Κινηματογράφος: Κοινωνική Σαπίλα (1932) – σχόλιο

Γρά­φει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Σκη­νο­θε­σία: Στέλιος Τατα­σό­που­λος

Μου­σι­κή: Κ. Βήτα

Ηθο­ποιοί: Στέ­λιος Τατα­σό­που­λος, Δανάη Γρί­ζου, Τζό­λη Γαρ­μπή, Κίμων Σπα­θό­που­λος, Κώστας Λογαριαστάκης

Παρα­γω­γή: Φύζιο Φιλμ

Διάρ­κεια: 42

ΥΠΟΘΕΣΗ

Ένας φοι­τη­τής εγκα­τα­λεί­πει τις σπου­δές του λόγω οικο­νο­μι­κών δυσκο­λιών και προ­σλαμ­βά­νε­ται ως ηθο­ποιός σε ένα θία­σο, όπου ερω­τεύ­ε­ται την πρω­τα­γω­νί­στρια. Όταν εκεί­νη ενδί­δει σε ένα βιο­μή­χα­νο, απο­γοη­τευ­μέ­νος εγκα­τα­λεί­πει το θέα­τρο. Η φτώ­χεια θα τον φέρει στις γραμ­μές του προ­λε­τα­ριά­του και θα γίνει καπνερ­γά­της. Έρχε­ται αντι­μέ­τω­πος με την εκμε­τάλ­λευ­ση των εργα­τών, συμ­βάλ­λει στην ίδρυ­ση του συν­δι­κά­του και ηγεί­ται του αγώ­να για κοι­νω­νι­κή δικαιοσύνη.

Πρό­κει­ται για την πρώ­τη ελλη­νι­κή ται­νία «κοι­νω­νι­κού προ­βλη­μα­τι­σμού». Η δια­νο­μή της στις αίθου­σες συνο­δεύ­τη­κε από αστυ­νο­μι­κές επεμ­βά­σεις και ματαιώ­σεις προβολών.

ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

Η ται­νία θεω­ρού­νταν χαμέ­νη μέχρι τα μέσα του 1980, όταν ανα­κα­λύ­φθη­καν δια­σω­θέ­ντα υλι­κά που οδή­γη­σαν στην πρώ­τη απο­κα­τά­στα­σή της, σε έγχρω­μο ενδιά­με­σο αρνη­τι­κό, το 1989. Με το νέο σχέ­διο ψηφια­κής απο­κα­τά­στα­σης του 2017, το υπάρ­χον υλι­κό βελ­τιώ­θη­κε. Ψηφιο­ποι­ή­θη­κε σε ανά­λυ­ση 2Κ επι­τρέ­πο­ντας την απο­κα­τά­στα­ση τμή­μα­τος του πρω­τό­τυ­που κάδρου. Οι αντε­στραμ­μέ­νες σκη­νές διορ­θώ­θη­καν, οι κολ­λή­σεις φιλμ απα­λεί­φθη­καν, η τονι­κή δια­βάθ­μι­ση βελ­τιώ­θη­κε. Η πρω­τό­τυ­πη ταχύ­τη­τα ανα­πα­ρα­γω­γής των καρέ ανα­προ­σαρ­μό­στη­κε ώστε να προ­σο­μοιά­ζει στο φορ­μά του DCP.

Το σχέ­διο απο­κα­τά­στα­σης πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε σε συνερ­γα­σία με την Documenta 14: Learning from Athens. Συνερ­γά­της: CINEMATEK Συμπα­ρα­γω­γός: COSMOTE TV. Με την υπο­στή­ρι­ξη του Ελλη­νι­κού Κέντρου Κινηματογράφου.

ΣΧΟΛΙΟ

Αξί­ζει να δια­θέ­σε­τε λίγο από το χρό­νο σας για να παρα­κο­λου­θή­σε­τε αυτή την ιδιαί­τε­ρη ται­νία στο σύν­δε­σμο που ακο­λου­θεί. Δυστυ­χώς, η ται­νία δεν υπάρ­χει στο αρχείο της Ται­νιο­θή­κης της Ελλά­δας όπου είχε αναρ­τη­θεί τον Απρί­λιο του 2020 μέσα στο πρώ­το κύμα της παν­δη­μί­ας του κορο­νοϊ­ού και στα πλαί­σια του προ­γράμ­μα­τος «Η Ται­νιο­θή­κη στο σπί­τι» που παρου­σί­α­σε στο κοι­νό μια σει­ρά από σπά­νιες, απο­κα­τε­στη­μέ­νες και ψηφιο­ποι­η­μέ­νες ταινίες

Η “Κοι­νω­νι­κή Σαπί­λα”, παρα­γω­γής του 1932, απο­τε­λεί ένα ιστο­ρι­κό και κινη­μα­το­γρα­φι­κό ντο­κου­μέ­ντο το οποίο μας οδη­γεί στην Αθή­να του Μεσο­πο­λέ­μου, στους δρό­μους και στις κεντρι­κές πλα­τεί­ες, στις σχο­λές, στα θέα­τρα και τα στέ­κια των καλ­λι­τε­χνών, στα πλού­σια αστι­κά σπί­τια και στις φτω­χο­γει­το­νιές συν­δυά­ζο­ντας και κυρί­ως ανα­δει­κνύ­ο­ντας την κοι­νω­νι­κή κρι­τι­κή με τα πρώ­τα σκιρ­τή­μα­τα της εργα­τι­κής ταξι­κής πάλης στην Ελλάδα.

Εδώ αξί­ζει να σημειω­θεί το ιστο­ρι­κό πλαί­σιο της επο­χής. Συγκε­κρι­μέ­να, το Μάιο του 1932  πραγ­μα­το­ποι­ή­θη­κε κι επί­ση­μα η πτώ­χευ­ση της Ελλά­δας με την κήρυ­ξη της παύ­σης πλη­ρω­μών από την Κυβέρ­νη­ση Ελευ­θε­ρί­ου Βενι­ζέ­λου, ως απο­τέ­λε­σμα της διό­γκω­σης του εξω­τε­ρι­κού χρέ­ους της χώρας λόγω της διε­θνούς οικο­νο­μι­κής κρί­σης και της μεί­ω­σης των εξα­γω­γών. Οι διε­θνείς αιτή­σεις του Ελευ­θε­ρί­ου Βενι­ζέ­λου για την στή­ρι­ξη της Ελλά­δας στις δανεια­κές της υπο­χρε­ώ­σεις δεν είχαν θετι­κό αντί­κρι­σμα, με συνέ­πεια να εγκα­τα­λει­φθεί ο κανό­νας του χρυ­σού. Ακο­λού­θη­σαν η ραγδαία υπο­τί­μη­ση και επα­κό­λου­θη χρεωκοπία.

Όλων αυτών είχε προη­γη­θεί η κατάρ­ρευ­ση του αμε­ρι­κα­νι­κού χρη­μα­τι­στη­ρί­ου στη Νέα Υόρ­κη το φθι­νό­πω­ρο του 1929, η οποία είχε σοβα­ρές συνέ­πειες σε όλες τις ευρω­παϊ­κές οικο­νο­μί­ες. Αυτές έγι­ναν έντο­νες στην Ευρώ­πη το πρώ­το εξά­μη­νο του 1931. Την άνοι­ξη του 1931, η κατά­στα­ση είχε χει­ρο­τε­ρέ­ψει για τις οικο­νο­μί­ες των ευρω­παϊ­κών κρα­τών, τα περισ­σό­τε­ρα από τα οποία αδυ­να­τού­σαν να εξο­φλή­σουν τα χρέη τους προς την Αμε­ρι­κή. Επί­σης, υπήρ­χε πρό­βλη­μα και στις διευ­ρω­παϊ­κές πλη­ρω­μές δανεί­ων, πράγ­μα που επι­δεί­νω­νε περισ­σό­τε­ρο το οικο­νο­μι­κό κλί­μα. Το μεγα­λύ­τε­ρο, όμως, πρό­βλη­μα το παρου­σί­α­ζε η οικο­νο­μία της ηττη­μέ­νης κατά τον Α΄ παγκό­σμιο πόλε­μο Γερ­μα­νί­ας, η οποία, εκτός των άλλων χρε­ών της οικο­νο­μί­ας της, είχε και τις μεγα­λύ­τε­ρες πολε­μι­κές οφει­λές προς τις νική­τριες δυνά­μεις. Κάτω απ’ αυτές τις συν­θή­κες στις 20 Ιου­νί­ου 1931, ο Πρό­ε­δρος των Ηνω­μέ­νων Πολι­τειών Αμε­ρι­κής, Χού­βερ, πρό­τει­νε την ετή­σια ανα­στο­λή των πλη­ρω­μών των επα­νορ­θώ­σε­ων από τη Γερ­μα­νία προς τους Συμ­μά­χους σε συν­δυα­σμό με την ετή­σια ανα­στο­λή της πλη­ρω­μής των πολε­μι­κών χρε­ών των Συμ­μά­χων προς την Αμερική.

Στη χώρα μας αυτές οι εξε­λί­ξεις απο­τέ­λε­σαν ένα ισχυ­ρό χαστού­κι στις θέσεις της κυβέρ­νη­σης των Φιλε­λευ­θέ­ρων περί της δημο­σιο­νο­μι­κής στα­θε­ρό­τη­τας της χώρας, αν και παράλ­λη­λα υπήρ­ξε προ­σπά­θεια να χρε­ω­θεί κι αυτή η κρί­ση πάνω στις πλά­τες της ελλη­νι­κής εργα­τι­κής τάξης.

Η ταξική πάλη και το «Ιδιώνυμο»

Οι κορυ­φαί­ες στιγ­μές του σοσια­λι­στι­κού και συν­δι­κα­λι­στι­κού κινή­μα­τος στη χώρα, ως εκεί­νη την περί­ο­δο, ήταν η ίδρυ­ση το Νοέμ­βριο του 1918 του ΣΕΚΕ (Σοσια­λι­στι­κό Εργα­τι­κό Κόμ­μα Ελλά­δος), του πρώ­του ελλη­νι­κού επα­να­στα­τι­κού σοσια­λι­στι­κού κόμ­μα­τος και το οποίο στο 3ο Έκτα­κτο Συνέ­δριο τον Νοέμ­βριο του 1924, μετο­νο­μά­στη­κε σε Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα Ελλά­δας (ΚΚΕ) και η ίδρυ­ση της ΓΣΕΕ το 1918 μετά από συνέ­δριο που έγι­νε τον Οκτώ­βριο (21–28) του έτους στην Αττι­κή. Ανα­φέ­ρε­ται ότι σε αυτό το πρώ­το και καθο­ρι­στι­κό συνέ­δριο συμ­με­τεί­χαν «214 σωμα­τεία με 180 αντι­προ­σώ­πους που αντι­προ­σώ­πευαν 65.000 οργα­νω­μέ­νους εργάτες».

Επί­σης, από το 1929 ξεκί­νη­σε η εφαρ­μο­γή του «Ιδιώ­νυ­μου» (ειδι­κού) αδι­κή­μα­τος όπως περι­γρά­φε­ται στον νόμο N.4229/24 Ιου­λί­ου 1929 (ΦΕΚ 245/Τεύχος Πρώτον/25 Ιου­λί­ου 1929) μετά από πρό­τα­ση της κυβέρ­νη­σης Βενι­ζέ­λου. Ο τίτλος του νόμου ήταν “Περί των μέτρων ασφα­λεί­ας του κοι­νω­νι­κού καθε­στώ­τος και προ­στα­σί­ας των ελευ­θε­ριών των πολι­τών” και στό­χος του ήταν η ποι­νι­κο­ποί­η­ση των “ανα­τρε­πτι­κών” ιδε­ών, ιδιαί­τε­ρα η δίω­ξη κομ­μου­νι­στών, αναρ­χι­κών και η κατα­στο­λή των συν­δι­κα­λι­στι­κών κινητοποιήσεων.

Στρατευμένος κινηματογράφος

Η “Κοι­νω­νι­κή Σαπί­λα” δημιουρ­γή­θη­κε μέσα σε αυτό το πλαί­σιο. Δεν είναι τυχαίο άλλω­στε ότι αίθου­σες του κέντρου απέ­φυ­γαν να προ­βά­λουν την ται­νία κι έτσι οι προ­βο­λές της ξεκί­νη­σαν με επι­τυ­χία από την προ­σφυ­γι­κή Κοκ­κι­νιά. Έκα­νε μια μεγά­λη περιο­δεία στην επαρ­χία και όταν έκλει­σε τον κύκλο της ο σκη­νο­θέ­της της επέ­στρε­ψε στο Παρί­σι για να συνε­χί­σει τις σπου­δές του στη σκηνοθεσία.

Πρό­κει­ται για έναν κοι­νω­νι­κά στρα­τευ­μέ­νο κινη­μα­το­γρά­φο καθώς και για την πρώ­τη κοι­νω­νι­κή ται­νία με καθα­ρά μαρ­ξι­στι­κή θέση, όπως ανα­φέ­ρει σε σχε­τι­κή παρου­σιά­ση ο Μανώ­λης Κρα­νά­κης στο Flix.gr, με την οποία συμ­φω­νώ από­λυ­τα. Όπως ανα­φέ­ρει σε συνέ­ντευ­ξή του ο ίδιος ο σκη­νο­θέ­της και πρω­τα­γω­νι­στής του φιλμ Στέ­λιος Τατα­σό­που­λος “στην ται­νία αυτή έκα­να λόγο για σωμα­τε­μπο­ρία και ναρ­κω­τι­κά. Περιέ­γρα­ψα πώς γινό­ταν δια­κί­νη­ση ναρ­κω­τι­κών ακό­μα και μέσα στα νοσο­κο­μεία και έδει­ξα τη βρώ­μα που υπήρ­χε μέσα στη φυλα­κή”. Ακρι­βώς σε αυτό το σημείο, μαζί με την ανα­πα­ρά­στα­ση των κοι­νω­νι­κών αγώ­νων, η ται­νία ξεκι­νά­ει να μας παρου­σιά­ζει όλες τις αρε­τές της  και ανα­δεί­χθη­κε πολύ πιο πάνω από τον μέσο όρο των ται­νιών της επο­χής,  ακό­μα και με τα πρω­τό­γο­να μέσα που είχε στη διά­θε­ση της.

Αποτίμηση

Ο σημε­ρι­νός θεα­τής θα την παρα­κο­λου­θή­σει με ενδια­φέ­ρον. Ο περισ­σό­τε­ρο υπο­ψια­σμέ­νος κινη­μα­το­γρα­φι­κά και… συνει­δη­το­ποι­η­μέ­νος πολι­τι­κά είναι πιθα­νό να νιώ­σει μια ένο­χη από­λαυ­ση παρα­κο­λου­θώ­ντας την. Προ­σω­πι­κά, έτσι ένιω­σα ως ένα βαθ­μό, αν και σε αρκε­τά σημεία, ιδιαί­τε­ρα στην αρχή, είχα την εντύ­πω­ση ότι παρα­κο­λου­θού­σα ένα σύγ­χρο­νο πει­ρα­μα­τι­κό φιλμ πάνω στον βωβό κινη­μα­το­γρά­φο κι όχι μια ται­νία των αρχών του 20ου αιώ­να. Σε αυτή την εντύ­πω­ση συνέ­βα­λε η μου­σι­κή του Κ. Βήτα η οποία αν και μου­σι­κά ευφυ­ής σαν κάπως να μην ταί­ρια­ζε με το κλί­μα της ται­νί­ας. Αλλού πάλι η μου­σι­κή υπο­στή­ρι­ζε τις σκη­νές αρκε­τά ικα­νο­ποι­η­τι­κά. Στην πορεία όμως η εξέ­λι­ξη της ιστο­ρί­ας και των γεγο­νό­των επέ­βαλ­λαν το ρυθ­μό τους.

Ο συν­δυα­σμός της πραγ­μα­τι­κό­τη­τας του υπο­κό­σμου και του αλτρουι­σμού που επι­δει­κνύ­ει στα μέλη της η εργα­τι­κή τάξη, η ανη­θι­κό­τη­τα των πλου­σί­ων, το κυνή­γι από τη μία πλευ­ρά των πρό­σκαι­ρων απο­λαύ­σε­ων και από την άλλη η αλλη­λεγ­γύη ως όπλο των αδύ­να­μων, η εξα­θλί­ω­ση των φυλα­κών και η σύγκρι­ση των λαμπε­ρών αστι­κών σαλο­νιών με τις σκο­τει­νές λαϊ­κές γει­το­νιές όπως και η βιαιό­τη­τα των κοι­νω­νι­κών συν­θη­κών ανα­πα­ρά­γο­νται απλά – και λόγω των μέσων της επο­χής – και κατα­νοη­τά. Άλλω­στε το κοι­νό στο οποίο απευ­θύ­νο­νταν είχε τις ίδιες εικό­νες, τα ίδια βιώ­μα­τα και τις ίδιες εμπειρίες.

Μη διστά­σε­τε, λοι­πόν, να τη δεί­τε. Αλλά χωρίς φόβο, μόνο με ανοι­χτό μυα­λό και καρ­διά. Δεν την προ­τεί­νω σε όσους/ες στέ­κουν προ­κα­τει­λημ­μέ­νοι απέ­να­ντι στις δημιουρ­γί­ες παλαιό­τε­ρων ετών. Και μακά­ρι αυτές οι δημιουρ­γί­ες, όπως η “Κοι­νω­νι­κή Σαπί­λα”, να ήταν μόνι­μα ελεύ­θε­ρες και προς θέα­ση για το κοινό.