Οι περιπέτειες του Τομ Σόγερ, ο Χακ Φιν κι εγώ

Γρά­φει ο Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης //

Εκα­τόν σαρά­ντα εφτά χρό­νια πριν κυκλο­φό­ρη­σε το μυθι­στό­ρη­μα του Μαρκ Του­έιν, «Οι περι­πέ­τειες του Τομ Σόγερ» (1876). Μαθη­τής στο γυμνά­σιο, διά­βα­σα τέσ­σε­ρις φορές (από δύο δια­φο­ρε­τι­κές εκδό­σεις) τις περι­πέ­τειες του ορφα­νού Τομ Σόγερ και του φίλου του Χάκλ­μπε­ρι Φιν στη φαντα­στι­κή πόλη Σεντ Πίτερ­σμπουργκ, δίπλα στον Μισι­σι­πή. Η ιστο­ρία του νεα­ρού, ατί­θα­σου και αυθά­δι­κου αγο­ριού ήρθε να ταρά­ξει την υπερ­βο­λι­κά ήσυ­χη ζωή ενός έφη­βου μαθη­τή της ελλη­νι­κής επαρ­χί­ας όπου ούτε οι φίλοι, ούτε οι προ­κλή­σεις της καθη­με­ρι­νής ζωής έλει­παν. Η ανά­γνω­ση της μου άφη­σε μια απί­στευ­τη επί­γευ­ση που τόσα χρό­νια μετά ως ανα­γνώ­στης ψάχνω και δεν έχω βρει που­θε­νά. Γνω­ρί­ζω όμως καλά, πως ψάχνω μάταια: δεν είμαι έφη­βος πια. Παράλ­λη­λα η καθη­με­ρι­νό­τη­τα, η ίδια με την οποία βρέ­θη­κε αντι­μέ­τω­πος ο Τομ, έχει επι­βά­λει ως ένα σημείο τους ρυθ­μούς της. Ακό­μα και η λογο­τε­χνία έχει αλλάξει…

Χρό­νια μετά διά­βα­σα και τις «Περι­πέ­τειες του Χακ Φιν» που είχε ήδη ξεχω­ρί­σει ως μια ολο­κλη­ρω­μέ­νη προ­σω­πι­κό­τη­τα στις «Περι­πέ­τειες του Τομ Σόγερ» σε σχέ­ση με τις περισ­σό­τε­ρο απλο­ποι­η­μέ­νες περι­γρα­φές των υπό­λοι­πων χαρα­κτή­ρων του μυθι­στο­ρή­μα­τος. Δεν ήταν μια λαν­θα­σμέ­νη επι­λο­γή καθώς ο σκο­πός του συγ­γρα­φέα, μετα­ξύ άλλων, ήταν να δια­κω­μω­δή­σει διά­φο­ρες κατα­στά­σεις και συμπε­ρι­φο­ρές του αμε­ρι­κά­νι­κου Νότου στον 19^ο αιώ­να με επί­κε­ντρο την παι­δι­κή και εφη­βι­κή ηλι­κία των κεντρι­κών πρω­τα­γω­νι­στών του. Η πρώ­τη εντύ­πω­ση που απο­κό­μι­σα ήταν ιδιαί­τε­ρα θετι­κή. Πάνω από όλα, για­τί η επι­στρο­φή στο σύμπαν του Τομ Σόγερ ήταν μια απο­κά­λυ­ψη για μένα. Όμως, η πρώ­τη αθω­ό­τη­τα είχε χαθεί. Βάζω στοί­χη­μα, πως εάν είχα δια­βά­σει ως έφη­βος τον Χακ Φιν θα απογοητευόμουν.

Οι «Περι­πέ­τειες του Χάκλ­μπε­ρι Φιν», του Μαρκ Τουέιν

Όμως εάν προ­σεγ­γί­σου­με τα δυο βιβλία με αντι­κει­με­νι­κούς κι όχι υπο­κει­με­νι­κούς όρους κι επι­θυ­μί­ες το συμπέ­ρα­σμα είναι απλό: ο Τομ Σόγερ ήταν, είναι και θα είναι ένα έργο αυθόρ­μη­το και ονει­ρο­πό­λο, όχι όμως και αθώο – προ­σο­χή, ενώ ο Χακ Φιν ένα έργο περισ­σό­τε­ρο ριζω­μέ­νο στη γη, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα. Είναι ένα βιβλίο για το τέλος των ονεί­ρων. Γι’ αυτό έχει μεγα­λύ­τε­ρη σχέ­ση με τις δου­λειές του Τζων Στάιν­μπεκ παρά με τον μεγά­λο αδερ­φό του. Στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, τα δύο βιβλία απο­τε­λούν ένα ενιαίο έργο το οποίο ακο­λού­θη­σε μια εξε­λι­κτι­κή πορεία, με απο­τέ­λε­σμα οι δια­φο­ρές τους να κατα­σκευά­σουν ένα σύμπαν, όσο γίνε­ται, πιο αντι­προ­σω­πευ­τι­κό μιας περιό­δου. Μιας περιό­δου κοι­νω­νι­κών αλλα­γών άρα λογο­τε­χνι­κών, υφο­λο­γι­κών κ.ο.κ. Εκεί ο συγ­γρα­φέ­ας δεν παρέ­λει­ψε να συμπε­ρι­λά­βει και αυτο­βιο­γρα­φι­κά στοι­χεία. Βέβαια, σε κάθε βιβλίο υπάρ­χουν δια­κρι­τές δια­φο­ρές αλλά θα έλε­γα ότι εάν δεν υπήρ­χαν ο Τομ Σόγερ κι ο Χακ Φιν θα έπρε­πε οπωσ­δή­πο­τε να γραφτούν.

Αξί­ζει να σημειω­θεί ότι στον Χακ Φιν ανοί­γουν ζητή­μα­τα που μόλις και είχαν ανα­φερ­θεί στον Τομ Σόγερ: οι φυλε­τι­κές δια­κρί­σεις, ο ρατσι­σμός, οι ενδο­οι­κο­γε­νεια­κές συγκρού­σεις, οι βεντέ­τες μετα­ξύ ανθρώ­πων, η παρακ­μή, η αλλο­τρί­ω­ση, η απο­ξέ­νω­ση. Επί­σης, η αξιο­ποί­η­ση τεχνα­σμά­των και ψευ­δών δηλώ­σε­ων για την επι­βί­ω­ση, η κοι­νω­νι­κή παρακ­μή, η αλλη­λεγ­γύη, η φιλία και άλλα πολ­λά. Ίσως γι’ αυτό να ευθύ­νε­ται κι η κοι­νω­νι­κή κατα­γω­γή των δύο πρω­τα­γω­νι­στών: ο Τομ, αν και ορφα­νός, μεγα­λώ­νει μέσα σ’ ένα προ­στα­τευό­με­νο περι­βάλ­λον και όσο και αν αντι­δρά στο τέλος πάντα επι­στρέ­φει σε αυτό. Αντί­θε­τα ο Χακ ως θύμα της πατρι­κής και κοι­νω­νι­κής βίας, θα βρε­θεί στο περι­θώ­ριο της κοι­νω­νί­ας – σε σχέ­ση με τον «μικρο­α­στό» Τομ – και όταν αντι­δρά το κάνει πραγ­μα­τι­κά για να ξεφύ­γει από τα στε­νά κοι­νω­νι­κά όρια. Όπως και να ‘χει, τα δυο παι­διά γίνο­νται φίλοι για­τί δεν δέχο­νται τα διά­φο­ρα ταμπού, τους προ­κα­θο­ρι­σμέ­νους τρό­πους συμπε­ρι­φο­ράς. Όλα τα παρα­πά­νω, καθι­στούν τα δύο βιβλία επί­και­ρα, δια­χρο­νι­κά όπως κάθε έργο που σέβε­ται τον εαυ­τό του και τους ανα­γνώ­στες του. Με λίγα λόγια, μιλά­με για δυο κλα­σι­κά έργα που απο­τε­λούν ένα ύμνο στη φιλία, στην ανε­με­λιά και στην ελευ­θε­ρία της παι­δι­κής ηλι­κί­ας, στα όνει­ρα που δεν γίνο­νται πραγ­μα­τι­κό­τη­τα, στα πρώ­τα ερω­τι­κά σκιρ­τή­μα­τα, στη χαρά της ζωής. Αξί­ζει να δια­βα­στούν και να αγα­πη­θούν ξανά.

Πλη­ρο­φο­ρί­ες:

Ο Τομ Σόγερ είναι ο πρω­τα­γω­νι­στής του μυθι­στο­ρή­μα­τος του Μαρκ Του­έιν Οι Περι­πέ­τειες του Τομ Σόγερ (1876). Εμφα­νί­ζε­ται σε άλλα τρία μυθι­στο­ρή­μα­τα του Του­έιν: Οι Περι­πέ­τειες του Χακ Φιν (1884), Ο Τομ Σόγερ στο εξω­τε­ρι­κό (1894) και Ο Τομ Σόγερ, ντε­τέ­κτιβ (1896). Ο Χάκλ­μπε­ρι “Χακ” Φιν εμφα­νί­ζε­ται και στα δύο κεντρι­κά μυθι­στο­ρή­μα­τα ενώ είναι ο αφη­γη­τής στις συνέ­χειες των αρχι­κών ιστοριών.

Ο Σάμιου­ελ Λόν­γκ­χορν Κλέ­μενς, που έγι­νε γνω­στός σ’ όλο τον κόσμο ως Μαρκ Του­έιν, γεν­νή­θη­κε το 1835 και μεγά­λω­σε στο παρα­πο­τά­μιο λιμά­νι Χάνι­μπαλ, στο Μιζού­ρι. Σε ηλι­κία δώδε­κα χρό­νων εγκα­τέ­λει­ψε το σχο­λείο ψάχνο­ντας για δου­λειά. Εργά­στη­κε ως καπε­τά­νιος σε ατμό­πλοιο, τυπο­γρά­φος, στρα­τιώ­της, χρυ­σο­θή­ρας, εργά­της ορυ­χεί­ων και αντα­πο­κρι­τής στις Δυτι­κές Πολι­τεί­ες. Οι εμπει­ρί­ες του τον πλού­τι­σαν με μια βαθιά γνώ­ση των ανθρώ­πων, καθώς και με την ικα­νό­τη­τα να χει­ρί­ζε­ται τις δια­λέ­κτους τους και να κατα­νο­εί τα έθι­μά τους. Πέθα­νε το 1910.

Έργα του: Ο περί­φη­μος βάτρα­χος της Καλα­βέ­ρας (1865), Η Ζωή στο Μισι­σι­πή (1883), Ένας Γιάν­κης του Κονέ­κτι­κατ στην αυλή του βασι­λιά Αρθού­ρου (1899), Ο μυστη­ριώ­δης ξένος (1916) κ.α.

Ειρη­ναί­ος Μαρά­κης: «Όλα είναι όπλα»