Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΙΣΤΟΡΙΑ: Ο ηρωικός Δεκέμβρης του 1944 — Ορισμένα συμπεράσματα

Σαν σήμερα Ατέχνως 3η Δεκέμβρη EAM ΕΛΑΣ ΚΚΕ

Γρά­φει ο Θανά­σης ΛΕΚΑΤΗΣ ||
Μέλος του Τμή­μα­τος Ιστο­ρί­ας της ΚΕ του ΚΚΕ

Ηταν τέτοιες μέρες, 77 χρό­νια πριν, όταν ο λαός της Αθή­νας έβλε­πε τους δρό­μους να πλημ­μυ­ρί­ζουν με το αίμα του και βίω­νε στο πετσί του το πόσο αδί­στα­κτη μπο­ρεί να γίνει η αστι­κή τάξη για να δια­σφα­λί­σει την εξου­σία της.

Είχε προη­γη­θεί η 12η Οκτώ­βρη του 1944. Τότε, ο λαός ξεχύ­θη­κε στον δρό­μο γιορ­τά­ζο­ντας τη λευ­τε­ριά που είχε κατα­κτη­θεί με τα νικη­φό­ρα όπλα του ΕΛΑΣ και με μαζι­κή πάλη της ΕΑΜι­κής Αντί­στα­σης, που είχαν καθο­δη­γη­θεί και οργα­νω­θεί από το ΚΚΕ. Την ίδια επο­χή, όμως, το ΚΚΕ και το ΕΑΜ, στο όνο­μα της εθνι­κής και αντι­φα­σι­στι­κής ενό­τη­τας, είχαν ανα­γνω­ρί­σει την αστι­κή κυβέρ­νη­ση και συμ­με­τεί­χαν σε αυτή.

Ο επι­κε­φα­λής της, Γεώρ­γιος Παπαν­δρέ­ου, κατέ­γρα­ψε αργό­τε­ρα τις αστι­κές επι­διώ­ξεις της επο­χής: «Εις την Ελλά­δα το ΚΚΕ είχε κατα­στή παντο­δύ­να­μον και είχε συγκρο­τή­σει και την Κυβέρ­νη­σιν των Βου­νών — την ΠΕΕΑ. Και η αγω­νία, από την οποία αδια­λεί­πτως κατει­χό­μην ήτο: Πώς θα κατε­λύ­ε­το; Δύο ήσαν τα στά­δια διά να φθά­σω­μεν εις την Νίκην: Πρώ­τον, η έλευ­σις εις τας Αθή­νας! Και δεύ­τε­ρον, ο αφο­πλι­σμός του ΚΚΕ».

Οπως ήταν ανα­με­νό­με­νο, αυτή η κυβέρ­νη­ση ούτε στοι­χειω­δώς δεν ήταν δια­τε­θει­μέ­νη να αντι­με­τω­πί­σει το ΚΚΕ και το ΕΑΜ ως συνε­πείς αντι­κα­το­χι­κές αντι­φα­σι­στι­κές δυνά­μεις. Ενά­μι­ση μήνα μετά δια­βά­ζου­με στο πρω­το­σέ­λι­δο του «Ριζο­σπά­στη» στις 25/11/1944:

«Σαρα­ντα­τρείς μέρες έκλει­σαν από την απε­λευ­θέ­ρω­ση… Και η πέμ­πτη φάλαγ­γα κρα­τά­ει όλες τις θέσεις της… Να ξερι­ζω­θεί απο­φα­σι­στι­κά κάθε κίν­δυ­νος για αντι­λαϊ­κή τυραν­νία. Και να ξέρουν, μια και καλή, όλοι οι ανοι­χτοί ή κρυ­φοί ερα­στές της δικτα­το­ρί­ας ότι ισχύ­ει στις μέρες μας πιο πολύ από κάθε άλλη φορά ο μεγά­λος λόγος που μας κλη­ρο­δό­τη­σε η Γαλ­λι­κή Επα­νά­στα­ση: “ΟΤΑΝ Ο ΛΑΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΜΠΡΟΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ ΤΗΣ ΤΥΡΑΝΝΙΑΣ ΔΕΝ ΤΟΥ ΜΕΝΕΙ ΝΑ ΔΙΑΛΕΞΕΙ ΠΑΡΑ ‘Η ΤΙΣ ΑΛΥΣΙΔΕΣ ‘Η ΤΑ ΟΠΛΑ!”».

Δεκ 44 Δοκίμιο Ιστορίας Όταν ο λαός βρίσκεται μπροστά στον κίνδυνο της τυραννίας διαλέγει ή τις αλυσίδες ή τα όπλα

Σε αυτήν τη δρα­μα­τι­κή φρά­ση, που λίγες μέρες μετά, στις 4 Δεκέμ­βρη 1944, έγι­νε ματω­μέ­νο πανό μπρο­στά στη Βου­λή, είναι απα­ραί­τη­το να στα­μα­τή­σει όποιος θέλει να κατα­νο­ή­σει τον Δεκέμβρη.

Πώς όμως φτάσαμε εκεί;

Η στρατηγική του ΚΚΕ στη διάρκεια της Κατοχής και τις παραμονές της Απελευθέρωσης

Το διά­στη­μα ακρι­βώς πριν από την απο­χώ­ρη­ση των γερ­μα­νι­κών και βουλ­γα­ρι­κών δυνά­με­ων Κατο­χής, ο ΕΛΑΣ απο­τε­λού­σε ένα στρα­τό 77.000 ανδρών και 50.000 εφέ­δρων που βρι­σκό­ταν υπό τη διοί­κη­ση στρα­τιω­τι­κά ειδι­κευ­μέ­νων και υπό την πολι­τι­κή καθο­δή­γη­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Ο ΕΛΑΣ επι­κρα­τού­σε σε πολύ μεγά­λο μέρος της χώρας και υπό την προ­στα­σία του είχαν συστα­θεί λαο­γέν­νη­τοι θεσμοί τοπι­κής διοί­κη­σης, δικαιο­σύ­νης και παιδείας.

Βασι­κό χαρα­κτη­ρι­στι­κό της περιό­δου ήταν η απο­διάρ­θρω­ση των πιο σημα­ντι­κών λει­τουρ­γιών του αστι­κού κρά­τους, αφού ο κατ’ εξο­χήν παρά­γο­ντας που προ­σέ­δι­δε στο ελλη­νι­κό αστι­κό κρά­τος ισχύ, ο γερ­μα­νι­κός στρα­τός, είχε φύγει. Ταυ­τό­χρο­να, ήταν ελά­χι­στες οι βρε­τα­νι­κές στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις που βρί­σκο­νταν τότε στην Ελλά­δα, επο­μέ­νως υπήρ­χε αδυ­να­μία να προσ­δώ­σουν ισχύ στην απο­δυ­να­μω­μέ­νη αστι­κή εξου­σία. Επι­πλέ­ον, σημα­ντι­κό στοι­χείο της κρί­σης του αστι­κού κρά­τους ήταν το πέρα­σμα με το μέρος του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ χιλιά­δων αξιω­μα­τι­κών και στρα­τιω­τών στη Μ. Ανα­το­λή, χαρα­κτη­ρι­στι­κό και αυτό της ύπαρ­ξης επα­να­στα­τι­κής κατάστασης.

Στο πολι­τι­κό επί­πε­δο, το τμή­μα εκεί­νο της αστι­κής πολι­τι­κής ηγε­σί­ας που δεν είχε εμπλα­κεί και στη­ρί­ξει τις δυνά­μεις Κατο­χής βρι­σκό­ταν εκτός ελλα­δι­κού χώρου, στο Κάι­ρο και δεν μπο­ρού­σε να απο­βι­βα­στεί στον Πει­ραιά, δίχως την έγκρι­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Το ίδιο και οι στρα­τιω­τι­κές δυνά­μεις του αστι­κού στρα­τού (Ορει­νή Ταξιαρ­χία κ.λπ.) που είχαν απο­μεί­νει στη Μέση Ανα­το­λή, ενώ ο ΕΔΕΣ βρι­σκό­ταν στην Ηπει­ρο, εγκλω­βι­σμέ­νος από τον ΕΛΑΣ.

Γενι­κό­τε­ρα, η πολι­τι­κή επιρ­ροή των αστι­κών πολι­τι­κών δυνά­με­ων στον λαό βρι­σκό­ταν στο κατώ­τε­ρο σημείο, ενώ η οργα­νω­τι­κή τους υπό­στα­ση περι­γρά­φε­ται μόνο με τη λέξη διά­λυ­ση. Στους κόλ­πους του αστι­κού πολι­τι­κού κόσμου συνυ­πήρ­χαν οι οξύ­τα­τες αντι­θέ­σεις ανά­με­σα στα αστι­κά τμή­μα­τα των αντι­βα­σι­λι­κών και των βασι­λο­φρό­νων, καθώς και των συνερ­γα­ζό­με­νων με τα στρα­τεύ­μα­τα κατο­χής και των άλλων της φιλο­βρε­τα­νι­κής γραμ­μής. Αντι­θέ­σεις που όμως έτει­ναν να γεφυ­ρω­θούν υπό τη σκέ­πη του βασι­λιά και τη βοή­θεια του βρε­τα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού, μπρο­στά στο φόβο ανα­τρο­πής της καπι­τα­λι­στι­κής εξουσίας.

Οι λαϊ­κές δυνά­μεις ήταν συσπει­ρω­μέ­νες στο ΕΑΜ, που είχε 1.500.000 μέλη.
Το ΚΚΕ, βασι­κή δύνα­μη και αιμο­δό­της του ΕΑΜ, ξεπερ­νού­σε τα 400.000 μέλη
. Βέβαια, είναι αναμ­φι­σβή­τη­το ότι αυτή η γιγά­ντια πολι­τι­κή οντό­τη­τα περιέ­κλειε πολ­λές αδυ­να­μί­ες, παρά το γεγο­νός ότι χιλιά­δες ήταν δια­τε­θει­μέ­νοι να δώσουν και τη ζωή τους.
Στο ΕΑΜ, πέρα από το ΚΚΕ, συμ­με­τεί­χαν ακό­μα ολι­γά­ριθ­μες οπορ­του­νι­στι­κές, αλλά και σοσιαλ­δη­μο­κρα­τι­κές και φιλε­λεύ­θε­ρες αστι­κές δυνά­μεις που — ανα­με­νό­με­νο ήταν — δεν συνει­δη­το­ποιού­σαν την ανά­γκη ανα­τρο­πής της καπι­τα­λι­στι­κής εξου­σί­ας, ενώ η συντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των μελών του ΚΚΕ που είχε στρα­το­λο­γη­θεί στα χρό­νια της Κατο­χής δεν διέ­θε­τε σημα­ντι­κό ιδε­ο­λο­γι­κό — πολι­τι­κό επίπεδο.

Αυτό, όμως, δεν ακύ­ρω­νε το γεγο­νός ότι η πλειο­ψη­φία της εργα­τι­κής τάξης και της φτω­χής αγρο­τιάς είχε ταχτεί με το ΚΚΕ, ανα­γνώ­ρι­ζε τον καθο­δη­γη­τι­κό ρόλο του στον αγώ­να απε­λευ­θέ­ρω­σης της Ελλά­δας, καθώς και τον καθο­ρι­στι­κό ρόλο της Σοβιε­τι­κής Ένω­σης στην ήττα του φασι­στι­κού άξο­να.
Με τις όποιες αυτα­πά­τες της, ερχό­ταν σε σύγκρου­ση με το αστι­κό πολι­τι­κό σύστη­μα, έκφρα­ζε στον έναν ή στον άλλο βαθ­μό τη θέλη­ση και το όρα­μα για μια κοι­νω­νία καλύ­τε­ρη από την προ­κα­το­χι­κή. Αυτή η πελώ­ρια δύνα­μη αγω­νι­ζό­ταν για καλύ­τε­ρες μέρες, έστω κι αν αυτό γινό­ταν δίχως να συνει­δη­το­ποιεί­ται ότι αυτές οι μέρες δεν περι­κλεί­νο­νταν στο θολό όρα­μα της λαοκρατίας.

Αλλω­στε, σε καμία επα­νά­στα­ση, ούτε προ­λε­τα­ρια­κή, αλλά ούτε και αστι­κή (στο παρελ­θόν) οι εξε­γερ­μέ­νες λαϊ­κές δυνά­μεις (αγρό­τες, φτω­χο­λο­γιά των πόλε­ων κ.λπ.) δεν είχαν πλή­ρως ώρι­μη πολι­τι­κή συνεί­δη­ση, ενώ η προ­σχώ­ρη­ση στο ΚΚΕ μέσα στην Κατο­χή αντα­να­κλού­σε ανε­βα­σμέ­νες εργα­τι­κές και λαϊ­κές δια­θέ­σεις και τη δυνα­τό­τη­τα να περά­σουν στη λαϊ­κή πλειο­ψη­φία συν­θή­μα­τα επα­να­στα­τι­κής ανατροπής.

Τις αγω­νι­στι­κές δια­θέ­σεις των εργα­τι­κών — λαϊ­κών μαζών υπο­βοη­θού­σαν και οι εξε­λί­ξεις στις γει­το­νι­κές χώρες, συγκε­κρι­μέ­να στη Βουλ­γα­ρία, στη Γιου­γκο­σλα­βία και την Αλβα­νία, και η γενι­κό­τε­ρη ανα­γνώ­ρι­ση της ΕΣΣΔ, καθώς και η προ­έ­λα­ση του Κόκ­κι­νου Στρα­τού προς την καρ­διά της Ευρώ­πης, που δια­μόρ­φω­νε έναν ευνοϊ­κό και προ­τρε­πτι­κό περίγυρο.

Δεκέμβρης 44

Αντι­κει­με­νι­κά, σε τέτοιες συν­θή­κες επι­τα­χύ­νε­ται με πολύ γρή­γο­ρους ρυθ­μούς η επα­να­στα­τι­κο­ποί­η­ση των εργα­τι­κών μαζών και άλλων συμ­μα­χι­κών λαϊ­κών στρω­μά­των, ουδε­τε­ρο­ποιού­νται ταλα­ντευό­με­να μικρο­α­στι­κά στοι­χεία, οξύ­νο­νται παρα­πέ­ρα οι ενδο­α­στι­κές αντι­θέ­σεις. Ολα αυτά, με την προ­ϋ­πό­θε­ση ότι το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα θέτει στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη το ζήτη­μα της επί­λυ­σης της αντί­θε­σης «ποιος — ποιον», δηλα­δή το ζήτη­μα της εξου­σί­ας, παίρ­νο­ντας όλα τα απα­ραί­τη­τα μέτρα με βάση σχέ­διο και κατα­λαμ­βά­νο­ντας τα αστι­κά κέντρα της χώρας: Στην περί­πτω­ση της Ελλά­δας πρω­ταρ­χι­κά την Αθή­να, τον Πει­ραιά, τη Θεσ­σα­λο­νί­κη και άλλα σημα­ντι­κά αστι­κά κέντρα.

Από αυτή την άπο­ψη, εκτι­μού­με σήμε­ρα ότι κατά την Απε­λευ­θέ­ρω­ση ήταν δυνα­τή η είσο­δος μεγά­λων στρα­τιω­τι­κών δυνά­με­ων στην Αθή­να, η κατά­λη­ψη των εργο­στα­σί­ων και άλλων στρα­τη­γι­κής σημα­σί­ας μονά­δων Ενέρ­γειας, επι­κοι­νω­νιών, μετα­φο­ρών, η δημιουρ­γία εργα­τι­κών συμ­βου­λί­ων, η συγκρό­τη­ση εργα­τι­κής κυβέρ­νη­σης, η δημιουρ­γία λαϊ­κής πολι­το­φυ­λα­κής από ολό­κλη­ρο τον πλη­θυ­σμό 18–45 χρό­νων, προ­κει­μέ­νου να εμπο­δι­στεί οποια­δή­πο­τε αντε­πα­να­στα­τι­κή ενέρ­γεια της αστι­κής τάξης, εγχώ­ριας και ξένης.

Ωστό­σο, σε αυτήν την περί­ο­δο, το Κόμ­μα μας, παρά την τερά­στια συνει­σφο­ρά στον απε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να και τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο του, δεν μπό­ρε­σε να υιο­θε­τή­σει σαφή στρα­τη­γι­κή που θα οδη­γού­σε στην επα­να­στα­τι­κή επί­λυ­ση του προ­βλή­μα­τος της εξου­σί­ας, μετα­τρέ­πο­ντας τον εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό αγώ­να σε αγώ­να για την ανα­τρο­πή της καπι­τα­λι­στι­κής εξουσίας.

Αυτή η αδυ­να­μία δεν οφει­λό­ταν σε ταξι­κά συμ­βι­βα­στι­κή διά­θε­ση του ΚΚΕ, όπως απέ­δει­ξε η μετέ­πει­τα στά­ση του όχι μόνο τον Δεκέμ­βρη του 1944, αλλά και αργό­τε­ρα κατά την τρί­χρο­νη επο­ποι­ία του ΔΣΕ. Οπωσ­δή­πο­τε οι αιτί­ες της πρέ­πει να ανα­ζη­τη­θούν και σε θεω­ρη­τι­κές — ιδε­ο­λο­γι­κές αδυ­να­μί­ες, ανε­πάρ­κειες και λάθη που αφο­ρού­σαν την κατα­νό­η­ση του χαρα­κτή­ρα της ελλη­νι­κής κοι­νω­νί­ας και κατά προ­έ­κτα­ση τον προσ­διο­ρι­σμό του χαρα­κτή­ρα της επερ­χό­με­νης επα­νά­στα­σης και των απαι­τού­με­νων συμμαχιών.

Τα προηγούμενα συνδέονταν και αλληλεπιδρούσαν με αντίστοιχες προβληματικές επεξεργασίες της Κομμουνιστικής Διεθνούς αρχικά και του Διεθνούς Κομμουνιστικού Κινήματος με επίκεντρο την ΕΣΣΔ έπειτα από τη διάλυσή της.

Με αυτήν τη στρα­τη­γι­κή αντί­λη­ψη, το ΚΚΕ οδη­γή­θη­κε στην υπα­γω­γή του ΕΛΑΣ στο βρε­τα­νι­κό στρα­τη­γείο της Μ. Ανα­το­λής (5 Ιού­λη 1943) και αργό­τε­ρα στις Συμ­φω­νί­ες του Λιβά­νου (20 Μάη 1944) και της Καζέρ­τας (26 Σεπτέμ­βρη 1944), με τις οποί­ες ανα­γνώ­ρι­σε την ανυ­πό­λη­πτη στη συνεί­δη­ση των εργα­τι­κών — λαϊ­κών μαζών εξό­ρι­στη αστι­κή κυβέρ­νη­ση, απο­φά­σι­σε τη συμ­με­το­χή του σε αυτή και δεσμεύ­τη­κε να μην κατα­λά­βει ο ΕΛΑΣ την Αθή­να και τα άλλα μεγά­λα αστι­κά κέντρα. Με λίγα λόγια, επι­μέ­νο­ντας στην ανά­γκη διεύ­ρυν­σης της «αντι­φα­σι­στι­κής και εθνι­κής ενό­τη­τας», δεν δια­μόρ­φω­σε τις προ­ϋ­πο­θέ­σεις μιας πορεί­ας που, ανά­λο­γα και με άλλους παρά­γο­ντες, μπο­ρού­σε να οδη­γή­σει στη νίκη της εργα­τι­κής τάξης και των συμ­μά­χων της.

Πρώ­τα απ’ όλα, το ΚΚΕ δεν εκτί­μη­σε σωστά τη σύμπλε­ξη του κοι­νω­νι­κο­τα­ξι­κού περιε­χο­μέ­νου της λαϊ­κής πάλης με το εθνι­κο­α­πε­λευ­θε­ρω­τι­κό. Αυτή η σύμπλε­ξη, πέρα από τις πολι­τι­κές και πολε­μι­κές συγκρού­σεις με τις στρα­τιω­τι­κές οργα­νώ­σεις του δοσι­λο­γι­σμού, επι­βε­βαιω­νό­ταν και από τις ένο­πλες συγκρού­σεις του ΕΛΑΣ με τις αντι­χι­τλε­ρι­κές και τις αγγλό­φι­λες οργα­νώ­σεις όπως ο ΕΔΕΣ. Στο ίδιο συμπέ­ρα­σμα οδη­γούν και οι συνε­χείς προ­στρι­βές του ΕΛΑΣ με τους Εγγλέ­ζους, η αμεί­ω­τη ιδε­ο­λο­γι­κή και πολι­τι­κή πάλη των αστι­κών ελλη­νι­κών κυβερ­νή­σε­ων της Μέσης Ανα­το­λής κατά της ΠΕΕΑ και του ΕΑΜ — ΕΛΑΣ, η συχνή συνερ­γα­σία αστι­κών οργα­νώ­σε­ων με τους κατα­κτη­τές, για την αντι­με­τώ­πι­ση της «ερυ­θράς απει­λής», καθώς και η αιμα­τη­ρή κατα­στο­λή, από τους Εγγλέ­ζους και την ελλη­νι­κή κυβέρ­νη­ση στο Κάι­ρο, της ηρω­ι­κής Αντι­φα­σι­στι­κής Στρα­τιω­τι­κής Οργά­νω­σης (ΑΣΟ) τον Απρί­λη του 1944.

Με αυτή την έννοια, το ΚΚΕ δεν μελέτησε σωστά τη στρατηγική της αστικής τάξης και των διεθνών συμμάχων της και τους ελιγμούς τους, με τρόπο ώστε να αναπροσαρμόσει τη δική του στρατηγική, ενώ υπερτίμησε σε αυτήν τη φάση και τις δυνατότητες του βρετανικού ιμπεριαλισμού.

Φυσι­κά, σε αυτή την κατεύ­θυν­ση συνέ­βα­λαν και οι δυνά­μεις πέραν του ΚΚΕ που συμ­με­τεί­χαν στο ΕΑΜ. Ομως, από την πλευ­ρά του ΚΚΕ έπρε­πε να θεω­ρη­θεί βέβαιο ότι, εξαι­τί­ας του ταξι­κού προ­σα­να­το­λι­σμού των συγκε­κρι­μέ­νων δυνά­με­ων, δεν ήταν δυνα­τό η εργα­τι­κή τάξη να βαδί­σει μαζί τους σε όλες τις φάσεις της πάλης, πολύ περισ­σό­τε­ρο όσο πλη­σί­α­ζε το τέλος της Κατο­χής και το ζήτη­μα της εξου­σί­ας (ποιος — ποιον) ετί­θε­το αντι­κει­με­νι­κά επί τάπη­τος. Το Κόμ­μα έπρε­πε να θεω­ρή­σει βέβαιο ότι η απο­στα­θε­ρο­ποι­η­μέ­νη πολι­τι­κά αστι­κή τάξη θα ανα­σύ­ντασ­σε τις δυνά­μεις της για να επι­δο­θεί σε έναν αγώ­να εκ νέου στα­θε­ρο­ποί­η­σης της εξου­σί­ας της. Το Κόμ­μα έπρε­πε να υπο­λο­γί­σει αυτή την έκβα­ση της ταξι­κής πάλης, να προ­ε­τοι­μά­σει όλες τις δυνά­μεις του, να περά­σει ακό­μα και σε ανα­δια­μόρ­φω­ση των πολι­τι­κών του συμ­μα­χιών μέσα στο ΕΑΜ και την ΠΕΕΑ, σε συν­θή­κες που διέ­θε­τε τη λαϊ­κή στήριξη.

Από την άλλη πλευ­ρά, ο ταξι­κός αντί­πα­λος επέ­δει­ξε ιδιαί­τε­ρη μεθο­δι­κό­τη­τα και συστη­μα­τι­κό­τη­τα στην προ­ε­τοι­μα­σία της σύγκρου­σης. Υπήρ­ξε αδί­στα­κτος, αλλά ταυ­τό­χρο­να και «ευέ­λι­κτος» στο να αξιο­ποιεί τις υπο­χω­ρή­σεις ή ταλα­ντεύ­σεις του ΚΚΕ, ώστε την κατάλ­λη­λη γι’ αυτόν στιγ­μή (που τελι­κά ήρθε τον Δεκέμ­βρη) να επι­τε­θεί με σκο­πό τη συντρι­βή του ΕΑΜι­κού κινήματος.
Ετσι φτά­σα­με στη μονο­με­ρή αστι­κή από­φα­ση για αφο­πλι­σμό του ΕΛΑΣ και στη συνέ­χεια στις μάχες του Δεκέμ­βρη.

Κορυφαία ταξική σύγκρουση 
χωρίς σχέδιο για την εξουσία

Άντρες της βρε­τα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής αστυ­νο­μί­ας ανέ­λα­βαν δράση

Αν και ο Δεκέμ­βρης του 1944 εξε­λί­χθη­κε σε μια άνι­ση μάχη παρά την αυτα­πάρ­νη­ση των μαχό­με­νων λαϊ­κών δυνά­με­ων, τα βαθύ­τε­ρα αίτια πίσω από τους παρά­γο­ντες που συντέ­λε­σαν στην αρνη­τι­κή έκβα­ση του Δεκέμ­βρη (τα οποία είχαν αντα­νά­κλα­ση και στο στρα­τιω­τι­κό επί­πε­δο) απέρ­ρε­αν από τη στρα­τη­γι­κή κατεύ­θυν­ση της «ομα­λής δημο­κρα­τι­κής εξέ­λι­ξης». Το ΚΚΕ τον Δεκέμ­βρη του 1944 δεν εξα­σφά­λι­σε προ­ϋ­πο­θέ­σεις κατά­κτη­σης της εργα­τι­κής εξου­σί­ας και αντί­στοι­χο σχέ­διο, ακρι­βώς επει­δή δεν θεω­ρού­σε τον Δεκέμ­βρη πάλη για την κατά­λη­ψη της εξου­σί­ας. Αντί­θε­τα, ακό­μα και στη διάρ­κεια των μαχών παρέ­με­νε ο στό­χος για κυβέρ­νη­ση εθνι­κής ενό­τη­τας και ομα­λή δημο­κρα­τι­κή εξέλιξη.

Ανέ­φε­ρε χαρα­κτη­ρι­στι­κά η Από­φα­ση του ΠΓ της ΚΕ, στις 17 Δεκέμ­βρη 1944:

«Στην περί­ο­δο της απε­λευ­θέ­ρω­σης όταν οι αντί­πα­λοί μας φοβό­νταν ότι θα κατα­λά­βει (σ.σ. το ΚΚΕ) την εξου­σία, όπως μπο­ρού­σε να το κάνει, το ΚΚΕ από­δει­ξε περί­τρα­να την ειλι­κρί­νεια και εντι­μό­τη­τα των δημο­κρα­τι­κών του σκο­πών. Εξα­σφά­λι­σε από­λυ­τη τάξη στην πρω­τεύ­ου­σα και στις άλλες πόλεις και ζήτη­σε από τον λαό να περι­μέ­νει από την κυβέρ­νη­ση ικα­νο­ποί­η­ση των αιτη­μά­των του (…) Μέσα και έξω από την κυβέρ­νη­ση το ΚΚΕ και το ΕΑΜ έκα­μαν τα πάντα για να μπουν σε εφαρ­μο­γή δημο­κρα­τι­κές λύσεις, για να προ­λη­φθεί η αιματοχυσία».

Ομό­νοια, Κυρια­κή 3-12-1944. Οι πρώ­τοι δια­δη­λω­τές ξεκι­νούν για το συλ­λα­λη­τή­ριο στην πλα­τεία Συντάγματος

Υπό την επί­δρα­ση αυτής της προ­σέγ­γι­σης, από τους παρά­γο­ντες που συντέ­λε­σαν στην έκβα­ση του Δεκέμ­βρη, οπωσ­δή­πο­τε ορι­σμέ­νοι εντο­πί­ζο­νται και σε στρα­τιω­τι­κό επί­πε­δο:
Στη μη ύπαρ­ξη σχε­δί­ου για τη διε­ξα­γω­γή των μαχών. Στη μη έγκαι­ρη συγκέ­ντρω­ση δυνά­με­ων στα αστι­κά κέντρα, κύρια στην Αθή­να και τον Πει­ραιά, που απο­τέ­λε­σαν και το επί­κε­ντρο της σύγκρου­σης (μια συγκέ­ντρω­ση δυνά­με­ων που θα μπο­ρού­σε ενδε­χο­μέ­νως να είχε πετύ­χει την εξου­δε­τέ­ρω­ση του ταξι­κού αντι­πά­λου, πριν αυτός προ­λά­βει να συγκε­ντρώ­σει τις απα­ραί­τη­τες δυνά­μεις και υπεροπλία).
Στη μη εφαρ­μο­γή απο­φά­σε­ων που προ­έ­βλε­παν μεγα­λύ­τε­ρο στρα­τιω­τι­κό έλεγ­χο και περι­κύ­κλω­ση των αντί­πα­λων δυνά­με­ων. Στην αξιο­ποί­η­ση των κύριων και πλέ­ον ετοι­μο­πό­λε­μων δυνά­με­ων του ΕΛΑΣ σε «δευ­τε­ρεύ­ο­ντες» στό­χους (ενα­ντί­ον του Ζέρ­βα), τη στιγ­μή που ο ΕΛΑΣ μπο­ρού­σε να συντρί­ψει τον ΕΔΕΣ με πολύ μικρό­τε­ρες δυνά­μεις από τις ογκώ­δεις που παρέ­τα­ξε ενα­ντί­ον του. Στη μη έγκαι­ρη εμπλο­κή με τις βρε­τα­νι­κές δυνά­μεις. Στην ανά­θε­ση της διεύ­θυν­σης του αγώ­να στην επα­να­συ­στα­θεί­σα ΚΕ του ΕΛΑΣ και όχι στο Γενι­κό Στρα­τη­γείο. Στη μη γενί­κευ­ση των συγκρού­σε­ων στην υπό­λοι­πη Ελλά­δα (Θεσ­σα­λο­νί­κη, Βόλο, Πάτρα κ.α.).

dekembris 44Στις 33 μέρες των μαχών της Αθή­νας και του Πει­ραιά, το ΚΚΕ, το ΕΑΜ, ο ΕΛΑΣ έγρα­ψαν λαμπρές σελί­δες. Ο ηρω­ι­σμός, η αυτο­θυ­σία έφτα­σαν στο επί­πε­δο που χαρα­κτη­ρί­ζει κάθε μαχό­με­νο λαϊ­κό κίνη­μα που έχει το δίκιο με το μέρος του. Μαζί και δίπλα στον ένο­πλο αγώ­να, το ΕΑΜ και το ΚΚΕ χρη­σι­μο­ποί­η­σαν και όλες τις άλλες μορ­φές πάλης (απερ­γί­ες, δια­δη­λώ­σεις, συλ­λα­λη­τή­ρια). Δίπλα στο κύριο μέτω­πο του ΕΛΑΣ, η εργα­τι­κή τάξη και ο λαός της Αθή­νας και του Πει­ραιά έστη­ναν οδο­φράγ­μα­τα, έκα­ναν σαμπο­τάζ, άνοι­γαν αντιαρ­μα­τι­κές τάφρους, μετέ­φε­ραν τραυ­μα­τί­ες και τρό­φι­μα. Πολε­μού­σαν τον αντί­πα­λο τετρά­γω­νο — τετρά­γω­νο, σπί­τι — σπί­τι.Δόθη­καν δεκά­δες μάχες, αρκε­τές νικη­φό­ρες, παρά τον ελλι­πή οπλι­σμό και τον δυσμε­νή συσχε­τι­σμό. Στα ντο­κου­μέ­ντα εκεί­νης της επο­χής δια­βά­ζου­με, για παρά­δειγ­μα, για τις μάχες στην περιο­χή των Προ­σφυ­γι­κών, αλλά και άλλων σημεί­ων: Κατα­λή­φθη­καν ολο­κλη­ρω­τι­κά οι φυλα­κές Αβέ­ρωφ και πιά­στη­καν 120 δοσί­λο­γοι. Στην οδό Πει­ραιώς οι Αγγλοι επει­δή ο λαός αχρή­στευ­σε με ορύγ­μα­τα ένα τανκ, έβαλ­λαν από την Ακρό­πο­λη με το πυρο­βο­λι­κό και κατε­ρεί­πω­σαν τα γύρω σπί­τια. Σε όλες τις συνοι­κί­ες του Πει­ραιά και της Κοκ­κι­νιάς έχουν οργα­νω­θεί ομά­δες θανά­του με το σύν­θη­μα: «Λευ­τε­ριά ή θάνατος».

Κατά τα μέσα Δεκέμ­βρη, ο ΕΛΑΣ με ορμη­τι­κές επι­θε­τι­κές ενέρ­γειες περιό­ρι­σε τον αντί­πα­λο στο χώρο ανά­με­σα στην Ομό­νοια, στο Σύνταγ­μα και το Κολω­νά­κι, στη «Σκο­μπία», όπως την ονό­μα­σε ο λαός.

Ομως, τότε άρχι­σε να βαραί­νει καθο­ρι­στι­κά ο αρνη­τι­κός συσχε­τι­σμός.

Στις μάχες του Δεκέμ­βρη, η αστι­κή τάξη είχε στη διά­θε­σή της περί­που 11.000 άνδρες (Ορει­νή Ταξιαρ­χία 2.500 άνδρες, οι ταγ­μα­τα­σφα­λί­τες 1.500, η Χωρο­φυ­λα­κή 3.000, η αστυ­νο­μία πόλε­ων 2.000, η «Χ» και ο ΕΔΕΣ 1.000 και τα Τάγ­μα­τα Εθνο­φυ­λα­κής 1.000). Ωστό­σο, υπο­λό­γι­ζε στην καθο­ρι­στι­κή συμ­βο­λή του βρε­τα­νι­κού στρα­τού, που η δύνα­μή τους τις μέρες των συγκρού­σε­ων ανήλ­θε σε 60.000, εξο­πλι­σμέ­νους με 200 τανκς, 80 αερο­πλά­να και σημα­ντι­κό βαρύ οπλισμό.

Ο ΕΛΑΣ αντι­πα­ρέ­τα­ξε το Α’ Σώμα Στρα­τού καθώς και τη ΙΙ Μεραρ­χία (Αττι­κο­βοιω­τί­ας), με σύνο­λο δύνα­μης 10.350 μαχη­τές, δηλα­δή υπο­πολ­λα­πλά­σιους της παρα­τα­κτής του δύναμης.

Υπό αυτές τις συν­θή­κες, στις 5 Γενά­ρη 1945 άρχι­σε η υπο­χώ­ρη­ση του ΕΛΑΣ και χιλιά­δων αγω­νι­στών. Ακο­λού­θη­σε η απα­ρά­δε­κτη Συμ­φω­νία της Βάρ­κι­ζας, που ήταν δυσα­νά­λο­γη του συσχε­τι­σμού δυνά­με­ων, ακό­μα και μετά τις μάχες του Δεκέμβρη.

Η μετέπειτα ιδεολογική — πολιτική διαπάλη για την ιστορική αποτίμηση του Δεκέμβρη του 1944

Έκτο­τε ο ηρω­ι­κός Δεκέμ­βρης γίνε­ται αντι­κεί­με­νο αντι­κομ­μου­νι­στι­κής προ­πα­γάν­δας, δια­στρέ­βλω­σης και αμαύ­ρω­σης της Ιστο­ρί­ας του λαού μας από όψι­μους δημο­σιο­λό­γους, καθη­γη­τές, δήθεν ιστο­ρι­κούς, που προ­σπα­θούν να φέρουν την Ιστο­ρία στα μέτρα που εξυ­πη­ρε­τούν τα συμ­φέ­ρο­ντα της αστι­κής τάξης.

Κατά τους αστούς, ο Δεκέμ­βρης ήταν μία «κομ­μου­νι­στι­κή στά­ση» και μια επι­λο­γή «εθνι­κού διχα­σμού»! Κατά τους οπορ­του­νι­στές, που συνη­θί­ζουν να ασελ­γούν επί των λαϊ­κών αγώ­νων που υπερ­βαί­νουν το αστι­κό πλαί­σιο, ο Δεκέμ­βρης ήταν ένας ακα­τα­νό­η­τος τυχοδιωκτισμός!

Για τους κομ­μου­νι­στές, ο Δεκέμ­βρης κατα­τάσ­σε­ται αμε­τά­κλη­τα στις μεγά­λες στιγ­μές της ταξι­κής πάλης στην Ελλά­δα. Απο­τε­λεί προ­έ­κτα­ση της όξυν­σης των ταξι­κών αντι­θέ­σε­ων στα χρό­νια της Κατο­χής και της ΕΑΜι­κής Αντί­στα­σης και προ­οί­μιο της τρί­χρο­νης επο­ποι­ί­ας του ΔΣΕ. Συνι­στά επι­βε­βαί­ω­ση της νομο­τε­λεια­κής κατά­λη­ξης της ταξι­κής πάλης και μας τρο­φο­δο­τεί με κρί­σι­μη (θετι­κή και αρνη­τι­κή) πεί­ρα για τις ταξι­κές ανα­με­τρή­σεις του σήμε­ρα και του αύριο.

Γι’ αυτό το ΚΚΕ μελε­τά την Ιστο­ρία του Δεκέμ­βρη, όπως και το σύνο­λο της Ιστο­ρί­ας του, κρι­τι­κά. Η κρι­τι­κή απο­τί­μη­ση, μακριά από τη λαθο­λο­γία και τον μηδε­νι­σμό, εστιά­ζε­ται στην ικα­νό­τη­τα του ΚΚΕ να εκτι­μά αντι­κει­με­νι­κά τον συσχε­τι­σμό της ταξι­κής πάλης χωρίς να απο­μα­κρύ­νε­ται από τον κύριο στό­χο, την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξου­σί­ας, την επα­να­στα­τι­κή κατά­λη­ψη της εργα­τι­κής εξουσίας.

Απαιτείται η ικανότητα το ΚΚΕ να θεμελιώνει επαναστατικά τη στρατηγική του με την αντικειμενική ανάλυση των κοινωνικοοικονομικών αντιθέσεων, της διάταξης των ταξικών δυνάμεων, του πολιτικού συσχετισμού, της τακτικής του ταξικού αντιπάλου σε κάθε ιστορική περίοδο.

Σημαντικά διδάγματα

Ενα σημα­ντι­κό ιστο­ρι­κό δίδαγ­μα που προ­κύ­πτει από αυτή την περί­ο­δο είναι ότι η συμ­με­το­χή του ΚΚΕ και του ΕΑΜ στην αστι­κή κυβέρ­νη­ση του 1944 απο­τε­λεί απτό παρά­δειγ­μα για το πόσο ουτο­πι­κός είναι ο ισχυ­ρι­σμός ότι χάρη στη μαχη­τι­κό­τη­τα και τη συνέ­πεια του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος είναι δυνα­τό μία τέτοια κυβέρ­νη­ση να ακο­λου­θή­σει φιλο­λαϊ­κό δρό­μο, ή σε κάθε περί­πτω­ση να πάρει του­λά­χι­στον κάποια μέτρα υπέρ του λαού και να ανοί­ξει σιγά — σιγά τον δρό­μο για έναν ευνοϊ­κό­τε­ρο συσχε­τι­σμό στην πάλη για τον σοσια­λι­σμό. Αντί­θε­τα με αυτήν την ανε­δα­φι­κή προ­σμο­νή, η πεί­ρα και εκεί­νης της περιό­δου διδά­σκει ότι η συμ­με­το­χή στις αστι­κές κυβερ­νή­σεις — σε πεί­σμα των πιο καλών προ­θέ­σε­ων — γίνε­ται φραγ­μός στη λαϊ­κή πάλη και οδη­γεί σε πισω­γύ­ρι­σμα με αρνη­τι­κές επι­πτώ­σεις και για πολ­λά χρόνια.

Το συμπέ­ρα­σμα είναι ότι ο λαός, ακό­μα και ένο­πλος, θα παρα­μέ­νει εγκλω­βι­σμέ­νος στο αστι­κό πλαί­σιο, από τη στιγ­μή που το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα συμ­με­τέ­χει σε αστι­κή κυβέρ­νη­ση και δεν οργα­νώ­νει την αυτο­τε­λή δρά­ση της εργα­τι­κής τάξης για την ανα­τρο­πή της αστι­κής εξουσίας

Ένα άλλο συμπέ­ρα­σμα που προ­κύ­πτει είναι ότι η σύγκρου­ση του Δεκέμ­βρη ήταν ανα­πό­φευ­κτη, απο­τε­λού­σε τη νομο­τε­λεια­κή κατά­λη­ξη μιας περιό­δου όξυν­σης της ταξι­κής πάλης. Οπως είχε επι­ση­μά­νει ο Λένιν αρκε­τά χρό­νια νωρίτερα:
«…στην καπι­τα­λι­στι­κή κοι­νω­νία, όταν η ταξι­κή πάλη που βρί­σκε­ται στη βάση της κοι­νω­νί­ας αυτής οξύ­νε­ται κάπως σοβα­ρά, δεν μπο­ρεί να υπάρ­ξει τίπο­τε το ενδιά­με­σο, παρά τού­το μόνο: είτε δικτα­το­ρία της αστι­κής τάξης, είτε δικτα­το­ρία του προ­λε­τα­ριά­του. Κάθε ονει­ρο­πό­λη­μα για κάποια τρί­τη λύση είναι αντι­δρα­στι­κό θρη­νο­λό­γη­μα μικρο­α­στού».ΚΟΑ Δεκ 44 Η ουτοπία της Εθνικής Ενότητας

Η στά­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ να μην υπο­χω­ρή­σουν στην αξί­ω­ση της ντό­πιας αστι­κής τάξης και των διε­θνών συμ­μά­χων της για τον αφο­πλι­σμό του λαϊ­κού κινή­μα­τος ήταν επι­βε­βλη­μέ­νη. Η υπο­χώ­ρη­ση θα σήμαι­νε από­λυ­τη πολι­τι­κή και ηθι­κή απα­ξί­ω­ση του ΚΚΕ και του ΕΑΜ, θα τσά­κι­ζε το εργα­τι­κό — λαϊ­κό κίνη­μα. Αντί­θε­τα, η συνε­πής ταξι­κά στά­ση του ΚΚΕ τον Δεκέμ­βρη του 1944 και ακό­μα περισ­σό­τε­ρο η πρω­το­βου­λία του να συγκρο­τή­σει αργό­τε­ρα τον ΔΣΕ απο­τε­λούν την κύρια συνει­σφο­ρά του Κόμ­μα­τός μας στην ταξι­κή πάλη. Συνει­σφο­ρά που καλ­λιέρ­γη­σε ταξι­κά αντα­να­κλα­στι­κά και συνέ­βα­λε καθο­ρι­στι­κά τόσο στις επερ­χό­με­νες ταξι­κές συγκρού­σεις όσο και στη διά­σω­ση του επα­να­στα­τι­κού χαρα­κτή­ρα του την περί­ο­δο των αντε­πα­να­στα­τι­κών ανα­τρο­πών 1989–1991.


Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο