Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο: «Αντάρτικες εφημερίδες στη Βόρεια Ελλάδα 1946–1949» — Γράφει ο Αλέκος Χατζηκώστας

Κυκλο­φό­ρη­σε από τις εκδό­σεις «επί­κε­ντρο» το βιβλίο του Μανώ­λη Καν­δυ­λά­κη με τίτλο «Αντάρ­τι­κες εφη­με­ρί­δες στη Βόρεια Ελλά­δα 1946–1949». Ο συγ­γρα­φέ­ας (δημο­σιο­γρά­φος και ιστο­ρι­κός ερευ­νη­τής) στη­ριγ­μέ­νος σε αρχεια­κό υλι­κό αλλά και σχε­τι­κή βιβλιο­γρα­φία επι­χει­ρεί να κατα­γρά­ψει αλλά και να ερμη­νεύ­σει τις εφη­με­ρί­δες που εκδό­θη­καν κατά την περί­ο­δο 1946–1949 από τον ΔΣΕ στην Βόρεια Ελλά­δα. Το βιβλίο (191 σελί­δες)  συνο­δεύ­ε­ται και από πλού­σιο φωτο­γρα­φι­κό υλι­κό σχε­τι­κών ντοκουμέντων.

Αν έμε­νε ο συγ­γρα­φέ­ας στην κατα­γρα­φή του σχε­τι­κού υλι­κού σίγου­ρα θα ήταν χρή­σι­μο για τους ερευ­νη­τές-ενδια­φε­ρό­με­νους. Όμως η προ­σπά­θεια αυτή που κατα­βά­λει κινεί­ται με βάση το ερμη­νευ­τι­κό της πλαί­σιο αλλά και τις αξιο­λο­γι­κές παρα­τη­ρή­σεις σε άλλα-δυστυ­χώς- αντι­κομ­μου­νι­στι­κά και ανι­στό­ρη­τα κανάλια.

Ας γίνου­με συγκεκριμένοι:

Ο ηρω­ι­κός αγώ­νας του ΔΣΕ συνο­δεύ­τη­κε και από έντο­νη ιδε­ο­λο­γι­κο-πολι­τι­κή δου­λειά τόσο στις γραμ­μές του, όσο και ευρύ­τε­ρα στην κοι­νω­νία της επο­χής. Μέσα σε εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λες συν­θή­κες, πολε­μι­κής ετοι­μό­τη­τας και δρά­σης, τρο­μο­κρα­τί­ας στις περιο­χές εκτός των πολε­μι­κών ανα­με­τρή­σε­ων έκα­νε πραγ­μα­τι­κά θαύ­μα­τα στον τομέα της δια­φώ­τι­σης με τον τηλε­βόα, το ραδιο­φω­νι­κό σταθ­μό «Ελεύ­θε­ρη Ελλά­δα», την έκδο­ση βιβλί­ων αλλά και την έκδο­ση δεκά­δων εφη­με­ρί­δων με μεγά­λη κυκλο­φο­ρία σε συν­θή­κες μάλι­στα έλλει­ψης των βασι­κών μέσων για την έκδο­σή τους (π.χ χαρ­τί, μελά­νι, εξει­δι­κευ­μέ­νους δημο­σιο­γρά­φους, μηχα­νή­μα­τα κ.α) που εδώ θα στα­θού­με περισ­σό­τε­ρο. Να σημειώ­σου­με χαρα­κτη­ρι­στι­κά ότι δύο απ’ αυτά τα όπλα, στο πλαί­σιο του Γρα­φεί­ου Δια­φώ­τι­σης του Γενι­κού Αρχη­γεί­ου του ΔΣΕ, ήταν η εφη­με­ρί­δα ΕΞΟΡΜΗΣΗ — το δημο­σιο­γρα­φι­κό όργα­νό του- και ο ραδιο­σταθ­μός ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΛΛΑΔΑ. Που, παράλ­λη­λα με το περιο­δι­κό ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΣΤΡΑΤΟΣ, με την κυρί­ως ιδε­ο­λο­γι­κή — ταξι­κή του προ­σέγ­γι­ση, θεώ­ρη­ση και φώτι­σμα των προ­βλη­μά­των της ένο­πλης πάλης, προ­σπά­θη­σαν να καλ­λιερ­γή­σουν και να δια­δώ­σουν το πνεύ­μα ενό­τη­τας του ΔΣΕ με τους εργα­ζό­με­νους, να εκφρά­σουν τους σκο­πούς τους σαν υπε­ρα­σπι­στή των συμ­φε­ρό­ντων, των δικαιω­μά­των και του πόθου τους για λευ­τε­ριά και εθνι­κή ανε­ξαρ­τη­σία, για ειρη­νι­κή διευ­θέ­τη­ση του προ­βλή­μα­τος που προ­έ­κυ­ψε με την ωμή επέμ­βα­ση του αγγλο­α­με­ρι­κα­νι­κού ιμπε­ρια­λι­σμού στα εσω­τε­ρι­κά της πατρί­δας μας. Να θυμη­θού­με ακό­μη εδώ ότι «Ο μαχη­τής που κρα­τά γερά το όπλο του μαθαί­νει με την πολι­τι­κή δου­λειά πώς να το χρη­σι­μο­ποιεί καλύ­τε­ρα προς όφε­λος του λαού, είναι ένας συνει­δη­τός μαχη­τής που ξέρει τις επι­διώ­ξεις του ΔΣΕ την άμε­ση σύν­δε­σή του με το λαό και είναι έτοι­μος κάθε ώρα και στιγ­μή να δώσει τη ζωή του για την υπό­θε­ση του λαού». (Από άρθρο για τη δια­φώ­τι­ση στα τμή­μα­τα του ΔΣΕ)

Κατά τον συγ­γρα­φέα ο αγώ­νας του ΔΣΕ δεν ήταν δίκαιος αλλά δεί­χνο­ντας τις πραγ­μα­τι­κές προ­θέ­σεις συγ­γρα­φής του βιβλί­ου- όχι ανά­δει­ξης αλλά ουσια­στι­κά συκο­φά­ντη­σης αυτού του αγώ­να- τον χαρα­κτη­ρί­ζει ως «…ανταρ­σία ενα­ντί­ον της νόμι­μης Κυβερ­νή­σε­ως της χώρας. Ήταν εσχά­τη προ­δο­σία που απο­φα­σί­στη­κε να αντι­με­τω­πι­σθεί αρκε­τά αργά με δυνα­μι­κό τρό­πο και με συστη­μα­τι­κή επέμ­βα­ση των δυνά­με­ων του Κρά­τους…» (φαί­νε­ται ξεχνά ακό­μη και την σχε­τι­κή νομο­θε­σία περί εμφυ­λί­ου πολέμου…). 

Μέσα στο πλαί­σιο αυτό χαρα­κτη­ρί­ζει και ανα­λύ­ει και το ζήτη­μα της έκδο­σης εφη­με­ρί­δων από τον ΔΣΕ προ­σπα­θώ­ντας να το απο­δη­μή­σει πολύπλευρα.

Γρά­φει για παρά­δειγ­μα: «….Όμως η αντι­με­τώ­πι­ση της Ανταρ­σί­ας από τις εφη­με­ρί­δες, ο τρό­πος της προ­βο­λής της δρά­σης της και ο υπερ­βο­λι­κός παρο­ξυ­σμός για τους κιν­δύ­νους του Έθνους και για τις επι­τυ­χί­ες των ανταρ­τών, αλλά και η φυσι­κή επί­κλη­ση αργό­τε­ρα των δημο­σιευ­μά­των ως ιστο­ρι­κό ντο­κου­μέ­ντο και απο­δεί­ξεις επι­βάλ­λουν την ευρύ­τε­ρη αντι­με­τώ­πι­ση του θέμα­τος…» Εδώ πέρα από τ’ άλλα έχει σαφή στό­χευ­ση στους ιστο­ρι­κούς της περιό­δου υπο­βαθ­μί­ζο­ντας τη σημα­σία των εφη­με­ρί­δων (κυρί­ως) του ΔΣΕ ως πηγές άντλη­σης πολύ­τι­μων στοιχείων…

Σε άλλο σημείο γρά­φει: «…Ο νέος πόλε­μος που ανέ­λα­βε να διε­ξά­γει ο Δημο­κρα­τι­κός Στρα­τός Ελλά­δας, ως αντάρ­τι­κος στρα­τό και ως εφαρ­μο­στής των κανό­νων του ανορ­θό­δο­ξου πολέ­μου, ήταν πόλε­μος για τη διά­βρω­ση του κρά­τους στο εσω­τε­ρι­κό του, χωρίς τα όπλα του συνη­θι­σμέ­νου πολέ­μου και χωρίς τους κανό­νες που διέ­πουν τη δημο­σιο­γρα­φία. Στό­χος ήταν άμε­σα ο στρα­τός και έμμε­σα οι πολί­τες και ο πλη­θυ­σμός της χώρας. Και σκο­πός ήταν η διά­βρω­ση, η υπο­νό­μευ­ση, η εξάρ­θρω­ση και η απο­σύν­θε­ση τους με αντι­κει­με­νι­κό σκο­πό τη διά­σπα­ση, τη διά­λυ­ση και φυσι­κά την παρά­δο­ση του κρά­τους και της εξου­σί­ας…» Λες και δια­βά­ζει κανείς στρα­τιω­τι­κά εγχει­ρί­δια της επο­χής του «ψυχρού πολέ­μου», γυρ­νώ­ντας το ρολόι της ιστο­ρί­ας σε χρό­νια «σκο­τει­νά»…

Σε μία σει­ρά απο­σπά­σμα­τα του βιβλί­ου εμφα­νής είναι η προ­σπά­θεια αφε­νός των απα­ξί­ω­σης των εφη­με­ρί­δων αυτών πάνω σε ζητή­μα­τα «αντι­κει­με­νι­κό­τη­τας» και αφε­τέ­ρου πάνω σε ζητή­μα­τα «προ­χει­ρό­τη­τας» στο στή­σι­μο τους. Και όλα αυτά ουσια­στι­κά παρα­γνω­ρί­ζο­ντας ότι γρα­φό­ταν αλλά και δια­βα­ζό­ταν από αγω­νι­στές με το όπλο στο χέρι κυριο­λε­κτι­κά και όχι από τη σιγου­ριά κάποιων καλά αμει­βό­με­νων σε γραφεία…

Χαρα­κτη­ρι­στι­κά- που είναι και το από­σταγ­μα της συνο­λι­κής αντί­λη­ψης στο υπό δια­πραγ­μά­τευ­ση ζήτη­μα  — είναι τα όσα περι­λαμ­βά­νο­νται και στο οπι­σθό­φυλ­λο που το παρου­σιά­ζου­με ολό­κλη­ρο για να κατα­λά­βου­με γενι­κό­τε­ρα το περιε­χό­με­νο του βιβλί­ου: «Ενώ στην αρχή οι ειδή­σεις και οι τερα­το­λο­γί­ες που δημο­σί­ευαν –με επί­ση­μες ανα­κοι­νώ­σεις– οι αντάρ­τι­κες εφη­με­ρί­δες προ­κα­λού­σαν ενθου­σια­σμό και αγω­νι­στι­κό­τη­τα, όταν τα γεγο­νό­τα τις διέ­ψευ­δαν γίνο­νταν επι­κίν­δυ­νες για το ηθι­κό των ανταρ­τών. Το μικρό σχή­μα (δια­στά­σεις και σελί­δες) των εφη­με­ρί­δων, η μονο­το­νία των ειδή­σε­ων, η σιω­πή, η έλλει­ψη ανα­λύ­σε­ων για τις εξε­λί­ξεις, η κατα­φα­νής επι­λο­γή της ειδη­σε­ο­γρα­φί­ας αλλά και η συντρι­πτι­κή υπε­ρο­χή των κυβερ­νη­τι­κών εφη­με­ρί­δων, όπως και ο μονα­δι­κός ραδιο­φω­νι­κός σταθ­μός τους, απο­δεί­κνυαν συνε­χώς τη μειο­νε­κτι­κή θέση των εφη­με­ρί­δων τους, που περιο­ρί­ζο­νταν στις σύντο­μες ειδή­σεις κυρί­ως για τις ανα­το­λι­κές Χώρες, μακριά από την Ελλά­δα και τον παλ­μό της. Αντάρ­τες-πάντο­τε, με απει­ρία σε ζητή­μα­τα Επι­κοι­νω­νί­ας και του Τύπου, δεν ήταν οι άνθρω­ποι που χρειά­ζο­νταν και που γνώ­ρι­ζαν τον κίν­δυ­νο της ανεύ­θυ­νης δημο­σιο­γρα­φί­ας. Ασφα­λώς οι αντάρ­τες είχαν τη δυνα­τό­τη­τα να εξα­σφα­λί­ζουν τα υλι­κά για την έκδο­ση εφη­με­ρί­δας (χαρ­τί, μελά­νη και ψυχή), όμως η ανά­γκη του εύκο­λου δια­σκορ­πι­σμού και της απο­κρύ­ψε­ως των φύλ­λων δεν επέ­τρε­παν κάθε σχε­τι­κή πρό­θε­ση. Το βιβλίο αυτό έρχε­ται να κατα­γρά­ψει –για πρώ­τη φορά– αυτά τα συμ­πτώ­μα­τα και τις ελλεί­ψεις αλλά και τη δύνα­μη του Τύπου και τον κίν­δυ­νο, όταν τον δια­χει­ρί­ζο­νται άπει­ροι και άσχε­τοι έστω επι­στρα­τευ­μέ­νοι και μόνο φανα­τι­κοί και θαρ­ρα­λέ­οι αντάρ­τες, που όμως δεν επαρκούν…»

Ο αγώ­νας του ΔΣΕ και ως κομ­μά­τι του η «μάχη» του Τύπου σ’αυ­τόν στα δύσκο­λα εκεί­να χρό­νια είναι ένδο­ξος και δεν μπο­ρεί όσο και κανείς να προ­σπα­θή­σει να τον «θαμπώ­σει». Οι δημο­σιο­γρά­φοι της επο­χής μας ας διδα­χτούν απ’ αυτόν!

29 στιγ­μές, του Αλέ­κου Χατζηκώστα