Κάτω τα χέρια από τους ζωγράφους

Σχό­λιο — Eπι­μέ­λεια: Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης  //

Δια­στά­σεις επι­δη­μί­ας έχουν πάρει οι επι­θέ­σεις με χρώ­μα­τα και άλλα υλι­κά σε εικα­στι­κά έργα μεγά­λων ζωγρά­φων. Μετά τους Βίν­σεντ βαν Γκογκ, Φραν­σί­σκο Γκό­για, Πάμπλο Πικά­σο, Κλοντ Μονέ ήρθε και η σει­ρά του Γκού­σταβ Κλιμτ και του έργο του «Θάνα­τος και Ζωή» να δεχτεί επί­θε­ση με μαύ­ρο υγρό. Συγκε­κρι­μέ­να, η ομά­δα Letzte Generation (Τελευ­ταία γενιά), στην οποία συμ­με­τέ­χουν Γερ­μα­νοί και Αυστρια­κοί ακτι­βι­στές, ανέ­λα­βε την ευθύ­νη για την ενέρ­γεια ανε­βά­ζο­ντας εικό­νες στο Twitter.

Η εικό­να αυτή ενο­χλεί και θυμώ­νει τους φιλό­τε­χνους και όσους ενδια­φέ­ρο­νται για την προ­στα­σία του περι­βάλ­λο­ντος. Δυστυ­χώς, με μια κακή νοού­με­νη προ­σπά­θεια ευαι­σθη­το­ποί­η­σης του κοι­νού, το απο­τέ­λε­σμα είναι όλοι οι αξιό­λο­γοι κι αγα­πη­τοί στο κοι­νό ζωγρά­φοι και εικα­στι­κοί δημιουρ­γοί να μπαί­νουν στο στό­χα­στρο των βάρ­βα­ρων που υπο­δύ­ο­νται τους οικο­λό­γους ακτι­βι­στές. Σκο­πός των ανι­στό­ρη­των, προ­κλη­τι­κών και χυδαί­ων επι­θέ­σε­ων; Η υπο­τι­θέ­με­νη δια­μαρ­τυ­ρία για την κατα­στρο­φή του περι­βάλ­λο­ντος και την κλι­μα­τι­κή αλλα­γή. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, η πρό­κλη­ση για την πρό­κλη­ση είναι ο πραγ­μα­τι­κός στό­χος. Άλλω­στε ακό­μα και για το είδος τέτοιων συμ­βο­λι­κών μορ­φών δια­μαρ­τυ­ρί­ας υπάρ­χουν στό­χοι: τα κέντρα της καπι­τα­λι­στι­κής “κανο­νι­κό­τη­τας”, οι τρά­πε­ζες, οι μεγά­λες επιχειρήσεις.

Όπως ανα­φέ­ρω σε πρό­σφα­τη παρέμ­βα­ση μου, με αφορ­μή την από­πει­ρα κατα­στρο­φής των «Ηλιο­τρό­πιων» του Βαν Γκογκ, ο βαν­δα­λι­σμός έργων τέχνης δεν είναι πρά­ξη αντί­στα­σης για το περι­βάλ­λον. Αντί­θε­τα «η επι­λο­γή «τέχνη ή περι­βάλ­λον» που ανέ­δει­ξαν στη “δια­μαρ­τυ­ρία” τους είναι ένα ψεύ­τι­κο, παρα­πλα­νη­τι­κό και επι­κίν­δυ­νο δίλημ­μα». Άλλω­στε «τέτοιες λογι­κές μετα­κυ­λί­ουν στους απλούς, καθη­με­ρι­νούς ανθρώ­πους τις ευθύ­νες του εκμε­ταλ­λευ­τι­κού συστή­μα­τος και των καπι­τα­λι­στι­κών θεσμών σε βάρος του περι­βάλ­λο­ντος». Οι συγκε­κρι­μέ­νες επι­θέ­σεις θυμί­ζουν την στο­χο­ποί­η­ση εικα­στι­κών όπως οι Ανρί Ματίς, Πικά­σο, Πολ Σεζάν, Καμίλ Πισα­ρό, Πάουλ Κλέε και Μαρκ Σαγκάλ από τους Ναζί κατά τη διάρ­κεια του Β’ Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου. Διά­φο­ρα έργα είτε κλά­πη­καν, είτε κατα­στρά­φη­καν από την οργή των οργα­νω­τών του Ολοκαυτώματος.

Ναζί εναντίον Γκούσταβ Κλιμτ 

Ο Κλιμτ και τα έργα του κυνη­γή­θη­καν συστη­μα­τι­κά. Οι πίνα­κες του «Φιλο­σο­φία», «Ιατρι­κή» και «Νομι­κή» κατα­στρά­φη­καν. Συγκε­κρι­μέ­να, «Η «Ιατρι­κή» βρέ­θη­κε το 1911 στην κατο­χή μιας εβραϊ­κής οικο­γέ­νειας και το 1938 κατα­σχέ­θη­κε από την ναζι­στι­κή Γερ­μα­νία. Το 1943, μετά από μια τελευ­ταία έκθε­σή του, το έργο μετα­κι­νή­θη­κε στο Schloss Immendorf, ένα κάστρο στην Κάτω Αυστρία. Τον Μάιο του 1945 η «Ιατρι­κή» κατα­στρά­φη­κε όταν κατά την υπο­χώ­ρη­ση των SS το κάστρο πυρ­πο­λή­θη­κε για να μην πέσει στα χέρια των Συμ­μά­χων. Ό,τι έχει απο­μεί­νει δεν είναι τίπο­τε άλλο από τα προ­πα­ρα­σκευα­στι­κά σχέ­δια και μερι­κές φωτο­γρα­φί­ες. Μόνο μία φωτο­γρα­φία περιέ­χει τον πλή­ρη πίνα­κα της «Ιατρι­κής» η οποία τρα­βή­χθη­κε λίγο πριν κατα­στρα­φεί». Αλλά έργα του επι­στρά­φη­καν ύστε­ρα από χρό­νια στους νόμι­μους κατό­χους τους, όπως απο­κα­λύ­πτει η ειδη­σε­ο­γρα­φία. Το έργο με την προ­σω­πο­γρα­φία της Adele Bloch-Bauer επι­στρά­φη­κε από την Αυστρία μετά από 68 ολό­κλη­ρα χρόνια.

Θάνατος και Ζωή 

Για την ιστο­ρία, το εικα­στι­κό έργο «Θάνα­τος και Ζωή» του Κλιμτ απέ­σπα­σε το 1911 το πρώ­το βρα­βείο στην Διε­θνή Έκθε­ση Τέχνης της Ρώμης. Όμως χρειά­στη­καν άλλα 5 χρό­νια για να παρου­σια­στεί στην τελι­κή του μορ­φή. Το έργο «χωρί­ζε­ται σε δύο μέρη. Στο αρι­στε­ρό εμφα­νί­ζε­ται ο Θάνα­τος. Έχει την μορ­φή του Χάρου με ένα κρα­νίο που φαί­νε­ται να σαρ­κά­ζει την ανθρω­πό­τη­τα για κεφά­λι και ο σκε­λε­τός, μια ψηλό­λι­γνη σιλου­έ­τα, είναι ντυ­μέ­νος με ένα σκού­ρο μπλε χιτώ­να που φέρει σταυ­ρούς και σύμ­βο­λα. Κρα­τά δε στα σκε­λε­τω­μέ­να χέρια του ένα ρόπα­λο. […] Στα δεξιά εμφα­νί­ζε­ται η Ζωή. Μία ομά­δα γυναι­κών περι­στοι­χί­ζει ένα κρε­βά­τι με άνθη (μοτί­βο που επα­να­λαμ­βά­νε­ται και σε προη­γού­με­να έργα του Klimt όπως λ.χ. το «Φιλί» και η «Νεα­νί­δα») και κρα­τά στα χέρια της ένα νεο­γέν­νη­το. Ένας μυώ­δης άνδρας κρα­τά μία γυναί­κα, ενώ μία μεγα­λύ­τε­ρης ηλι­κί­ας γυναί­κα εμφα­νί­ζε­ται στο μέσον του πίνακα.

[…] Ο Θάνα­τος είναι κεντρι­κό θέμα στους σύγ­χρο­νους του Klimt όπως ο Edvard Munch κι ο Egon Schiele. Ωστό­σο, ο Klimt εισά­γει ένα πρό­σθε­το στοι­χείο, εκεί­νο της συμ­φι­λί­ω­σης και της ελπί­δας για την ζωή η οποία ανα­γεν­νώ­με­νη νικά τον θάνα­το. Μάλι­στα, η φαντα­σία του καλ­λι­τέ­χνη, σε αντί­θε­ση με άλλα έργα του δεν εστιά­ζει στην φυσι­κή ένω­ση δύο σωμά­των αλλά στην προσ­δο­κία πριν από αυτήν και στο απο­τέ­λε­σμα μετά. Αυτή η επι­λο­γή του, της ένω­σης σε δια­δο­χι­κούς χρό­νους αντί για ένα φευ­γα­λέο αγκά­λια­σμα νεα­νι­κών και όμορ­φων μορ­φών που εμφα­νί­ζε­ται σε άλλους πίνα­κες του ζωγρά­φου, καθι­στά γαλή­νιο το μήνυ­μα, αλλά και την ίδια την σύν­θε­ση παρά το μακά­βριο αρι­στε­ρό μέρος της. Το ίδιο αισιό­δο­ξη είναι και η παρά­στα­ση με όλες τις ηλι­κια­κές ομά­δες, από το μωρό μέχρι την γριά σε μια απει­κό­νι­ση όπου δεν τελειώ­νει ο κύκλος της ζωής. Ο Θάνα­τος στα αρι­στε­ρά μπο­ρεί να είναι σε θέση να σύρει τα άτο­μα από τη ζωή με τον μακά­βριο χορό του, αλλά η ίδια η Ζωή, η ανθρω­πό­τη­τα στο σύνο­λό της, θα ξεφύ­γει πάντα τον έλεγ­χό του. Γι αυτό και ο Κύκλος της Ζωής απο­δί­δε­ται με ποι­κί­λα, υπέ­ρο­χα, παστέλ χρώ­μα­τα και κυκλι­κά στο­λί­δια που τον κοσμούν σαν μια γιρ­λά­ντα». (thanpan.org)

Επίλογος

Η ευθύ­νη για την επι­δη­μία των επι­θέ­σε­ων δεν βαραί­νει μόνο τους κατ’ όνο­μα ακτι­βι­στές. Πίσω από αυτούς μπο­ρού­με να εντο­πί­σου­με μια ολό­κλη­ρη κουλ­τού­ρα απα­ξί­ω­σης της σύγ­χρο­νης, νεό­τε­ρης τέχνης καθώς και των παλαιό­τε­ρων έργων. Άλλω­στε στον καπι­τα­λι­σμό η μόνη αξία της τέχνης είναι οικο­νο­μι­κή. Εάν προ­σφέ­ρει κέρ­δος μέσω των μου­σεί­ων και των γκα­λε­ρί, εάν οι δημιουρ­γοί της μπο­ρούν να αξιο­ποι­η­θούν για το κέρ­δος και την ιδε­ο­λο­γι­κή επι­βο­λή κατά της εργα­ζό­με­νης πλειο­ψη­φί­ας, τότε προ­στα­τεύ­ε­ται με κάθε τρό­πο. Σε κάθε αντί­θε­τη περί­πτω­ση ακό­μα και το πιο ανα­γνω­ρι­σμέ­νο έργο κιν­δυ­νεύ­ει να κατα­στρα­φεί, με κάθε τρό­πο και με κάθε αφορ­μή. Απέ­να­ντι σε αυτό τον κίν­δυ­νο δεν είναι επι­τρε­πτό να μένου­με απαθείς.

Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης: «Όλα είναι όπλα»