Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Η αόρατη αποικιοκρατία ως αιτία φυγής

Του Arnold Schölzel* //
Μετά­φρα­ση από τα γερ­μα­νι­κά: Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Η οικο­νο­μι­κή και κοι­νω­νι­κή κατά­στα­ση αφρι­κα­νι­κών χωρών όπως η Μαυ­ρι­τα­νία, το Μάλι, η Μπουρ­κί­να Φάσο, ο Νίγη­ρας και το Τσαντ δεν έχει αλλά­ξει σχε­δόν καθό­λου από την «ανε­ξαρ­τη­σία» τους τη δεκα­ε­τία του εξή­ντα. Ειδι­κά η οικο­νο­μι­κή τους εξάρ­τη­ση από τη Γαλ­λία, την παλαιά και νέα αποι­κια­κή δύνα­μη, δεν άλλαξε.

Σας φαί­νε­ται υπερ­βο­λι­κό; Μόνο ένα παρά­δειγ­μα: σε οκτώ χώρες της περιο­χής (Μπε­νίν, Μπουρ­κί­να Φάσο, Ακτή Ελε­φα­ντο­στού, Γουι­νέα-Μπισ­σά­ου, Μάλι, Νίγη­ρας, Σενε­γά­λη και Τόγκο) το κοι­νό νόμι­σμα είναι το φρά­γκο CFA. Αυτό σημαί­νει «φρά­γκο της Οικο­νο­μι­κής Κοι­νό­τη­τας της Αφρι­κής». Η Γαλ­λία το εισή­γα­γε στις αποι­κί­ες της το 1945. Τότε το νόμι­σμα ονο­μα­ζό­ταν απλώς φρά­γκο «Γαλ­λι­κών Αποι­κιών της Αφρι­κής». Το 1958 το Παρί­σι αντι­κα­τέ­στη­σε το «Αποι­κί­ες» με «Κοι­νό­τη­τα». Στο κοι­νό νόμι­σμα έξι γει­το­νι­κών κρα­τών (Ιση­με­ρι­νή Γουι­νέα, Γκα­μπόν, Καμε­ρούν, Δημο­κρα­τία του Κον­γκό, Τσαντ και Κεντρι­κή Αφρι­κή) το οποίο λεγό­ταν επί­σης Φρά­γκο CFA, το «Αποι­κί­ες» αντι­κα­τα­στά­θη­κε από «Συνερ­γα­σία»: το «Φρά­γκο της οικο­νο­μι­κής Συνερ­γα­σί­ας στην Κεντρι­κή Αφρική».

Και τα δύο νομί­σμα­τα συν­δέ­ο­νται με το κοι­νό ευρω­παϊ­κό νόμι­σμα σε συναλ­λαγ­μα­τι­κή ισο­τι­μία 655,957 φρά­γκων CFA ανά ευρώ. Και εκεί ακρι­βώς βρί­σκε­ται η ουσία: αυτή η σύζευ­ξη οδη­γεί σε υψη­λή απο­τί­μη­ση του φρά­γκου CFA. Αυτό σημαί­νει ότι οι εξα­γω­γές από τις χώρες της CFA θα είναι ακρι­βές, ενώ οι εισα­γω­γές, ειδι­κά αυτές από την ΕΕ που επι­δο­τού­νται, θα είναι φθηνές.
Από την ανε­ξαρ­τη­σία τους τα περισ­σό­τε­ρα κρά­τη CFA δεν από­κτη­σαν ποτέ θετι­κό ισο­ζύ­γιο εξω­τε­ρι­κού εμπο­ρί­ου. Αντί αυτού συσ­σώ­ρευ­σαν χρέη, τα οποία πρέ­πει να εξο­φλη­θούν με δισεκατομμύρια.

Πρό­κει­ται για μια σχε­δόν τέλεια δημο­σιο­νο­μι­κή μηχα­νή για να κρα­τή­σει την αφρι­κα­νι­κή οικο­νο­μία κάτω ή να την κατα­στρέ­ψει, να αγο­ρά­σει μια διε­φθαρ­μέ­νη ανώ­τε­ρη τάξη στα εν λόγω κρά­τη, η περιου­σία των οποί­ων συνε­χώς φεύ­γει στο γαλ­λι­κό κρυ­ψώ­να και τέλος να σπρώ­ξει περισ­σό­τε­ρα χρή­μα­τα από τις χώρες αυτές προς το Παρί­σι απ’ ό, τι έφτα­ναν ποτέ σε αυτές υπό τη μορ­φή της λεγό­με­νης ανα­πτυ­ξια­κής βοή­θειας. Κι όλα αυτά πάνω από 60 χρό­νια τώρα.

Στην Αφρι­κή έχει αυξη­θεί η κρι­τι­κή σ’ αυτά τα πράγ­μα­τα τα τελευ­ταία χρό­νια. Το 2017 έγι­ναν εκεί, αλλά και στην Ευρώ­πη, μεγά­λες εκδη­λώ­σεις, στις οποί­ες καταγ­γέλ­λο­νταν «οι διε­στραμ­μέ­νες επι­πτώ­σεις του μετα­α­ποι­κια­κού χρή­μα­τος». Το αίτη­μα «Γαλ­λία, δίνε του!» ακού­γε­ται σήμε­ρα από διά­φο­ρες πρω­το­βου­λί­ες στη Μπουρ­κί­να Φάσο, όπως και στις άλλες 13 χώρες CFA, όπου μένουν συνο­λι­κά 150 εκα­τομ­μύ­ρια κάτοι­κοι, περί­που. Στις προ­ε­δρι­κές εκλο­γές των 24 Φεβρουα­ρί­ου στη Σενε­γά­λη ήταν ένα από τα απο­τε­λε­σμα­τι­κά συν­θή­μα­τα της αντιπολίτευσης.

Στην Ομο­σπον­δια­κή Δημο­κρα­τία της Γερ­μα­νί­ας δεν ακού­γο­νται και πολ­λά για αυτό το νομι­σμα­τι­κό εργα­λείο κατα­λή­στευ­σης, ούτε για τις αυξα­νό­με­νες δια­μαρ­τυ­ρί­ες. Εν τού­τοις, για παρά­δειγ­μα η «Deutschlandfunk» μετέ­δω­σε στις 20 Δεκεμ­βρί­ου του 2018 μια κατα­το­πι­στι­κή «πλη­ρο­φο­ρία» για το θέμα αυτό από τον Μπέ­νια­μιν Μοσκο­βι­σί με τον τίτλο «Η Γαλ­λία και η αόρα­τη αποι­κιο­κρα­τία». Ο υπό­τι­τλος ήταν «Στη Δυτι­κή και Κεντρι­κή Αφρι­κή η Γαλ­λία συνε­χί­ζει την εκμε­τάλ­λευ­ση των πρώ­ην αποι­κιών της, ανά­με­σα σε άλλα μέσω ενός νομί­σμα­τος, το οποίο παγιώ­νει τους παλαιούς συσχε­τι­σμούς δυνά­με­ων και μπλο­κά­ρει την οικο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη. Οι συνέ­πειες: φτώ­χεια, συγκρού­σεις και μετανάστευση».

Ο αρθρο­γρά­φος για να εξη­γή­σει τη σημε­ρι­νή κατά­στα­ση πάει πίσω στο χρό­νο μέχρι το 1960, το «αφρι­κα­νι­κό έτος» ανε­ξαρ­τη­σί­ας, και παρα­θέ­τει από­σπα­σμα από μια επι­στο­λή του τότε Γάλ­λου υπουρ­γού οικο­νο­μι­κών Μισέλ Ντε­μπρέ προς τον ομό­λο­γό του από την Γκα­μπόν του Ιου­λί­ου εκεί­νης της χρο­νιάς. Στην επι­στο­λή αυτή ο Ντε­μπρέ γρά­φει ανε­πι­φύ­λα­κτα «Σας παρα­χω­ρού­με την ανε­ξαρ­τη­σία υπό τον όρο ότι το κρά­τος μετά την ανε­ξαρ­τη­σία του, θα τηρεί τις συμ­φω­νη­μέ­νες εμπο­ρι­κές συν­θή­κες. Το ένα δεν γίνε­ται χωρίς το άλλο».

Ο Μοσκο­βι­σί: «Μέχρι σήμε­ρα η Γαλ­λία εξα­σφα­λί­ζει με αυτές τις παλαιές συν­θή­κες, για τον εαυ­τό της μια προ­νο­μια­κή πρό­σβα­ση στους πόρους στις πρώ­ην αποι­κί­ες. Στην περί­πτω­ση της Γκα­μπόν, για παρά­δειγ­μα, η συν­θή­κη ανα­φέ­ρει «Η Δημο­κρα­τία της Γκα­μπόν δεσμεύ­ε­ται να θέσει στη διά­θε­ση του γαλ­λι­κού στρα­τού στρα­τη­γι­κές και εξο­πλι­στι­κές πρώ­τες ύλες. Για στρα­τη­γι­κούς λόγους δεν επι­τρέ­πε­ται η εξα­γω­γή αυτών των πρώ­των υλών προς άλλα κράτη».

Μέχρι σήμε­ρα η Γαλ­λία, βάσει τέτοιων συν­θη­κών, αγο­ρά­ζει στρα­τη­γι­κές πρώ­τες ύλες πολύ κάτω από την τιμή της παγκό­σμιας αγο­ράς: αργό πετρέ­λαιο, αέριο, ουρά­νιο, θόριο, βηρύλ­λιο, λίθιο. Π.χ. από το Νίγη­ρα το Παρί­σι φέρ­νει το 40% των ανα­γκών του σε ουρά­νιο πλη­ρώ­νο­ντας το εν τρί­το της κανο­νι­κής τιμής, μια εξοι­κο­νό­μη­ση δισε­κα­τομ­μυ­ρί­ων ευρώ κάθε χρό­νο, που δεν αντι­σταθ­μί­ζε­ται με τίπο­τα, και καθό­λου μάλι­στα με την «ανα­πτυ­ξια­κή βοή­θεια». Η χώρα, σύμ­φω­να με τον Μοσκο­βι­σί, είναι μία από τις φτω­χό­τε­ρες του κόσμου και μάλ­λον το «πιο ακραίο παρά­δειγ­μα» για το σύστη­μα συν­θη­κών που δημιουρ­γή­θη­κε εκεί­νη την εποχή.

Ωστό­σο, σύμ­φω­να με τον αρθρο­γρά­φο, ο «πυρή­νας της αποι­κια­κής συνέ­χειας και του οικο­νο­μι­κού ελέγ­χου» είναι το φρά­γκο CFA: η Γαλ­λία τυπώ­νει τα τρα­πε­ζο­γραμ­μά­τια και κόβει τα νομί­σμα­τα. Μόνο αυτή έχει το δικαί­ω­μα ανα­τί­μη­σης ή υπο­τί­μη­σης και απαι­τεί να κατα­τί­θε­νται στο Παρί­σι τα 50% όλων των νομι­σμα­τι­κών απο­θε­μά­των και των 14 κρα­τών CFA. Και σε κάθε κεντρι­κή τρά­πε­ζα της Δυτι­κής και Κεντρι­κής Αφρι­κής, οι οποί­ες έπρε­πε το 2014 να κατα­θέ­σουν πάνω από 14 δισε­κα­τομ­μύ­ρια ευρώ στο Παρί­σι, κάθε­ται ένας Γάλ­λος εκπρό­σω­πος με δικαί­ω­μα βέτο.

Ο Μοσκο­βι­σί παρα­θέ­τει τα λόγια ενός ακτι­βι­στή του αντι-CFA κινή­μα­τος: «Δεν λέω ότι το φρά­γκο CFA είναι η μόνη αιτία της υπο­α­νά­πτυ­ξης των χωρών μας, αλλά είναι μία από τις κυριό­τε­ρες. Το φρά­γκο CFA είναι σύστη­μα οικο­νο­μι­κής καταστολής».

Και για­τί οι Αφρι­κα­νοί πολι­τι­κοί δεν επι­μέ­νουν να αλλά­ξει αυτό; Λέει ο πρώ­ην οικο­νο­μο­λό­γος της Παγκό­σμιας Τρά­πε­ζας, Αμπ­ντου­ρα­μά­νε Σαρ, στην ίδια εκπο­μπή: «Η ελίτ επω­φε­λεί­ται από το υπερ­τι­μη­μέ­νο φρά­γκο CFA. Αυτοί οι άνθρω­ποι δεν ενδια­φέ­ρο­νται να αλλά­ξει κάτι στο σύστη­μα το οποίο τους έκα­νε πλού­σιους». Και, τέλος, ο πρώ­ην υπουρ­γός οικο­νο­μι­κών της Ακτής Ελε­φα­ντο­στού, Μαμα­ντού Κου­λι­μπά­λι, ο οποί­ος το 2000 απέρ­ρι­ψε δημό­σια το φρά­γκο CFA και που ύστε­ρα απο­λύ­θη­κε με την προ­σω­πι­κή παρέμ­βα­ση του τότε Γάλ­λου προ­έ­δρου Ζακ Σιράκ : εφό­σον η Ευρώ­πη στη­ρί­ζει την πολι­τι­κή της Γαλ­λί­ας στη ζώνη CFA, θα πρέ­πει η Ευρώ­πη να ανα­λά­βει και τις συνέ­πειες αυτής της πολι­τι­κής. Τόσο θα πρέ­πει να ζήσει με τη μαζι­κή μετα­νά­στευ­ση από τα γαλ­λό­φω­να τμή­μα­τα της Αφρικής».

Στη μετα­να­στευ­τι­κή υστε­ρία της Ομο­σπον­δια­κής Γερ­μα­νί­ας αυτή η αιτία φυγής δεν παί­ζει ρόλο. Επι­πλέ­ον, πολ­λά στοι­χεία υπο­δη­λώ­νουν, ότι δεν ήταν μόνο με τον πόλε­μο στη Λιβύη το 2000 που ο πρό­ε­δρος Νικο­λά Σαρ­κο­ζί κλό­νι­σε τη Γαλ­λία. Ο διά­δο­χός του, Φραν­σουά Ολάντ, έπρε­πε το 2013 με στρα­τό να σώσει το Μάλι από την κατάρ­ρευ­ση και συνε­πώς πιθα­νόν και όλα τα άλλα κρά­τη στην περιο­χή. Διό­τι χωρίς δυτι­κο­α­φρι­κα­νι­κές κρα­τι­κές προ­σό­ψεις δεν λει­τουρ­γεί το σύστη­μα του CFA και των συν­θη­κών λεηλασίας.

Όμως, η εκστρα­τεία έγι­νε τόσο ακρι­βή για το Παρί­σι ώστε χρειά­στη­κε την ίδια χρο­νιά να ζητη­θεί βοή­θεια από το γερ­μα­νι­κό ομο­σπον­δια­κό στρα­τό, την Bundeswehr, η οποία βρί­σκε­ται τώρα στην κυριο­λε­ξία στην έρη­μο με σχε­δόν 1000 στρα­τιώ­τες σε μια, σύμ­φω­να και με τα επί­ση­μα στοι­χεία, ακραί­ως επι­κίν­δυ­νη «απο­στο­λή».** Το στρά­τευ­μα «Σαχέλ-G‑5» που το είχαν προ­ο­ρί­σει για να ανα­κου­φί­σει τους Ευρω­παί­ους, είναι μια χίμαι­ρα. Ο σκο­πός της είναι ολο­φά­νε­ρος: όχι η φύλα­ξη αφρι­κα­νι­κών, αλλά απο­κλει­στι­κά γαλ­λι­κών και επο­μέ­νως ευρω­ε­νω­σια­κών συμ­φε­ρό­ντων. Με την εκστρα­τεία του ο Σαρ­κο­ζί είχε σχε­δόν κατα­στρέ­ψει μια μεγά­λη αυτο­κρα­το­ρία, δηλα­δή τη δική του, την αποικιοκρατική.

Όμως, από αυτή την αυτο­κρα­το­ρία εξαρ­τά­ται η Γαλ­λία σε μεγα­λύ­τε­ρο βαθ­μό, όσο μεγα­λώ­νει το οικο­νο­μι­κό προ­βά­δι­σμα της Γερ­μα­νί­ας. Της Ομο­σπον­δια­κής Δημο­κρα­τί­ας της Γερ­μα­νί­ας μπο­ρεί να της συμ­φέ­ρει σε κάποιο βαθ­μό να είναι σχε­τι­κά αδύ­να­μη η γαλ­λι­κή οικο­νο­μία. Είναι μέρος του αντα­γω­νι­σμού. Δεν της συμ­φέ­ρει όμως καθό­λου το κλα­τά­ρι­σμα της Γαλ­λί­ας, για­τί αυτή θα στα­μα­τού­σε και τον γερ­μα­νι­κό εξα­γω­γι­κό οδο­στρω­τή­ρα. Ως εκ τού­του, Γερ­μα­νοί στρα­τιώ­τες εξα­σφα­λί­ζουν στο Μάλι και στο Νίγη­ρα ένα αποι­κιο­κρα­τι­κό σύστη­μα από το οποίο το Παρί­σι εξαρ­τά­ται οικο­νο­μι­κά, αλλά που την ίδια στιγ­μή παρά­γει χωρίς αμφι­βο­λία φτώ­χεια, δια­φθο­ρά, τρο­μο­κρα­τι­κές συμ­μο­ρί­ες, κρα­τι­κή απο­σύν­θε­ση και φυγή. Αυτή η κατά­στα­ση κάθε άλλο παρά ευχά­ρι­στη είναι.

Σύμ­φω­να με ένα δια­δι­κτυα­κό λεξι­κό τα «80% του συνο­λι­κού γαλ­λι­κού προ­ϋ­πο­λο­γι­σμού για τη στρα­τιω­τι­κή συνερ­γα­σία» πηγαί­νουν στην περιο­χή του CFA. Το νόμι­σμα στη­ρί­ζε­ται με τα όπλα. Οι αποι­κιο­κρά­τες άλλω­στε, ποτέ δεν μπό­ρε­σαν να σκε­φτούν κάτι άλλο.

*Από το περιο­δι­κό Rotfuchs, Βήμα για κομ­μου­νι­στές, σοσια­λι­στές και άλλους Αρι­στε­ρούς. Μάης 2019. 
** Από τον Απρί­λη του 2014 μέχρι το Μάη του 2019 συμ­με­τεί­χε και η Ολλαν­δία σε μια στρα­τιω­τι­κή απο­στο­λή στο Μάλι στα πλαί­σια του ΟΗΕ.

VIVLIO xavelaar

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο