Μνήμες από ένα ταξίδι στην Κούβα: Βίλμα Εσπίν Κάστρο

Γρά­φει η \\ Εύα Νικο­λαϊ­δου,
υπο­ψή­φια βου­λευ­τής του ΚΚΕ στην Α’ Θεσσαλονίκη

Αν με ρωτή­σουν τι θέλω να ξανα­ζή­σω στη ζωή μου, ανά­με­σα σε άλλα, είναι να ακού­σω άλλη μια φορά τον Φιντέλ Κάστρο να μιλά­ει σε χιλιά­δες Κου­βα­νούς, στη μεγά­λη πλα­τεία της Αβά­νας, καθι­σμέ­νη δίπλα στην Εσπίν Βίλ­μα Κάστρο και τον άντρα της, Ραούλ, αδερ­φό του Φιντέλ. Όπως τότε, το 1989, στο ταξί­δι μας στην Κού­βα, μαζί με τον αρχι­τέ­κτο­να — φωτο­γρά­φο, Γιώρ­γο Πασχά­λη, που ζήσα­με επί είκο­σι περί­που μέρες μια εμπει­ρία συγκλο­νι­στι­κή. Ετοι­μά­ζω βιβλίο με αυτό το θέμα και πλη­θώ­ρα φωτο­γρα­φιών απ’ όλη την Κού­βα. Αυτό μου το όνει­ρο θα μεί­νει ευσε­βής πόθος διό­τι σαν σήμε­ρα απο­χαι­ρε­τού­σαν εκα­τομ­μύ­ρια γυναί­κες την Πρό­ε­δρο της Ομο­σπον­δί­ας τους, Εσπίν Βίλμα.

Ανα­συν­θέ­το­ντας τη μνή­μη, θυμή­θη­κα τη γνω­ρι­μία μας, τις συνα­ντή­σεις μας και τις συνε­ντεύ­ξεις που μου έδω­σε. Είναι κι αυτό μια μορ­φή επι­κοι­νω­νί­ας. Την Εσπίν Βίλ­μα συνά­ντη­σα για πρώ­τη φορά το 1980, στην Παγκό­σμια Συνά­ντη­ση Γυναι­κών, στην Κοπεγ­χά­γη, σ’ ένα διε­θνές συνέ­δριο όπου απ’ όλες τις χώρες του κόσμου, σημα­ντι­κές γυναί­κες μίλη­σαν για τη θέση της γυναί­κας. Τότε, μου έδω­σε μία συνέ­ντευ­ξη που δημο­σιεύ­τη­κε στο Κυρια­κά­τι­κο Βήμα, στις 7/9/1980. Όμως, στη δεύ­τε­ρη συνά­ντη­σή μας, στο γρα­φείο της στην Κού­βα, μιλή­σα­με πιο άνετα.

Σ’ έναν τοί­χο του γρα­φεί­ου της, κορ­νι­ζα­ρι­σμέ­νος ο εθνι­κός ύμνος της Κού­βας. «Μη φοβά­σαι τον ένδο­ξο θάνα­το, για­τί το να πεθαί­νεις για την πατρί­δα σου, σημαί­νει να ζεις. Το να ζεις με αλυ­σί­δες, είναι ζωή βου­τηγ­μέ­νη στη ντρο­πή και την ατι­μία. Ακού­στε το κάλε­σμα της σάλ­πιγ­γας! Στ’ άρμα­τα παλι­κά­ρια!».

Μ’ ένα γλυ­κό χαμό­γε­λο και με ζεστή υποδοχή,
απά­ντη­σε στις ερω­τή­σεις μου:

«Μακά­ρι όλες οι γυναί­κες του κόσμου να φτά­σουν κάπο­τε στον ίδιο βαθ­μό ανά­πτυ­ξης και ισό­τη­τας που έχουν οι γυναί­κες της πατρί­δας μου». Αυτή τη φρά­ση τονί­ζει η Εσπίν Βίλ­μα Κάστρο, μιλώ­ντας για την αξιο­ζή­λευ­τη θέση των Κου­βα­νέ­ζων, στη χώρα των 9.000.000 κατοί­κων που από τις 16 Φεβρουα­ρί­ου 1959 κυβερ­νά­ει ο κου­νιά­δος της Φιντέλ Κάστρο.

Παλιά αγω­νί­στρια και τώρα μητέ­ρα τεσ­σά­ρων παι­διών και πρό­ε­δρος της Ομο­σπον­δί­ας Κου­βα­νέ­ζων γυναι­κών, μιλά­ει για τη θέση της γυναί­κας στην Κούβα:

«Από την επα­νά­στα­ση κι ύστε­ρα, η ζωή των γυναι­κών έχει αλλά­ξει τελεί­ως. Πολ­λές αλλα­γές έγι­ναν, άλλω­στε, σε όλες τις βαθ­μί­δες της κοι­νω­νι­κής ζωής. Εργα­στή­κα­με εμείς οι γυναί­κες σκλη­ρά για να βοη­θή­σου­με την ανά­πτυ­ξη της οικο­νο­μί­ας και της παι­δεί­ας. Οι Κου­βα­νέ­ζες είναι μέρος του λαού και εργά­στη­καν όπως όλοι για την πρό­ο­δο της Κού­βας. Άλλω­στε, από την αρχή της επα­νά­στα­σης ο Φιντέλ πίστε­ψε πως η γυναι­κεία παρου­σία είναι απα­ραί­τη­τη για την οργά­νω­ση και την ανοι­κο­δό­μη­ση της χώρας. Πίστευε πάντα ότι η γυναι­κεία απε­λευ­θέ­ρω­ση συν­δέ­ε­ται με τα ιδα­νι­κά του εργα­ζό­με­νου λαού. Έδω­σε λοι­πόν ιδιαί­τε­ρη προ­σο­χή στη θέση των εργα­ζό­με­νων γυναι­κών και κυρί­ως της αγρό­τισ­σας. Βλέ­πει τις εργα­ζό­με­νες σαν κινη­τή­ρια δύνα­μη για την πρό­ο­δο. Έτσι, απ’ την αρχή της επα­νά­στα­σης συγκρο­τή­θη­καν διά­φο­ρες γυναι­κεί­ες οργα­νώ­σεις που δού­λε­ψαν στην επαρ­χία, στα βου­νά, στις πόλεις — παντού. Οργα­νώ­σα­με και την Ομο­σπον­δία Γυναι­κών στην οποία ανή­κουν όλες οι γυναι­κεί­ες οργανώσεις».

Προσιτή η εκπαίδευση

Πώς είναι οργανωμένη
η παι­δεία στην Κού­βα και
ποια είναι η σχέση
γυναί­κας — εκπαίδευσης;

«Έχου­με φτά­σει σ’ ένα πολύ υψη­λό επί­πε­δο εκπαί­δευ­σης. Το σύστη­μά μας είναι ελεύ­θε­ρο και προ­σφέ­ρε­ται δωρε­άν στον καθέ­να. Λει­τουρ­γούν σχο­λεία για όλες τις βαθ­μί­δες, για όλες τις ηλι­κί­ες και σε κάθε περιο­χή της Κού­βας. Στην πατρί­δα μου ο κάθε άνθρω­πος σπου­δά­ζει κάτι. Δεν έχου­με αναλ­φά­βη­τους. Όσο για τα γυναι­κεία σωμα­τεία, συνερ­γά­στη­καν απ’ την αρχή της Επα­νά­στα­σης με τις δασκά­λες των σχο­λεί­ων και δημιούρ­γη­σαν μια μορ­φω­τι­κή εκστρα­τεία ειδι­κή για τις γυναί­κες. Έτσι όλες οι γυναί­κες ενη­με­ρώ­θη­καν και μπό­ρε­σαν να δια­λέ­ξουν τους τομείς στους οποί­ους ήθε­λαν να εκπαιδευτούν».

Ποιος είναι ο ρόλος
της γυναί­κας στην οικογένεια;

«Φτιά­ξα­με μια κοι­νω­νία ισό­τη­τας των φύλων. Άντρες και γυναί­κες έχουν τις ίδιες ευθύ­νες. Λει­τουρ­γεί σήμε­ρα στην Κού­βα ένα κυβερ­νη­τι­κό γρα­φείο που ασχο­λεί­ται απο­κλει­στι­κά με τα οικο­γε­νεια­κά θέμα­τα. Δημιουρ­γή­θη­κε πριν από πολ­λά χρό­νια, για να υπο­στη­ρί­ξει τα δικαιώ­μα­τα και των δύο συζύ­γων και φρο­ντί­ζει να εκτε­λούν τις υπο­χρε­ώ­σεις τους. Εκτός από αυτό, προ­στα­τεύ­ει τα δικαιώ­μα­τα του παι­διού και βοη­θά­ει τους γονείς να εκπλη­ρώ­νουν τις υπο­χρε­ώ­σεις τους προς τα παι­διά τους και να κάνουν ό,τι είναι δυνα­τό για την ανά­πτυ­ξη και τη μόρ­φω­σή τους.

Η πολι­τι­κή μας αυτή σχε­τι­κά με την οικο­γέ­νεια θεω­ρή­θη­κε πολύ ενδια­φέ­ρου­σα και μελε­τή­θη­κε για εφαρ­μο­γή και σε άλλες χώρες».

Οι Κουβανέζες στην πολιτική

Ποια είναι η θέση της Κουβανέζας
στην πολι­τι­κή ζωή;

«Έχου­με πάρα πολ­λές γυναί­κες στα υπουρ­γεία, στη διοί­κη­ση, στη δημό­σια ζωή. Εκτός από το υπουρ­γείο Οικο­γέ­νειας έχου­με άλλο, ειδι­κό υπουρ­γείο για το Παι­δί. Και σ’ αυτό εργά­ζο­νται πολ­λές γυναί­κες που φρο­ντί­ζουν για τον προ­σα­να­το­λι­σμό, την ανά­πτυ­ξη και την εξέ­λι­ξη των μικρών Κουβανέζων».

Πιστεύ­ε­τε ότι το πολι­τι­κό κι εκπαι­δευ­τι­κό σύστη­μα μιας χώρας
επη­ρε­ά­ζει τη θέση της γυναί­κας στο κοι­νω­νι­κό σύνολο;

«Πιστεύω πως είναι οι δύο κύριοι παρά­γο­ντες και οι πιο καθο­ρι­στι­κοί για τη θέση της γυναί­κας. Από τα παι­δι­κά του χρό­νια ακό­μα, ο άνθρω­πος πρέ­πει να ξεκα­θα­ρί­σει τον ρόλο του και το νόη­μα της ζωής του και να μάθει να βλέ­πει τον άλλο σαν μια ανθρώ­πι­νη ύπαρ­ξη ίση με τις άλλες. Οι δάσκα­λοι πρέ­πει να είναι ειδι­κά εκπαι­δευ­μέ­νοι για να μπο­ρούν να μάθουν στα παι­διά ότι πρέ­πει να μεγα­λώ­νουν χωρίς δια­κρί­σεις κι ότι είναι ικα­νοί ‑είτε άντρες είτε γυναί­κες- να παλέ­ψουν στη ζωή. Η μόρ­φω­ση και η εκπαί­δευ­ση που δίνει μια χώρα παί­ζει απο­φα­σι­στι­κό ρόλο για τη θέση της γυναί­κας. Το άλλο και σημα­ντι­κό είναι η πολι­τι­κή. Από το πολι­τι­κό σύστη­μα προ­έρ­χο­νται οι ανι­σό­τη­τες και οι δια­κρί­σεις. Όταν μια χώρα βλέ­πει τη γυναί­κα σαν παρα­γω­γι­κή δύνα­μη και βοη­θά­ει ώστε να δια­μορ­φώ­σει αυτή μια ολό­πλευ­ρη προ­σω­πι­κό­τη­τα, τότε η χώρα αυτή έχει πετύ­χει την ισότητα».

Vilma Espín Guillois, πιο απα­ραί­τη­τη από ποτέ!

Τι χρειά­ζο­νται
οι γυναι­κεί­ες οργα­νώ­σεις στην Κούβα
αφού υπάρ­χει ισοτιμία;

«Δου­λεύ­ου­με στις γυναι­κεί­ες οργα­νώ­σεις για την κοι­νω­νι­κή πρό­ο­δο και για τη δια­τή­ρη­ση του συστή­μα­τος. Οι γυναί­κες δου­λεύ­ουν για την οργά­νω­ση διά­φο­ρων εκδη­λώ­σε­ων και, γενι­κά, ανα­πτύσ­σουν μια δρά­ση που δεν βοη­θά­ει μόνο τις ίδιες αλλά ολό­κλη­ρο το σύστη­μα, την Επανάσταση».

Σαν ηγέ­τι­δα του επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος της επαρ­χί­ας Οριέντε,
πώς θα κρί­να­τε το γυναι­κείο απε­λευ­θε­ρω­τι­κό κίνημα;

«Το γυναι­κείο απε­λευ­θε­ρω­τι­κό κίνη­μα τρά­φη­κε από δύο πηγές. Την οικο­νο­μι­κή φτώ­χεια των γυναι­κών, όπως είναι οι γυναί­κες της Αφρι­κής και τον πνευ­μα­τι­κό και συναι­σθη­μα­τι­κό τους εξευ­τε­λι­σμό. Γυναί­κες που στε­ρού­νται τα κοι­νω­νι­κά και οικο­νο­μι­κά πλε­ο­νε­κτή­μα­τα θα επα­να­στα­τή­σουν πιο γρή­γο­ρα. Ιδί­ως, αυτές που βλέ­πουν τον εαυ­τό τους απο­μο­νω­μέ­νο και κατα­πιε­σμέ­νο μέσα στο ιμπε­ρια­λι­στι­κό καθε­στώς. Εμείς πετύ­χα­με καλύ­τε­ρη και πιο δίκαιη θέση της γυναί­κας για­τί άλλα­ξε η κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κή κατά­στα­ση του παρελ­θό­ντος. Η φεμι­νι­στι­κή συνεί­δη­ση μπο­ρεί ν’ ανα­πτυ­χθεί μόνο από μια σοσια­λι­στι­κή ιδε­ο­λο­γία. Όπως η γυναί­κα απο­τε­λεί μέρος του επα­να­στα­τι­κού αγώ­να για την απε­λευ­θέ­ρω­ση της κοι­νω­νί­ας έτσι είναι απα­ραί­τη­το να αγω­νι­στεί για να ξεφύ­γει από τα δεσμά της κατα­πί­ε­σης που τη θέλουν απο­μο­νω­μέ­νη και περιφρονημένη».

Όταν της είπα το πόσο συγκλο­νι­στι­κή ήταν η ομι­λία του Φιντέλ Κάστρο, λίγες μέρες πριν και όλη αυτή η αφή­γη­σή του για το πώς έγι­νε κομ­μου­νι­στής, μου απά­ντη­σε ότι την έχει ακού­σει πολ­λές φορές σε οικο­γε­νεια­κές συγκε­ντρώ­σεις και την έχει μάθει σχε­δόν απ’ έξω:

«Ήμουν γιος ενός γαιο­κτή­μο­να ‑αυτό ήταν ένας λόγος για να είμαι αντι­δρα­στι­κός. Μορ­φώ­θη­κα σε θρη­σκευ­τι­κά σχο­λεία όπου πήγαι­ναν τα παι­διά των πλου­σί­ων ‑ένας ακό­μη λόγος για να είμαι αντι­δρα­στι­κός. Ζού­σα στην Κού­βα, όπου όλες οι ται­νί­ες, οι εκδό­σεις και τα μέσα μαζι­κής ενη­μέ­ρω­σης, ήταν «Made in USA» (αμε­ρι­κα­νι­κής κατα­σκευ­ής) ‑ένας τρί­τος λόγος για να είμαι αντι­δρα­στι­κός. Σπού­δα­σα σ’ ένα πανε­πι­στή­μιο όπου από 15.000 φοι­τη­τές, μόνο τριά­ντα ήταν αντι­ι­μπε­ρια­λι­στές κι εγώ ήμουν ένας από εκεί­νους τους τριά­ντα στο τέλος. Όταν μπή­κα στο πανε­πι­στή­μιο, μπή­κα ως γιος γαιο­κτή­μο­να ‑και για να κάνου­με τα πράγ­μα­τα χει­ρό­τε­ρα, ήμουν πολι­τι­κά αγράμματος.

Και κάτι άλλο. Κανέ­να κομ­μα­τι­κό μέλος, κανέ­νας κομ­μου­νι­στής, κανέ­νας σοσια­λι­στής ή εξτρε­μι­στής δεν με πήρε με το μέρος του να με κατη­χή­σει. Όχι. Μου έδω­σαν ένα μεγά­λο, βαρύ, δια­βο­λε­μέ­νο, πλη­κτι­κό και ανυ­πό­φο­ρο διδα­κτι­κό βιβλίο που προ­σπα­θού­σε να εξη­γή­σει την πολι­τι­κή οικο­νο­μία από αστι­κή άπο­ψη ‑αυτό το πράγ­μα το έλε­γαν πολι­τι­κή οικονομία!

• Κι αυτό το ανυ­πό­φο­ρο βιβλίο παρου­σί­α­ζε τις κρί­σεις της υπερ­πα­ρα­γω­γής και άλλα τέτοια προ­βλή­μα­τα σαν τα πιο φυσι­κά πράγ­μα­τα στον κόσμο. Εξη­γού­σε πως στη Βρε­τα­νία, όταν υπήρ­χε αφθο­νία κάρ­βου­νου, υπήρ­χαν εργά­τες που δεν είχαν καθό­λου, για­τί σύμ­φω­να με τους αδυ­σώ­πη­τους φυσι­κούς και αμε­τά­βλη­τους νόμους της ιστο­ρί­ας, της κοι­νω­νί­ας και της φύσης, παρου­σιά­ζο­νται ανα­πό­φευ­κτα κρί­σεις υπερ­πα­ρα­γω­γής και όταν παρου­σιά­ζο­νται φέρ­νουν ανερ­γία και πεί­να. Δηλα­δή, όταν υπάρ­χει πολύ κάρ­βου­νο, οι εργά­τες κρυώ­νουν και πεινούν!
• Έτσι εκεί­νος ο γιος του γαιο­κτή­μο­να, που είχε μορ­φω­θεί σε αστι­κά σχο­λεία και σύμ­φω­να με την αμε­ρι­κα­νι­κή προ­πα­γάν­δα, άρχι­σε να σκέ­φτε­ται πως κάτι έφται­γε σε αυτό το σύστη­μα, κάτι δεν έβγα­ζε νόημα…

Λοι­πόν, μια μέρα έπε­σε στα χέρια μου ένα αντί­γρα­φο του Κομ­μου­νι­στι­κού Μανι­φέ­στου ‑του ξακου­στού Κομ­μου­νι­στι­κού Μανι­φέ­στου- και διά­βα­σα μερι­κά πράγ­μα­τα που δεν ξέχα­σα ποτέ.. Τι φρά­σεις, τι αλή­θειες! Και βλέ­πα­με εκεί­να τα πράγ­μα­τα κάθε μέρα!

Ένιω­θα σαν μικρό ζώο που γεν­νή­θη­κε σ’ ένα δάσος, το οποίο δεν κατα­λά­βαι­νε. Τότε, εντε­λώς ξαφ­νι­κά, βρί­σκει έναν χάρ­τη εκεί­νου του δάσους ‑μια περι­γρα­φή, μια γεω­γρα­φία εκεί­νου του δάσους και όλων μέσα σ’ αυτό. Τότε ήταν που βρή­κα τον προ­σα­να­το­λι­σμό μου…»

• Η Εσπίν Βίλ­μα Κάστρο, ενώ είχε μελε­τή­σει χορό και τρα­γού­δι, αργό­τε­ρα σπού­δα­σε Χημι­κός Μηχα­νι­κός κι ήταν από τις πρώ­τες γυναί­κες στην Κού­βα που ασχο­λή­θη­καν με αυτό το αντι­κεί­με­νο. Βοή­θη­σε στην Επα­νά­στα­ση της Κού­βας ενώ η ικα­νό­τη­τά της να μιλά­ει Ισπα­νι­κά αλλά και Αγγλι­κά της έδω­σε τη δυνα­τό­τη­τα να εκπρο­σω­πεί το επα­να­στα­τι­κό κίνη­μα σε διε­θνές επί­πε­δο. Διε­τέ­λε­σε μέλος της Κεντρι­κής Επι­τρο­πής του Κου­βα­νι­κού Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος από το 1965 έως το 1989.

Πηγή 902.gr

ℹ️  Η Εύα Νικο­λα­ΐ­δου (γεν. Θεσ­σα­λο­νί­κη το 1954) είναι δημο­σιο­γρά­φος και συγ­γρα­φέ­ας. Εργά­στη­κε στην ΕΡΤ (ραδιό­φω­νο και τηλε­ό­ρα­ση) επί 35 χρό­νια, στον ημε­ρή­σιο και περιο­δι­κό Τύπο.
Έχει γρά­ψει 10 βιβλία. Μέλος της ΕΣΗΕΑ και της Διε­θνούς Ομο­σπον­δί­ας Δημο­σιο­γρά­φων. Σπού­δα­σε στο College of Journalism (Σχο­λή Δημο­σιο­γρα­φί­ας) του Λον­δί­νου και Κοι­νω­νιο­λο­γία στο Mary Ward Center (Tutorial University).
Συνέ­χι­σε τις σπου­δές της στο Παρί­σι, όπου τελεί­ω­σε το τμή­μα Πολι­τι­σμού στη Σορ­βόν­νη. Το 1984, με υπο­τρο­φία της Γαλ­λι­κής Κυβέρ­νη­σης τελεί­ω­σε στο Centre de Formation des Journalistes, το τμή­μα τηλεόρασης.
Παρα­κο­λού­θη­σε τρία χρό­νια ρωσι­κά στον Ελλη­νο­σο­βιε­τι­κό Σύν­δε­σμο και Κέντρο Σπου­δών Νοτιο­α­να­το­λι­κής Ευρώ­πης, ενώ ήταν τρία χρό­νια ακρο­ά­τρια τη Δρα­μα­τι­κή Σχο­λή Αθηνών.
Από το 1979 εργά­στη­κε στην ΕΡΤ, από όπου συντα­ξιο­δο­τή­θη­κε μετά από 40 χρό­νια καριέ­ρας. Ξεκί­νη­σε από το ραδιό­φω­νο με δική της εκπο­μπή, συνέ­χι­σε στα “Χρο­νι­κά της ημέ­ρας” (Διεύ­θυν­ση Ειδή­σε­ων Ραδιο­φώ­νου) και λίγο αργό­τε­ρα στις Ειδή­σεις Τηλε­ό­ρα­σης. Από το 1990 έως το 2013 εργα­ζό­ταν στη Διεύ­θυν­ση διε­θνών τηλε­ο­πτι­κών εκπομπών.
Επί 20 χρό­νια ήταν αρχι­συ­ντά­κτρια της πολι­τι­στι­κής εκπο­μπής “9+1 Μού­σες”, η οποία πρό­βαλ­λε τα σημα­ντι­κό­τε­ρα πολι­τι­στι­κά γεγο­νό­τα της χώρας μας.