Η ιστορία του πίνακα “η ψεύτικη Ρωσίδα πριγκίπισσα”

Γρά­φει η Τασ­σώ Γαΐλα

Αγία Πετρού­πο­λη, κρύ­ος Σεπτέμ­βριος του 1777, μία σφο­δρή πλημ­μύ­ρα μαί­νε­ται στην πόλη και στο φρού­ριο Πέτρου και Παύ­λου  μία φυλα­κι­σμέ­νη πανέ­μορ­φη γυναί­κα παρα­κο­λου­θεί με τρό­μο το νερό να την πλη­σιά­ζει. Οι φύλα­κες την έχουν ξεχά­σει και σε λίγη ώρα η νεα­ρή γυναί­κα θα πνιγεί…

Αυτό είναι το θέμα του αρι­στουρ­γη­μα­τι­κού έργου του Ρώσου ζωγρά­φου του 19^ου αιώ­να Κον­στα­ντίν Φλα­βί­τσκι. Τίτλος έργου : Πρι­γκί­πισ­σα Ταρα­κά­νο­βα, έτος δημιουρ­γί­ας 1864, Κρα­τι­κή Πινα­κο­θή­κη Τρε­τια­κόφ. Και, χάρη σε αυτό το έργο του ακα­δη­μαϊ­κού Κον­στα­ντίν Φλα­βί­τσκι παγιώ­θη­κε στην ιστο­ρία και τη μνή­μη του Ρωσι­κού λαού αυτή η εκδο­χή ‑του πνιγμού‑, της απα­τε­ώ­νισ­σας πρι­γκί­πισ­σας μοντέ­λου στον πίνα­κα του.

Η μυστη­ριώ­δης κυρία του έργου του Konstantin Flavitsky ήταν μία απα­τε­ώ­νισ­σα που διεκ­δί­κη­σε τον ρωσι­κό θρό­νο κατά τη διάρ­κεια της βασι­λεί­ας της Αικα­τε­ρί­νης Β ́, ανα­κη­ρύσ­σο­ντας τον εαυ­τό της κόρη της τσα­ρί­νας Ελι­σά­βετ Πετρόβ G. Ραζου­μόφ­σκι – αυτο­α­πο­κα­λού­με­νη ως «Πρι­γκί­πισ­σα Ελι­σά­βετ Βλαντιμίρσκαγια».

Η αυτο­κρά­τει­ρα Ελι­σά­βετ Πετρόβ­να (1790–2762) ήταν μέλος της δυνα­στεί­ας Ρομα­νόφ και κυβέρ­νη­σε από το 1741 έως το θάνα­το της. Ο ανη­ψιός της Πέτρος ο Γ’. ανέ­βη­κε στο θρό­νο μετά τον θάνα­το της κι ήταν ο σύζυ­γος της τσα­ρί­νας Αικα­τε­ρί­νης Β’. (1729–1796).

Πρι­γκί­πισ­σα Ταρα­κά­νο­βα, 1864, Κρα­τι­κή Πινα­κο­θή­κη Τρετιακόφ

Το διά­στη­μα λοι­πόν, που στο θρό­νο της Ρωσί­ας βρί­σκε­ται η Μεγά­λη Αικα­τε­ρί­νη αντι­με­τω­πί­ζο­ντας τον Ρωσο­τουρ­κι­κό πόλε­μο και τις διε­νέ­ξεις με την Πολω­νία μία νεα­ρή γυναί­κα κυκλο­φο­ρού­σε από το 1770 στην Ευρώ­πη παρι­στά­νο­ντας τη Ρωσί­δα πρι­γκί­πισ­σα, κόρη της αεί­μνη­στης πλέ­ον αυτο­κρά­τει­ρας Ελι­σά­βετ άρα κι η νόμι­μη κλη­ρο­νό­μος του Ρωσι­κού θρό­νου, νόμι­μη κλη­ρο­νό­μος για­τί σύμ­φω­να πάντα με τις αφη­γή­σεις της όταν πέθα­νε η Ελι­σά­βετ είχε ορί­σει γρα­πτώς τον Πέτρο Γ’ ως αντι­βα­σι­λιά της ιδί­ας που τότε ήταν ανή­λι­κη. Στο θρό­νο όμως ανέ­βη­κε ο Πέτρος που με συνω­μο­σία δολο­φο­νή­θη­κε για να τον κατα­κτή­σει η Αικα­τε­ρί­νη, η γνω­στή ως Μεγά­λη Αικα­τε­ρί­νη, η οποία έστει­λε την «πρι­γκί­πισ­σα» εξο­ρία στην Σιβη­ρία από όπου κατά­φε­ρε με βοή­θεια πιστών φίλων να δρα­πε­τεύ­σει στην Ευρώπη.

Η πανέ­μορ­φη κοπέ­λα ζού­σε στην Ευρώ­πη επι­σκε­πτό­με­νη πολ­λά κρά­τη , κατεί­χε πολ­λές ξένες γλώσ­σες κι είχε άρι­στη γνώ­ση των κοσμι­κών τρό­πων κάτι που της επέ­τρε­πε να προ­σποιεί­ται ότι είναι άτο­μο ευγε­νι­κής κατα­γω­γής. Πολ­λά τα κρά­τη που την συνα­ντά­με στα κοσμι­κά σαλό­νια με πολυά­ριθ­μους πάμπλου­τους ευγε­νείς  ερα­στές πολ­λά και τα ψευ­δώ­νυ­μα που χρη­σι­μο­ποιεί με επι­κρα­τέ­στε­ρο το «Πρι­γκί­πισ­σα Ελι­σά­βετ Βλαντιμίρσκαγια».

Η ιστο­ρία που δια­δί­δει, της «πρι­γκί­πισ­σας» που διεκ­δι­κεί τον τσα­ρι­κό θρό­νο κυκλο­φο­ρεί …όπου κυκλο­φο­ρεί κι η «πρι­γκί­πισ­σα» που βρί­σκει υπο­στη­ρι­κτές των φιλο­δο­ξιών της ιδί­ως μετα­ξύ των πάμπλου­των ερα­στών της και γύρω στο 1772 όταν η διέ­νε­ξη της Ρωσί­ας με την Πολω­νία ήταν στο κόκ­κι­νο η ψεύ­τι­κη πρι­γκί­πισ­σα που ζεί στην Πολω­νία με βαθύ­πλου­το ερα­στή «τάζει» στους Πολω­νούς ότι  εάν την βοη­θή­σουν να ανα­κτή­σει τον θρό­νο όλα αυτά θα στα­μα­τή­σουν και μάλι­στα … θα τους επι­στρέ­ψει και Πολω­νι­κά εδά­φη που κατεί­χε η Ρωσία.

Αυτή τη στιγ­μή …στη σκη­νή μπαί­νει ακό­μη ένας «προ­στά­της –ερα­στής» της μυστη­ριώ­δους «πρι­γκί­πισ­σας» ο πανί­σχυ­ρος Λευ­κο­ρώ­σος πρί­γκη­πας Κάρολ Ραν­τζί­γουιλ ο οποί­ος εκεί­νο το διά­στη­μα λόγω ιστο­ρι­κών γεγο­νό­των  με ανά­μει­ξη της Ρωσί­ας είχε χάσει πολ­λά από τα εδά­φη του.  Πίστε­ψε ή όχι την ιστο­ρία της ωραί­ας ερω­μέ­νης του; Το βέβαιο είναι ότι γνώ­ρι­ζε καλά- όπως όλος ο κόσμος‑, την ιστο­ρία του Ντμί­τρι Α’ του ψευ­το­πρί­γκη­πα που ισχυ­ρί­σθη­κε ότι ήταν νόθος γιος του Ιβάν του Τρο­με­ρού και κατά­φε­ρε να ανε­βεί για λίγο στον θρόνο.

Πιθα­νά σκέ­φτη­κε ο Λευ­κο­ρώ­σος  η επα­νά­λη­ψη κακό δεν κάνει, τι είχε να χάσει; Το ρίσκα­ρε κι υπο­σχέ­θη­κε στην καλ­λο­νή ερω­μέ­νη του την ψευ­το­πρι­γκί­πισ­σα την αμέ­ρι­στη αρω­γή του για την επί­τευ­ξη των στό­χων της. Υπο­στη­ρι­κτής άκρως επι­κίν­δυ­νος για την Αικα­τε­ρί­νη Β’ και φυσι­κά για την Ρωσία.

Τη Ρωσία που είναι απο­δυ­να­μω­μέ­νη από τον Ρωσο­τουρ­κι­κό πόλε­μο και τις δια­φο­ρές με την Πολω­νία ‑όπως ήδη ανέ­φε­ρα- και φυσι­κά η  δυνα­μι­κή Αικα­τε­ρί­νη μαθαί­νο­ντας όλα αυτά και μην έχο­ντας σκο­πό να παρα­δώ­σει το θρό­νο της σε μία άγνω­στη της αλλά επι­κίν­δυ­νη γυναί­κα με πολ­λούς υπο­στη­ρι­κτές, κατα­στρώ­νει ένα σατα­νι­κό σχέ­διο αντά­ξιο της φήμης της…

Elizaveta Petrovna — η τρί­τη αυτο­κρά­τει­ρα “πασών των Ρωσιών”

Η Τσα­ρί­να επι­στρα­τεύ­ει τον πιστό της «φίλο» και γνω­στό μας κόμη Αλε­ξέι Ορλόφ- που τώρα στην καρ­διά της τον έχει αντι­κα­τα­στή­σει ο πασί­γνω­στος Ποτέμκιν‑, και του ανα­θέ­τει μια επι­κίν­δυ­νη κι άκρως απόρ­ρη­τη απο­στο­λή που μπαί­νει αμέ­σως σε εφαρμογή.

Ο κόμης Αλε­ξέι Ορλόφ κατα­φθά­νει με τη Ρώσι­κη μοί­ρα στην Ιτα­λία τον Φεβρουά­ριο του 1775 και καλεί στην Πίζα την υπο­τι­θέ­με­νη πρι­γκί­πισ­σα. Προ­σποιού­με­νος τέλεια τον ερω­τευ­μέ­νο της υπό­σχε­ται να την παντρευ­τεί και να την συνο­δέ­ψει στην Ρωσία για να την βοη­θή­σει μέχρι τέλους να ανα­τρέ­ψει την Αικατερίνη.

Η ψεύ­τι­κη πρι­γκί­πισ­σα εξα­πα­τή­θη­κε- όπως τόσες φορές είχε εξα­πα­τή­σει εκεί­νη πλή­θος ερα­στών για να ζει στη χλιδή‑,  από έναν γνή­σιο πρί­γκι­πα που μάλι­στα την ανέ­βα­σε στο πλοίο του το «Άγιος Μεγα­λο­μάρ­τυ­ρας Ισί­δω­ρος» όπου το πλή­ρω­μα την υπο­δέ­χτη­κε σαν αλη­θι­νή πρι­γκί­πισ­σα και της έκα­νε την πρό­τα­ση γάμου…

Τρε­λά ευτυ­χι­σμέ­νη η Ελι­σά­βετ Βλα­ντι­μίρ­σκα­για ούτε που πρό­σε­ξε πως ως δια μαγεί­ας εξα­φα­νί­στη­καν οι ακό­λου­θοι της και μετά κι ο ίδιος ο Ορλόφ…

Ταυ­τό­χρο­να στην Πίζα Ρώσοι πρά­κτο­ρες έκα­ναν φύλ­λο και φτε­ρό το σπί­τι της απα­τε­ώ­νισ­σας συγκε­ντρώ­νο­ντας όλα τα έγγρα­φα της κλπ που τα έστει­λαν στα Ρώσι­κα Ανά­κτο­ρα στην Αγία Πετρού­πο­λη. Το καρά­βι  αρχές Μαΐ­ου θα σαλ­πά­ρει για το Πλύ­μουθ της Αγγλί­ας όπου επι­τέ­λους η Ελι­σά­βετ κατα­λα­βαί­νει τα πάντα και προ­σπα­θεί να δια­φύ­γει πέφτο­ντας στην θάλασ­σα. Συνε­λή­φθη την τελευ­ταία στιγ­μή και το «Άγιος Μεγα­λο­μάρ­τυ­ρας Ισίδωρος»θα σαλ­πά­ρει εκ νέου με προ­ο­ρι­σμό το λιμά­νι της Κρον­στάν­δης . Στα τέλη Μαί­ου Ρώσοι πρά­κτο­ρες έρχο­νται στο πλοίο και με μεγά­λη μυστι­κό­τη­τα παίρ­νουν την κοπέ­λα και τους ακο­λού­θους της και τους οδη­γούν κατό­πιν εντο­λής της Αικα­τε­ρί­νης στο φρού­ριο Πέτρος και Παύ­λος (Πετρο­πα­βλόφσκ), φρού­ριο παντός χρή­σε­ως με …φυλα­κή που το είχε κτί­σει ο Μέγας Πέτρος το 1702.

Εδώ φυλα­κί­ζουν και τους ακο­λού­θους της που κανείς δεν γνω­ρί­ζει τι απέ­γι­ναν κι αρχί­ζουν οι σκλη­ρές ανα­κρί­σεις της υπο­τι­θέ­με­νης πρι­γκί­πισ­σας από τον πρί­γκι­πα Γκολίτσιν.Παρά τα βασα­νι­στή­ρια η κοπέ­λα επι­μέ­νει ότι είναι η νόθα κόρη της τέως αυτο­κρά­τει­ρας Ελι­σά­βετ και υπε­ρα­σπί­ζε­ται με πάθος την αυτο­κρα­το­ρι­κή κατα­γω­γή της.Η τσα­ρί­να Αικα­τε­ρί­νη μέσω του πρί­γκι­πα Γκο­λί­τσιν της υπό­σχε­ται την ελευ­θε­ρία της αν ομο­λο­γή­σει την πραγ­μα­τι­κή της ταυ­τό­τη­τα κι αν ανα­γνω­ρί­σει γρα­πτώς τον εαυ­τό της ως απα­τε­ώ­να. Ανυ­πο­χώ­ρη­τη η «Πρι­γκί­πισ­σα», με απο­τέ­λε­σμα να της επι­βλη­θεί ισό­βια κάθειρ­ξη στο Φρού­ριο. Αλλά δεν θα μεί­νει εδώ για πολύ…

Η Ελί­ζα­μπεθ Βλα­ντι­μίρ­σκα­για θα πεθά­νει  λίγο αργό­τε­ρα τον Δεκέμ­βρη του 1775 στο Φρού­ριο χωρίς  να μαθευ­τεί ποτέ η αιτία του θανά­του της. Οι εκδο­χές πολ­λές. Από τα βασα­νι­στή­ρια, από ασθέ­νεια λόγω των σκλη­ρών συν­θη­κών φυλά­κι­σης της ή από ασθέ­νεια που ήδη την ταλαι­πο­ρού­σε από τον τρό­πο ζωής της στην Ευρώ­πη; Όπως και να έχει η Τσα­ρί­να Αικα­τε­ρί­νη ενη­με­ρώ­θη­κε από τους για­τρούς του Φρου­ρί­ου ότι η φυλα­κι­σμέ­νη πεθαί­νει κι έστει­λε τον ιερέα του Ναού της Γενέ­σε­ως της Θεο­τό­κου τον Πιότρ Αντρέ­γιεφ για να …την εξο­μο­λο­γή­σει. Αυτός εκτέ­λε­σε μεν με ζήλο το ιερό μυστή­ριο της εξο­μο­λό­γη­σης επί …δύο ημέ­ρες αλλά φευ ! Η κρα­τού­με­νη μέχρι τέλους δεν απο­κά­λυ­ψε την κατα­γω­γή της επι­λέ­γο­ντας να πεθά­νει με την μορ­φή ευγε­νούς κυρί­ας. Του­λά­χι­στον αυτό ισχυ­ρί­στη­κε ο ιερέ­ας στην ανα­φο­ρά του στα Ανά­κτο­ρα εφό­σον λόγω της κρι­σί­μου αυτής κατά­στα­σης οι παλα­τια­νοί παρά­βλε­ψαν την ιερό­τη­τα του μυστη­ρί­ου της εξο­μο­λό­γη­σης με την ελπί­δα έστω κι έτσι να μάθουν την κατα­γω­γή της αιχ­μα­λώ­του και το κύκλω­μα συνερ­γα­τών της στην Ευρώπη.

Η Ελί­ζα­μπεθ Βλα­ντι­μίρ­σκα­για ή Πρι­γκί­πισ­σα Ταρα­κά­νο­βα, το όνο­μα που της έδω­σε 20 χρό­νια μετά τον θάνα­το της ο Γάλ­λος διπλω­μά­της Jean Henri Castera στο βιβλίο του «Τhe life of Catherine II, Empress of Russia»,  απε­βί­ω­σε στις 4 Δεκεμ­βρί­ου του 1775… Πρι­γκί­πισ­σα Ταρα­κά­νο­βα είναι κι ο επί­ση­μος τίτλος του έργου ζωγρα­φι­κής του Κον­στα­ντίν Φλα­βί­τσκι , δημιουρ­γία του 1864.

Επίλογος στην ιστορία του πίνακα.

Ποια ήταν άρα­γε η κατα­γω­γή της  γυναί­κας μυστή­ριο που κανείς ποτέ δεν έμα­θε το πραγ­μα­τι­κό της όνο­μα και ποιες χώρες σκό­πευαν να την χρη­σι­μο­ποι­ή­σουν κατά της Ρωσί­ας ; Οι ιστο­ρι­κοί ακό­μη δεν μπο­ρούν να δώσουν απά­ντη­ση σε αυτά τα ερωτήματα.

Η ιστο­ρία της ψεύ­τι­κης πρι­γκί­πισ­σας ενέ­πνευ­σε τον Γάλ­λο διπλω­μά­τη κι αργό­τε­ρα κι άλλους Ευρω­παί­ους  και Ρώσους συγ­γρα­φείς, ενέ­πνευ­σε και τον διά­ση­μο ζωγρά­φο Φλα­βί­τσκι περί­που έναν αιώ­να μετά το γεγο­νός μόνο που αυτός μας δίνει με τη ζωγρα­φιά του μία άλλη εκδο­χή θανά­του της πρι­γκί­πισ­σας εντε­λώς ψευ­δή εφό­σον η πλημ­μύ­ρα του ποτα­μού Νέβα σαφώς υπήρ­ξε αλλά το 1777 δηλα­δή 2 χρό­νια μετά τον θάνα­το της πρι­γκί­πισ­σας. Ο Κον­στα­ντίν Φ. επέ­λε­ξε αυτή την εκδο­χή ‑του πνιγ­μού από την πλημ­μύ­ρα του Νέβα‑, μόνο που δεν συνέ­βη ποτέ κι όμως χάρι στο έργο του καλ­λι­τέ­χνη, είναι αυτή η εκδο­χή του θανά­του της ψεύ­τι­κης πρι­γκί­πισ­σας που έχει παγειω­θεί στην ιστο­ρία και τη μνή­μη του Ρωσι­κού κι όχι μόνο λαού.

Ο Κ. Φλα­βί­τσκι παρου­σί­α­σε το έργο του το 1864 στην έκθε­ση της Ακα­δη­μί­ας Τεχνών απο­σπώ­ντας θριαμ­βευ­τι­κές κρι­τι­κές από τους κρι­τι­κούς τέχνης και το κοι­νό. Μόνο που ο πίνα­κας προ­κά­λε­σε πραγ­μα­τι­κό σοκ στα Ανά­κτο­ρα για­τί απο­κα­λύ­φθη­κε το καλά κρυμ­μέ­νο για έναν αιώ­να από το Ρωσι­κό λαό μυστι­κό της Τσα­ρι­κής δυνα­στεί­ας. Όσοι είχαν εμπλα­κεί στην υπό­θε­ση είχαν δώσει όρκο σιω­πής για πάντα με την απει­λή θανάτου.

Και να που το μυστι­κό των Ρομα­νώφ απο­κα­λύ­φθη­κε μέσω ενός έργου τέχνης ενός διά­ση­μου ζωγράφου…

Έτσι ξαφ­νι­κά ξέσπα­σε ένα τερά­στιο σκάν­δα­λο, που θα μπο­ρού­σε να επι­φέ­ρει τρα­γι­κό τέλος στον ζωγρά­φο αλλά έσω­σε τη ζωή και την καριέ­ρα του λόγω της τερά­στιας απή­χη­σης στο λαό του αρι­στουρ­γή­μα­τος του. Να που κι Τσά­ροι φοβό­νταν τον λαό κι ο τότε Τσά­ρος Αλέ­ξαν­δρος Β’ αρκέ­στη­κε να εκδό­σει ένα διά­ταγ­μα όπου ανέ­φε­ρε:» Στον κατά­λο­γο των ζωγρα­φι­κών έργων του Φλα­βί­τσκι, σημειώ­στε ότι το θέμα αυτού του πίνα­κα είναι δανει­σμέ­νο από ένα μυθι­στό­ρη­μα που δεν έχει ιστο­ρι­κή αλή­θεια», ανα­φε­ρό­με­νος σε μυθι­στό­ρη­μα του Μιχα­ήλ Λογκί­νοφ του 1859.

Ο πίνα­κας γνώ­ρι­σε τερά­στια επι­τυ­χία και σε εκθέ­σεις του εξω­τε­ρι­κού και τελι­κά αγο­ρά­στη­κε από τον συλ­λέ­κτη Παύ­λο Τρε­τια­κόφ που μόλις τον είδε δήλω­σε ότι θα τον απο­κτή­σει πάση θυσία. Οι δια­πραγ­μα­τεύ­σεις για την από­κτη­ση του ξεκί­νη­σαν με τον ίδιο τον ζωγρά­φο αλλά λόγω του θανά­του του ολο­κλη­ρώ­θη­καν από τους αδελ­φούς Φλαβίτσκι.

Σήμε­ρα ο πίνα­κας «Πρι­γκί­πισ­σα Ταρα­κά­νο­βα» εκτί­θε­ται στην διά­ση­μη γκα­λε­ρί Τρε­τια­κόφ. Η ιστο­ρία της μυστή­ριας ψεύ­τι­κης πρι­γκί­πισ­σας εκτός από βιβλία μετα­φέρ­θη­κε και στον κινη­μα­το­γρά­φο αρκε­τές φορές. Στο δια­δί­κτυο μπο­ρεί­τε να την βρεί­τε και σε youtube  και DVD.

Πηγές:
Ιστο­ρία Παγκό­σμια ιστο­ρία με τον Andrey Sidorchik
/ Hudozniki I liubiteli zivopisi /
commons Wikimedia. Org / ru.wikimedia.org

Κώστας Καρυω­τά­κης ΑΠΑΝΤΑ μια άλλη ανάγνωση