­γία αίθου­σας χει­ρουρ­γι­κής ανα­το­μί­ας με τον κατάλ­λη­λο και υψη­λής τεχνο­λο­γί­ας εξο­πλι­σμό, αιθου­σών ανα­το­μί­ας μικρών ομά­δων και απει­κο­νι­στι­κής ανα­το­μί­ας, αίθου­σας ιατρι­κής φωτο­γρα­φί­ας, καθώς και δύο ερευ­νη­τι­κών εργα­στη­ρί­ων θα δώσει τη δυνα­τό­τη­τα για υψη­λού επι­πέ­δου εκπαί­δευ­ση ειδι­κευ­μέ­νων για­τρών (κυρί­ως χει­ρουρ­γι­κών ειδι­κο­τή­των) που επι­θυ­μούν να μετεκ­παι­δευ­τούν στις τελευ­ταί­ες εξε­λί­ξεις του επι­στη­μο­νι­κού τους πεδί­ου μέσω ειδι­κών hands on courses, workshops κτλ. Αυτή την περί­ο­δο είναι σε εξέ­λι­ξη μία συστη­μα­τι­κή προ­σπά­θεια της Διοί­κη­σης του Πανε­πι­στη­μί­ου και της Ιατρι­κής Σχο­λής για εξεύ­ρε­ση πηγής χρη­μα­το­δό­τη­σης του ανα­γκαί­ου εξο­πλι­σμού, ώστε να υπο­στη­ρι­χθούν οι σχε­δια­σθεί­σες λει­τουρ­γί­ες του Ανα­το­μεί­ου. Ελπί­ζου­με στη σύντο­μη ολο­κλή­ρω­ση του έργου, ώστε η Ιατρι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Κρή­της να κατα­στεί ένα διε­θνές κέντρο υψη­λής ποιό­τη­τας εκπαί­δευ­σης στην Ανατομία».

Το ότι ακό­μη δεν έχει λει­τουρ­γή­σει το Ανα­το­μείο στην Ιατρι­κή Σχο­λή του Πανε­πι­στη­μί­ου Κρή­της, δεν «φρε­νά­ρει» τον σχε­δια­σμό για την ολο­κλή­ρω­ση του πρω­το­κόλ­λου για τη δωρεά σώμα­τος. «Βρι­σκό­μα­στε στην τελι­κή φάση προ­ε­τοι­μα­σί­ας του πρω­το­κόλ­λου για τη δωρεά σώμα­τος, το οποίο βασί­ζε­ται σε υφι­στά­με­να πρω­τό­κολ­λα. Με την ολο­κλή­ρω­σή του θα αναρ­τη­θεί στην ιστο­σε­λί­δα του Εργα­στη­ρί­ου Ανα­το­μί­ας, ώστε κάθε πολί­της να μπο­ρεί να ενη­με­ρω­θεί επα­κρι­βώς. Το πρω­τό­κολ­λο περι­λαμ­βά­νει τη σχε­τι­κή δήλω­ση από τον υπο­ψή­φιο δωρη­τή, ενώ θα υπάρ­χει ανα­λυ­τι­κή ενη­μέ­ρω­ση για τους ανα­γκαί­ους όρους που θα πρέ­πει να έχει υπό­ψη του. Μετά την υπο­γρα­φή των σχε­τι­κών εγγρά­φων θα εκδί­δε­ται και η κάρ­τα του δωρη­τή σώμα­τος την οποία θα έχει στην κατο­χή του.

Παραλ­λή­λως, σχε­διά­ζου­με μια σει­ρά εκδη­λώ­σε­ων που θα απευ­θύ­νο­νται στο ευρύ­τε­ρο κοι­νό και θα ανα­δει­κνύ­ουν τη σημα­σία και την ηθι­κή διά­στα­ση της δωρε­άς σώμα­τος με τη συμ­με­το­χή ειδι­κών επι­στη­μό­νων, αλλά και γενι­κό­τε­ρα ανθρώ­πων των Γραμ­μά­των και των Τεχνών» κατέ­λη­ξε ο κ. Τσιαούσης.

Πηγή: ΑΠΕ

«Ναι, αλλά ο Στά­λιν…», του Νίκου Μόττα