Ό,τι ν’ ακούω με το δεξιό μου αυτί / με μάτι αριστερό το βλέπω.
Κι ό,τι καταπιάνεται ο νους να στοχαστεί, / οι χτύποι της καρδιάς το λένε πρώτοι. (Κ. Βάρναλης)

ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΓΥΝΑΙΚΑΣ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ. ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗΝ ΜΟΥΤΖΑΝ ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ ΕΛΙΣΑΒΕΤ 

Γρά­φει η Ηλέ­κτρα Στρα­τω­νί­ου //

Οι πρώ­τες γυναι­κεί­ες παρου­σί­ες στην λογο­τε­χνία χρο­νο­λο­γού­νται στο τέλο­ςτου 18ου αιώ­να, με ποι­ή­μα­τα γραμ­μέ­να από Φανα­ριώ­τισ­σες, την Δου­δού Υψη­λά­ντη και την Δόμνα Κατί­γκω, (που εμφα­νί­ζο­νται περί­που το 1778) οι οποί­ες ζώντας σ’ ένα πιο ελεύ­θε­ρο περι­βάλ­λον, μορ­φώ­νο­νται, κάνουν μετα­φρά­σεις, γρά­φουν ποί­η­ση, κάνουν φιλο­λο­γι­κές συγκε­ντρώ­σεις, έχουν άπο­ψη για την γλώσ­σα, την παι­δεία και την κοι­νω­νία, σε αντί­θε­ση με την κατά­στα­ση της απο­μό­νω­σης, της κατα­πί­ε­σης, που βιώ­νουν οι γυναί­κες την ίδια περί­ο­δο, στην Ελλάδα.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: ΕΛΙΣΑΒΕΤ ΜΟΥΤΖΑ(Ν) ΜΑΡΤΙΝΕΓΚΟ — Γεν­νή­θη­κε στην Ζάκυν­θο το 1801- και πέθα­νε το 1832 ήτα­νε κόρη του Φρα­γκί­σκου Μου­τζάν και της Αγγε­λι­κής το γέν­νος Σιγού­ρου και οι δύο γονείς, ήταν γόνοι αρι­στο­κρα­τι­κών οικο­γε­νειών, ο πατέ­ρας της ασχο­λού­νταν με την πολιτική.

Το περι­βάλ­λον που μεγά­λω­σε η Ελι­σά­βετ ήταν ιδιαί­τε­ρα αυστη­ρό, κλει­στό, με πολ­λές κοι­νω­νι­κές απα­γο­ρεύ­σεις και ταμπού, έχο­ντας την γυναί­κα σε υπο­δε­έ­στε­ρη θέση ένα­ντι των ανδρών και σε από­λυ­τη εξάρ­τη­ση από τα αρσε­νι­κά μέλη της οικογένειας!

Καμία έννοια προ­σω­πι­κής ελευ­θε­ρί­ας, κοι­νω­νι­κής παρου­σί­ας και κατα­ξί­ω­σης δεν ήταν επι­τρε­πτή, είτε σύζυ­γος, είτε μητέ­ρα, είτε κόρη, ήταν αυτή! Κι όμως η Ελι­σά­βετ μέσα στην από­λυ­τη σκλα­βιά της, στην απο­μό­νω­ση και στην μονα­ξιά, τόλ­μη­σε όσα καμία άλλη γυναί­κα της επο­χής της!

Είχε την μεγά­λη τύχη, από μικρή να μάθει γράμ­μα­τα! Η εκπαί­δευ­ση της ήταν πολύ περιο­ρι­σμέ­νη και γίνο­νταν κατ΄ οίκον, έχο­ντας δασκά­λους της τρείς (κατώ­τε­ρους, ορθό­δο­ξους κλη­ρι­κούς,) τον Γεώρ­γιο Τσου­κα­λά, τον Θεο­δό­σιο Δημά­δη και τον Βασί­λειο Ρομαν­τζά, επη­ρε­α­σμέ­νη από τις διδα­χές των τριών αυτών, που περιο­ρί­ζο­νταν σε θέμα­τα θρη­σκεί­ας , όπως η υπα­κοή, η σεμνό­τη­τα, η μετά­νοια, η θυσία και πολ­λά άλλα σχε­τι­κά με την ιερο­σύ­νη τους και τον Θεό.

Η Ελι­σά­βετ λοι­πόν κατά­λα­βε από πολύ νωρίς, πως τώρα πια κρα­τού­σε στα χέρια της ένα ισχυ­ρό­τα­το όπλο, που το έλε­γαν «ΓΝΩΣΗ >!!!

Από την νεα­ρή της ηλι­κία, άνοι­ξε λοι­πόν τους ορί­ζο­ντες του μυα­λού της , γνω­ρί­ζο­ντας κόσμους απα­γο­ρευ­μέ­νους, αυτούς του πνεύ­μα­τος, της δημιουρ­γί­ας, της ιδε­ο­λο­γί­ας, του ονεί­ρου, του ρομα­ντι­σμού και τέλος της υπέρ­τα­της αξί­ας του δικαιώ­μα­τος, να είσαι Άνθρω­πος, ίσος με τους άλλους, αυτό­φω­τος και αυτε­ξού­σιος και ελεύ­θε­ρος να απο­φα­σί­ζεις για τα <θέλω σου>, με την συμ­με­το­χή και της γυναί­κας, σ’ αυτό που ονο­μά­ζου­με Ζωή.

Άρχι­σε λοι­πόν να δια­βά­ζει και να γρά­φει με πάθος, με πραγ­μα­τι­κή μανία και έμα­θε μόνη της Ιτα­λι­κά, Αρχαία Ελλη­νι­κά και Γαλ­λι­κά, ταυ­τό­χρο­να άρχι­σε να γρά­φει ποί­η­ση, θεα­τρι­κά έργα και να κάνει μετα­φρά­σεις. Επί τέλους είχε ανα­κα­λύ­ψει τον τρό­πο, να επι­βάλ­λει την παρου­σία της, πρώ­τα στον ίδιο της τον εαυ­τό, να πει­σθεί ότι δεν είναι αόρα­τη, δεν είναι φάντα­σμα, ούτε και κατά­δι­κος, πως έχει τα μέσα να δηλώ­σει ότι υπάρ­χει, κάνο­ντας την σιω­πή της λόγο, λέξεις, γρα­φή και τέλος, ήθε­λε μέσα από την απελ­πι­σμέ­νη αυτή δημιουρ­γι­κό­τη­τα της, να φωνά­ξει προς την οικο­γέ­νεια της και την κοι­νω­νία πως : ‑ΕΙΜΑΙ ΚΑΙ ΕΓΩ ΕΔΩ ΚΑΙ ΘΑ ΑΓΩΝΙΣΤΩ! – ΥΠΑΡΧΩ ΚΑΙ ΕΙΜΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ!

Όταν έφτα­σε ο και­ρός που η οικο­γέ­νεια της απο­φά­σι­σε να την παντρέ­ψει, η Ελι­σά­βετ τόλ­μη­σε να αρνη­θεί, δηλώ­νο­ντας πως δεν επι­θυ­μεί τον γάμο, πως μονα­δι­κό της θέλη­μα ήταν να ασχο­λη­θεί με την συγ­γρα­φή και την μελέ­τη! Η πρά­ξη της αυτή ισο­δυ­να­μού­σε με ανταρ­σία, με επα­νά­στα­ση (απο­λύ­τως προ­σω­πι­κή και άκρως επι­κίν­δυ­νη,) που έμελ­λε να τους στρέ­ψει όλους ενα­ντί­ον της! Αντι­πρό­τει­νε τότε στους γονείς της να μπει σε μονα­στή­ρι, ή να κατοι­κί­σει μόνη της στο εξο­χι­κό τους σπί­τι, απο­μα­κρυ­σμέ­νη από την Ζακυν­θι­νή κοι­νω­νία, για τον φόβο μιας γενι­κής κατα­κραυ­γής και ενός προ­κλη­τι­κού και ανάρ­μο­στου σκανδάλου!

Μην έχο­ντας άλλον τρό­πο να αντι­με­τω­πί­σει την επί­μο­νη αυτή επι­θυ­μία τους, απο­φά­σι­σε να φύγει κρυ­φά από το σπί­τι. Κάποια νύχτα λοι­πόν ντύ­θη­κε με ρού­χα φτω­χι­κά και βγή­κε στους δρό­μους. Σε μια πόλη που δεν την γνώ­ρι­ζε, ανά­με­σα σε αγνώ­στους ανθρώ­πους, επι­χεί­ρη­σε να δρα­πε­τεύ­σει! Δυστυ­χώς μην γνω­ρί­ζο­ντας ούτε καν τους δρό­μους και τις γει­το­νιές, αφού ταλαι­πω­ρή­θη­κε πει­να­σμέ­νη και ράκος από την κού­ρα­ση, ανα­κά­λυ­ψε απελ­πι­σμέ­νη, πως τα βήμα­τα της την πήγαι­ναν σε κυκλι­κή πορεία, γύρω από το ίδιο της το σπί­τι! Έτσι περί­λυ­πη άνοι­ξε πάλι την πόρ­τα του σπι­τιού της και μπή­κε μέσα, χωρίς ποτέ να κατα­λά­βει κανείς αυτή την απου­σία της, αυτό το απο­τυ­χη­μέ­νο πέταγ­μα της προς την ελευθερία!

Με τρό­μο σκέ­φτη­κε πως την υπό­λοι­πη ζωή της ως ανύ­πα­ντρη γυναί­κα, θα έμε­νε για πάντα κλει­σμέ­νη στο σπί­τι, έτσι μπρο­στά στον εφιάλ­τη της ισό­βιας φυλα­κής της, δέχτη­κε να παντρευ­τεί. Η ανεύ­ρε­ση του γαμπρού για την Ελι­σά­βετ, ήταν μια πολύ δύσκο­λη υπό­θε­ση. Ο θεί­ος της πρό­τει­νε ένα ταξί­δι στην Ιτα­λία, προ­κει­μέ­νου να βρε­θεί κάποιος σύζυ­γος, το ταξί­δι όμως αυτό δεν έγι­νε, λόγο μιας ασθέ­νειας του πατέ­ρα της. Μετά από και­ρό βρέ­θη­κε ένας άνδρας υπο­ψή­φιος, ο Νικό­λα­ος Μαρ­τι­νέ­γκος, που όμως δια­πραγ­μα­τευό­ταν επί 16 μήνες το ύψος της προί­κας, ώσπου να επι­ση­μο­ποι­ή­σει την γαμή­λια συμ­φω­νία, τελι­κά αφού βρέ­θη­κε το ύψος της τιμής σε αυτή την αγο­ρο­πω­λη­σία, ο γάμος έγι­νε καλο­καί­ρι του 1831. Τον Νοέμ­βριο του 1832 η Ελι­σά­βετ Μου­τζάν Μαρ­τι­νέ­γκο, 2 εβδο­μά­δες μετά την γέν­νη­ση του γιού της πέθα­νε από επι­πλο­κές του τοκετού.

Η Ελι­σά­βετ Μαρ­τι­νέ­γκο, μαζί με την Ευαν­θία Καϊρη(την πρώ­τη Ελλη­νί­δα δια­νο­ού­με­νη) συγκα­τα­λέ­γο­νται, ανά­με­σα στις γυναί­κες που ασχο­λή­θη­καν με την Λογο­τε­χνία στην Ελλά­δα. Ο τίτλος <συγ­γρα­φέ­ας> ως τις αρχές του 19ου αιώ­να, ήταν προ­νό­μιο ανδρι­κό και οι γυναί­κες που τολ­μού­σαν να συγ­γρά­ψουν, απο­κα­λού­νταν <η γρά­φου­σα> και ακό­μη χει­ρό­τε­ρη ήταν η κατά­στα­ση, αν κάποια απο­φά­σι­ζε να δημο­σιεύ­σει έργα της, έβα­ζε τον εαυ­τό της μπρός στον κοι­νω­νι­κό εμπαιγ­μό και την απα­ξία, αφού η συγ­γρα­φή ήταν μη συμ­βα­τή, με την γυναι­κεία φύση!

Οι δυο αυτές σπου­δαί­ες γυναί­κες, πίστε­ψαν στα ιδα­νι­κά του Δια­φω­τι­σμού, στα ανθρώ­πι­να δικαιώ­μα­τα και στην ισό­τη­τα των δυο φύλ­λων! Πιστεύ­ε­ται σήμε­ρα ότι η Μαρ­τι­νέ­γκο, υπήρ­ξε προ­άγ­γε­λος – του Φεμι­νι­σμού στην Ελλά­δα -! Η τρα­γω­δία της ζωής της, οι στε­ρή­σεις, ο κοι­νω­νι­κός και συναι­σθη­μα­τι­κός απο­κλει­σμός των γυναι­κών της γενιάς της, ο αγώ­νας της ενά­ντια στην πατριαρ­χι­κή κουλ­τού­ρα και η πνευ­μα­τι­κή της προ­σπά­θεια, να σπά­σει τα κοι­νω­νι­κά κατε­στη­μέ­να και να δημιουρ­γή­σει έργο συγ­γρα­φι­κό, χωρίς αμφι­βο­λία την τοπο­θε­τούν στο Πάν­θε­ον – Εκεί­νων- των γυναι­κών, που τους Αξί­ζει όχι μόνον ο θαυ­μα­σμός και η αγά­πη μας, αλλά και ο απέ­ρα­ντος ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΜΑΣ!!!

ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΗΣ

Η «Αυτο­βιο­γρα­φία»> είναι το πιο αξιό­λο­γο και γνω­στό έργο της, την έγρα­ψε λίγο και­ρό πριν τον θάνα­το της και δεν πρό­λα­βε να ολο­κλη­ρω­θεί. Έγρα­ψε περισ­σό­τε­ρα από 15 θεα­τρι­κά έργα στα Ελλη­νι­κά και στα Ιτα­λι­κά, μετέ­φρα­σε αρχαία κεί­με­να και έγρα­ψε Ποί­η­ση. Από τα έργα της έχουν δια­σω­θεί λίγα, 20 επι­στο­λές, μια κωμω­δία με τίτλο «Φιλάρ­γυ­ρος», κεί­με­να στα Ιτα­λι­κά, ο πρό­λο­γος «Περί Οικο­νο­μί­ας», η Ωδή εις το Πάθος του Ιησού Χρι­στού και εις την Θεο­τό­κον και από τον Προ­μη­θέα Δεσμώ­τη, την Οδύσ­σεια, την Ιλιά­δα και τις Ικέ­τι­δες, κάποια απο­σπά­σμα­τα μεταφράσεων.

________________________________________________________________________________

Η Ηλέκτρα Στρατωνίου γεννήθηκε στη Χαλκιδική, έζησε σε πολλά μέρη της Ελλάδας και στο εξωτερικό. Είναι ζωγράφος, ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Έχει εκδόσει τρεις ποιητικές συλλογές: «Ποιήματα» (1989, Γερμανία), «Στο ναρκοπέδιο του μυαλού» (2011, Αθήνα) και «Σςςς… ο Θεός κοιμάται» (2014, Αθήνα). Η Ηλέκτρα είναι μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών (Ε. Ε. Λ.).

Γράμ­μα­τα της ποίησης

 

Μοι­ρα­στεί­τε το:

Μετάβαση στο περιεχόμενο