Κινηματογράφος: Η παρείσφρηση – BlacKkKlansman, του Σπάικ Λι (2018)

Παρου­σιά­ζει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Είδα­με την «Παρεί­σφρη­ση», την εξαι­ρε­τι­κά επί­και­ρη ται­νία του Σπάικ Λι (Μάλ­κολμ X) για το φυλε­τι­κό ρατσι­σμό στις ΗΠΑ της δεκα­ε­τί­ας του ’70 αλλά και για τη σύγ­χρο­νη Αμε­ρι­κή του Ντό­ναλντ Τραμπ, για το διωγ­μό τότε και σήμε­ρα των Μαύ­ρων καθώς και για το ρόλο της ακρο­δε­ξιάς. Δια­σκε­δα­στι­κή, εύστο­χη και σαρ­κα­στι­κή, με στι­βα­ρές και προ­σεγ­μέ­νες ερμη­νεί­ες, με στιγ­μές γέλιου αλλά κι έντο­νης συγκί­νη­σης και με τη σχε­τι­κή δρά­ση, βλέ­πε­ται ευχά­ρι­στα και ως πολι­τι­κό σχό­λιο αιχ­μής κι ως περι­πέ­τεια, μακριά βέβαια από τα κλι­σέ και τις γελοιό­τη­τες των μπλόκ­μπα­στερ. Βασι­σμέ­νη στην αλη­θι­νή ιστο­ρία του πρώ­του Αφρο­α­με­ρι­κα­νού αστυ­νο­μι­κού, του Ρον Στάλ­γουορθ, ο οποί­ος κατά­φε­ρε με επι­τυ­χία να παρει­σφρή­σει ως μυστι­κός σε οργά­νω­ση της Κου Κλουξ Κλαν στην περιο­χή του Κολο­ρά­ντο Σπρινγκς!

Ευχάριστη έκπληξη

Και αυτό ακρι­βώς είναι το πρώ­το σημείο όπου η ται­νία αυτή σου προ­κα­λεί ευχά­ρι­στη έκπλη­ξη για να την ενι­σχύ­σει στη συνέ­χεια: όντως ο Ρον Στάλ­γουορθ εισχώ­ρη­σε το 1978 ως μυστι­κός στην τοπι­κή οργά­νω­ση της Κου Κλουξ Κλαν και σε συνερ­γα­σία με τον Εβραϊ­κής κατα­γω­γής(!) συνά­δελ­φο του Φλιπ, ο οποί­ος αντι­με­τώ­πι­σε την –δικαιο­λο­γη­μέ­νη– καχυ­πο­ψία των ακρο­δε­ξιών φανα­τι­κών για το ποιος είναι και για τους σκο­πούς του. Και όχι μόνο εισχώ­ρη­σε αλλά κατά­φε­ρε να βγει κι αλώ­βη­τος από αυτή την ιστο­ρία, σε μια περί­ο­δο που τα φυλε­τι­κά μίση και πάθη βρί­σκο­νταν στο από­γειο τους, όπως άλλω­στε και τώρα… Με αυτή ακρι­βώς την επι­και­ρο­ποί­η­ση και κυρί­ως, την καταγ­γε­λία των θεμά­των της κλεί­νει η ται­νία: με την σύγ­χρο­νη Αμε­ρι­κή του Ντό­ναλντ Τραμπ όπου οι ναζι­στι­κές συμ­μο­ρί­ες δοξά­ζουν την ανω­τε­ρό­τη­τα της Λευ­κής Φυλής, με τη φασι­στι­κή επί­θε­ση και τη δολο­φο­νία της ακτι­βί­στριας Χέδερ Χάγιερ στο Σάρ­λο­τσβιλ καθώς και με τις αντι­στά­σεις που ανα­πτύσ­σο­νται απέ­να­ντι σε όλα αυτά.

Η ται­νία τιμή­θη­κε με το Μεγά­λο Βρα­βείο της Επι­τρο­πής στο Φεστι­βάλ των Κανών και όχι άδι­κα καθώς προ­χω­ρά­ει σε μια μίξη θεμά­των που μπο­ρεί να μην είναι πρω­τό­τυ­πη, έχουν εφαρ­μό­σει κι άλλοι δημιουρ­γοί αυτή την λογι­κή στις ται­νί­ες τους όπως πχ ο Στάν­λεϊ Κιού­μπρικ (SOS, Πεντά­γω­νο καλεί Μόσχα), αλλά που εύστο­χα απο­δο­μεί βήμα το βήμα τη σύγ­χρο­νη αμε­ρι­κά­νι­κη κρί­ση που στη­ρί­ζει κι ενι­σχύ­ει την φασι­στι­κή βία σε βάρος των δημο­κρα­τι­κών δυνά­με­ων και φυσι­κά ενά­ντια σε καθε­τί δημο­κρα­τι­κό. Όπως σχο­λί­α­σε ο Σπάικ Λι κατά τη διάρ­κεια της βρά­βευ­σης του: «Διό­τι σήμε­ρα ζού­με πραγ­μα­τι­κά επι­κίν­δυ­να χρό­νια, όμως (…) η ται­νία μιλά από μόνη της» ενώ τόνι­σε πως «Στό­χος της είναι να μας βγά­λει από την πνευ­μα­τι­κή μας νάρ­κω­ση και να μας οδη­γή­σει στην αλή­θεια, την καλο­σύ­νη, την αγά­πη και όχι στο μίσος». Κατά τη γνώ­μη μας, η ται­νία και η συζή­τη­ση που μπο­ρεί να ανοί­ξει γύρω από όλα αυτά τα ζητή­μα­τα, μπο­ρεί να γίνει και αφορ­μή για δρά­ση αλλά βέβαια όχι από μόνη της…

Αντιρατσιστικό αίσθημα, σάτιρα και σφάλματα

Η «Παρεί­σφρη­ση» είναι οπωσ­δή­πο­τε μια προ­κλη­τι­κή ται­νία, με σαφέ­στα­το αντι­ρα­τσι­στι­κό πνεύ­μα και προ­σα­να­το­λι­σμό όπου χτυ­πά­ει δυνα­τά το καμπα­νά­κι σχε­τι­κά με την άνο­δο της ακρο­δε­ξιάς και την επι­τα­κτι­κή ανά­γκη να μπει ένα φρέ­νο σε όλα αυτά καθώς και στις πολι­τι­κές που τα προ­ω­θούν και που τα ανα­πα­ρά­γουν. Ο τρό­πος που ανα­πτύσ­σει το δίκτυο της η φασι­στι­κή συμ­μο­ρία στο φιλμ, η προ­σπά­θεια της άμβλυν­σης των ρατσι­στι­κών αιχ­μών μπρο­στά στις κάμε­ρες για να κερ­δη­θεί ένα ευρύ­τε­ρο κομ­μά­τι πλη­θυ­σμού σε αυτές τις πολι­τι­κές, η σκλη­ρό­τη­τα και το μίσος των ρατσι­στι­κών εγκλη­μά­των που ενι­σχύ­θη­καν και μέσα από τον πολι­τι­σμό (καί­ρια και σκλη­ρά σοκα­ρι­στι­κή η ανα­φο­ρά στις ται­νί­ες «Όσα Παίρ­νει Ο Άνε­μος» (1939) και «Γέν­νη­ση ενός Έθνους» (1915), που ενώ είναι και ανα­φέ­ρο­νται ως ορό­ση­μα του αμε­ρι­κά­νι­κου κινη­μα­το­γρά­φου συνε­τέ­λε­σαν στην καλ­λιέρ­γεια και στην ανα­ζω­πύ­ρω­ση των ρατσι­στι­κών και φυλε­τι­κών αντι­λή­ψε­ων) καθώς και η διή­γη­ση ενός ρατσι­στι­κού εγκλή­μα­τος από ένα πρώ­ην σκλά­βο και αγω­νι­στή του μαύ­ρου απε­λευ­θε­ρω­τι­κού κινή­μα­τος που υπο­δύ­ε­ται εξαι­ρε­τι­κά και με λιτό­τη­τα ο παλαί­μα­χος τρα­γου­δι­στής Χάρι Μπελαφόντε.
Η σάτι­ρα των ρατσι­στι­κών αντι­λή­ψε­ων και το αβί­α­στο αλλά τρα­γι­κό στην ουσία του γέλιο που απο­δο­μεί στη στιγ­μή κάθε σκλη­ρή θέση είναι μια σοφή επι­λο­γή του σκη­νο­θέ­τη που δίνει πόντους τόσο στο σύνο­λο της ται­νί­ας ως καλ­λι­τε­χνι­κού εγχει­ρή­μα­τος χωρίς όμως να στε­ρεί από την «Παρεί­σφρη­ση», αντί­θε­τα ενι­σχύ­ει, τον καταγ­γελ­τι­κό της χαρακτήρα.

Πέρα από όλα τα παρα­πά­νω η ται­νία παρου­σιά­ζει πολύ συνο­πτι­κά αλλά δεν εστιά­ζει στο ριζο­σπα­στι­κό Κίνη­μα των Μαύ­ρων Παν­θή­ρων: δεν εμβα­θύ­νει, ούτε εμπλου­τί­ζει την ται­νία με τους αγώ­νες και τις ιδέ­ες του κινή­μα­τος αυτού ενώ ακό­μα και στην δημό­σια ομι­λία στε­λέ­χους της οργά­νω­σης, τον Κουά­με Του­ρέ, τονί­ζε­ται με έντο­νη αφέ­λεια η… αγά­πη ως κεντρο­μό­λος δύνα­μη του Κινή­μα­τος και όχι η αντι­ρα­τσι­στι­κή και κοι­νω­νι­κή αγα­νά­κτη­ση ενώ ακό­μα και η αστυ­νο­μία, από όπου προ­έρ­χε­ται ο δημο­κρα­τι­κών αντι­λή­ψε­ων πρω­τα­γω­νι­στής που προ­σπα­θεί ματαί­ως να συμ­βι­βά­σει την ανα­γκαιό­τη­τα για την απε­λευ­θέ­ρω­ση των Μαύ­ρων με την πίστη του ότι οι θεσμοί είναι ικα­νοί να βάλουν ένα τέλος στη ρατσι­στι­κή βία, παρου­σιά­ζε­ται ως δημο­κρα­τι­κή και καλό­βο­λη δύνα­μη ενώ οι ρατσι­στές είναι περι­θω­ρια­κοί μέσα στην καλο­δου­λε­μέ­νη μηχα­νή επι­βο­λής της τάξης. Ας μην ξεχνά­με και με αφορ­μή τα προη­γού­με­να ότι η ται­νία Σέρ­πι­κο (1970), το φιλμ-ντο­κου­μέ­ντο του Σίντ­νεϊ Λιού­μετ για την δια­φθο­ρά μέσα στην αστυ­νο­μία βασι­σμέ­νο επί­σης σε μια πραγ­μα­τι­κή ιστο­ρία δεν έκα­νε εκπτώ­σεις στο θέμα της δεί­χνο­ντας τις κατα­στά­σεις όπως ακρι­βώς έχουν… κι όχι ωραιο­ποιώ­ντας κατα­στά­σεις. Αυτό είναι, κατά τη γνώ­μη μας, και το μόνο κλι­σέ που ακο­λου­θεί­ται στην ται­νία και η οποία διη­γεί­ται μια οπωσ­δή­πο­τε ασυ­νή­θι­στη ιστο­ρία – όμως είναι ένα κλι­σέ, και μία αντί­φα­ση κατά συνέ­πεια, που αντι­με­τω­πί­ζε­ται και με ένα άλλο κλι­σέ: στο τέλος της υπό­θε­σης ο πρω­τα­γω­νι­στής καλεί­ται να κατα­στρέ­ψει τα αρχεία της…

Θα λέγα­με πως η «Παρεί­σφρη­ση» είναι μία ται­νία που δεν πρέ­πει να χάσει κανείς και καμία. Ε, και αν σας πει κάποιος ότι έγι­ναν μόδα τα αντι­ρα­τσι­στι­κά και πολι­τι­κά φιλμ πεί­τε του πως σε ένα κόσμο που αλλά­ζει, η πολι­τι­κή και η τέχνη σε συνερ­γα­σία και όχι σε αντι­πα­ρά­θε­ση, είναι οι μόνες μας εγγυ­ή­σεις γα να μην κατρα­κυ­λή­σου­με ξανά στα μεσά­νυ­χτα που έφε­ρε ο ναζι­σμός, ο ρατσι­σμός και οι φυλε­τι­κές δια­κρί­σεις όχι πολ­λά χρό­νια πριν…

_______________________________________________________________________________________________________