Συνέντευξη στην Τασσώ Γαΐλα //
Ιδιοκτήτης, διευθυντής και εκδότης του λογοτεχνικού περιοδικού ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ καθώς και λογοτέχνης, ο Κώστας Βαλέτας γεννήθηκε στην Άργενο της Λέσβου το 1939 και κατοικεί στην Αθήνα. Σπούδασε νομικά, οικονομικές και πολιτικές επιστήμες στην Αθήνα και κατά την διάρκεια της 7ετίας (1967–1973) περίοδο διαμονής του στο εξωτερικό σπούδασε κοινωνιολογία στη Γαλλία .Εκείνη την περίοδο έστελνε μεταφράσεις του στην Ελλάδα που λίγοι τολμηροί φίλοι του τις εξέδιδαν. Έχει εργαστεί δικηγόρος και διευθυντής Ραδιοφωνίας στην ΕΡΤ2.
Δοκίμια, θέατρο, μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων και μεταφράσεις στην 89 τίτλων μέχρι σήμερα εργογραφία του. Το 1973 τιμήθηκε με το Κρατικό βραβείο διηγήματος (Το Σινικό Τείχος), ενώ το 2003 έλαβε το βραβείο Μπλέζ Σαντράρ/ Ελβετία. Είναι αντιπρόεδρος της Διεθνούς Ένωσης Κριτικών Λογοτεχνίας και Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης Συγγραφέων. Έργα του έχουν μεταφραστεί σε 20 γλώσσες.
Η κυκλοφορία της νέας συλλογής διηγημάτων του «Ο Βιασμός της Δασκάλας Π. Κ»/Αιολικά Γράμματα/2017 και η αφορμή της συζήτησής μας μαζί του.
– Κ. Βαλέτα ξεκινάμε από το …παρελθόν; Πολλοί οι κακεντρεχείς που σας προσάπτουν ότι τα βρήκατε όλα έτοιμα από τον πατέρα σας Γεώργιο Βαλέτα τον εκλεκτό της Ελληνικής Λογοτεχνίας ερευνητή, φιλόλογο και συγγραφέα. Εξ ου και η αποδοχή σας άμα τη εμφάνιση σας στα γράμματα, σε πολύ νέα ηλικία, από τους λογοτεχνικούς κύκλους. Τι απαντάτε; Η καλή σας πένα σας καθιέρωσε ή το βαρύ όνομα του πατέρα σας;
– Κανέναν κ. Γαΐλα, δεν τον καθιερώνει το όνομα του μπαμπά του κι όποιος το πιστεύει αυτό είναι γελοίος. Εγώ όταν πρωτοβγήκα στα Γράμματα και δεν έγινα αποδεκτός από την αρχή και δέχτηκα πολλές επιθέσεις και υπαινιγμούς. Τότε σαν νέος ήμουν ευάλωτος και στεναχωριόμουν με τις κριτικές, όπως του συγγραφέα του Κοτζιά που από τη στήλη του κριτικής στην Καθημερινή ήταν απέναντι στο έργο μου αρνητικός. Φυσικά τώρα κι ο ίδιος απορρίπτω δυο από τα πρωτόλεια μου, η γενναία ζωή είναι το ένα, το δηλώνω δεν ήμουν ώριμος συγγραφέας από την αρχή. Αυτό συμβαίνει συχνά και με πολλούς δημιουργούς. Για παράδειγμα, θα σας αναφέρω τον Ντοστογιέφσκι-όχι ότι είμαι ισάξιος του, έτσι;- αλλά γιατί είναι ο συγγραφέας που τον έχω μελετήσει σε βάθος και τον θεωρώ τον κορυφαίο συγγραφέα όλου του κόσμου αν και οι Ρώσοι-θα το γνωρίζετε- μεγαλύτερο συγγραφέα τους θεωρούν τον Τολστόι και τον Πούσκιν μετά. Λοιπόν, αρκετά πρωτόλεια του μεγαλύτερου όλου των εποχών συγγραφέα του Ντοστογιέφσκι, ήταν αποτυχίες.
– Την τέχνη της λογοτεχνίας την ακολουθήσατε από καθαρά εσωτερική δική σας ανάγκη ή επειδή είχατε το πρότυπο του λόγιου πατέρα σας;
– Γεννήθηκα σε περιβάλλον «λογοτεχνικό» γιατί εκτός από τον πατέρα μου και η μητέρα μου Ευαγγελία Μαλαμίδου-Βαλέτα ήταν και η ίδια φιλόλογος και ο πατέρας στο σπίτι μας στο Π. Φάληρο διατηρούσε μικρό τυπογραφείο-με το παλιό σύστημα, στοιχειοθεσία κλπ- όπου και έβγαζε βιβλία και ήταν φυσικό η όλη ατμόσφαιρα να με επηρεάσει. Αυτό από μόνο δεν αρκεί να γίνει ο γιος ενός συγγραφέα και ο ίδιος συγγραφέας. Το να γίνω λογοτέχνης ήταν για μένα έμφυτη εσωτερική ανάγκη. Κι ο αδελφός μου, για παράδειγμα, στο ίδιο περιβάλλον μεγάλωσε κι όμως δεν ασχολήθηκε με τα γράμματα.
– Είστε και μεταφραστής. Εκδώσατε και μελέτες για Μαγιακόφσκι, Άλαν Πόε κ.λπ. Η εμπειρία σας από την ξένη λογοτεχνία;
– Κοιτάξτε, ανήκω στους πνευματικούς ανθρώπους- και δεν είμαι ο μόνος‑, που είμαι μαθητής και θαυμαστής της Ρώσικης και μετά της Γαλλικής λογοτεχνίας. Το πρόβλημα στην Ελλάδα με τις μεταφράσεις της Ρώσικης λογοτεχνίας ξεκίνησε από την αρχή όταν οι μεταφράσεις των Ρώσων κλασικών γινόταν από αγγλικές η γαλλικές μεταφράσεις. Ο κορυφαίος μας Παπαδιαμάντης από τα Γαλλικά μετέφρασε Ντοστογιέφσκι. Υπήρξε ασφαλώς ο άριστος μεταφραστής και κάτοχος της Ρωσικής ο Αλεξάνδρου, αλλά να σας αναφέρω την περίπτωση Σαραντόπουλου; Λοιπόν –αυτό συνέβη πριν την δικτατορία‑, όταν ήμουν πρόεδρος Νεολαίας στον Ελληνοσοβιετικό Σύλλογο και είχε έρθει ο Σολόχωφ. Στην εκδήλωση προς τιμή του ανέλαβα να του συστήσω τον Σαραντόπουλο που μεταξύ άλλων είχε μεταφράσει και τον Σολόχωφ. Ποιος να το φανταζόταν ότι ο Σαραντόπουλος που είχε μάθει τα Ρώσικα στη φυλακή δεν μπορούσε να μιλήσει τη γλώσσα!
– Έχετε ταξιδέψει πάρα πολύ. Ένας συγγραφέας κ. Βαλέτα, είναι απαραίτητο να ταξιδεύει για να εμπλουτίζει τις γνώσεις του;
– Αυτό δεν είναι κανόνας. Υπάρχουν και συγγραφείς που δεν ταξίδεψαν ποτέ. Αρκούμαι σαν απάντηση να σας θυμίσω τι είπε ο Τολστόι όταν διάβασε το «Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων» του Ντοστογιέφσκι: ‑Έπρεπε να έχω μπει κι εγώ στο κάτεργο της Σιβηρίας, να γράψω ένα έργο σαν του Ντοστογιέφσκι…
– Μόλις κυκλοφόρησε η συλλογή διηγημάτων σας «Ο Βιασμός της Δασκάλας Π.Κ» από τα Αιολικά Γράμματα. Μιλήστε μας για αυτή την έκδοση.
– Το διήγημα που έδωσε και τον τίτλο στη συλλογή είναι μια πραγματική ιστορία, μόνο που έκανα το λάθος να αναφέρω το πραγματικό όνομα της ηρωίδας. Δυστυχώς τώρα είναι αργά… Η δασκάλα Π.Κ., που ήταν αριστερή υπήρξε θύμα βιασμού και ήταν ένας από τους βιασμούς της εποχής της κατοχής από τους χίτες κλπ που κανείς δεν μιλά. Τίποτα δεν αποκλείει βιασμούς κι από την άλλη πλευρά αλλά είναι χαρακτηριστικό ότι ο Άρης Βελουχιώτης έστειλε στο ανταρτοδικείο έναν από τους άντρες του με την κατηγορία του βιασμού και το λαϊκό δικαστήριο τον καταδίκασε σε θάνατο, αργότερα αποδείχτηκε η αθωότητά του.
– Τα παπούτσια του Βαν Γκογκ/Αθήνα 2007 ήταν συλλογή διηγημάτων σας που μου είχατε κάνει την τιμή να σας γράψω κριτική και είναι ένα από τα βιβλία σας με μετάφραση και επανεκδόσεις στα Αλβανικά και πρόσφατα στα Γαλλικά. Στις συλλογές διηγημάτων σας συναντάμε πρόσωπα που επιδιώκουν τον έρωτα, που είναι περιθωριακά, παραβατικά, ανασφαλή, αδικημένα, που ζουν στην σύγχρονη πραγματικότητα. Ρεαλισμός στη γραφή σας και κ. Βαλέτα,άραγε εμπεριέχουν τα πάμπολλα διηγήματά σας βιώματα και εμπειρίες σας;
– Πάντα. Υπάρχει συγγραφέας που το έργο του να μην περιέχει προσωπικά βιώματα, εμπειρίες; Ένας συγγραφέας για να γράψει κάτι ή πρέπει να τα έχει ζήσει ο ίδιος ή έμμεσα να το δει-παρατηρήσει στη ζωή άλλων. Εάν ο Ντοστογιέφσκι δεν είχε βιώσει την εξορία στη Σιβηρία 9 χρόνια και 4 στο κάτεργο θα έγραφε το αριστούργημα που έγραψε; Ο Τολστόι μεγάλος αριστοκράτης και πάμπλουτος πολέμησε στην Κριμαία, διακρίθηκε σε πολέμους και αξιοποίησε τις εμπειρίες του κατόπιν στα έργα του, στο Πόλεμος και Ειρήνη.
– Είστε πολυγραφότατος. Αυτό γιατί; Η γραφή λειτουργεί για σας ως λύτρωση;
– Τι θα πει λύτρωση; Μα δεν ξέρω να κάνω τίποτα άλλο. Αυτό κάνω όλη μου τη ζωή και δεν μετανιώνω που ασχολήθηκα με τη λογοτεχνία.
– Διευθύνετε εδώ και πολλά χρόνια το έντυπο λογοτεχνικό περιοδικό ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ του οποίου ιδρυτής υπήρξε ο πατέρας σας. Σας έμπειρος εκδότης που είστε θα μας πείτε ποιο το μέλλον των εντύπων μέσων; Θα νικήσουν ή θα νικηθούν από τα ηλεκτρονικά περιοδικά λόγου;
– Δεν θα νικηθούν ποτέ. Δεν υπάρχει μεγαλύτερο πράγμα στη ζωή από τις τέχνες και τα γράμματα και το βιβλίο είναι ένα άμεσο είδος που δεν μπορεί να αντικατασταθεί ηλεκτρονικά. Έτσι πιστεύω. Φυσικά στη ζωή όλα είναι ρευστά, η τεχνολογία προχωρά συνεχώς…
– Ο εξέχων ερευνητής και λογοτέχνης πατέρας σας Γιώργος Βαλέτας μετέτρεψε το πατρικό του στην Άργενο σε Μουσείο της Εαμικής Αντίστασης όπου μεταξύ άλλων οι ενδιαφερόμενοι βρίσκουν πλούσιο υλικό για την Εθνική Αντίσταση Λέσβου. Καθώς και Πολιτιστικό Κέντρο. Σήμερα εσείς φροντίζετε και το Μουσείο και στους χώρους αυτούς διεξάγεται Forum με ανθρώπους του Πνεύματος από όλο τον κόσμο. Είστε μια πολυσχιδής προσωπικότητα που διαρκώς και ποικιλοτρόπως δίνετε μάχες για τον Πολιτισμό. Η Τέχνη κ. Βαλέτα στην α‑πνευματική εποχή που διάγουμε τι μπορεί να κάνει;
– Ο πατέρας μου πήρε την απόφαση να διαθέσει το πατρικό του γι’ αυτό το σκοπό και το χωριό μας η Άργενος αν και πολύ φτωχό είναι από τα λίγα χωριά με 250 κατοίκους. Το μουσείο Βαλέτα είναι και Πνευματικό και Λαογραφικό με μεγάλη επισκεψιμότητα κάτι που με ικανοποιεί ηθικά. Να σας αναφέρω τη χαρά και περηφάνια των συγχωριανών μου όταν έκανα τις λογοτεχνικές συναντήσεις με καλεσμένους ομότεχνους από όλο τον κόσμο. Δυστυχώς τα τελευταία χρόνια δεν γίνονται, όχι για το οικονομικό αλλά περισσότερο για τον πολύ χρόνο προετοιμασίας κλπ. Όσο αφορά το δεύτερο ερώτημά σας κ. Γαΐλα, όχι η Τέχνη δεν θα πεθάνει ποτέ. Χωρίς τα Γράμματα ο άνθρωπος δεν θα μπορέσει να επιβιώσει. Τέχνη-Γράμματα η ομορφιά της ζωής.
– Ο πατέρας σας το 1952 είχε εκδώσει την πολυτελή έκδοση αφιέρωμα στο Ιωάννη Γρυπάρη μία από τις ερευνητικές μελέτες του που έγραψαν ιστορία αδιαφορώντας για το οικονομικό κόστος. Τον ίδιο δρόμο ακολουθείτε και εσείς με σπατάλη του προσωπικού σας χρόνου και χρημάτων για την κυκλοφορία αντιεμπορικών βιβλίων κόντρα στην λογική του κατεστημένου στο χώρο του βιβλίου. Και, για παράδειγμα το αφιέρωμα σας στον αντισυμβατικό και πρωτοποριακό για την εποχή του Γιάννη Καμπύση (1872–1901). Ένα σχόλιο και για τον Καμπύση και ένα για την τακτική σας αυτή που μόνο χρήματα σας αποσπά;
– Ο Καμπύσης μεγάλη μορφή των γραμμάτων, ο πατέρας μου είχε βγάλει τα άπαντα του, έβγαζε ογκώδη εκδόσεις κυριολεκτικά με το αίμα του, εγώ τώρα δεν μπορώ να κάνω το ίδιο.
Θέλω να ξέρετε ότι αυτό που κάνω μου δίνει μεγάλη χαρά, μου αρέσει. Η έκδοση του βιβλίου συνοδεύεται και από την περιπέτεια της διάδοσης του αλλιώς θα μείνει στο ράφι όπως τόσα χειρόγραφα αλλά ένα βιβλίο γράφεται για να κυκλοφορεί , ένα βιβλίο είναι όπως η δημοκρατία. Απευθύνεται στο λαό, γράφεται για το λαό, ολοκληρώνεται όταν φτάνει στο κοινό.
– Κάτω από το λογότυπο του περιοδικού σας ΑΙΟΛΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ κ. Βαλέτα, είναι τυπωμένη η φράση: Όχι στην καθιέρωση της διγλωσσίας (Ελληνικά-Αγγλικά). Μας το αναλύετε;
– Είναι απλό. Να μην επικρατήσει-καθιερωθεί η Αγγλική σαν επίσημη γλώσσα του Κράτους. Σχετικά πρόσφατα παρατήρησα σε αφίσα εορτών μεγάλου εκπαιδευτηρίου τη φράση: Open Day…
– Αλμπέρ Καμύ. Ο διακεκριμένος Γάλλος φιλόσοφος-λογοτέχνης του οποίου συγγράψατε αφιέρωμα. Ο αγαπημένος σας συγγραφέας; Έχετε γράψει και αφιέρωμα του Άλαν Πόε. Αγαπημένοι σας άλλοι ξένοι συγγραφείς;
– Σας είπα είμαι λάτρης, βαθύς γνώστης και ερευνητής της Ρωσικής λογοτεχνίας με ποιο αγαπημένο μου Ρώσο τον Ντοστογιέφσκι. Φυσικά μελετώ και θαυμάζω Γάλλους και λογοτέχνες παλαιότερους και σύγχρονους από όλο τον κόσμο. Αφού σας πω ότι έχω γράψει και για άλλους έρευνες εκτός από τους προαναφερθέντες να σας διορθώσω… Πό ή Πόου είναι η σωστή προφορά του ονόματος του σπουδαίου Αμερικάνου συγγραφέα Έντγκαρ Άλαν Πό και όχι Πόε που τον βάφτισαν οι μεταφραστές του.
– Από τη μέχρι σήμερα εκδοτική σας δράση υπάρχει κάποιο βιβλίο σας που εσείς το πιστέψατε πολύ αλλά η ανταπόκριση του αναγνωστικού κοινού δεν ήταν αυτή που αναμένατε;
– Κατηγορηματικά απαντώ όχι. Γιατί, όταν εγώ βγάζω ένα βιβλίο το βγάζω γιατί το πιστεύω εγώ κι όχι γιατί θέλω να γίνει επιτυχία. Εμπορική επιτυχία δεν σημαίνει αυτόματα ότι το βιβλίο είναι καλό. Ποιος αρνείται ότι τα αποκαλούμενα best-seller βιβλία δεν είναι στην πλειοψηφία τους παραφιλολογία; Εξ άλλου ποιος μπορεί να προδικάσει την επιτυχία ή όχι ενός βιβλίου; Όταν ο Σταντάλ ο σπουδαίος Γάλλος συγγραφέας τύπωσε για πρώτη φορά το αριστούργημα Το Μοναστήρι της Πάρμας πήγε στον εκδότη του να ζητήσει συγγραφικά δικαιώματα κι εκείνος ειρωνικά του είπε:-
- είναι τόσο ιερό το βιβλίο σου που οι αναγνώστες δεν το αγγίζουν.
‑Μα τρεις μήνες τώρα… ψέλλισε ο συγγραφέας.
‑Έχω πουλήσει μόνο 7 αντίτυπα, με παγίδεψες να στο εκδώσω και ζητάς δικαιώματα για μια αποτυχία…