Πόλεμος και κινηματογράφος: Αντιπολεμικά αριστουργήματα που έγραψαν ιστορία

Με αφορ­μή τους πολέ­μους στη Μέση Ανα­το­λή και στην Ουκρα­νία, τις πολε­μι­κές ιαχές, τα εγκλή­μα­τα πολέ­μου με τους βομ­βαρ­δι­σμούς σε νοσο­κο­μεία ή σχο­λεία, σε σπί­τια και σε πάρ­κα, αλλά και το κλά­μα χιλιά­δων μανά­δων, πατε­ρά­δων και παι­διών, ας ρίξου­με μια ματιά σε επτά παλιές, ίσως και ξεχα­σμέ­νες, από τις καλύ­τε­ρες αντι­πο­λε­μι­κές ται­νί­ες, που ταυ­τό­χρο­να συγκα­τα­λέ­γο­νται, όχι αδί­κως, ανά­με­σα στις σπου­δαιό­τε­ρες δημιουρ­γί­ες του κινηματογράφου.

Ουδέν Νεώτερον από το Δυτικό Μέτωπο

(All Quiet on the Western Front) Η σημα­ντι­κό­τε­ρη ‑μακράν- ται­νία που βασί­στη­κε στο διά­ση­μο ομώ­νυ­μο μυθι­στό­ρη­μα του Έριχ Μαρία Ρέμαρκ, είναι τού­τη η δημιουρ­γία του Λού­ις Μάιλ­στο­ουν, που γύρι­σε το 1930 και κέρ­δι­σε τα Όσκαρ Καλύ­τε­ρης Ται­νί­ας και Σκη­νο­θε­σί­ας. Από μόνο του το συντα­ρα­κτι­κό βιβλίο του Ρέμαρκ, παρέ­χει τις δυνα­τό­τη­τες για μια ται­νία που θα συγκλο­νί­σει τον θεα­τή, καθώς ο στο­χα­σμός πάνω στην αλή­θεια του πολέ­μου και τα ψέμα­τα περί ηρω­ι­σμού, αλλά και για το πόσο απέ­χει ο ηρω­ι­σμός από την προ­θυ­μία της θυσί­ας. Οι σκλη­ρές εικό­νες — ειδι­κά για την επο­χή — των μαχών και των συν­θη­κών δια­βί­ω­σης των στρα­τιω­τών σχε­δόν σοκά­ρουν ακό­μη και σήμε­ρα. Ένας Γερ­μα­νός νεα­ρός μπαί­νει με ανυ­πο­μο­νη­σία στον Α’ Παγκό­σμιο Πόλε­μο, αλλά ο ενθου­σια­σμός του εξα­φα­νί­ζε­ται καθώς βλέ­πει από πρώ­το χέρι τη φρί­κη. Πρω­τα­γω­νι­στούν οι Λιου Άιρες, Λού­ις Βολ­χάιμ, Άρνολντ Λού­σι, Τζον Ρέι κά.

Η Μεγάλη Χίμαιρα

(La Grande Illusion) Ο Ζαν Ρενουάρ, ένας από τους σημα­ντι­κό­τε­ρους δημιουρ­γούς της έβδο­μης τέχνης, γύρι­σε τη “Μεγά­λη χίμαι­ρα ” το 1937, μια κρί­σι­μη περί­ο­δο, αφού λίγο αργό­τε­ρα ο πόλε­μος θα είναι μια πραγ­μα­τι­κό­τη­τα που θα πλή­ξει την ανθρωπότητα.

Ο σκη­νο­θέ­της προ­σεγ­γί­ζει το θέμα του με ταξι­κά κρι­τή­ρια, απο­φεύ­γο­ντας έτσι τις υπε­ρα­πλου­στεύ­σεις συνα­δέλ­φων του, που χει­ρί­στη­καν ανά­λο­γα θέμα­τα στα χρό­νια που ακο­λού­θη­σαν τα γυρί­σμα­τα της “Μεγά­λης Χίμαι­ρας”. Η ανη­συ­χία για την κοι­νω­νι­κή κρί­ση και για τον πόλε­μο που έρχε­ται, είναι έντο­να αισθη­τή στη “Μεγά­λη χίμαι­ρα “. Η ται­νία είναι μια κραυ­γή κατά του πολέ­μου και ένα μήνυ­μα ειρή­νης και αδελ­φο­σύ­νης των λαών.

Ενας Γερ­μα­νός στρα­τιω­τι­κός διοι­κη­τής και ένας Γάλ­λος αξιω­μα­τι­κός, συν­δέ­ο­νται μετα­ξύ τους, λόγω και της αρι­στο­κρα­τι­κής κατα­γω­γής τους. Ο Γάλ­λος αξιω­μα­τι­κός δε θα διστά­σει να θυσιά­σει τον εαυ­τό του, προ­κει­μέ­νου να μπο­ρέ­σουν να σωθούν δύο από τους άνδρες του και να επι­στρέ­ψουν στην πατρί­δα τους. Παί­ζουν οι Ζαν Γκα­μπέν, Πιερ Φρε­νέ και Εριχ Φον Στροχάιμ.

Ρώμη, Ανοχύρωτη Πόλη

(Roma Città Aperta) Εμβλη­μα­τι­κή αντι­πο­λε­μι­κή ται­νία που γύρι­σε ο Ρομπέρ­το Ροσε­λί­νι το 1945 κι ενώ δεν είχε τελειώ­σει ακό­μη ο πόλε­μος, μέσα σε αντί­ξο­ες συν­θή­κες. Άξιο δείγ­μα του νεο­ρε­α­λι­σμού, που ανα­δει­κνύ­ει την αντί­στα­ση των Ιτα­λών και τους απο­τρό­παιους σπα­σμούς του θηρί­ου που ψυχορ­ρα­γεί, του ναζι­σμού. Η σκη­νή του θανά­του της ηρω­ί­δας που πέφτει νεκρή από την ομο­βρο­ντία των ναζι­στι­κών πολυ­βό­λων παγώ­νει ακό­μη και σήμε­ρα το αίμα. Στον ρόλο της ηρω­ί­δας η σπα­ρα­χτι­κή Άννα Μανιά­νι, σε μία ακό­μη ανυ­πέρ­βλη­τη ερμηνεία.

Σταυροί στο Μέτωπο

(Paths of Glory) Μια από τις πιο γνω­στές αντι­πο­λε­μι­κές ται­νί­ες όλων των επο­χών, γυρι­σμέ­νη το 1957 από τον Στάν­λεϊ Κιού­μπρικ, μετά από επι­μο­νή του Κερκ Ντά­γκλας που κρα­τά αξιο­θαύ­μα­στα και τον πρω­τα­γω­νι­στι­κό ρόλο. Η πιο καθα­ρή στη­λί­τευ­ση του μιλι­τα­ρι­σμού και των παι­χνι­διών που παί­ζο­νται στα ανώ­τα­τα κλι­μά­κια του στρα­τού. Η πλο­κή δια­δρα­μα­τί­ζε­ται στον Α Παγκό­σμιο Πόλε­μο, όταν μία ομά­δα Γάλ­λων στρα­τιω­τών αρνεί­ται να φέρει εις πέρας μία απο­στο­λή αυτο­κτο­νί­ας και οι ανώ­τε­ροι αξιω­μα­τι­κοί ανα­ζη­τούν τα εξι­λα­στή­ρια θύμα­τα για παρα­δειγ­μα­τι­σμό. Και στη μέση ο Κερκ Ντά­γκλας, ένας αξιω­μα­τι­κός του καθή­κο­ντος, που κατα­λα­βαί­νει ότι δεν αξί­ζει να σκο­τώ­νε­ται τελι­κά κανέ­νας… γι’ αυτούς.

Όταν Περνούν οι Γερανοί

(The Cranes Are Flying) Διά­ση­μο αντι­πο­λε­μι­κό δρά­μα, που γύρι­σε το 1957 ο Μιχα­ήλ Κολα­τό­ζοφ. Μια ται­νία που άφη­σε επο­χή και τιμή­θη­κε το 1958 με το Χρυ­σό Φοί­νι­κα στο Φεστι­βάλ των Καν­νών. Η υπό­θε­ση δια­δρα­μα­τί­ζε­ται στα δύσκο­λα και σκλη­ρά χρό­νια του δεύ­τε­ρου παγκο­σμί­ου πολέ­μου. Ο σκη­νο­θέ­της κατα­γρά­φει τα χρό­νια του πολέ­μου μέσα από μια δρα­μα­τι­κή ιστο­ρία αγά­πης. Στη Μόσχα του 1941 η Βερό­νι­κα ερω­τεύ­ε­ται με πάθος τον Μπό­ρις. Ο Μπό­ρις, όμως, θα φύγει για το μέτω­πο, αφή­νο­ντας στην αγα­πη­μέ­νη του ένα σημεί­ω­μα απο­χαι­ρε­τι­σμού. Οι γονείς της στην πορεία θα σκο­τω­θούν και η Βερό­νι­κα θα μεί­νει με τους γονείς του Μπό­ρις. Εκεί θα πέσει θύμα βια­σμού από τον αδελ­φό του αγα­πη­μέ­νου της. Η κοπέ­λα δε θα πάψει ποτέ να περι­μέ­νει τον Μπό­ρις, παρό­τι έχει μάθει πως εκεί­νος δεν υπάρ­χει πια. Εξαι­ρε­τι­κή είναι η ερμη­νεία της Τατιά­νας Σαμοϊλοβα.Μαζί της παί­ζουν οι Αλε­ξέι Μπα­τά­λοφ και Βασί­λι Μερκούριεφ

Τα Παιδικά Χρόνια του Ιβάν

(Ivanovo Destvo) Πρό­κει­ται για ένα «δια­μά­ντι» της έβδο­μης τέχνης, δου­λε­μέ­νο από έναν πραγ­μα­τι­κό μάστο­ρα, γνή­σιο «παι­δί » της ανε­πα­νά­λη­πτης σοβιε­τι­κής κινη­μα­το­γρα­φι­κής κουλ­τού­ρας και σχο­λής, τον  Αντρέι Ταρκόφσκι.

Η ται­νία βασί­ζε­ται στο διή­γη­μα του επί­σης σπου­δαί­ου Σοβιε­τι­κού συγ­γρα­φέα Βλα­ντί­μιρ Μπο­γκο­μό­λοφ, «Ιβάν », που το έγρα­ψε το 1957 και που μέχρι το 1998 είχε εκδο­θεί 219 φορές σε 40 γλώσ­σες. Απο­τε­λεί ουσια­στι­κά έναν λογο­τε­χνι­κό φόρο τιμής στα μικρά παι­διά — κατα­σκό­πους, που έδω­σαν τη ζωή τους για να μετα­φέ­ρουν πολύ­τι­μες πλη­ρο­φο­ρί­ες από το εχθρι­κό μέτω­πο. Ενα τέτοιο παι­δί ήταν και ο δωδε­κά­χρο­νος, Ιβάν Μπου­σλόφ, του οποί­ου η παι­δι­κή ηλι­κία ουσια­στι­κά τελεί­ω­σε με τρα­γι­κό τρό­πο, όταν οι φασί­στες σκο­τώ­νουν τη μητέ­ρα και τη μικρή του αδερ­φή, ενώ ο πατέ­ρας του σκο­τώ­νε­ται στο μέτω­πο. Η απώ­λεια και ο πόλε­μος μετα­τρέ­πουν τον Ιβάν σε έναν ριψο­κίν­δυ­νο μαχη­τή, με ικα­νό­τη­τα να γλι­στρά­ει μέσα στις εχθρι­κές γραμ­μές, αλλά με τις απο­στο­λές του να γίνο­νται ολο­έ­να και πιο επι­κίν­δυ­νες. Ετσι απο­μα­κρύ­νε­ται από την πρώ­τη γραμ­μή. Ομως, ο Ιβάν αντι­στέ­κε­ται και πεί­θει τους ανω­τέ­ρους του να τον αφή­σουν να εκτε­λέ­σει μια τελευ­ταία αποστολή.

Αυτή η ιστο­ρία γίνε­ται στα χέρια του 29χρονου, τότε, Ταρ­κόφ­σκι, η αφορ­μή για να «κατα­δυ­θεί», παρα­σέρ­νο­ντας μαζί του και τον θεα­τή, στη φρί­κη του πολέ­μου, έτσι όπως απο­τυ­πώ­νε­ται στην ανθρώ­πι­νη ψυχή. Οπως το έθε­σε ο άλλος μεγά­λος δημιουρ­γός Ινγκ­μαρ Μπέρ­γκ­μαν: «Η ανα­κά­λυ­ψη του πρώ­του φιλμ του Ταρ­κόφ­σκι ήταν για μένα ένα θαύ­μα. Βρέ­θη­κα να στέ­κο­μαι μπρο­στά σε μια πόρ­τα κρα­τώ­ντας το κλει­δί που ποτέ κανέ­νας δεν μου είχε δώσει. Για μένα, ο Ταρ­κόφ­σκι είναι ο μεγα­λύ­τε­ρος, είναι αυτός που εφηύ­ρε μια νέα γλώσ­σα, πιστή στη φύση του κινη­μα­το­γρά­φου, καθώς συλ­λαμ­βά­νει τη ζωή ως αντα­νά­κλα­ση, τη ζωή ως όνειρο».

Ο Τζόνι Πήρε τ’ όπλο του

(Johnny Got His Gun) Ται­νία ορό­ση­μο για το αντι­πο­λε­μι­κό σινε­μά, που γύρι­σε το 1971 ο σενα­ριο­γρά­φος Ντάλ­τον Τρά­μπο — στη μονα­δι­κή σκη­νο­θε­τι­κή του από­πει­ρα, γνω­στός για τις περι­πέ­τειές του από την επο­χή του Μακαρθισμού.

Ο Trumbo δεν ασχο­λεί­ται με τον πόλε­μο ως θέα­μα, αλλά με τα απο­τε­λέ­σμα­τά του. Σκια­γρα­φεί τη μεγα­λύ­τε­ρη παρά­νοια του πολι­τι­σμού μας σαν ένα εργο­στά­σιο παρα­γω­γής κουφαριών.

Για χρό­νια η ται­νία έκα­νε κομ­μά­τια τα στο­μά­χια των θεα­τών, καθώς το θέμα της, βασι­σμέ­νη στην ομώ­νυ­μη νου­βέ­λα του ιδί­ου, δια­περ­νού­σε ακό­μη και τους πλέ­ον ακραία κυνι­κούς, που πολ­λα­πλα­σιά­ζο­νται συνε­χώς. Την τελευ­ταία ημέ­ρα του Α Παγκο­σμί­ου Πολέ­μου, ένας στρα­τιώ­της τραυ­μα­τί­ζε­ται πολύ σοβα­ρά από μία νάρ­κη, χάνο­ντας τα άκρα, την ακοή και την όρα­σή του. Οι για­τροί πιστεύ­ουν ότι έχει χάσει τη δυνα­τό­τη­τα συναί­σθη­σης και τον μελε­τούν σαν πει­ρα­μα­τό­ζωο, ενώ αυτός βυθί­ζε­ται σε έναν κόσμο ονεί­ρων και προ­σπα­θεί να επι­κοι­νω­νή­σει με μια νεα­ρή νοσο­κό­μα, για να την πεί­σει να τον βοη­θή­σει να τερ­μα­τί­σει τη ζωή του. Με τους εξαι­ρε­τι­κούς Τίμο­θι Μπό­τομς, Τζέι­σον Ρόμπαρτς και Ντό­ναλντ Σάδερλαντ.

Πηγές: Ριζο­σπά­στης και ΑΠΕ

Ν. Μπε­λο­γιάν­νης Ν. Πλου­μπί­δης – Στο σπί­τι των ηρώων