Με αφορ­μή το επι­κεί­με­νο νομο­σχέ­διο της κυβέρ­νη­σης για τον πολι­τι­κό γάμο και την τεκνο­θε­σία από ομό­φυ­λα ζευ­γά­ρια, κυριαρ­χεί στη δημό­σια συζή­τη­ση το λεγό­με­νο δικαί­ω­μα στη «γονεϊ­κό­τη­τα».

Η γονεϊ­κό­τη­τα, όμως, δεν είναι ατο­μι­κό δικαί­ω­μα του ζευ­γα­ριού, αλλά υπο­χρέ­ω­ση των γονιών απέ­να­ντι στα παι­διά. Η κοι­νω­νι­κή ευθύ­νη της μητρό­τη­τας και της πατρό­τη­τας απέ­να­ντι στο παι­δί έχει αντι­κει­με­νι­κή βάση, εμπε­ριέ­χο­ντας τη συμπλη­ρω­μα­τι­κή σχέ­ση ανδρι­κού και γυναι­κεί­ου οργα­νι­σμού στην τεκνοποίηση.

Στο σημε­ρι­νό αστι­κό δίκαιο κατο­χυ­ρώ­νε­ται νομι­κά ως «κοι­νή γονι­κή μέρι­μνα» και περι­λαμ­βά­νει την ευθύ­νη ανα­τρο­φής, μόρ­φω­σης, υγεί­ας, στέ­γης, διοί­κη­σης της περιου­σί­ας του παι­διού κ.ά. Από τα αστι­κά κόμ­μα­τα κι άλλους μηχα­νι­σμούς του συστή­μα­τος επι­διώ­κε­ται να δια­στρε­βλω­θεί το περιε­χό­με­νο μητρό­τη­τας — πατρότητας.

Μια όψη της δια­στρέ­βλω­σης στη­ρί­ζε­ται στις ανορ­θο­λο­γι­κές, αντιε­πι­στη­μο­νι­κές θεω­ρί­ες του μετα­μο­ντέρ­νου κον­στρου­κτι­βι­σμού, που δια­δί­δο­νται από όλες τις βαθ­μί­δες της Eκπαί­δευ­σης, από ΜΜΕ και Μέσα Κοι­νω­νι­κής Δικτύ­ω­σης, από την πολι­τι­στι­κή βιο­μη­χα­νία κ.ά. που θεω­ρούν τα πάντα κοι­νω­νι­κή κατα­σκευή, όπως και το φύλο, τη γονι­κή σχέ­ση, την οικο­γέ­νεια. Ολα αυτά τα παρου­σιά­ζουν απο­σπα­σμέ­να από το υλι­κό τους υπόβαθρο.

Η άλλη όψη της είναι οι σκο­τα­δι­στι­κές, εθνι­κι­στι­κές αντι­λή­ψεις που υπε­ρα­σπί­ζο­νται τη λεγό­με­νη «πυρη­νι­κή οικο­γέ­νεια», φτά­νο­ντας να ανα­πα­ρά­γουν το «Πατρίς — Θρη­σκεία — Οικο­γέ­νεια» και να αντι­με­τω­πί­ζουν τη γυναί­κα ως μηχα­νή ανα­πα­ρα­γω­γής παιδιών.

Για την εξέλιξη της κοινωνικής διάστασης
μητρότητας — πατρότητας

Η μητρό­τη­τα και η πατρό­τη­τα έχουν κοι­νω­νι­κή διά­στα­ση. Δια­μορ­φώ­νο­νται αντι­κει­με­νι­κά, αντα­να­κλώ­ντας τις εκά­στο­τε ανά­γκες της κοι­νω­νί­ας, καθο­ρί­ζο­νται από τις κυρί­αρ­χες σχέ­σεις παρα­γω­γής — κατα­νο­μής και βέβαια συνο­δεύ­ο­νται από τις αντί­στοι­χες αντι­λή­ψεις και δομές οργά­νω­σης της κοινωνίας.

Η οικο­γέ­νεια, ως μορ­φή κοι­νω­νι­κής συμ­βί­ω­σης, έχει στη βάση της την ανα­πα­ρα­γω­γή του είδους. Δεν είχε τις ίδιες οικο­νο­μι­κές και κοι­νω­νι­κές λει­τουρ­γί­ες σε όλη την ιστο­ρία της ανθρω­πό­τη­τας. Αυτές ποί­κιλ­λαν ανά­λο­γα με το ιστο­ρι­κό επί­πε­δο ανά­πτυ­ξης των παρα­γω­γι­κών δυνά­με­ων, με βάση τον κυρί­αρ­χο τρό­πο παρα­γω­γής, των κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων που καθό­ρι­ζαν και τις υλι­κές συν­θή­κες ανα­πα­ρα­γω­γής του είδους.

Στις διά­φο­ρες εκμε­ταλ­λευ­τι­κές κοι­νω­νί­ες, από τη δου­λο­κτη­τι­κή έως την καπι­τα­λι­στι­κή, η νομι­κή κατο­χύ­ρω­ση των οικο­γε­νεια­κών σχέ­σε­ων μέσω του γάμου κατο­χύ­ρω­νε το δικαί­ω­μα του άνδρα να γνω­ρί­ζει ποια είναι τα παι­διά του, οι κλη­ρο­νό­μοι του. Αρχι­κά αφο­ρού­σε κυρί­ως τους άνδρες της κυρί­αρ­χης τάξης. Στα­δια­κά επε­κτά­θη­κε και σε άλλα κοι­νω­νι­κά στρώματα.

Κάθε διαφορετικός τύπος κοινωνίας συνεπάγεται
και διαφορετικό κοινωνικό περιεχόμενο του γάμου,
διαφορετικές υποχρεώσεις και δικαιώματα των γονιών
τόσο προς το παιδί, όσο και μεταξύ τους.

Στον καπι­τα­λι­σμό, με τη μαζι­κή έντα­ξη των γυναι­κών στη μισθω­τή εργα­σία ή στην αυτο­α­πα­σχό­λη­ση, που αντι­κει­με­νι­κά επέ­φε­ρε τη σχε­τι­κή οικο­νο­μι­κή ανε­ξαρ­τη­σία της γυναί­κας από τα ανδρι­κά μέλη της οικο­γέ­νειας (πατέ­ρας, αδερ­φός, σύζυ­γος) με τον αντί­στοι­χο νομι­κό εκσυγ­χρο­νι­σμό, εξε­λί­χθη­κε και το κοι­νω­νι­κό περιε­χό­με­νο του γάμου.

Αντί­στοι­χα, επήλ­θαν αλλα­γές στον κοι­νω­νι­κό ρόλο της μητρό­τη­τας και της πατρό­τη­τας: Η μητρό­τη­τα ως κύριος κοι­νω­νι­κός ρόλος της γυναί­κας υπο­χω­ρού­σε, ενώ ανα­βαθ­μι­ζό­ταν ο κοι­νω­νι­κός ρόλος της πατρό­τη­τας, ιδιαί­τε­ρα για την εργα­τι­κή τάξη και τα λαϊ­κά τμή­μα­τα των μεσαί­ων στρω­μά­των της πόλης.

Οσο αδυ­να­τί­ζει το οικο­νο­μι­κό κίνη­τρο του γάμου, όσο στη­ρί­ζε­ται όλο και περισ­σό­τε­ρο στην ελεύ­θε­ρη επι­λο­γή συμ­βί­ω­σης (ιδιαί­τε­ρα για τις εργα­τι­κές, λαϊ­κές δυνά­μεις), τόσο στον πυρή­να του γάμου παρα­μέ­νει ως ανα­γκαιό­τη­τα μόνο η θεσμι­κή ρύθ­μι­ση της κοι­νής γονι­κής μέριμνας.

Οι εξε­λί­ξεις αυτές απο­τυ­πώ­θη­καν σε ουσια­στι­κές αλλα­γές στο δίκαιο (οικο­γε­νεια­κό, εργα­τι­κό κ.λπ.), στη θεσμο­θέ­τη­ση με καθυ­στέ­ρη­ση της κοι­νής γονι­κής μέρι­μνας ακό­μα και για γονείς με ελεύ­θε­ρη συμ­βί­ω­ση. Αυτά ήταν κατο­χυ­ρω­μέ­να στη Σοβιε­τι­κή Ενω­ση, πολύ αργό­τε­ρα στις καπι­τα­λι­στι­κές χώρες, όπως και στην Ελλάδα.

Τις τελευ­ταί­ες δεκα­ε­τί­ες, δια­πι­στώ­νο­νται σημα­ντι­κές αλλα­γές στις σχέ­σεις συμ­βί­ω­σης, που αντα­να­κλούν και ορι­σμέ­νες βαθύ­τε­ρες αλλα­γές στις σχέ­σεις μετα­ξύ των δύο φύλων. Κατα­γρά­φε­ται τάση μεί­ω­σης των θεσμο­θε­τη­μέ­νων μορ­φών συμ­βί­ω­σης (πολι­τι­κός, θρη­σκευ­τι­κός γάμος, σύμ­φω­να συμ­βί­ω­σης) στην Ελλά­δα κατά 31,85% την περί­ο­δο 2009 — 2020, καθώς και τάση αύξη­σης των διαζυγίων.

Επί­σης, υπάρ­χει αυξη­τι­κή τάση στις γεν­νή­σεις παι­διών εκτός γάμου, που απο­τε­λού­σαν το 9,2% των γεν­νή­σε­ων το 2020¹.Υπάρ­χει ως τάση η συμ­βο­λή και των δύο γονέ­ων στην ανα­τρο­φή των παι­διών. Επέ­δρα­σαν, βέβαια, και οι αντι­κει­με­νι­κές αλλα­γές στις συν­θή­κες εργα­σί­ας και ζωής των νέων γονιών (ωρά­ρια, γενί­κευ­ση «ελα­στι­κών» σχέ­σε­ων εργα­σί­ας) ιδιαί­τε­ρα την περί­ο­δο της προη­γού­με­νης καπι­τα­λι­στι­κής οικο­νο­μι­κής κρίσης.

Η κατάργηση της διάκρισης του φύλου στον γάμο

Η ικα­νο­ποί­η­ση της σεξουα­λι­κό­τη­τας του ανθρώ­που δεν ταυ­τί­ζε­ται με την τεκνο­ποί­η­ση. Με αυτήν την έννοια, δεν ήταν το βασι­κό κίνη­τρο της θεσμο­θέ­τη­σης του γάμου σε κανέ­ναν κοι­νω­νι­κο­οι­κο­νο­μι­κό σχηματισμό.

Στον σημε­ρι­νό θεσμό του γάμου δεν υπάρ­χει διά­κρι­ση με κρι­τή­ριο τη σεξουα­λι­κό­τη­τα, τον σεξουα­λι­κό προ­σα­να­το­λι­σμό. Υπάρ­χει η διά­κρι­ση του φύλου, απο­τυ­πώ­νο­ντας την κοι­νω­νι­κή ευθύ­νη της μητρό­τη­τας και της πατρό­τη­τας. Πάνω σε αυτήν τη διά­κρι­ση του φύλου στη­ρί­ζο­νται τα μέτρα προ­στα­σί­ας της μητρό­τη­τας, του γυναι­κεί­ου οργα­νι­σμού στον χώρο δου­λειάς. Υπάρ­χει αρνη­τι­κή πεί­ρα από την κατάρ­γη­ση δικαιω­μά­των στο όνο­μα της «ισό­τη­τας» στον νόμο και της «μη διά­κρι­σης», π.χ. δια­φο­ρά στα όρια ηλι­κί­ας συντα­ξιο­δό­τη­σης ανδρών — γυναικών.

Αντι­κει­με­νι­κά, η «ισό­τη­τα» στον γάμο ανε­ξαρ­τή­τως φύλου ισο­δυ­να­μεί με κατάρ­γη­ση της διά­κρι­σης του φύλου. Δηλα­δή, δια­γρά­φο­νται η μητρό­τη­τα και η πατρό­τη­τα και αντι­κα­θί­στα­νται από μια «θολή» γονεϊ­κό­τη­τα, οδη­γώ­ντας στο «Γονέ­ας 1 — Γονέ­ας 2 — Γονέ­ας 3 κ.λπ.».

Αυτό, άλλω­στε, επι­βε­βαιώ­νει η διε­θνής πεί­ρα, η πρό­σφα­τη από­φα­ση του Ευρω­κοι­νο­βου­λί­ου για το «ευρω­παϊ­κό πιστο­ποι­η­τι­κό γονι­κής σχέ­σης». Αυτήν την ευρω­παϊ­κή πεί­ρα επι­κα­λεί­ται η κυβέρ­νη­ση ως επι­χεί­ρη­μα για να φέρει το νομο­σχέ­διο. Μάλι­στα, στη σχε­τι­κή πρό­τα­ση νόμου του ΣΥΡΙΖΑ αντι­κα­θί­στα­ται η πατρό­τη­τα από τη γονεϊ­κό­τη­τα, δια­γρά­φε­ται η παρέν­θε­τη γυναί­κα και αντι­κα­θί­στα­ται από το «πρό­σω­πο που κυοφορεί».

Οι διά­φο­ρες θεω­ρί­ες του μετα­μο­ντερ­νι­σμού υπο­βαθ­μί­ζουν την αντι­κει­με­νι­κή βιο­λο­γι­κή δια­φο­ρά ανδρών — γυναι­κών και υπο­στη­ρί­ζουν τη «ρευ­στό­τη­τα» του φύλου. Στη βάση αυτών των θεω­ριών, το υπο­κει­με­νι­κό βίω­μα του ατό­μου χρη­σι­μο­ποιεί­ται ως εργα­λείο για την προ­σέγ­γι­ση υπο­κει­με­νι­κά και του συνό­λου των κοι­νω­νι­κών σχέ­σε­ων στις οποί­ες εντάσσεται.

Στη βάση αυτή, τα διά­φο­ρα κοι­νω­νι­κά γνω­ρί­σμα­τα του ατό­μου είναι «κατα­σκευ­ές» και όχι συγκε­κρι­μέ­νες εκφρά­σεις των αντι­κει­με­νι­κών σχέ­σε­ων με ιστο­ρι­κό, κοι­νω­νι­κό περιε­χό­με­νο. Αυτές οι θεω­ρί­ες υπη­ρε­τούν πολ­λα­πλά τους στό­χους του κεφαλαίου.

Η ταξική διάσταση της γονεϊκότητας

Η γονεϊ­κό­τη­τα, ως συμ­βο­λή της μητέ­ρας και του πατέ­ρα στη φρο­ντί­δα και την ανα­τρο­φή των παι­διών, δεν είναι μια ταξι­κά ουδέ­τε­ρη έννοια, απο­σπα­σμέ­νη από τις κυρί­αρ­χες οικο­νο­μι­κές, κοι­νω­νι­κές σχέσεις.

Στην αλλη­λε­πί­δρα­ση του παι­διού με το περι­βάλ­λον του, στη δρα­στη­ριό­τη­τά του, στη δια­μόρ­φω­ση της συναι­σθη­μα­τι­κής και νοη­τι­κής λει­τουρ­γί­ας του, δηλα­δή στη δια­μόρ­φω­ση της συνεί­δη­σής του, αντα­να­κλά­ται η αντι­κει­με­νι­κή, κοι­νω­νι­κή πραγματικότητα.

Αρα, είναι καθο­ρι­στι­κός παρά­γο­ντας «σε τι κόσμο» μεγα­λώ­νουν τα παι­διά και με τι όρους, πρώ­τα απ’ όλα οικο­νο­μι­κούς — κοι­νω­νι­κούς. Και η γονι­κή σχέ­ση υπο­τάσ­σε­ται στην κυρί­αρ­χη ιδε­ο­λο­γία, στη σχέ­ση οικο­νο­μι­κού κατα­να­γκα­σμού (σχέ­ση κεφα­λαί­ου — μισθω­τής εργα­σί­ας), που δια­τρέ­χει όλους τους μηχα­νι­σμούς κοι­νω­νι­κο­ποί­η­σης του παιδιού.

Η ψυχι­κή, σωμα­τι­κή και δια­νοη­τι­κή, κοι­νω­νι­κή ανά­πτυ­ξη των παι­διών είναι φανε­ρό ότι δεν μπο­ρεί να εξα­σφα­λι­στεί από ένα σύστη­μα που μετρά τις ανά­γκες των εργα­ζο­μέ­νων, των παι­διών με το κρι­τή­ριο του κόστους — οφέ­λους για το αστι­κό κρά­τος και την καπι­τα­λι­στι­κή ανταγωνιστικότητα.

Επο­μέ­νως, σε αυτές τις συν­θή­κες δεν μπο­ρεί να γίνο­νται συγκρί­σεις μετα­ξύ «ευτυ­χι­σμέ­νων παι­διών» ετε­ρό­φυ­λων ζευ­γα­ριών και «μη ευτυ­χι­σμέ­νων» παι­διών για όσα ζουν με ομό­φυ­λα ζευ­γά­ρια. Οπως και αντίστροφα.

Αντί­θε­τα, αυτό που επι­βε­βαιώ­νε­ται και από τις αστι­κά κατευ­θυ­νό­με­νες έρευ­νες, είναι το γεγο­νός ότι οι αλλε­πάλ­λη­λες βαθιές και παγκό­σμια συγ­χρο­νι­σμέ­νες καπι­τα­λι­στι­κές οικο­νο­μι­κές κρί­σεις — και όχι μόνο — συνο­δεύ­ο­νται από έξαρ­ση της εφη­βι­κής πορ­νεί­ας, αγο­ριών και κορι­τσιών, της βίας και παρα­βα­τι­κό­τη­τας, της τοξι­κο­ε­ξάρ­τη­σης, του αλκο­ο­λι­σμού, δια­φό­ρων άλλων ειδών εξαρ­τή­σε­ων (π.χ. τζό­γος, διαδίκτυο).

Στην αρέ­να και τη σήψη της καπι­τα­λι­στι­κής κοι­νω­νί­ας, συνο­δεύ­ο­νται με τις σάπιες αξί­ες του ατο­μι­σμού, του εγω­ι­στι­κού τρό­που σκέ­ψης και στά­σης ζωής, του αντα­γω­νι­σμού, που δια­περ­νούν και τις οικο­γε­νεια­κές σχέσεις.

Γονική μέριμνα
με κριτήριο τα συμφέροντα του παιδιού

Μιλώ­ντας για τον γάμο στη σημε­ρι­νή του μάλι­στα εξέ­λι­ξη, άξο­νας της πολι­τι­κής του ΚΚΕ είναι η θεσμο­θε­τη­μέ­νη ρύθ­μι­ση της κοι­νής γονι­κής μέρι­μνας με γνώ­μο­να τα συμ­φέ­ρο­ντα του παι­διού και όχι τις στε­νά ατο­μι­κές επι­θυ­μί­ες των γονιών. Το παι­δί έχει δικαί­ω­μα και στη μητρό­τη­τα και στην πατρό­τη­τα, με την ανα­γκαία κρα­τι­κή, δωρε­άν στή­ρι­ξη σε κοι­νω­νι­κές δομές (π.χ. συμ­βου­λευ­τι­κή γονιών — παιδιών).

Ομως, ο πρω­θυ­πουρ­γός καθώς και τα άλλα αστι­κά κόμ­μα­τα δεν κάνουν καμία ανα­φο­ρά σε αυτήν την κρα­τι­κή ευθύ­νη. Ουσια­στι­κά, η κυβέρ­νη­ση δια­σφα­λί­ζει το «δικαί­ω­μα» πλού­σιων ζευ­γα­ριών να απο­κτή­σουν παι­διά, δηλα­δή ζευ­γά­ρια που έχουν την οικο­νο­μι­κή δυνα­τό­τη­τα να προ­σφύ­γουν στην εμπο­ρι­κή παρέν­θε­τη μητρό­τη­τα (ακό­μα κι εκτός Ελλά­δας ή με άλλους παρά­νο­μους τρό­πους) ή να προ­χω­ρή­σουν σε ιδιω­τι­κές υιο­θε­σί­ες παι­διών από την Ελλά­δα και το εξωτερικό.

Ενώ την ίδια στιγ­μή, τα νέα ζευ­γά­ρια που ζουν με την ανα­σφά­λεια του χαμη­λού εισο­δή­μα­τος, της έλλει­ψης στέ­γης, της ακρί­βειας, δυσκο­λεύ­ο­νται να κάνουν οικο­γέ­νεια ή να καλύ­ψουν στοι­χειώ­δεις ανά­γκες του παι­διού, ως απο­τέ­λε­σμα της αντι­λαϊ­κής πολι­τι­κής της σημε­ρι­νής κυβέρ­νη­σης ΝΔ, όπως και των προη­γού­με­νων κυβερ­νή­σε­ων ΣΥΡΙΖΑ, ΠΑΣΟΚ.

Απο­δει­κνύ­ε­ται ότι στην κοι­νω­νία της ταξι­κής εκμε­τάλ­λευ­σης και των ταξι­κών δια­χω­ρι­σμών, η ισό­τη­τα στον νόμο διαιω­νί­ζει την ανι­σο­τι­μία στην πραγ­μα­τι­κή ζωή.

Παρα­πο­μπή
1. ΕΛΣΤΑΤ Στοι­χεία φυσι­κής κίνη­σης πλη­θυ­σμού 2020, 1/10/2021