Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

Έχετε διαβάσει Μαρξ και Λένιν, κ. Τσίπρα;

Γρά­φει ο Νίκος Μότ­τας //

Δεν ξέρου­με αν έχει ποτέ μπει στη δια­δι­κα­σία να δια­βά­σει έργα του Μαρξ και του Λένιν ο πρω­θυ­πουρ­γός. Σε κάθε περί­πτω­ση, ωστό­σο, με βάση όσα είπε σε πρό­σφα­τη συνέ­ντευ­ξη του, με αφορ­μή την συμ­φω­νία Ελλά­δας-ΠΓΔΜ, δύο τινά μπο­ρεί να συμ­βαί­νουν: Ή έχει μαύ­ρα μεσά­νυ­χτα από μαρ­ξι­στι­κή-λενι­νι­στι­κή ιδε­ο­λο­γία, ή δια­στρε­βλώ­νει συνει­δη­τά το νόη­μα όσων έχουν γρά­ψει οι θεμε­λιω­τές του επι­στη­μο­νι­κού σοσια­λι­σμού προ­κει­μέ­νου να δικαιο­λο­γή­σει τον αντι­δρα­στι­κό κοσμο­πο­λι­τι­σμό που η κυβέρ­νη­ση του ακο­λου­θεί στα ζητή­μα­τα εξω­τε­ρι­κής πολιτικής.

Τι είπε ο κ. Τσί­πρας στην συνέ­ντευ­ξη του στην ΕΡΤ; Ερω­τη­θείς για τη θέση του ΚΚΕ σχε­τι­κά με την συμ­φω­νία Ελλά­δας-ΠΓΔΜ στο ονο­μα­το­λο­γι­κό, ο πρω­θυ­πουρ­γός είπε μετα­ξύ άλλων: «ξεπερ­νά, προ­φα­νώς, τα όρια της κατα­νό­η­σης από τη δική μου πλευ­ρά και για όσους έχουν δια­βά­σει Μαρξ και Λένιν, ξεπερ­νά τα όρια, με την έννοια ότι η αυτο­διά­θε­ση και το ανα­φαί­ρε­το δικαί­ω­μα του αυτο­προσ­διο­ρι­σμού των λαών, δεν μπο­ρεί να αμφι­σβη­τεί­ται από το Κομ­μου­νι­στι­κό Κόμ­μα» [1].

Μιας και πρό­κει­ται για λαθρο­χει­ρία ολκής εκ μέρους του πρω­θυ­πουρ­γού- λαθρο­χει­ρία που την επα­να­λαμ­βά­νουν περι­φε­ρό­με­να στα ΜΜΕ στε­λέ­χη του ΣΥΡΙΖΑ- αξί­ζει να σημειώ­σου­με ορι­σμέ­να πράγματα:

Η γενι­κή επί­κλη­ση στο δικαί­ω­μα της «αυτο­διά­θε­σης» και του «αυτο­προσ­δοιο­ρι­σμού», χωρίς να συνο­δεύ­ε­ται από σαφή ανα­φο­ρά στις δοσμέ­νες ιστο­ρι­κές συν­θή­κες, είναι τέχνα­σμα προ­πα­γαν­δι­στι­κό και παρα­πλα­νη­τι­κό. Είναι ίδια, άρα­γε, η θεώ­ρη­ση της αυτο­διά­θε­σης που της προ­σέ­δι­δαν το 19ο αιώ­να οι Μαρξ και Ένγκελς και στις αρχές του 20ου αιώ­να ο Λένιν, με την ερμη­νεία που επι­χει­ρεί να προσ­δώ­σει στον όρο σήμε­ρα ο κ.Τσίπρας; Προ­φα­νώς και όχι. 

Μέσα στο ιστο­ρι­κό προ­τσές η έννοια της «αυτο­διά­θε­σης»- και εν γένει του εθνι­κού ζητή­μα­τος- δεν θα μπο­ρού­σε να παρα­μεί­νει η ίδια. Κατά την περί­ο­δο των αστι­κών επα­να­στά­σε­ων και την απο­σύν­θε­ση των φεου­δαρ­χι­κών καθε­στώ­των το 19ο αιώ­να η αυτο­διά­θε­ση είχε- σε αρκε­τές περι­πτώ­σεις- προ­ο­δευ­τι­κό πρό­σι­μο. Η προ­σέγ­γι­ση των Μαρξ και Ένγκελς για το ζήτη­μα της αυτο­διά­θε­σης συν­δέ­ε­ται ανα­πό­φευ­κτα με τα κοι­νω­νι­κά και οικο­νο­μι­κά δεδο­μέ­να της επο­χής ανό­δου του καπι­τα­λι­σμού. Έτσι, το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης κρί­νε­ται από τους Μαρξ και Ένγκελς ανα περί­πτω­ση, με βάση το κατά πόσο μπο­ρεί κάθε φορά να συμ­βά­λει στην ενί­σχυ­ση της πάλης του προ­λε­τα­ριά­του για την κατά­κτη­ση της εξουσίας. 

Για παρά­δειγ­μα, ο Μαρξ έβλε­πε θετι­κά τον αγώ­να του ιρλαν­δι­κού λαού για ανε­ξαρ­τη­σία από τη βρε­τα­νι­κή αυτο­κρα­το­ρία, όπως και το αίτη­μα της ανε­ξαρ­τη­σί­ας της- τρι­χο­το­μη­μέ­νης τότε- Πολω­νί­ας ενώ, αντί­θε­τα, θεω­ρού­σε (ορθά) αντι­δρα­στι­κό το κίνη­μα του «παν­σλα­βι­σμού» που καθο­δη­γού­νταν πρω­τί­στως από την τσα­ρι­κή Ρωσία. Η περί­πτω­ση των νοτιο­σλα­βι­κών κινη­μά­των εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας εκεί­νης της επο­χής είναι ενδει­κτι­κό παρά­δειγ­μα της χει­ρα­γώ­γη­σης της έννοιας της «εθνι­κής αυτο­διά­θε­σης» από μεγά­λες δυνά­μεις στο πλαί­σιο των μετα­ξύ τους αντα­γω­νι­σμών [2].

Την στά­ση των Μαρξ και Ένγκελς απέ­να­ντι σε κινή­μα­τα εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας της επο­χής εξη­γού­σε αργό­τε­ρα ο Β.Ι.Λένιν. «Το 1848», σημεί­ω­νε ο Λένιν «υπήρ­χαν ιστο­ρι­κοί και πολι­τι­κοί λόγοι να γίνε­ται διά­κρι­ση ανά­με­σα στα «αντι­δρα­στι­κά» και τα επα­να­στα­τι­κά-δημο­κρα­τι­κά έθνη. Ο Μαρξ είχε δίκιο, όταν κατα­δί­κα­ζε τα πρώ­τα και υπο­στή­ρι­ζε τα δεύ­τε­ρα. Το δικαί­ω­μα αυτο­διά­θε­σης είναι μια από τις διεκ­δι­κή­σεις της δημο­κρα­τί­ας, που, φυσι­κά, πρέ­πει να υπο­τάσ­σε­ται στα γενι­κά συμ­φέ­ρο­ντα της δημο­κρα­τί­ας. Το 1848 και στα επό­με­να χρό­νια αυτά τα γενι­κά συμ­φέ­ρο­ντα ανά­γο­νταν πρώτ’ απ’ όλα στην πάλη ενά­ντια στον τσα­ρι­σμό» [3].

Στο έργο του «Κρι­τι­κά σημειώ­μα­τα πάνω στο εθνι­κό ζήτη­μα» (1913), ο Λένιν απο­κρυ­σταλ­λώ­νει τη μαρ­ξι­στι­κή οπτι­κή πάνω στο θέμα της αυτο­διά­θε­σης. Για το Λένιν, η αυτο­διά­θε­ση των λαών δεν είναι ούτε γενι­κό­λο­γο σύν­θη­μα, ούτε αυτο­σκο­πός. Το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης έχει προ­ο­δευ­τι­κό πρό­ση­μο μόνο ως επι­μέ­ρους σύν­θη­μα εντασ­σό­με­νο στο πλαί­σιο της πάλης για την σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση. Εξυ­πη­ρε­τεί ή όχι τους σκο­πούς της προ­λε­τα­ρια­κής επα­νά­στα­σης – αυτό είναι το ερώ­τη­μα βάσει του οποί­ου η λενι­νι­στι­κή οπτι­κή οφεί­λει να εξε­τά­ζει το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης, εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας κλπ. 

«Οι αστοί», έγρα­φε ο Β.Ι.Λένιν, «θέτουν πάντο­τε τα εθνι­κά τους αιτή­μα­τα σε εξέ­χου­σα θέση και έτσι είναι πάντα της μόδας. Όμως, για το προ­λε­τα­ριά­το, αυτά τα αιτή­μα­τα υπο­τάσ­σο­νται στην εξυ­πη­ρέ­τη­ση των συμ­φε­ρό­ντων του ταξι­κού αγώ­να» [4]. Ως εκ τού­του, για το Λένιν το αίτη­μα της «αυτο­διά­θε­σης» ήταν απο­δε­κτό στο βαθ­μό που δεν συγκρού­ο­νταν με την συνο­λι­κό­τε­ρη πάλη για την ανα­τρο­πή του καπι­τα­λι­στι­κού συστή­μα­τος. Τέτοιου είδους αιτή­μα­τα – και συν­θή­μα­τα- οι επα­να­στά­τες όφει­λαν (και οφεί­λουν) να τα εξε­τά­ζουν στο πλαί­σιο μιας δια­λε­κτι­κής ενό­τη­τας για την ανα­τρο­πή του καπι­τα­λι­σμού, για την προ­λε­τα­ρια­κή επανάσταση. 

Να τι έγρα­φε: «Οι διά­φο­ρες διεκ­δι­κή­σεις της δημο­κρα­τί­ας, μαζί και η αυτο­διά­θε­ση, δεν είναι κάτι το από­λυ­το, αλλά ένα «μέρος» του παν­δη­μο­κρα­τι­κού (σήμε­ρα: παν­σο­σια­λι­στι­κού) «παγκό­σμιου» κινή­μα­τος. Μπο­ρεί σε ορι­σμέ­νες συγκε­κρι­μέ­νες περι­πτώ­σεις το μέρος να έρχε­ται σε αντί­θε­ση με το όλο και τότε πρέ­πει να απορ­ρί­πτε­ται» [5]. Γίνε­ται λοι­πόν σαφές ότι οι κομ­μου­νι­στές οφεί­λουν να αντι­με­τω­πί­ζουν το ζήτη­μα της αυτο­διά­θε­σης με δια­φο­ρε­τι­κά κρι­τή­ρια απ’ ότι η αστι­κή τάξη και οι ιμπε­ρια­λι­στι­κές της ενώσεις.

Φωτό αριστερα: Πρίστινα. Άγαλμα του πρώην προέδρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον στην ομώνυμη λεωφόρο που φέρει το όνομα του στην Πρίστινα | Δεξιά: Άντρας με την σημαία της Παλαιστίνης κατά τη διάρκεια ταραχών στη Γάζα. Δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου το αίτημα της αυτοδιάθεσης αντιμετωπίστηκε με πολύ διαφορετικό τρόπο από τις διεθνείς ιμπεριαλιστικές ενώσεις.

Φωτό αρι­στε­ρα: Άγαλ­μα του πρώ­ην προ­έ­δρου των ΗΠΑ Μπιλ Κλί­ντον στην λεω­φό­ρο που φέρει το όνο­μα του στην Πρί­στι­να, πρω­τεύ­ου­σα του Κοσό­βου | Δεξιά: Άντρας με την σημαία της Παλαι­στί­νης κατά τη διάρ­κεια ταρα­χών στα σύνο­ρα Ισρα­ήλ-Γάζας. Δύο χαρα­κτη­ρι­στι­κές περι­πτώ­σεις όπου το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης αντι­με­τω­πί­στη­κε με πολύ δια­φο­ρε­τι­κό τρό­πο από τις διε­θνείς ιμπε­ρια­λι­στι­κές ενώσεις.

Ήδη την επο­χή του Λένιν- περί­ο­δο άνθι­σης μιας σει­ράς αντια­ποι­κιο­κρα­τι­κών κινη­μά­των- το αίτη­μα της αυτο­διά­θε­σης έχρι­ζε ιδιαί­τε­ρης προ­σο­χής και μελέ­της, στη βάση των ιστο­ρι­κών, κοι­νω­νι­κών και οικο­νο­μι­κών συν­θη­κών μέσα στις οποί­ες δια­τυ­πώ­νο­νταν. Στην σημε­ρι­νή σύν­θε­τη πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το ζήτη­μα της «εθνι­κής αυτο­διά­θε­σης» περι­πλέ­κε­ται ακό­μη περισ­σό­τε­ρο. Έχου­με δει παρα­δείγ­μα­τα κινη­μά­των που θέτουν στό­χους «εθνι­κής ανε­ξαρ­τη­σί­ας» και «αυτο­διά­θε­σης» να χει­ρα­γω­γού­νται από την αστι­κή τάξη στο πλαί­σιο των ενδοι­μπε­ρια­λι­στών ανταγωνισμών. 

Άλλω­στε, δεν είναι λίγες οι περι­πτώ­σεις όπου εθνο­τι­κές, θρη­σκευ­τι­κές, γλωσ­σι­κές και πολι­τι­σμι­κές δια­φο­ρές αξιο­ποιού­νται από ιμπε­ρια­λι­στι­κά κέντρα (ΝΑΤΟ, ΕΕ, κλπ), στο πλαί­σιο της ενί­σχυ­σης και όξυν­σης των ενδο­α­στι­κών αντα­γω­νι­σμών, για την προ­ώ­θη­ση απώ­τε­ρων σχε­δια­σμών. Το έργο το έχου­με δει, στα Βαλ­κά­νια, στην Τσε­τσε­νία, σε περιο­χές της Μέσης Ανα­το­λής και αλλού, όπου η αστι­κή τάξη υιο­θε­τεί αιτή­μα­τα «αυτο­διά­θε­σης» και «αυτο­προσ­διο­ρι­σμού» στο βαθ­μό που αυτά ικα­νο­ποιούν τις ταξι­κές της επιδιώξεις. 

Στην επο­χή, λοι­πόν, του μονο­πω­λια­κού καπι­τα­λι­σμού, της «νέας τάξης πραγ­μά­των» και της όξυν­σης των ιμπε­ρια­λι­στι­κών αντα­γω­νι­σμών, η αστι­κή τάξη δε διστά­ζει να προ­ω­θεί ζητή­μα­τα αυτο­διά­θε­σης και αυτο­προσ­διο­ρι­σμού, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας για τον εγκλω­βι­σμό πλα­τιών λαϊ­κών μαζών το δίπο­λο εθνι­κι­σμού-κοσμο­πο­λι­τι­σμού. Στο πλαί­σιο αυτό, παρα­δείγ­μα­τος χάρη, η σκό­πι­μα αφη­ρη­μέ­νη και γενι­κό­λο­γη έννοια του «αυτο­προσ­διο­ρι­σμού» (αυτο­κα­θο­ρι­σμού) πλα­σά­ρε­ται ως- υπο­τι­θέ­με­νο- «δώρο» της σύγ­χρο­νης αστι­κής δημο­κρα­τί­ας στις κατα­πιε­σμέ­νες μειο­νό­τη­τες κάθε είδους. Με λίγα λόγια, ο καθέ­νας μπο­ρεί να αυτο­προσ­διο­ρί­ζε­ται όπως επι­θυ­μεί αρκεί ο αυτο­προσ­διο­ρι­σμός αυτός να μην οδη­γεί στην ταξι­κή συνει­δη­το­ποί­η­ση του ατόμου.

Με όχη­μα αυτήν, την κοσμο­πο­λί­τι­κη αντί­λη­ψη του κεφα­λαί­ου, ο κ.Τσίπρας μιλά για αυτο­διά­θε­ση και αυτο­προσ­διο­ρι­σμό, επι­χει­ρώ­ντας να τις εμφα­νί­σει ως έννοιες που, τάχα, έχουν παντού και πάντο­τε προ­ο­δευ­τι­κό πρό­ση­μο. Μόνο που στη λαθρο­χει­ρία του αυτή, έκα­νε το λάθος να εμπλέ­ξει τους κλασ­σι­κούς του μαρ­ξι­σμού, από τον οποίο ο ίδιος και το πολι­τι­κό του σινά­φι έχουν πάρει ορι­στι­κό και αμε­τά­κλη­το δια­ζύ­γιο εδώ και πολ­λά χρόνια.

____________________________________________________________________________

1. Συνέ­ντευ­ξη στην ΕΡΤ, 13 Ιού­νη 2018: https://www.youtube.com/watch?v=Z1pyFXq0lck
2. Βλ. Σχε­τι­κά: Ι.Β.Στάλιν, «Ο μαρ­ξι­σμός και το εθνι­κό ζήτη­μα», Απα­ντα τ. 2, Σύγ­χρο­νη Επο­χή & Φρ. Ένγκελς, «Δημο­κρα­τι­κός Παν­σλα­βι­σμός» (Νέα Εφη­με­ρί­δα του Ρήνου, 14/2/1849).
3. Β. Ι. Λένιν: «Η σοσια­λι­στι­κή επα­νά­στα­ση και το δικαί­ω­μα αυτο­διά­θε­σης των εθνών». Απα­ντα, τ. 27, σελ. 260.
4. Β. Ι. Λένιν: «Για το δικαί­ω­μα των εθνών στην αυτο­διά­θε­ση», Άπα­ντα, τ.25, σελ.273.
5. Β. Ι. Λένιν: «Τα απο­τε­λέ­σμα­τα της συζή­τη­σης για την αυτο­διά­θε­ση». Απα­ντα, τ. 30, σελ. 39.

____________________________________________________________________________

Νίκος Μόττας Γεννήθηκε το 1984 στη Θεσσαλονίκη. Είναι υποψήφιος διδάκτορας (Phd) Πολιτικής Επιστήμης, Διεθνών Σχέσεων και Ιστορίας. Σπούδασε Πολιτικές Επιστήμες στο Πανεπιστήμιο Westminster του Λονδίνου και είναι κάτοχος δύο μεταπτυχιακών τίτλων (Master of Arts) στις διπλωματικές σπουδές (Παρίσι) και στις διεθνείς διπλωματικές σχέσεις (Πανεπιστήμιο Τελ Αβίβ). Άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε ελληνόφωνα και ξενόγλωσσα μέσα.
Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο