ΓΙΑΡΟΣΛΑΒ ΧΑΣΕΚ, ΕΝΑΣ ΤΣΕΧΟΣ ΔΙΕΘΝΙΣΤΗΣ

Γρά­φει η Άννε­κε Ιωαν­νά­του //

Ο Τσέ­χος συγ­γρα­φέ­ας Γιά­ρο­σλαβ Χάσεκ (1883–1923) σίγου­ρα ανή­κει στην κατη­γο­ρία συγ­γρα­φέ­ων που απο­σιω­πού­νται, παρ’ όλο που θεω­ρεί­ται από τους κορυ­φαί­ους της παγκό­σμιας σατι­ρι­κής λογο­τε­χνί­ας. Αν είναι να ανα­φερ­θεί, θα είναι το πολύ ως συγ­γρα­φέ­ας του Ο καλός στρα­τιώ­της Σβέικ που μετα­φρά­στη­κε σε πάνω από 50 γλώσ­σες, έγι­νε ται­νία και παί­χτη­κε σε θέα­τρα σε όλο τον κόσμο. Το 1987, ωστό­σο, από τις εκδό­σεις «Σύγ­χρο­νη Επο­χή» κυκλο­φό­ρη­σαν Τα μυστι­κά της παρα­μο­νής μου στη Ρωσία σε μετά­φρα­ση του Λυσί­μα­χου Παπα­δό­που­λου και με μια απο­λαυ­στι­κή εικο­νο­γρά­φη­ση του Γιό­ζεφ Λάντα, στε­νού φίλου του Χάσεκ. Στα «μυστι­κά» αυτά σατι­ρί­ζει καυ­στι­κά τα όσια και ιερά του κρά­τους των Αψβούρ­γων, την απο­λυ­ταρ­χία, τη γρα­φειο­κρα­τία, τον πόλε­μο. Τα Μυστι­κά είναι διη­γή­μα­τα, στα οποία ξεχω­ρί­ζουν τα Διη­γή­μα­τα για την Μπου­γκούλ­μα, διό­τι σε αυτά ο Χάσεκ περι­γρά­φει μια εξαι­ρε­τι­κά δύσκο­λη φάση της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης στην περιο­χή όπου ο ίδιος, ως κόκ­κι­νος κομι­σά­ριος, έδω­σε μάχη ενά­ντια στους Λευ­κούς σατι­ρί­ζο­ντας κυρί­ως την αντε­πα­νά­στα­ση, αλλά και κάποιες αδυ­να­μί­ες επα­να­στα­τών. Ο Χάσεκ ωρί­μα­σε ιδε­ο­λο­γι­κά στο πει­στι­κό σχο­λείο της πρώ­της μεγά­λης παγκό­σμιας σύρ­ρα­ξης και της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης που γι αυτόν ήταν αστεί­ρευ­τη πηγή έμπνευ­σης εφο­διά­ζο­ντάς τον με μια σημα­ντι­κή πρώ­τη ύλη.

Ο δρό­μος του ασυμβίβαστου

Στην ανα­λυ­τι­κή, περιε­κτι­κή και πολύ κατα­το­πι­στι­κή εισα­γω­γή της Μιλέ­νας Φνιό­κο­βα με τίτλο Ο Για­ρο­σλάβ Χάσεκ, στρα­τιώ­της της Επα­νά­στα­σης δια­βά­ζου­με ανά­με­σα σ’ άλλα: «Ο δρό­μος που ακο­λού­θη­σε ο Χάσεκ, μέχρι να κερ­δί­σει την παγκό­σμια ανα­γνώ­ρι­ση, με όλη τη σεμνό­τη­τα και την επι­μέ­λεια που τον διέ­κρι­νε, ήταν πολύ­πλο­κος, δύσκο­λος, συχνά αντι­φα­τι­κός, αλλά πάντα τίμιος και ευθύς στην ανα­ζή­τη­ση της αλή­θειας και του δίκιου. Ίσως γι αυτό υπο­τι­μή­θη­κε και συκο­φα­ντή­θη­κε όσο κανείς. Όσο ζού­σε σχε­δόν αγνο­ή­θη­κε, ειπώ­θη­καν πολ­λές επι­νο­ή­σεις και συκο­φα­ντί­ες και πολύ αργά έλαμ­ψε η αλή­θεια και απο­δεί­χθη­κε ποιος πραγ­μα­τι­κά ήταν ο Γιά­ρο­σλαβ Χάσεκ» (σελ. 5). […] Ο Χάσεκ είναι ένας καλ­λι­τέ­χνης μπο­έμ με ατέ­λειω­τες περι­πλα­νή­σεις, είναι ο ρέμπε­λος που μάχε­ται τους αστούς, τους κλη­ρι­κούς, τους Αυστρια­κούς των Αψβούρ­γων, τον πόλε­μο. Φαι­νο­με­νι­κά είναι αναρ­χι­κός και ταρα­χο­ποιός, στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα είναι επα­να­στά­της, ιδιαί­τε­ρα αφού μαθή­τε­ψε στο μεγά­λο σχο­λειό του πρώ­του παγκο­σμί­ου πολέ­μου και στη ρωσι­κή επα­νά­στα­ση. Φυσιο­λο­γι­κά περ­νά­ει στον Κόκ­κι­νο Στρα­τό και γίνε­ται ο ευσυ­νεί­δη­τος, ο πει­θαρ­χη­μέ­νος και αλτρουι­στής αγω­νι­στής, παρά­γο­ντας του κομ­μου­νι­στι­κού κόμ­μα­τος και του διε­θνούς επα­να­στα­τι­κού κινή­μα­τος στο σοβιε­τι­κό κρά­τος, που συγκρο­τεί­ται στην ταραγ­μέ­νη περί­ο­δο 1919–1920» (σελ. 6).

Η διε­θνι­στι­κή αλλη­λεγ­γύη σε πράξη

Στην εισα­γω­γή του βιβλί­ου μπο­ρεί ο ανα­γνώ­στης να βρει όλα τα βήμα­τα της συντα­ρα­κτι­κής ζωής του Χασεκ και δεν μπο­ρού­με εδώ παρά να δώσου­με μερι­κά πολύ χαρα­κτη­ρι­στι­κά της πορεί­ας ζωής του. Έτσι, το Φλε­βά­ρη του 1918 ανε­βαί­νει και στο Κίε­βο η κόκ­κι­νη σημαία. Ο Χασεκ έρχε­ται σε επα­φή με σοβιε­τι­κούς που τον ενη­με­ρώ­νουν για το πρό­γραμ­μα της Οκτω­βρια­νής Επα­νά­στα­σης. Ήδη ο Χάσεκ είχε μπο­λια­στεί με τις σοσια­λι­στι­κές ιδέ­ες, ενθου­σιά­στη­κε με την κρα­τι­κο­ποί­η­ση του μεγά­λου κεφα­λαί­ου και πέφτει από τα σύν­νε­φα, όταν μαθαί­νει ότι το αστι­κό κεντρι­κό συμ­βού­λιο της Ουκρα­νί­ας είχε καλέ­σει τους Γερ­μα­νούς να παρα­βιά­σουν την ανα­κω­χή και το σύμ­φω­νο του Μπρεστ-Λιτόφσκ και να επι­τε­θούν στο σοβιε­τι­κό στρα­τό. Όπως και έγι­νε. Η σοβιε­τι­κή ηγε­σία τότε, καλεί τους περί­που 50.000 καλά εξο­πλι­σμέ­νους Τσε­χο­σλο­βά­κους να πολε­μή­σουν στο πλευ­ρό των σοβιε­τι­κών ενά­ντια στους Γερ­μα­νούς. Το Τσε­χι­κό Εθνι­κό Συμ­βού­λιο στο Κίε­βο δηλώ­νει, όμως, «ουδε­τε­ρό­τη­τα». Τότε ο Χάσεκ τα κατα­λα­βαί­νει όλα δια­φω­νώ­ντας με την ηγε­σία και θεω­ρώ­ντας εθνι­κό καθή­κον των Τσέ­χων να πολε­μή­σουν στο πλευ­ρό των σοβιε­τι­κών. Όταν η τσε­χο­σλο­βά­κι­κη ηγε­σία – με έδρα το Παρί­σι – απο­φα­σί­ζει να μετα­φερ­θεί ο τσε­χο­σλο­βά­κι­κος στρα­τός στη Γαλ­λία, ο Χασεκ πια μιλά­ει για προ­δο­σία. Στο Κίε­βο στο μετα­ξύ συγκρο­τεί­ται ένα τσε­χο­σλο­βά­κι­κο επα­να­στα­τι­κό συμ­βού­λιο που καλεί τις εκεί λεγε­ώ­νες να μην πάνε στη Γαλ­λία, αλλά να πολε­μή­σουν στο πλευ­ρό των μπολ­σε­βί­κων. Ο Χάσεκ πηγαί­νει μαζί τους έχο­ντας κάνει την εξής δήλω­ση, που βρέ­θη­κε αργό­τε­ρα στο αρχείο των λεγε­ώ­νων: «Κάνω γνω­στό με το παρόν γράμ­μα ότι δε συμ­φω­νώ με την από­φα­ση του παραρ­τή­μα­τος του Τσέ­χι­κου Εθνι­κού Συμ­βου­λί­ου να φύγει ο στρα­τός μας για τη Γαλ­λία. Γι αυτό απο­χω­ρώ από το στρα­τό μέχρις ότου γίνει αλλα­γή στην από­φα­ση αυτή και σε όλη την πολι­τι­κή της ηγε­σί­ας του Εθνι­κού Συμ­βου­λί­ου. Γ.Χάσεκ» (Πηγή: Εισα­γω­γή στο βιβλίο Τα μυστι­κά της παρα­μο­νής μου στη Ρωσία).

Ο Χάσεκ δεν στα­μά­τη­σε όμως, εδώ. Απευ­θύ­νει μια προ­κή­ρυ­ξη στους Τσε­χο­σλο­βά­κους που είναι ένα δια­μά­ντι έμπρα­κτης διε­θνι­στι­κής αλλη­λεγ­γύ­ης και γι αυτό την παραθέτουμε: 

«ΠΡΟΣ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΤΣΕΧΟΣΛΟΒΑΚΟΥΣ

Σύντρο­φοι!

Σας είπαν ότι στη Ρωσία δεν έχε­τε τι να κάνε­τε και ότι θα συνε­χί­σε­τε τον επα­να­στα­τι­κό σας αγώ­να στο γαλ­λι­κό μέτω­πο. Για το θέμα της ανα­χώ­ρη­σής σας για τη Γαλ­λία υπάρ­χουν οι πιο ζωη­ρές αντιρρήσεις.

Σας περι­γρά­φουν με ενθου­σια­σμό τη Γαλ­λία, την Αμε­ρι­κή και την Αγγλία. Πιστεύ­ου­με ότι θα στρέ­ψε­τε την προ­σο­χή σας στα γεγο­νό­τα που σας περι­βάλ­λουν και θα ματαιώ­σε­τε την ανα­χώ­ρη­σή σας για τη Γαλλία. 

Σύντρο­φοι.

Τα αυστρια­κά και γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα εισέ­βα­λαν βαθιά μέσα στην Ομο­σπον­δια­κή Δημο­κρα­τία της Ρωσί­ας. Στην προ­έ­λα­σή τους σκό­τω­σαν και πολ­λούς Τσέ­χους που δεν πρό­λα­βαν να υποχωρήσουν.

Τα αυστρο-γερ­μα­νι­κά στρα­τεύ­μα­τα του Καρό­λου και του Γου­λιέλ­μου κατέ­λα­βαν το Χάρ­κο­βο και προ­χω­ρούν προς το Κουρσκ. 

Θα αφή­σε­τε να γρά­ψει η ιστο­ρία ότι κατά την περί­ο­δο που κιν­δύ­νευε η ελευ­θε­ρία όλων των εθνών, τα τσέ­χι­κα στρα­τεύ­μα­τα τρά­πη­καν σε φυγή μπρο­στά στις αυστρο­γερ­μα­νι­κές ορδές και εγκα­τέ­λει­ψαν τη ρωσι­κή επα­νά­στα­ση χωρίς βοήθεια;

Σύντρο­φοι!

Πιστεύ­ου­με ότι ο λαός μας δε θα σας άφη­νε να φύγε­τε για τη Γαλ­λία. Θα σας έλε­γε ότι η θέση σας είναι σε τού­το το μέτω­πο, όπου κιν­δυ­νεύ­ει η ελευ­θε­ρία των λαών. Η θέση σας είναι στη Ρωσία!

Καλού­με όλους τους Τσε­χο­σλο­βά­κους να βοη­θή­σουν τη ρωσι­κή επα­νά­στα­ση! Εμείς οι Τσέ­χοι που δεί­ξα­με απα­ρά­μιλ­λη ομό­νοια στον αγώ­να κατά της αυστρια­κής μοναρ­χί­ας, πρέ­πει πρώ­τοι να βοη­θή­σου­με και στην οργά­νω­ση του Κόκ­κι­νου Στρατού.

Σχη­μα­τί­ζου­με τμή­μα­τα από πραγ­μα­τι­κούς αγω­νι­στές της ελευ­θε­ρί­ας που δε θέλουν να φύγουν για τη Γαλλία.

Σας περι­μέ­νου­με!

Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή του Τσε­χο­σλο­βα­κι­κού Τμή­μα­τος του Κομ­μου­νι­στι­κού Κόμ­μα­τος Ρωσί­ας» (σελ. 52/53 του βιβλίου)

Ο Χάσεκ έγι­νε μέλος του τσέ­χι­κου τμή­μα­τος του κόμ­μα­τος των μπολ­σε­βί­κων. Μέχρι τη δεκα­ε­τία του 1940 πολύ λίγα έγι­ναν γνω­στά στην Τσε­χο­σλο­βα­κία για τη δρά­ση του Χάσεκ στη σοβιε­τι­κή Ρωσία. Σοβιε­τι­κοί ιστο­ρι­κοί με τη βοή­θεια συμπο­λε­μι­στών του και τη συνερ­γα­σία Τσε­χο­σλο­βά­κων μελε­τη­τών απο­κά­λυ­ψαν τη δρά­ση του Χάσεκ στο Κόκ­κι­νο Στρα­τό. Με λίγα λόγια, αυτό το μικρό βιβλίο της «Σύγ­χρο­νης Επο­χής» εμπε­ριέ­χει ένα θησαυ­ρό από πλη­ρο­φο­ρί­ες σχε­τι­κά με τη ζωή και τη δρά­ση ενός σχε­δόν ξεχα­σμέ­νου Τσέ­χου συγ­γρα­φέα και επα­να­στά­τη. Και ο Χάσεκ ανή­κει στην κατη­γο­ρία των δημιουρ­γών που «θάφτη­καν» από τον αστι­κό μηχα­νι­σμό προ­βο­λής και όχι τυχαία. Μια απα­ξία που στην ουσία απο­τε­λεί αξία ή με άλλα λόγια, μια επι­βρά­βευ­ση από την ανά­πο­δη. Αυτό εξαρ­τά­ται από ποιος την κάνει.