Μέρες Μαρτίου, μέρες αποτίμησης και εναύσματος νέας πάλης (Δεύτερο μέρος)

Η περί­πτω­ση της Ινέσ­σα Αρμάν και της Αλε­ξάν­δρα Κολλοντάι

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Τα δύσκο­λα χρό­νια μετά την Οκτω­βρια­νή Επανάσταση

Στην περί­ο­δο αμέ­σως μετά την επα­νά­στα­ση με τον εμφύ­λιο, την αντε­πα­νά­στα­ση, το χάος και την πεί­να η Κολ­λο­ντάι και η Αρμάν συνέ­χι­σαν την παλη για τη θέση της γυναί­κας στη Ρωσία. Εξαι­τί­ας του ανα­γκα­στι­κού χωρι­σμού των οικο­γε­νειών, για­τί οι άντρες έπρε­πε να δου­λέ­ψουν σε άλλες πόλεις και περιο­χές, οι γυναί­κες μόνες τους με τα παι­διά βρέ­θη­καν μπρο­στά σε όλα τα καθή­κο­ντα. Εκεί­να τα απελ­πι­στι­κά δύσκο­λα χρό­νια υπήρ­χε τερά­στια έλλει­ψη από κρα­τι­κές καντί­νες και παι­δι­κούς σταθ­μούς. Κι όμως, το συνέ­δριο γυναι­κών που έγι­νε το Νοέμ­βρη του 1918, ξεπέ­ρα­σε σε επι­τυ­χία κάθε προσ­δο­κία. Πάνω από χίλιες γυναί­κες με κόκ­κι­να πανιά πέρα­σαν από τις πολε­μι­κές ζώνες και έφτα­σαν πει­να­σμέ­νες και εξα­ντλη­μέ­νες στη Μόσχα. Εκεί άκου­σαν τον πύρι­νο λόγο της Αρμάν απαι­τώ­ντας περισ­σό­τε­ρες καντί­νες και παι­δι­κούς σταθ­μούς, ενά­ντια στο μονα­δι­κό μόχθο των γυναι­κών στο νερο­χύ­τη στην κου­ζί­να. Μόλις είχε τελειώ­σει ξέσπα­σαν ανή­συ­χες κραυ­γές: «…Δεν θα παραι­τη­θού­με από τα παι­διά μας!» Λόγια χαρα­κτη­ρι­στι­κά για τους φόβους που είχαν δια­δο­θεί ότι οι κομ­μου­νι­στές παίρ­νουν τα παι­διά από τους γονείς.  Έπει­τα η Κολ­λο­ντάι εκφώ­νη­σε την πασί­γνω­στη ομι­λία της για τον κομ­μου­νι­σμό και την οικο­γέ­νεια. Τόνι­σε ότι οι παλαιές οικο­γε­νεια­κές δομές κατάρ­ρε­αν για να αντι­κα­τα­στα­θούν από καλύ­τε­ρες. Βεβαί­ω­σε τις γυναί­κες ότι οι μπολ­σε­βί­κοι δεν είχαν σκο­πό να τις χωρί­σουν από τα παι­διά τους. Επί­σης σκια­γρά­φη­σε τη νέα επο­χή, την καλύ­τε­ρη, τη σοσια­λι­στι­κή μετά τον εμφύ­λιο πόλε­μο.  Τελι­κά απο­φα­σί­στη­κε ότι η κάθε κομ­μα­τι­κή οργά­νω­ση έπρε­πε να απο­κτή­σει μια γυναι­κεία επι­τρο­πή κάτω από την επί­βλε­ψη της Κολ­λο­ντάι, της Αρμάν και μιας τρί­της. Η Αρμάν και η Κολ­λο­ντάι δού­λευαν μήνες μαζί.  Όμως, η Κολ­λο­ντάι ανα­γκά­στη­κε να στα­μα­τή­σει τη δου­λειά από το Δεκέμ­βρη του 1918 μέχρι το Μάρ­τη του 1919 λόγω καρ­δια­κών προ­βλη­μά­των. Λίγο μετά την έστει­λαν σε 6μηνη προ­πα­γαν­δι­στι­κή απο­στο­λή στο νότιο μέτω­πο. Στο μετα­ξύ η Αρμάν οργά­νω­νε παντού στη Ρωσία συγκε­ντρώ­σεις γυναι­κών, οι οποί­ες ήταν τόσο πετυ­χη­μέ­νες που πολύ σύντο­μα η κάθε επαρ­χία της ευρω­παϊ­κής Ρωσί­ας από­κτη­σε μια γυναι­κεία επι­τρο­πή. Το Σεπτέμ­βρη του 1919 οι επι­τρο­πές αυτές σχη­μά­τι­σαν το γυναι­κείο τμή­μα του Κόμ­μα­τος των μπολ­σε­βί­κων κάτω από την κεντρι­κή καθο­δή­γη­ση της Αρμάν.

Η Κολ­λο­ντάι οργά­νω­σε τις γυναί­κες στην επαρ­χία και σ’ όλη τη Ρωσία άρχι­σαν οι συζη­τή­σεις για θέμα­τα ως τότε ταμπού: αμβλώ­σεις, αφρο­δί­σια νοσή­μα­τα, πορ­νεία κλπ.

Δεν έλει­παν οι αντιδράσεις

Ωστό­σο, το γυναι­κείο τμή­μα βαθ­μιαία είχε να αντι­με­τω­πί­σει ένα αντί­θε­το ρεύ­μα. Όταν η Κολ­λο­ντάι και η Αρμάν άρχι­σαν να οργα­νώ­νουν μια διε­θνή συν­διά­σκε­ψη κομ­μου­νι­στριών, σκό­ντα­ψαν σε τόσες αντι­στά­σεις ώστε να απευ­θύ­νουν μια παρά­κλη­ση στην Κεντρι­κή Επι­τρο­πή του Κόμ­μα­τος σχε­τι­κά με το «επεί­γον πρό­βλη­μα της σχέ­σης ανά­με­σα στο γυναι­κείο τμή­μα και τα συν­δι­κά­τα, παίρ­νο­ντας υπό­ψη τις έντο­νες συζη­τή­σεις σχε­τι­κά μ’ αυτό το θέμα που εμπο­δί­ζουν σοβα­ρά τη δου­λειά μας». Και οι δύο γυναί­κες δεν είχαν λεφτά, έπα­θαν υπερ­κό­πω­ση και αρρώ­στη­σαν. Η Κολ­λο­ντάι έπα­θε τύφο και η Αρμάν συνέ­χι­σε να παλεύ­ει μόνη της τους επό­με­νους οχτώ μήνες. Πολ­λές φορές δού­λευε δεκα­έ­ξι ώρες την ημέ­ρα στο γυναι­κείο τμή­μα και γενι­κά ζού­σε φτω­χι­κά και μονα­χι­κά. Τα τέσ­σε­ρα μεγα­λύ­τε­ρα παι­διά της ήταν όλα δρα­στή­ρια στο Κόμ­μα σε άλλες πόλεις. Μόνο ο πιο μικρός γιος έμε­νε με συγ­γε­νείς στη Μόσχα. Όταν η Αρμάν έπα­θε το Φλε­βά­ρη του 1920 πνευ­μο­νία, ο Λένιν φρό­ντι­σε προ­σω­πι­κά να αυξη­θεί η δόση τρο­φί­μων και καυ­σί­μου της. Επί­σης έβα­λε ένα προ­σω­πι­κό τηλέ­φω­νο στο δωμά­τιό της, κάτι το οποίο τότε ήταν μια μεγά­λη πολυ­τέ­λεια, και ήθε­λε να τον τηλε­φω­νεί ο μικρός γιος της κάθε μέρα για να τον ενη­με­ρώ­νει για την κατά­στα­ση της μάνας του. Με σοβα­ρά κλο­νι­σμέ­νη την υγεία της επα­νέ­λα­βε τη δου­λειά κατά το τέλος της άνοι­ξης του 1920. Επει­δή εκεί­νες τις μέρες και η Κολ­λο­ντάι και η Κλά­ρα Τσέτ­κιν ήταν άρρω­στες, η Αρμάν συνέ­τα­ξε μόνη της όλα τα ψηφί­σμα­τα για την επι­κεί­με­νη γυναι­κεία συν­διά­σκε­ψη. Όταν είχε τελειώ­σει αυτή, ήταν τόσο άρρω­στη πια που δεν μπο­ρού­σε να συνε­χί­σει. Ένας από τους γιους της, πιλό­τος του Κόκ­κι­νου Στρα­τού, είχε αρρω­στή­σει επί­σης. Ο Λένιν επέ­μει­νε να πάνε στον Καύ­κα­σο για ανάρ­ρω­ση.  Όταν έφτα­σαν στο Κίσλο­βο­τσκ, φάνη­κε ότι οι Λευ­κοί είχαν περι­κυ­κλώ­σει την πόλη. Ο διοι­κη­τής του Κόκ­κι­νου Στρα­τού που ήρθε για να τους πάρει από το τραί­νο, είχε εντο­λή να τους βοη­θή­σει με κάθε τρό­πο. Μετά από μεγά­λη ταλαι­πω­ρεία και καθυ­στέ­ρη­ση έφτα­σαν τελι­κά στον προ­ο­ρι­σμό τους, μια μικρή πόλη στο Βορ­ρά, στα βου­νά. Λίγες μέρες αργό­τε­ρα η Ινέσ­σα Αρμάν έπε­σε θύμα μιας επι­δη­μί­ας χολέ­ρας και πέθα­νε. Τον Οκτώ­βρη του 1920 η Κολ­λο­ντάι σηκώ­θη­κε από το κρε­βά­τι της για να παρα­λά­βει, μαζί με τα μέλη της Κεντρι­κής Επι­τρο­πής και τους πολ­λούς φίλους της Αρμάν, το φέρε­τρο από το σταθ­μό Καζάν της Μόσχας. Η Κολ­λο­ντάι μας περι­γρά­φει το Λένιν εκεί­νες τις στιγ­μές: «Το πρό­σω­πό του ήταν σχε­δόν τελεί­ως κρυμ­μέ­νο σ’ ένα κασκόλ κρύ­βο­ντας τα δάκρυά του. Ήταν αγνώ­ρι­στος. Βάδι­ζε με κλει­στά τα μάτια και νομί­ζα­με ότι θα κατάρ­ρεε από στιγ­μή σε στιγ­μή. Ποτέ δεν ξεπέ­ρα­σε το θάνα­το της Ινέσ­σας και γι αυτό το λόγο επι­τα­χύν­θη­καν οι αρρώ­στιες που τελι­κά θα τον οδη­γού­σαν στο θάνατο».

Επί­λο­γος

Ο Λένιν εκτι­μού­σε ιδιαί­τε­ρα τις ικα­νό­τη­τες της Ινέσ­σας Αρμάν. Στην αλλη­λο­γρα­φία τους άγγι­ζαν σημα­ντι­κό­τα­τα ιδε­ο­λο­γι­κά θέμα­τα. Θέμα­τα που αφο­ρούν την αυτο­διά­θε­ση των εθνών, τον πόλε­μο και την ειρή­νη, από­ψεις των Μαξ-Ένγκελς για διά­φο­ρα ζητή­μα­τα, το γυναι­κείο ζήτη­μα και…γιατί όχι, τον έρω­τα στο σοσια­λι­σμό. Τον Ιού­λη του 1914 ο Λένιν πιέ­ζει την Αρμάν πάρα πολύ να πάει αντι­πρό­σω­πος στη λεγό­με­νη «ενω­τι­κή συν­διά­σκε­ψη του Διε­θνούς Σοσια­λι­στι­κού Γρα­φεί­ου» στις 16, 17 και 18 Ιου­λί­ου στις Βρυ­ξέλ­λες. Από τα γράμ­μα­τά του στην Αρμάν φαί­νε­ται η αγω­νία του Λένιν για το επί­πε­δο, τη λεπτό­τη­τα, τη διπλω­μα­τι­κό­τη­τα της μπολ­σε­βί­κι­κης αντι­προ­σω­πεί­ας, πράγ­μα­τα για τα οποία δεν θεω­ρού­σε ικα­νό τον εαυ­τό του.  Ενδια­φέ­ρον έχει να δώσου­με κάποιο παρά­δειγ­μα. Ο Λένιν λοι­πόν, γράφει:

«Dear friend! Σήμε­ρα έφτα­σε η είδη­ση ότι η Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή του ΔΣΓ όρι­σε για τις 16, 17 και 18 του Ιού­λη στις Βρυ­ξέλ­λες τη λεγό­με­νη «ενω­τι­κή συν­διά­σκε­ψη». Πρέ­πει να συγκρο­τη­θεί η αντι­προ­σω­πεία. Αν θα πάμε εμείς, είναι άγνω­στο. Ισως ο Γκρι­γκό­ρι, όμως κι αυτός μάλ­λον όχι. Με εντο­λή της ΚΕ απευ­θύ­νο­μαι σε σένα με την παρά­κλη­ση να δεχτείς να μπεις στην αντι­προ­σω­πεία. Τα έξο­δα για το ταξί­δι θα τα πλη­ρώ­σου­με. Θα επε­ξερ­γα­στού­με διε­ξο­δι­κή τακτι­κή. Αν υπάρ­χει και η παρα­μι­κρή δυνα­τό­τη­τα να τακτο­ποι­ή­σεις τα παι­διά για 6–7 μέρες (μάλι­στα και για λιγό­τε­ρο, για­τί η συν­διά­σκε­ψη θα κρα­τή­σει τρεις μέρες) εγώ θα σε παρα­κα­λού­σα να δεχτείς. Ξέρεις καλά τα ζητή­μα­τα, μιλάς περί­φη­μα τα γαλ­λι­κά, δια­βά­ζεις την «Πράβ­ντα». Σκε­πτό­μα­στε ακό­μα για τον Ποπόφ, τον Κάμ­σκι, τον Γιού­ρι. Σε όλους γρά­ψα­με. Απά­ντη­σε λοι­πόν αμέ­σως, χωρίς να αργο­πο­ρή­σεις ούτε ώρα. Να δεχτείς!

Very truly Β.Ι»  (Λένιν, Άπα­ντα, τ. 48, σελ. 297/298.)

Ακο­λου­θεί σει­ρά από γράμ­μα­τα στα οποία ο Λένιν εκδη­λώ­νει την αγω­νία του για το γεγο­νός ότι η Αρμάν είναι διστα­κτι­κή και δια­βά­ζου­με πως «σπά­ει το κεφά­λι του» για να της βρει λύση για τα παι­διά της:

«[…] Η Νάντια νομί­ζει πως τα μεγα­λύ­τε­ρα παι­διά σου ήδη ήρθαν και θα μπο­ρέ­σεις εύκο­λα για 3 μέρες να τα αφή­σεις (ή να πάρεις μαζί σου τον Αντριού­σα). Σε περί­πτω­ση που δεν ήρθαν τα μεγα­λύ­τε­ρα παι­διά και είναι αδύ­να­το ε ν τ ε λ ώ ς να αφή­σεις τα παι­διά για 3 μέρες εγώ προ­τεί­νω: να πας γ ι α  μ ι α  μ έ ρ α (στις 16, ακό­μη και γ ι α μ ι σ ή  μ έ ρ α, για να δια­βά­σεις την έκθε­ση) είτε αφή­νο­ντας τα παι­διά για μια μέρα, είτε ακό­μα καλώ­ντας με γράμ­μα για τη μέρα αυτή την Κ‑βιτς, αν υπάρ­χει έσχα­τη ανά­γκη. (Τα έξο­δα θα τα πλη­ρώ­σου­με). Το ζήτη­μα, βλέ­πεις, έγκει­ται στο ότι είναι α π ό λ υ τ α  σπου­δαίο να δια­βα­στεί η βασι­κή έστω έκθε­ση π ρ α- γ μ α τ ι κ ά  κ α τ α ν ο η τ ά. Γι αυτό είναι οπωσ­δή­πο­τε απα­ραί­τη­το να ξέρει κανείς θαυ­μά­σια τη γαλ­λι­κή γλώσ­σα, θαυ­μά­σια για­τί δια­φο­ρε­τι­κά η εντύ­πω­ση θα είναι μηδέν, τη γ α λ λ ι κ ή, για­τί αλλιώς και τα 9/10 κατά τη μετά­φρα­ση θα χαθούν ακρι­βώς για την Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή, στην οποία και πρέ­πει να επι­δρά­σου­με (οι γερ­μα­νοί δ ε ν  ε ί ν α ι  σ ί γ ο υ ρ ο ι  και μπ ο ρ ο ύ ν να μην είναι). Βέβαια, εκτός από τη θαυ­μά­σια γαλ­λι­κή γλώσ­σα, χρειά­ζε­ται η κ α τ α ν ό η σ η  τ η ς  ο υ σ ί α ς  τ η ς  υ π ό θ ε σ η ς  και λεπτό­τη­τα. Εκτός από σένα, ά λ λ ο ς  κ α ν ε ί ς  δ ε ν  υ π ά ρ χ ε ι. Γι αυτό παρα­κα­λώ, θερ­μό­τα­τα παρα­κα­λώ, να δεχτείς έστω και για μια μέρα (θα δια­βά­σεις την έκθε­ση, θα ζητή­σεις συγνώ­μη ότι η οικο­γέ­νεια είναι άρρω­στη, θα φύγεις, δια­βι­βά­ζο­ντας στον Ποπόφ). Αν ήδη αρνή­θη­κες γρα­πτά, στεί­λε τηλε­γρά­φη­μα (Uljanow. Poronin – 10 κοστί­ζουν 60 χέλ­λερ): «δέχο­μαι για μια μέρα», «δέχο­μαι μόνο για τις 16» κτλ.

Σου σγίγ­γω θερ­μά το χέρι. Με ειλι­κρι­νή σε σένα αφο­σί­ω­ση. Β.Ι.   (στο ίδιο σελ. 300/301).

Εξη­γώ­ντας παρα­κά­τω την ανά­γκη της παρου­σί­ας της Αρμάν στη Συν­διά­σκε­ψη αυτή, τονί­ζει Ο Λένιν χαρα­κτη­ρι­στι­κά  «Ε γ ώ  δ ε ν  κ ά ν ω  για  ε κ ε ί. …για μας, το νη μην έχου­με «γάλ­λο», σημαί­νει να χάσου­με τα 9/10!» . Μετά από τη συγκα­τά­θε­ση της Αρμάν αρχί­ζει στα επό­με­να γράμ­μα­τα η καθο­δή­γη­ση για τη Συν­διά­σκε­ψη ενθαρ­ρύ­νο­ντας την Αρμάν και εκφρά­ζο­ντας την εμπι­στο­σύ­νη που της έχει. Η όλη αλλη­λο­γρα­φία μας δίνει πολύ ζωντα­νά το κλί­μα και τις σχέ­σεις, τις συμπε­ρι­φο­ρές, τις προσδοκίες:

«[…] Είμαι βέβαιος ότι είσαι από τους ανθρώ­πους εκεί­νους που ανα­πτύσ­σουν τη δρά­ση τους , γίνο­νται πιο στα­θε­ροί, πιο δυνα­τοί, και τολ­μη­ροί, όταν βρί­σκο­νται μόνοι τους σε υπεύ­θυ­νο πόστο και γι αυτό το λόγο δ ε ν  π ι σ τ ε ύ ω καθό­λου τους απαι­σιό­δο­ξους, δηλ. εκεί­νους που λένε ότι εσύ…είναι ζήτη­μα αν…Ανοησία και πάλι ανοη­σία! Δεν πιστεύω! Θα τα κατα­φέ­ρεις περί­φη­μα! Με την υπέ­ρο­χη γλώσ­σα σου θα τους τσα­κί­σεις στα σίγου­ρα όλους και τον Βαντερ­βέλ­ντε δεν θα τον αφή­σεις να δια­κό­πτει και να φωνά­ζει. (Σε περί­πτω­ση που θα συμ­βεί κάτι, να υπο­βά­λεις επί­ση­μη δια­μαρ­τυ­ρία προς ο λ ό κ λ η ρ η  την ΕΕ και απει­λή απο­χώ­ρη­σης + έγγρα­φη διαμρ­τυ­ρία απο­μέ­ρους ολό­κλη­ρης της αντι­προ­σω­πεί­ας.) […](στο ίδιο, σελ. 307/308).

«Γού­στο» έχει η προει­δο­ποί­η­ση που της απευ­θύ­νει μιλώ­ντας για τον «γυναι­κά» Πλε­χά­νοφ: «[…] Ο Πλε­χά­νοφ αγα­πά να «φέρ­νει σε αμη­χα­νία» τις συντρό­φισ­σες, λέγο­ντάς τους «ξαφ­νι­κά» αβρό­τη­τες (στα γαλ­λι­κά κτλ.) Πρέ­πει να είσαι έτοι­μη γι αυτό για γρή­γο­ρη απά­ντη­ση, όπως: είμαι κατα­γοη­τευ­μέ­νη, σύντρο­φε Πλε­χά­νοφ, είστε πραγ­μα­τι­κά παλιός γυναι­κάς (ή ευγε­νής καβα­λιέ­ρος), ή κάτι άλλο παρό­μοιο για ν α  τ ο υ  κ ό ψ ε ι ς  τ ο β ή χ α  α μ έ σ ω ς  με λεπτό­τη­τα. Πρέ­πει να ξέρεις ότι όλοι θα θυμώ­σουν πολύ (εγώ πολύ χαί­ρο­μαι!), βλέ­πο­ντας ότι εγώ απου­σιά­ζω και ίσως να θελή­σουν να εκδι­κη­θούν εσέ­να. Όμως είμαι σίγου­ρος πως θα δεί­ξεις τα «νυχά­κια σου» με τον καλύ­τε­ρο τρό­πο» […] (στο ίδιο, σελ. 314).

Μετά από τη Συν­διά­σκε­ψη ο Λένιν απευ­θύ­νε­ται στην Αρμάν με λόγια επαι­νε­τι­κά (στο ίδιο, σελ. 323).

Η Αρμάν είχε την ιδέα να γρά­ψει μια μπρο­σού­ρα στα ρώσι­κα για νέους ανθρώ­πους για τη σεξουα­λι­κή ηθι­κή. Συμ­βου­λεύ­θη­κε πρώ­τα τον Λένιν ο οποί­ος είχε μια αλλη­λο­γρα­φία μαζί της. Πρό­κει­ται για μια συζή­τη­ση με έντο­νη τη σφρα­γί­δα της χώρας και της επο­χής. Η Κολ­λο­ντάι έχει γρά­ψει πολ­λά βιβλία και άρθρα αφή­νο­ντάς μας έργο. Στα ελλη­νι­κά υπάρχουν:

-Οι σχέ­σεις των δύο φύλων και ο μαρ­ξι­σμός (εκδό­σεις «Γκο­βό­στη»)

-Οικο­νο­μι­κή και σεξουα­λι­κή απε­λευ­θέ­ρω­ση της γυναί­κας (εκδ. «Πύλη»)

-Το γυναι­κείο ζήτη­μα (εκδ. «Πύλη»)

Γενι­κά οι πηγές για το παρόν άρθρο ήταν οι εξής βιβλιογραφία:

-Λένιν, Άπα­ντα, τόμοι 48 και 49

-Alexandra Kollontai, Selected articles and speeches, “Progress Publishers”

-Aleksandra Kollontaj, Een grote liefde, “Feministische Uitgeverij Sara”

-Alexandra Kollontai, Ich habe viele Leben gelebt…,Autobiographische Aufzeichnungen  („Dietz Verlag Berlin“)

-Alexandra Kollontai, Der weite Weg, Erzählungen, Aufsätze, Kommentare (“Verlag Neue Kritik”)

Το πρώ­το μέρος εδώ.