Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΜΠΟΥΡΚΙΝΑ ΦΑΣΟ

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

«Ήρθα εδώ από μια χώρα τα επτά εκα­τομ­μύ­ρια παι­διά, γυναί­κες και άντρες αρνού­νται πια να πεθά­νουν από άγνοια, πεί­να και δίψα. Φιλο­δο­ξώ να μιλή­σω εκ μέρους του λαού μου, εκ μέρους των από­κλη­ρων του κόσμου και να εκθέ­σω τους λόγους της εξέ­γερ­σής μας».

Αυτά τα λόγια τα είπε ο Thomas Sankara (1949–1987), επι­κε­φα­λής της επα­να­στα­τι­κής κυβέρ­νη­σης της Μπουρ­κί­να Φάσο, μπρο­στά στη Γενι­κή Συνέ­λευ­ση του ΟΗΕ το 1984. Κάτω από την ηγε­σία του Sankara η επα­να­στα­τι­κή κυβέρ­νη­ση αυτής της χώρας της Δυτι­κής Αφρι­κής κινη­το­ποί­η­σε αγρό­τες, εργά­τες, βιο­τέ­χνες, γυναί­κες και νέους για να κατα­πο­λε­μή­σουν τον αναλ­φα­βη­τι­σμό, να φυτέ­ψουν δέν­δρα, να χτί­σουν φράγ­μα­τα (ανά­με­σα στα 1983 και το 1987 κατα­σκευά­στη­καν 32 φράγ­μα­τα, ενώ τα προη­γού­με­να 23 χρό­νια μόλις 20) και σπί­τια, να θέσουν τέρ­μα στην κατα­πί­ε­ση των γυναι­κών και να ανα­τρέ­ψουν τις εκμε­ταλ­λευ­τι­κές σχέ­σεις στη χώρα. Με λίγα λόγια, να απε­λευ­θε­ρω­θούν από τον ιμπε­ρια­λι­στι­κό ζυγό σε ένα αγώ­να αλλη­λεγ­γύ­ης με συνα­γω­νι­στές σε όλο τον κόσμο. Ο Σαν­κα­ρά, βεβαί­ως, δολο­φο­νή­θη­κε έχο­ντας την ίδια μοί­ρα με πολ­λούς ηγέ­τες της «μαύ­ρης» ηπεί­ρου –και όχι μόνο — που πάλε­ψαν ενά­ντια στον ιμπε­ρια­λι­σμό για την ανε­ξαρ­τη­σία της χώρας τους. Η επα­να­στα­τι­κή κυβέρ­νη­ση κρά­τη­σε από το 1983 μέχρι το 1987. Ο ηρω­ι­κός ηγέ­της θεω­ρού­σε το λαό του «κλη­ρο­νό­μο της Παγκό­σμιας Επανάστασης»:

«Θέλου­με να είμα­στε οι κλη­ρο­νό­μοι όλων των επα­να­στά­σε­ων του κόσμου, όλων των απε­λευ­θε­ρω­τι­κών αγώ­νων των λαών του Τρί­του Κόσμου. Διδα­σκό­μα­στε από την Αμε­ρι­κα­νι­κή Επα­νά­στα­ση. Η Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση μας δίδα­ξε τα δικαιώ­μα­τα του Ανθρώ­που. Η μεγά­λη Οκτω­βρια­νή Επα­νά­στα­ση άλλα­ξε τον κόσμο, έφε­ρε τη νίκη στο προ­λε­τα­ριά­το, κλό­νι­σε τα θεμέ­λια του καπι­τα­λι­σμού και κατέ­στη­σε δυνα­τή την πραγ­μα­το­ποί­η­ση των ονεί­ρων της δικαιο­σύ­νης της Παρι­σι­νής Κομμούνας».

Ομι­λί­ες και συνε­ντεύ­ξεις που παρα­χώ­ρη­σε ο Τομά Σαν­κα­ρά έχουν συγκε­ντρω­θεί στα αγγλι­κά σε βιβλίο με τίτλο Thomas Sankara speaks («Ο Τομά Σαν­κα­ρά ομι­λεί», εκδό­σεις Pathfinder, 1988). Μια σύντο­μη, αλλά πολύ κατα­το­πι­στι­κή εισα­γω­γή ενη­με­ρώ­νει τον ανα­γνώ­στη για την ιστο­ρία της χώρας, καθώς και για το ποιός ήταν ο Σαν­κα­ρά και πώς ανέ­βη­κε στην εξου­σία. Χάρ­τες δίνουν μια ιδέα για τη γεω­γρα­φι­κή θέση της χώρας. Μια λίστα με ακρο­νύ­μια και αρχι­κά, καθώς και ένας χρο­νο­λο­γι­κός πίνα­κας διευ­κο­λύ­νουν τον μη ειδι­κό ανα­γνώ­στη σ’ ό, τι αφο­ρά τα κυριό­τε­ρα πολι­τι­κά και ιστο­ρι­κά γεγονότα.

*Οι μετα­φρά­σεις από τα αγγλι­κά στα ελλη­νι­κά είναι της υπογράφουσας.

Η μάχη για την αξιοπρέπεια

Η Μπουρ­κί­να Φάσο ήταν αποι­κία της Γαλ­λί­ας και ονο­μα­ζό­ταν Άνω Βόλ­τα. Ανε­ξαρ­τη­το­ποι­ή­θη­κε το 1960. Η δεκα­ε­τία του 60 του περα­σμέ­νου αιώ­να είδε ένα κύμα από ανε­ξαρ­τη­το­ποι­ή­σεις αποι­κιών. Από τις 4 Αυγού­στου του 1983, μέρα έναρ­ξης της επα­να­στα­τι­κής κυβέρ­νη­σης, η χώρα ονο­μά­ζε­ται πια επί­ση­μα Μπουρ­κί­να Φάσο (= Χώρα των Ορθο­στα­θού­ντων). Έχει σύνο­ρα με το Μάλι στο βορ­ρά, το Νίγη­ρα στα ανα­το­λι­κά, το Μπε­νίν στα νοτιο­α­να­το­λι­κά, το Τόγκο και τη Γκά­να στα νότια και την Ακτή Ελε­φα­ντο­στού στα νοτιο­δυ­τι­κά. Ήταν μια από τις φτω­χό­τε­ρες χώρες της από την αποι­κιο­κρα­τία και τον ιμπε­ρια­λι­σμό κατα­λη­στε­μέ­νης Αφρι­κής με τη μεγα­λύ­τε­ρη παι­δι­κή θνη­σι­μό­τη­τα ανά τον κόσμο, με 98% αναλ­φα­βη­τι­σμό στις αγρο­τι­κές περιο­χές και ένα προσ­δό­κι­μο ζωής των 40 ετών κατά μέσον όρο. Μετά από 4 χρό­νια επα­να­στα­τι­κής κυβέρ­νη­σης πολ­λά άλλα­ξαν, όπως είδα­με παρα­πά­νω. Σε ομι­λία του στις 2 Οκτω­βρί­ου του 1987- δύο βδο­μά­δες πριν δολο­φο­νη­θεί- ο Σαν­κα­ρά κοι­τά­ζο­ντας πίσω σε τέσ­σε­ρα χρό­νια επα­να­στα­τι­κής κυβέρ­νη­σης θα διαπιστώσει:

«Η επα­νά­στα­σή μας θα αξί­ζει τον κόπο μόνο αν κοι­τά­ζο­ντας πίσω, κοι­τά­ζο­ντας γύρω μας, κοι­τά­ζο­ντας μπρο­στά μπο­ρού­με να πού­με, ότι οι Μπουρ­κι­να­φα­σια­νοί έχουν γίνει λίγο πιο ευτυ­χι­σμέ­νοι χάρη στην επα­νά­στα­ση. Πιο ευτυ­χι­σμέ­νοι, για­τί έχουν καθα­ρό νερό να πιουν, για­τί έχουν μπό­λι­κο, έχουν αρκε­τό να φάνε, για­τί έχουν μια εξαι­ρε­τι­κά καλή υγεία, για­τί έχουν παι­δεία, για­τί έχουν καθώς πρέ­πει στέ­γα­ση, για­τί ντύ­νο­νται καλύ­τε­ρα, για­τί έχουν το δικαί­ω­μα στον ελεύ­θε­ρο χρό­νο, για­τί έχουν απο­λαύ­σει περισ­σό­τε­ρη ελευ­θε­ρία, περισ­σό­τε­ρη δημο­κρα­τία, περισ­σό­τε­ρη αξιο­πρέ­πεια. Η επα­νά­στα­σή μας θα έχει λόγο ύπαρ­ξης μόνο εφό­σον μπο­ρεί να αντα­πο­κρί­νε­ται συγκε­κρι­μέ­να σ’ αυτά τα ζητή­μα­τα» (σελ. 407–408).

Και πράγ­μα­τι, μετά από αιώ­νες μιζέ­ριας, εκμε­τάλ­λευ­σης και κατα­πί­ε­σης, πολ­λά έχουν γίνει σ’ αυτά τα τέσ­σε­ρα χρό­νια. Ο Σαν­κα­ρά, στις ομι­λί­ες και στις συνε­ντεύ­ξεις του αγγί­ζει πολ­λά κοι­νω­νι­κά ζητή­μα­τα, όπως και το γυναικείο.

Η επανάσταση δεν μπορεί να θριαμβεύσει χωρίς τη χειραφέτηση των γυναικών

Είναι ο τίτλος μιας ομι­λί­ας του Σαν­κα­ρά στις 8 Μαρ­τί­ου του 1987 στην πρω­τεύ­ου­σα Ουα­γκα­ντου­γκού. Βέβαια, η τιτά­νια προ­σπά­θεια της χει­ρα­φέ­τη­σης των γυναι­κών ξεκί­νη­σε αμέ­σως με την επα­νά­στα­ση. Η συνέ­χεια της ομι­λί­ας του προς τις γυναί­κες δεί­χνει την ικα­νό­τη­τα του νεα­ρού επα­να­στά­τη ηγέ­τη να ανα­πτύ­ξει σε προ­σι­τή γλώσ­σα για τις χιλιά­δες γυναί­κες που τον άκου­γαν την ιστο­ρία των ταξι­κών κοι­νω­νιών, τη σχέ­ση τους με την ατο­μι­κή ιδιο­κτη­σία και την υπο­τα­γή του γυναι­κεί­ου φύλου από την αρχαία ταξι­κή κοι­νω­νία, το ιδιαί­τε­ρο χαρα­κτή­ρα της κατα­πί­ε­σης των γυναι­κών και πώς η μοί­ρα της γυναί­κας είναι συν­δε­δε­μέ­νη με τη μοί­ρα του εκμε­ταλ­λευ­μέ­νου άντρα. Η ομι­λί­ες του Σαν­κα­ρά δεί­χνουν γνώ­ση, αλλά και την ικα­νό­τη­τα να την εκλαϊ­κεύ­σει. Μια ενδια­φέ­ρου­σα «λεπτο­μέ­ρεια» είναι ότι ζητά συγ­γνώ­μη από τις γυναί­κες που δεν ξέρουν γαλ­λι­κά (είχαν έρθει πολ­λές από την επαρ­χία) εξη­γώ­ντας τους στη γλώσ­σα τους ότι θα τους δινό­ταν μια μετά­φρα­ση. Η δυσκο­λία με τις γλώσ­σες, που είναι πολ­λές σε κάθε αφρι­κα­νι­κή χώρα, δεν μπο­ρεί να λυθεί παρά με το να καθιε­ρω­θεί η γλώσ­σα του αποι­κιο­κρά­τη σαν ενο­ποι­η­τι­κό στοι­χείο (π.χ. η Νιγη­ρία έχει 150 ντό­πιες γλώσ­σες και έχει υιο­θε­τή­σει την αγγλι­κή ως επί­ση­μη). Θα επα­νέρ­θου­με στο θέμα της γλώσσας.

Η ιδεολογία του Τομά Σανκαρά

Δεν είναι τυχαία η γνώ­ση του Σαν­κα­ρά. Υπήρ­χε ένα γερό ιδε­ο­λο­γι­κό υπό­βα­θρο και παρ’ όλο που δηλώ­νει μπρο­στά στον ΟΗΕ ότι «δεν αξιώ­νω να εκθέ­σω εδώ δόγ­μα­τα. Δεν είμαι ούτε μεσ­σί­ας ούτε προ­φή­της. Δεν είμαι κάτο­χος αλη­θειών» γνω­ρί­στη­κε με το μαρ­ξι­σμό στη Μαδα­γα­σκά­ρη. Σε κεί­νη τη χώρα βρι­σκό­ταν το 1972 για να συνε­χί­σει τις στρα­τιω­τι­κές σπου­δές που τις είχε αρχί­σει στην Ακτή Ελε­φα­ντο­στού. Το 1972 η κυβέρ­νη­ση της Μαδα­γα­σκά­ρης ανα­τρά­πη­κε από τις μαζι­κές δια­δη­λώ­σεις χιλιά­δων εργα­τών και φοι­τη­τών που οργά­νω­ναν απερ­γί­ες. Ο Σαν­κα­ρά εντυ­πω­σιά­στη­κε βαθύ­τα­τα από την έκτα­ση και το χαρα­κτή­ρα των λαϊ­κών αυτών κινη­το­ποι­ή­σε­ων. Στη Μαδα­γα­σκά­ρη επί­σης έκα­νε την πρώ­τη του γνω­ρι­μία με το μαρ­ξι­σμό μέσα από ομά­δες μελέ­της και συζή­τη­σης με φοι­τη­τές από τη Γαλ­λία που είχαν λάβει μέρος στην εξέ­γερ­ση του Μάη του 1968. Στη διάρ­κεια μιας δια­μο­νής του στη Γαλ­λία κατά το τέλος της δεκα­ε­τί­ας του ’70 για μια εκπαί­δευ­ση αλε­ξι­πτω­τι­στή, ο Σαν­κα­ρά σάρω­σε τα βιβλιο­πω­λεία ψάχνο­ντας για επα­να­στα­τι­κά βιβλία και μελέ­τη­σε και έργα των Μαρξ-Λένιν. Σε μια συνέ­ντευ­ξη με το εβδο­μα­διαίο περιο­δι­κό Jeune Afrique (Νεα­ρή Αφρι­κή) που έβγαι­νε στο Παρί­σι, παρα­χώ­ρη­σε μια συνέ­ντευ­ξη στις 12 Μαρ­τί­ου του 1986. Στην ερώ­τη­ση αν δια­βά­ζει πολι­τι­κά βιβλία θα πει, ότι έχει εξοι­κειω­θεί με τα κλα­σι­κά έργα του μαρ­ξι­σμού-λενι­νι­σμού και ότι μπο­ρεί να μην διά­βα­σε ολό­κλη­ρο Το Κεφά­λαιο του Μαρξ, αλλά έχει δια­βά­σει όλα τα έργα του Λένιν. Στην ερώ­τη­ση αν θα έπαιρ­νε μαζί του αυτά τα έργα σε ένα έρη­μο νησί, απαντάει:

«Σίγου­ρα το ‘Κρά­τος και Επα­νά­στα­ση’. Πρό­κει­ται για ένα βιβλίο στο οποίο βρί­σκω κατα­φύ­γιο, που το ξανα­δια­βά­ζω συχνά. Εξαρ­τώ­ντας από τη διά­θε­σή μου, αν είναι καλή ή κακή, ερμη­νεύω τα κεί­με­να αυτά με δια­φο­ρε­τι­κό τρό­πο. Αλλά σε ένα νησί θα έπαιρ­να μαζί μου επί­σης τη Βίβλο και το Κορά­νι» (σελ. 262).

Εξη­γώ­ντας τα λογια του αυτά θα πει, ότι αυτά τα τρία έργα αντι­προ­σω­πεύ­ουν τα τρία πιο ισχυ­ρά ρεύ­μα­τα στο­χα­σμού στον κόσμο «μας» εκτός ίσως από την Ασία:

«Το ‘Κρά­τος και Επα­νά­στα­ση’ δίνει απά­ντη­ση σε προ­βλή­μα­τα που απαι­τούν μια επα­να­στα­τι­κή λύση. Από την άλλη μεριά, η Βίβλος και το Κορά­νι μας επι­τρέ­πουν να κάνου­με μια σύν­θε­ση του τι σκέ­φτο­νταν οι λαοί στο παρελ­θόν και τι συνε­χί­ζουν να σκέ­φτο­νται στο χωρό­χρο­νο που βρί­σκο­νται» (σελ. 262).

Και στην ερώ­τη­ση ποιόν θεω­ρεί τον πιο επα­να­στα­τι­κό από τους τρεις, θα απα­ντή­σει, ότι εξυ­πα­κού­ε­ται ότι ο Λένιν είναι ο πιο επα­να­στα­τι­κός στη σύγ­χρο­νη επο­χή, αλλά ότι οι άλλοι δύο στον και­ρό τους ήταν χωρίς άλλο επα­να­στα­τι­κές μορ­φές εξη­γώ­ντας παρα­κά­τω για­τί έχει αυτή τη γνώμη.

Τα καίρια ζητήματα μιας εποχής και ενός χώρου

Οι τίτλοι των ομι­λιών και συνε­ντεύ­ξε­ων παρα­κι­νούν το ενδια­φέ­ρον του ανα­γνώ­στη. Η απτό­η­τη ειλι­κρί­νεια και η νεα­νι­κή ευθύ­τη­τα χαρα­κτη­ρί­ζουν το λόγο του νεα­ρού αυτού Αφρι­κα­νού επα­να­στά­τη. Θα στα­χυο­λο­γή­σου­με κάποια ακο­λου­θώ­ντας τη χρο­νο­λο­γι­κή σει­ρά που τηρεί­ται και στο βιβλίο: Ποιοί είναι οι εχθροί του λαού; σε μαζι­κή συγκέ­ντρω­ση στην πρω­τεύ­ου­σα Ουα­γκα­ντού­γκου το Μάρ­τη του 1983. Τονί­ζει ότι ο ιμπε­ρια­λι­σμός τρέ­μει, όταν οι λαοί ξεση­κώ­νο­νται. Είχαν ιδρυ­θεί λαϊ­κά δικα­στή­ρια, αλλά και Επι­τρο­πές για την Υπε­ρά­σπι­ση της Επα­νά­στα­σης, φαι­νό­με­νο που γνω­ρί­ζου­με και από την Κού­βα. ‘Αλλώ­στε, σε ομι­λί­ες του ο Τομά Σαν­κα­ρά μιλά­ει για τη δύνα­μη που αντλεί η επα­νά­στα­σή τους από το παρά­δειγ­μα και την υπο­στή­ρι­ξη της Κού­βας στην οποία μπο­ρού­σε να υπο­λο­γί­ζει η νέα αφρι­κα­νι­κή επα­νά­στα­ση. Γνω­ρί­ζου­με την επι­βλη­τι­κή κου­βα­νι­κή παρου­σία αλλη­λεγ­γύ­ης στην Ανγκό­λα από το 1975 που τελι­κά κατα­τρό­πω­σε ακό­μα και τα νοτιο­α­φρι­κα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα και το καθε­στώς της απαρτ­χάιτ. Ο Νέλ­σον Μαν­δέ­λα οφεί­λει την απο­φυ­λά­κι­σή του σ’ αυτά τα γεγο­νό­τα, όπως μπο­ρεί να δια­βά­σει κανείς στο Κού­βα και Αφρι­κή: Η συμ­βο­λή της Κού­βας στην υπό­θε­ση της απε­λευ­θέ­ρω­σης της Αφρι­κής ( Εκδό­σεις «Διε­θνές Βήμα»). Το Σεπτέμ­βρη του 1985 ο Σαν­κα­ρά τιμή­θη­κε στην Αβά­να με το Παρά­ση­μο Χοσέ Μαρ­τί. Το λόγο του με κεί­νη την ευκαι­ρία θα κλεί­σει με τα χαρα­κτη­ρι­στι­κά λόγια «Δεν είναι καθό­λου τυχαίο ότι το εθνι­κό μας σύν­θη­μα περι­κλεί­ε­ται σ’ ένα σύν­θη­μα που εσείς γνω­ρί­ζε­τε τόσο καλά: Πατρί­δα ή Θάνα­τος, θα νική­σου­με!» (σελ. 142).

Ο ρόλος της κουλτούρας…

Ο Σαν­κα­ρά στις ομι­λί­ες του δεν ξεχνά­ει κανέ­να τομέα. Έτσι τονί­ζει τη σημα­σία της κουλ­τού­ρας και της τέχνης στην οικο­δό­μη­ση της νέας κοι­νω­νί­ας και τη σημα­σία της ταυ­τό­τη­τας, της δικής τους αφρι­κα­νι­κής ταυ­τό­τη­τας στα εγκαί­νια μιας έκθε­σης τέχνης της Μπουρ­κί­να Φάσο στο Εμπο­ρι­κό Κέντρο του Τρί­του Κόσμου στο Χάρ­λεμ της Νέας Υόρ­κης, τον Οκτώ­βρη του 1984 : “Θέλα­με να σκο­τώ­σου­με την ‘Άνω Βόλ­τα’ για να επι­τρέ­ψου­με τη Μπουρ­κί­να Φάσο να ανα­γεν­νη­θεί. Για μας, το όνο­μα Άνω Βόλ­τα συμ­βο­λί­ζει αποι­κιο­κρα­τι­σμός» (σελ. 143). Γνω­ρί­ζο­ντας πολύ καλά και έχο­ντας ζήσει στο πετσί, ότι ένας κατα­κτη­τής για να επι­βλη­θεί πρέ­πει να πλή­ξει έναν λαό στον πολι­τι­σμό του, δηλα­δή στον πυρή­να της ταυ­τό­τη­τάς του. Πίστευε λοι­πόν ότι η ελευ­θε­ρία έπρε­πε να κατα­κτη­θεί και ήθε­λε το λαό του συνει­δη­το­ποι­η­μέ­νο και όχι κατα­κτη­μέ­νο. Η έκθε­ση αυτή έγι­νε στο Χάρ­λεμ – δηλα­δή στη «μαύ­ρη» συνοι­κία της Νέας Υόρ­κης- το οποίο ο Σαν­κα­ρά απο­κά­λε­σε χαρι­το­λο­γώ­ντας, αλλά με πολι­τι­κή ουσία «το δικό μας Λευ­κό Οίκο».

…και της γλώσσας

Ωστό­σο, η Μπουρ­κί­να Φάσο, όπως πολ­λές χώρες που ήταν για αιώ­νες ολό­κλη­ρους αποι­κί­ες, κρά­τη­σε τελι­κά ως επί­ση­μη γλώσ­σα τη γαλ­λι­κή. Οι γλώσ­σες που ομι­λού­νται στις χώρες της «μαύ­ρης» Αφρι­κής είναι, συνή­θως, σε κάθε χώρα πολ­λές. Λέμε «μαύ­ρη» Αφρι­κή, για­τί στις αρα­βι­κές χώρες τα αρα­βι­κά κρα­τή­θη­καν σαν επί­ση­μη γλώσ­σα. Σίγου­ρα παί­ζει ρόλο σοβα­ρο –αν όχι και καθο­ρι­στι­κό – αν μια γλώσ­σα έχει μια μακρό­χρο­νη γρα­πτή ιστο­ρία με στο παρελ­θόν ανα­πτυγ­μέ­νο πολι­τι­σμό. Σαφώς σε τέτοιες περι­πτώ­σεις υπάρ­χουν ισχυ­ρό­τε­ρες αντι­στά­σεις ενά­ντια στην περι­θω­ριο­ποί­η­σή τους. Σε άλλες περι­πτώ­σεις η ενο­ποί­η­ση σε μια χώρα με πολ­λές φυλές και λαό­τη­τες χρειά­ζε­ται ενιαία γλώσ­σα. Ο Σαν­κα­ρά, παρ’ όλο το αντι-αποι­κιο­κρα­τι­κό μίσος του, έβλε­πε αυτή την πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Έτσι, στο μήνυ­μά του προς την Πρώ­τη Γαλ­λό­φω­νη Συνά­ντη­ση Κορυ­φής στο Παρί­σι το Φεβρουά­ριο του 1986, όπου η Μπουρ­κί­να Φάσο αντι­προ­σω­πεύ­θη­κε από τον Υπουρ­γό Οικο­νο­μι­κής Ανά­πτυ­ξης της χώρας, ο Σαν­κα­ρά θα πει ανά­με­σα σε άλλα και τα εξής:

«Ως απο­τέ­λε­σμα της αποι­κιο­κρα­τί­ας γινή­κα­με τμή­μα του γαλ­λό­φω­νου κόσμου, παρ’ όλο που μόλις το 10% του πλη­θυ­σμού μας μιλούν αυτή τη γλώσ­σα. Όταν ανα­κη­ρύτ­του­με τον εαυ­τό μας ως μέρος του γαλ­λό­φω­νου κόσμου, το κάνου­με υπό δύο προ­ϋ­πο­θέ­σεις: πρώ­τον, η γαλ­λι­κή γλώσ­σα είναι απλώς ένα μέσο για να εκφρά­ζου­με την πραγ­μα­τι­κό­τη­τά μας. Και δεύ­τε­ρο, όπως η κάθε γλώσ­σα, τα γαλ­λι­κά πρέ­πει να ανοι­χτούν στο να δοκι­μά­σουν τις κοι­νω­νιο­λο­γι­κές και ιστο­ρι­κές πραγ­μα­τι­κό­τη­τες της ίδιας της εξέ­λι­ξής της. Αρχι­κά, για μας, τα γαλ­λι­κά ήταν η γλώσ­σα του αποι­κιο­κρά­τη, το βασι­κό πολι­τι­σμι­κό και ιδε­ο­λο­γι­κό όχη­μα ξένης και ιμπε­ρια­λι­στι­κής κυριαρ­χί­ας. Αλλά αργό­τε­ρα αυτή ήταν η γλώσ­σα με την οποία είμα­σταν σε θέση να μάθου­με στην εντέ­λεια τη δια­λε­κτι­κή μέθο­δο για να ανα­λύ­σου­με τον ιμπε­ρια­λι­σμό βάζο­ντας τον εαυ­τό μας στη θέση να οργα­νω­θού­με πολι­τι­κά για να παλέ­ψου­με και να νική­σου­με. Σήμε­ρα στη Μπουρ­κί­να ο λαός και η πολι­τι­κή του ηγε­σία, το Εθνι­κό Συμ­βού­λιο της Επα­νά­στα­σης, δεν χρη­σι­μο­ποιούν άλλο τη γαλ­λι­κή γλώσ­σα σαν όχη­μα πολι­τι­σμι­κής αλλο­τρί­ω­σης, αλλά σαν μέσο επι­κοι­νω­νί­ας με άλλους λαούς» σελ. 266) τονί­ζο­ντας ότι υπάρ­χουν δύο γαλ­λι­κές γλώσ­σες, αυτή που ομι­λεί­ται στη γαλ­λι­κή μητρό­πο­λη και αυτή που ομι­λεί­ται στις πέντε ηπεί­ρους. Έτσι, η γαλ­λι­κή χρη­σι­μεύ­ει ως μεσο­λα­βη­τής για τον κοι­νό αγώ­να με άλλους αφρι­κα­νι­κούς λαούς, αλλά και με το λαό του Βιετ­νάμ, της Καλε­δο­νί­ας (Νότιος Ειρη­νι­κός) κλπ. , αλλά και «μέσω της γαλ­λι­κής γλώσ­σας ανα­κα­λύ­πτου­με τον πλού­το της ευρω­παϊ­κής κουλ­τού­ρας και υπε­ρα­σπι­ζό­μα­στε τα δικαιώ­μα­τα των εργα­τών μας που έχουν μετα­να­στεύ­σει. Μέσω του μεσο­λα­βη­τή αυτού, της γαλ­λι­κής γλώσ­σας, δια­βά­ζου­με τους μεγά­λους εκπαι­δευ­τι­κούς του προ­λε­τα­ριά­του και όλων όσοι έχουν δια­θέ­σει την πένα τους, είτε με ουτο­πι­κό είτε με επι­στη­μο­νι­κό τρό­πο, στην υπη­ρε­σία της ταξι­κής πάλης» (σελ. 266).

Και τέλος, θα πει ο Σαν­κα­ρά, στα γαλ­λι­κά τρα­γου­δά­με τη Διε­θνή, τον ύμνο «της γης των κολα­σμέ­νων» (σελ. 266/267).

Μένο­ντας για λίγο στη σχέ­ση με τη Γαλ­λία, περι­λαμ­βά­νε­ται στην έκδο­σή αυτή και μια προ­σφώ­νη­ση προς τον Φραν­σουά Μιτε­ράν με την ευκαι­ρία της επί­σκε­ψης του τελευ­ταί­ου στη Μπουρ­κί­να Φάσο το Νοέμ­βρη του 1986. Στην προ­σφώ­νη­ση αυτή Ενά­ντια σε αυτούς που μας εκμε­ταλ­λεύ­ο­νται και μας κατα­πιέ­ζουν, εδώ και στη Γαλ­λία, ο Μιτε­ράν τρώ­ει «διπλω­μα­τι­κό ξύλο»…

Διεθνής αλληλεγγύη και οικολογία

Στα κεί­με­να του βιβλί­ου περι­λαμ­βά­νε­ται και ένα με τον εύλο­γο τίτλο Ο ιμπε­ρια­λι­σμός είναι ο εμπρη­στής των δασών και των σαβάν­νων μας, ομι­λία στη Διε­θνή Διά­σκε­ψη για Δέν­δρα και Δάση στο Παρί­σι το Φεβρουά­ριο του 1986. Ο ίδιος ο τίτλος υπο­δη­λώ­νει με σαφή­νεια, ότι δεν υπάρ­χουν περι­θώ­ρια για τη γενι­κή φλυα­ρία περί «του ανθρώ­που» που χαλά­ει τη φύση. Κατο­νο­μά­ζο­νται και δεν κρύ­βο­νται πίσω από μια αόρι­στη ορο­λο­γία οι αλη­θι­νοί ένο­χοι που δού­λε­ψαν αιώ­νες για την κατα­στρο­φή της φύσης συνε­πώς και για την κλι­μα­τι­κή ανωμαλία.
Δύο παρεμ­βά­σεις αφο­ρούν τη Νικα­ρά­γουα. Θυμά­στε; Εκεί έγι­νε το 1979 μια επα­νά­στα­ση με τους Σαν­δι­νί­στας. Ο τότε ηγέ­της Ντα­νιέλ Ορτέ­γκα επι­σκέ­φτη­κε τη Μπουρ­κί­να Φάσο τον Αύγου­στο του 1986. Το Νοέμ­βρη της ίδιας χρο­νιάς ο Σαν­κα­ρά μίλη­σε σε 200.000 ανθρώ­πους στη Μανά­γουα, πρω­τεύ­ου­σα της Νικα­ρά­γουας με την ευκαι­ρία της 25ης επέ­τειου της ίδρυ­σης του Εθνι­κού Απε­λευ­θε­ρω­τι­κού Μετώ­που των Σαν­δι­νί­στας (FSLN).

Οι ιδέες δεν σκοτώνονται

Kαι τέλος δεν θα μπο­ρού­σε να λεί­πει από την παρού­σα έκδο­ση ένας φόρος τιμής στον Τσε Γκε­βά­ρα. Τρα­γι­κή σύμ­πτω­ση: η ομι­λία αυτή έγι­νε στην πρω­τεύ­ου­σα της Μπουρ­κί­νας Φάσο στις 8 Οκτω­βρί­ου του 1987 στα εγκαί­νια μιας έκθε­σης για τη ζωή και το έργο του Τσε, ο οποί­ος είχε δολο­φο­νη­θεί 20 χρό­νια νωρίτερα.Μια βδο­μά­δα αργό­τε­ρα ο ίδιος ο Σαν­κα­ρά και μια σει­ρά από στε­λέ­χη της κυβέρ­νη­σής του θα δολο­φο­νού­νταν και η επα­να­στα­τι­κή του κυβέρ­νη­ση θα ανα­τρέ­πο­νταν. Ο τίτλος της ομι­λί­ας: “«Δεν μπο­ρείς να σκο­τώ­σεις ιδέες» …

Κοι­νό με τον μεγά­λο Λατι­νο­α­με­ρι­κα­νό επα­να­στά­τη ο Τομά Σαν­κα­ρά έτρε­φε το ιδα­νι­κό μιας ενό­τη­τας, ο ένας αυτή της Νότιας Αμε­ρι­κής, ο άλλος αυτή της Αφρι­κής. Χαρα­κτη­ρι­στι­κός σ’ αυτή την κατεύ­θυν­ση ήταν ο τίτλος μιας ομι­λί­ας του Υπάρ­χει μόνο ένα χρώ­μα, αυτό της αφρι­κα­νι­κής ενό­τη­τας επι­στρέ­φο­ντας από μια περιο­δεία σε πολ­λές αφρι­κα­νι­κές χώρες. Λιγό­τε­ρο γνω­στός από τον Λατι­νο­α­με­ρι­κά­νο ομοϊ­δε­ά­τη του, αλλά όχι λιγό­τε­ρο σύμ­βο­λο αντια­ποι­κιο­κρα­τι­κού, αντι­ι­μπε­ρια­λι­στι­κού αγώ­να ο Τομά Σαν­κα­ρά μπή­κε στο «πάν­θε­ον» των πρω­το­πό­ρων της πάλης για την ανεξαρτησία.

_______________________________________________________________________________________________________

Άννεκε Ιωαννάτου, Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.