Η  ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ  ΤΩΝ  ΙΝΔΙΑΝΩΝ

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Η  ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ  ΤΩΝ  ΙΝΔΙΑΝΩΝ
Bartolomeo de las Casas
Εκδό­σεις «Στο­χα­στής»
Μετά­φρα­ση και εισα­γω­γή της Πηνε­λό­πης Μαξίμου

Πάντα έχουν ιδιαί­τε­ρο ενδια­φέ­ρον οι μαρ­τυ­ρί­ες αυτό­πτων μαρ­τύ­ρων για τα συμ­βά­ντα μιας επο­χής και ενός τόπου. Παρ’ όλο που οφεί­λου­με να κρα­τά­με μια επι­φυ­λα­κτι­κό­τη­τα λόγω του υπο­κει­με­νι­κού στοι­χεί­ου που ανα­πό­φευ­κτα υπει­σέρ­χε­ται στην προ­σω­πι­κή κατά­θε­ση, η προ­σω­πι­κή αφή­γη­ση δια­σταυ­ρω­μέ­νη με ντο­κου­μέ­ντα της επο­χής δίνει μια ιδέα του βαθ­μού αλή­θειας. Ο δομι­νι­κα­νός ιερα­πό­στο­λος Βαρ­θο­λο­μαί­ος ντε λας Κάσας γεν­νή­θη­κε το 1474 στη Σεβίλ­λη της Ισπα­νί­ας από οικο­γέ­νεια θαλασ­σι­νών εμπό­ρων. Μ’ αυτή την ιδιό­τη­τα ο πατέ­ρας του ακο­λού­θη­σε τον Κολόμ­βο στο δεύ­τε­ρο ταξί­δι του στο Νέο Κόσμο το 1493.  Ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος χει­ρο­το­νή­θη­κε ως ιερω­μέ­νος  στα εικο­σιο­κτώ του χρό­νια στις «Δυτι­κές Ινδί­ες». Ήταν η πρώ­τη χει­ρο­το­νία κλη­ρι­κού στη Νέα Γη. Ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος και άλλοι δομι­νι­κα­νοί ιερα­πό­στο­λοι ήταν οι πρώ­τοι που στά­θη­καν στο πλευ­ρό των Ινδιά­νων καταγ­γέλ­λο­ντας με σφο­δρό­τη­τα τα εγκλή­μα­τα των Ισπα­νών Κον­κι­στα­δό­ρων που σκό­τω­ναν, λεη­λα­τού­σαν, βασά­νι­ζαν ολό­κλη­ρους πλη­θυ­σμούς Ινδιά­νων: «Τους μετα­χει­ρί­στη­καν, δεν λέγω σαν ζώα – είθε να τους είχαν μετα­χει­ρι­στεί, αντι­κρύ­σει σαν ζώα – αλλά ακό­μα χει­ρό­τε­ρα, σαν να ήταν κόπρος. Μ΄ αυτόν τον τρό­πο φρό­ντι­σαν για τη ζωή και την ψυχή αυτών των ανθρώ­πων, κι έτσι είναι που απει­ρά­ριθ­μες ψυχές χάθη­καν, χωρίς πίστη και χωρίς μετά­λη­ψη. Είναι πασί­γνω­στο, αλή­θεια εξα­κρι­βω­μέ­νη, την παρα­δέ­χο­νται όλοι, ακό­μα και οι τύραν­νοι και οι δολο­φό­νοι, ότι ποτέ οι Ινδιά­νοι σε όλες τις Ινδί­ες, δεν πρoξένη­σαν κακό σε χρι­στια­νούς. Αρχι­κά είχαν νομί­σει ότι είχαν έρθει από τον ουρα­νό, ωσό­του πια, επα­νει­λημ­μέ­να, οι χρι­στια­νοί τους έκα­ναν να υπο­στούν, και αυτοί και οι γεί­το­νές τους, όλα τα δει­νά, κλε­ψιές, φόνους, βιαιό­τη­τες, κατα­πιέ­σεις» (σελ. 24/25).

Η αφέλεια (;) ενός ιεραπόστολου

Ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος απευ­θύ­νει την έκθε­σή του για τις φρί­κες στο Νέο Κόσμο στο γιο του βασι­λιά της Ισπα­νί­ας, τον πρί­γκι­πα Φίλιπ­πο, ίσως επει­δή ο βασι­λιάς Κάρο­λος Ε’ δεν ήξε­ρε ισπα­νι­κά, μεγα­λω­μέ­νος στη Φλάν­δρα και μικτής κατα­γω­γής (Ισπα­νία και Αυστρία), εγγο­νός των πασί­γνω­στων Ισπα­νών αυτο­κρα­τό­ρων Φερ­δι­νάν­δου και Ιζα­μπέλ­λας. Δεν είναι η μονα­δι­κή φορά που αυτοί που υπε­ρα­σπί­στη­καν τα δικαιώ­μα­τα των ντό­πιων πλη­θυ­σμών στις αποι­κί­ες απευ­θύ­νο­νται στους βασι­λιά­δες των χωρών τους που – υπο­τί­θε­ται – δεν ξέρουν τίπο­τα για τα αίσχη που δια­πράτ­το­νται στο όνο­μά τους. Έτσι, ο πρό­λο­γος ξεκι­νά­ει ως εξής: «Υψη­λό­τα­τε και παντο­δύ­να­με κύριε, Η Θεία Πρό­νοια όρι­σε στον κόσμο της, οι βασι­λείς, για τη διοί­κη­ση και το καλό της ανθρω­πό­τη­τας, να απο­βαί­νουν στα βασί­λεια πατέ­ρες και ποι­μέ­νες – όπως το ανα­φέ­ρει ο Όμη­ρος» (σελ. 17). Ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος έζη­σε πάνω από 50 χρό­νια στο Νέο Κόσμο, περι­γρά­φει πόσα πολ­λά ανεί­πω­τα φρι­κτά έχει δει όλα αυτά τα χρό­νια να δια­πράτ­τουν οι Ισπα­νοί. Δεν αμφι­σβή­τη­σε όμως το γεγο­νός της ισπα­νι­κής παρου­σί­ας εκεί ως κατα­κτη­τών,  όπως –βεβαί­ως – σε όλη τη διάρ­κεια της αποι­κιο­κρα­τί­ας οι Ευρω­παί­οι ιερείς δεν αμφι­σβή­τη­σαν να διοι­κούν οι Ευρω­παί­οι τον κόσμο, φτά­νει να το έκα­ναν με τρό­πο ανθρώ­πι­νο. Έτσι, λίγο παρα­κά­τω ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος θα πει: «Άρα, νομί­ζω, κύριέ μου παντο­δύ­να­με, ότι τα δει­νά και οι κακές πρά­ξεις, η κατα­στρο­φή και οι ζημιές – δεν θα ήταν δυνα­τό να φαντα­στεί κανείς ότι άνθρω­ποι θα μπο­ρού­σαν να τις κάνουν – σε τόσο μεγά­λο βασί­λειο, και ακρι­βέ­στε­ρα σ’ αυτόν τον απέ­ρα­ντο νέο κόσμο, την Ινδία, που ο Θεός τον παρα­χώ­ρη­σε και τον εμπι­στεύ­τη­κε στους βασι­λείς της Καστίλ­λης για να τον διοι­κούν και να τον κυβερ­νούν και να τον προ­ση­λυ­τί­σουν και να του χορη­γούν την εγκό­σμια και την πνευ­μα­τι­κή ελπί­δα»  (υπο­γράμ­μι­ση δική μου, Α.Ι.). Αν τα ήξε­ρε «η Υψη­λό­τη­τά σας», είναι πεπει­σμέ­νος ο ιερέ­ας, τότε σίγου­ρα δεν θα το επέ­τρε­πε, «θα ικέ­τευε με επι­μο­νή μεγά­λη τη Μεγα­λειό­τη­τά Του, ούτε να παρα­χω­ρή­σει, ούτε να επι­τρέ­ψει αυτά που οι τύραν­νοι έχουν κατά νου, και εξα­κο­λου­θούν να πράτ­τουν, με το πρό­σχη­μα των κατα­κτή­σε­ων (υπο­γράμ­μι­ση δική  μου, Α.Ι.)

 Οι πόλεμοι και οι κατακτήσεις ως…πρόσχημα

Δεν ξέρου­με αν ο ιερέ­ας δεν έβλε­πε τη θέση της χώρας του εκεί­νη την επο­χή. Η Ισπα­νία είχε απελ­πι­στι­κά ανά­γκη από χρυ­σά­φι. Η μαυ­ρι­τα­νι­κή κατο­χή της είχε λήξει, οι Μαυ­ρι­τα­νοί διώ­χθη­καν, αλλά οι Μαυ­ρι­τα­νοί ήταν πολύ καλοί καλ­λιερ­γη­τές της γης. Είχε λοι­πόν ανά­γκη από δού­λους για να καλ­λιερ­γή­σουν τη γη. Δεν έφτα­ναν οι ντό­πιοι δου­λο­πά­ροι­κοι όσο κι αν τους κατα­πί­ε­ζαν. Η χώρα είχε μπλέ­ξει με ατέ­λειω­τους πολυ­δά­πα­νους πολέ­μους με τη Γαλ­λία, την Αγγλία, το Βατι­κα­νό, με νίκες, αλλά και συντρι­πτι­κές ήττες. Χρεια­ζό­ταν λοι­πόν το χρυ­σά­φι, που ερχό­ταν από το Νέο Κόσμο και χρεια­ζό­ταν επί­σης οι ιθα­γε­νείς εκεί να είναι υπά­κουοι και σε περί­πτω­ση που αντι­στέ­κο­νταν, χρεια­ζό­ταν η υπο­τα­γή τους με τη βία. Παρ’ όλα αυτά ο Βαρ­θο­λο­μαί­ος δεί­χνει από τα γρα­πτά του να πιστεύ­ει στην αθω­ό­τη­τα του βασι­λιά κατη­γο­ρώ­ντας τους Ισπα­νούς θαλασ­σο­πό­ρους κατα­κτη­τές που πήγαν στη Νέα Γη. Τον απαλ­λάσ­σει εντε­λώς γρά­φο­ντας: «Ο αρχιε­πί­σκο­πος του Τολέ­δου, διοι­κη­τής κάτω από την Υψη­λό­τη­τά Σας, όταν ήταν επί­σκο­πος της Καρ­θα­γέ­νης (στη Βόρεια Κολομ­βία, Α.Ι.), μου ζήτη­σε αυτά τα γρα­πτά και τα παρου­σί­α­σε στην Υψη­λό­τη­τά Σας. Αλλά πιθα­νόν η Υψη­λό­τη­τά Σας να μην τα διά­βα­σε ή να τα λησμό­νη­σε από τα μακρι­νά ταξί­δια, θαλασ­σι­νά και στε­ρια­νά που έκα­νε η Υψη­λό­τη­τά Σας και τις πάμπολ­λες βασι­λι­κές υπο­χρε­ώ­σεις» (υπο­γράμ­μι­ση δική μου, Α.Ι.).  Ο ιερέ­ας μας απο­κό­πτει τις πρά­ξεις και συμπε­ρι­φο­ρές των κατα­κτη­τών στο Νέο Κόσμο από την ηγε­σία της Ισπα­νί­ας, δηλα­δή το θρό­νο απαλ­λάσ­σο­ντάς την από τα μεγά­λα εγκλή­μα­τα στη «νέα» ήπει­ρο, την «Αμε­ρι­κή», ανα­φε­ρό­με­νος μάλι­στα σε σημα­ντι­κές ποσό­τη­τες αίμα­τος που χύνο­νταν εκεί και σε ένα δισε­κα­τομ­μύ­ριο σκο­τω­μέ­νους, καθώς και στην κλε­ψιά ασύ­γκρι­των θησαυ­ρών. Η επέ­κτα­ση είχε διά­φο­ρους λόγους από τους οποί­ους ήδη ανα­φέ­ρα­με κάποιους. Άλλος ένας λόγος για να βρε­θεί ο δρό­μος προς το εμπό­ριο της Άπω Ανα­το­λής μέσω της Δύσης ήταν η αυξα­νό­με­νη παρου­σία της Τουρ­κί­ας στο ανα­το­λι­κό Μεσό­γειο που απο­τε­λού­σε εμπό­διο στο γνω­στό «Δρό­μο του Μετα­ξιού».  Όταν ο βασι­λιάς της Ισπα­νί­ας, Κάρο­λος Ε’, είχε πιά­σει αιχ­μά­λω­το το βασι­λιά της Γαλ­λί­ας, Φρα­γκί­σκο Α’, η μητέ­ρα του τελευ­ταί­ου απευ­θύν­θη­κε στο σουλ­τά­νο, τον Σου­λεϊ­μάν τον Μεγα­λο­πρε­πή, για να μεσο­λα­βή­σει για την απε­λευ­θέ­ρω­ση του γιου της. Ο σουλ­τά­νος ξεκι­νά­ει τη στομ­φώ­δη απά­ντη­σή του ως εξής «…εγώ λοι­πόν, ο Σουλ­τά­νος των Σουλ­τά­νων, ο κυρί­αρ­χος των κυρί­αρ­χων, αυτός που παρα­χω­ρεί τα στέμ­μα­τα στους μονάρ­χες πάνω σε όλη την επι­φά­νεια της υδρό­γειας σφαί­ρας, η σκιά του Θεού πάνω στη γη, ο Σουλ­τά­νος και Πατι­σάχ κλπ.κλπ. προς εσέ­να, τον Φρα­γκί­σκο, βασι­λιά της χώρας «Γαλ­λί­ας»» (σελ. 10 της Εισαγωγής).

Ένα πολύτιμο ιστορικό πανόραμα

Δεν είναι σε μας να κρί­νου­με κατά πόσο ο ιερα­πό­στο­λος ήταν ειλι­κρι­νής ή αφε­λής. Δεν έβλε­πε τα ιστο­ρι­κά συμ­φρα­ζό­με­να της πατρί­δας του; Πάντως, το θεω­ρού­σε φυσιο­λο­γι­κό η Ισπα­νία να «διοι­κεί» το Νέο Κόσμο, αλλά…ανθρώπινα κάνο­ντας τους ντό­πιους χρι­στια­νούς. Η δια­φο­ρά είναι η κακή ή καλή μετα­χεί­ρι­ση των κατά τ’ άλλα ντό­πιων «φυσι­κών κτη­τό­ρων». Γι αυτό οι ιερείς, χωρίς να αμφι­σβη­τού­με την ενδε­χό­με­νη καλή πρό­θε­ση κάποιων εξ αυτών, ήταν κι αυτοί εργα­λεία κατά­κτη­σης και υπο­δού­λω­σης που σύμ­φω­να με την Αγία Γρα­φή ήταν εκ Θεού κανο­νι­σμέ­να. Αργό­τε­ρα, όταν ξεκί­νη­σε το δου­λε­μπό­ριο των Αφρι­κα­νών για να δου­λεύ­ουν στις φυτεί­ες των αποι­κιο­κρα­τών, επι­στρα­τεύ­θη­κε κάτι ακό­μα από την Αγία Γρα­φή για να δικαιο­λο­γή­σει την άθλια, απάν­θρω­πη μετα­χεί­ρι­ση των μαύ­ρων σκλά­βων: ο απο­κη­ρυγ­μέ­νος γιος του Νώε, ο Χαμ, ήταν μελαμ­ψός και επει­δή είχε κοροϊ­δέ­ψει τον πατέ­ρα του, ο Θεός ήθε­λε να τον τιμω­ρή­σει, αυτόν και  όλους τους απο­γό­νους του. Οι μαύ­ροι ως μαύ­ροι και από­γο­νοι του Χαμ ήταν τα εκ Θεού δικαιο­λο­γη­μέ­να θύμα­τα που την τιμω­ρία τους την είχαν ανα­λά­βει οι  « θρή­σκοι» αποι­κιο­κρά­τες δουλέμποροι!

Ωστό­σο, ο Bartolomeo de las Casas μας δίνει ένα πολύ­τι­μο και απο­κα­λυ­πτι­κό ντο­κου­μέ­ντο επο­χής, ένα πανό­ρα­μα ιστο­ρι­κό της Νότιας και Κεντρι­κής Αμε­ρι­κής και ως τέτοιο πρέ­πει να λάβου­με την έκθε­σή του σοβα­ρά υπό­ψη (μετα­φρά­στη­κε από τη γαλ­λι­κή έκδο­ση του 1525).  Μιλά­ει για –ακο­λου­θώ­ντας τους τίτλους των κεφα­λαί­ων- το νησί Εσπα­νιό­λα (σήμε­ρα Άγιο Δομί­νι­κο και Αϊτή) και τα βασί­λεια που υπήρ­χαν εκεί, για την Κού­βα, τη Τζα­μάι­κα, τη Νικα­ρά­γουα, τη Γουα­τε­μά­λα, την Καρ­θα­γέ­νη, την παρα­λία των Μαρ­γα­ρι­τα­ριών και το Τρι­νι­δάδ, τη Βενε­ζου­έ­λα, τις επαρ­χί­ες της «Μεγά­λης Στε­ριάς από τη μεριά που ονο­μά­ζε­ται Φλό­ρι­δα», το Ρίο ντε λα Πλά­τα, τα μεγά­λα βασί­λεια του Περού και το νέο βασί­λειο της Γρε­νά­δας και δεν εξα­ντλή­σα­με τον κατά­λο­γο. Κάποιες εικό­νες κάνουν πιο παρα­στα­τι­κό το σύνολο.

Παρ’ όλο που ήθε­λε να εκχρι­στια­νί­σει τον ντό­πιο πλη­θυ­σμό και δεν αμφι­σβη­τού­σε την ισπα­νι­κή διοί­κη­ση στα ξένα εδά­φη, ωστό­σο η σφο­δρές καταγ­γε­λί­ες του για τη μετα­χεί­ρι­ση των ιθα­γε­νών θα είναι η αιτία που τον κυνή­γη­σαν οι συμπα­τριώ­τες του, επει­δή τάχα έλε­γε ψέμα­τα βλά­πτο­ντας τα συμ­φέ­ρο­ντα και τη φήμη της Ισπανίας.

_______________________________________________________________________________________________________

Άννεκε Ιωαννάτου, Doctoral κλασικής φιλολογίας, νεοελληνικής και συγκριτικής γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης. Κριτικός λογοτεχνίας, μεταφράστρια. Μετέφρασε το «Η εξέγερση του Σπάρτακου» του Ρίγκομπερτ Γκίντερ, καθώς και το «Αντι-Ντίρινγκ» του Φρίντριχ Ενγκελς. Από τον Απρίλη του 1996 ήταν παραγωγός ραδιοφωνικής εκπομπής για το βιβλίο στον «902 Αριστερά στα FM» και από τον Απρίλη του 2007 τηλεοπτικής εκπομπής για το βιβλίο στον ίδιο σταθμό.