Η «Πυρά της ματαιοδοξίας»

Γρά­φει ο Αλέ­κος Χατζη­κώ­στας //

Στις 7 Φλε­βά­ρη 1497 οπα­δοί του Τζι­ρό­λα­μο Σαβο­να­ρό­λα μάζε­ψαν σε μια πλα­τεία της Φλω­ρε­ντί­ας χιλιά­δες βιβλία αρχαί­ων συγ­γρα­φέ­ων καθώς και μου­σι­κά όργα­να, πίνα­κες, γλυ­πτά και άλλα αντι­κεί­με­να και έργα τέχνης, κυρί­ως αυτά που είχαν θέμα­τα από την ελλη­νι­κή θρη­σκεία, που ο Σαβο­να­ρό­λα τα ονό­μα­ζε «ματαιό­τη­τες» (πολ­λά απ’ αυτά τα κατά­σχε­σαν παρά­νο­μα από τους ιδιο­κτή­τες τους) και τα έκα­ψαν στην απο­κα­λού­με­νη “Πυρά της ματαιο­δο­ξί­ας” επει­δή οδη­γούν στην αμαρ­τία. Θα μεί­νει στην ιστο­ρία ως η «Πυρά της ματαιο­δο­ξί­ας» («Falò delle vanità»).

Τι προη­γή­θη­κε

O Τζι­ρό­λα­μο Σαβο­να­ρό­λα γεν­νή­θη­κε στη Φερά­ρα το 1452, από οικο­γέ­νεια ευγε­νών με αυστη­ρές θρη­σκευ­τι­κές αντι­λή­ψεις. Σπού­δα­σε ιατρι­κή, φιλο­σο­φία, ζωγρα­φι­κή και μου­σι­κή, οι σπου­δές του όμως στη θεο­λο­γία ήταν μάλ­λον αυτές που καθό­ρι­σαν την προ­σω­πι­κό­τη­τά του και τη ζωή του. Σαν ιερο­κύ­ρη­κας – με μεγά­λο ταλέ­ντο στη ρητο­ρι­κή- άρχι­σε τα φλο­γε­ρά του κηρύγ­μα­τα εντός και εκτός Φλω­ρε­ντί­ας. Ο Δομι­νι­κα­νός μονα­χός ήταν θρη­σκευ­τι­κός ηγέ­της της Φλω­ρε­ντί­ας και πολέ­μιος των καλών τεχνών και γενι­κά κάθε πνευ­μα­τι­κού έργου που θύμι­ζε την «ειδω­λο­λα­τρι­κή» όπως την χαρα­κτή­ρι­ζε κατεύ­θυν­ση της τέχνης και δεν είχε χρι­στια­νι­κό θρη­σκευ­τι­κό περιε­χό­με­νο. Για τον Σαβο­να­ρό­λα η τέχνη υπη­ρε­τού­σε την ματαιο­δο­ξία των ανθρώ­πων. Τα μυθο­λο­γι­κά θέμα­τα, η απει­κό­νι­ση των γυμνών σωμά­των ακό­μα και ο τρό­πος απει­κό­νι­σης της Πανα­γί­ας ‑ως “πόρ­νη” όπως πίστευε-προ­σέ­δι­δε στα έργα τέχνης ειδω­λο­λα­τρι­κό χαρα­κτή­ρα και γι’ αυτό το λόγο έπρε­πε να κατα­στρα­φούν. Οι ιερο­κή­ρυ­κές του στις δημό­σιες συγκε­ντρώ­σεις κατα­φέ­ρο­νταν κατά της Ανα­γέν­νη­σης και κάθε παρά­στα­σης νυμ­φών και θεών των αρχαί­ων Ελλή­νων και των Ρωμαί­ων. Όλα αυτά ήταν πολύ “παγα­νι­στι­κά” γι’ αυτούς.

Η μεγά­λη όμως επί­δρα­ση που άσκη­σε στο λαό της πόλης, ήταν όταν τα κηρύγ­μα­τά του μπερ­δεύ­τη­καν με τις προ­φη­τεί­ες του και μάλι­στα όταν αυτές άρχι­σαν να βγαί­νουν αλη­θι­νές : ο θάνα­τος του Λαυ­ρέ­ντιου των Μεδί­κων, ο θάνα­τος του πάπα Ιννο­κέ­ντιου Η΄ και κυρί­ως η κατά­λη­ψη της πόλης από του Γάλ­λους. Στό­χος των κηρυγ­μά­των του ήταν η δια­φθο­ρά της εξου­σί­ας των Μεδί­κων, η δια­φθο­ρά και η ακο­λα­σία της εκκλη­σί­ας και κυρί­ως του πάπα Αλέ­ξαν­δρου Βορ­γία. Στό­χος του ήταν επί­σης οι καλ­λι­τέ­χνες και τα έργα τους.

Όταν το 1494 ο Κάρο­λος Η’ βρί­σκε­ται προ των πυλών της Φλω­ρε­ντί­ας, οι κάτοι­κοι διώ­χνουν κακήν κακώς τον Πέτρο των Μεδί­κων και ο Σαβο­να­ρό­λα ανα­λαμ­βά­νει το ρόλο του δια­πραγ­μα­τευ­τή της παρά­δο­σης της πόλης αλλά κυρί­ως το ρόλο του ανα­μορ­φω­τή της. Αυτή είναι η δική του ώρα για να μετα­τρέ­ψει την πόλη της ματαιο­δο­ξί­ας και της δια­φθο­ράς σε μια χρι­στια­νι­κή πόλη με πολί­τευ­μα δημο­κρα­τι­κό – θεο­κρα­τι­κό. Δεν έλει­ψαν όμως και οι ακρό­τη­τες: όταν η πόλη κατα­λή­φθη­κε από τους Γάλ­λους, έστει­λε 1.000 εφή­βους ντυ­μέ­νους στα λευ­κά, να τρι­γυ­ρί­ζουν στην πόλη δέρ­νο­ντας τις πόρ­νες, τις “ακά­λυ­πτες” γυναί­κες και όσους ήταν ντυ­μέ­νοι με πολυτέλεια.

Το απο­κο­ρύ­φω­μα ήταν το 1497 (7 Φλε­βά­ρη), όταν οργά­νω­σε την “πυρά της ματαιο­δο­ξί­ας” : στο κέντρο της πλα­τεί­ας της πόλης οι οπα­δοί του συγκέ­ντρω­σαν και έκα­ψαν έργα τέχνης, βιβλία, μου­σι­κά όργα­να, αντι­κεί­με­να καλ­λω­πι­σμού και γενι­κά ότι θεω­ρού­σαν ότι εξυ­πη­ρε­τού­σε την ανθρώ­πι­νη ματαιο­δο­ξία. Αν λάβου­με υπ’ όψιν, ότι λίγα χρό­νια νωρί­τε­ρα, δηλ. το 1453, έγι­νε η άλω­ση της Κων­στα­ντι­νού­πο­λης και πολ­λοί Βυζα­ντι­νοί λόγιοι είχαν κατα­φύ­γει στη Δύση και κυρί­ως στην Ιτα­λία, παίρ­νο­ντας μαζί τους ελλη­νι­κά χει­ρό­γρα­φα, δηλ. έργα αρχαί­ων Ελλή­νων συγ­γρα­φέ­ων που υπήρ­χαν σε ελά­χι­στα αντί­τυ­πα και πολ­λά ήταν μονα­δι­κά, κατα­λα­βαί­νου­με τι κακό έγινε.

Ένα χρό­νο μετά, το εξα­γριω­μέ­νο πλή­θος, ίδιο ή ελά­χι­στα δια­φο­ρε­τι­κό, συνέ­λα­βε και έρι­ξε στην πυρά τον ίδιο το Σαβοναρόλα…

Να σημειώ­σου­με ακό­μη ότι στο τέλος του 20ού αιώ­να, Δομι­νι­κα­νοί μονα­χοί ζήτη­σαν από τον Πάπα να ανα­κη­ρύ­ξει τον Σαβο­να­ρό­λα άγιο!

_________________________________________________________________________________________________

Αλέκος Α. Χατζηκώστας  Δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Η Άλλη Άποψη της Ημαθίας» και του alli-apopsi.gr. Άρθρα του έχουν δημοσιευτεί σε εφημερίδες, περιοδικά και site εδώ και δεκαετίες, ενώ έχει συμμετάσχει με εισηγήσεις σε μια σειρά ιστορικά συνέδρια και ημερίδες. Έχει εκδώσει 8 βιβλία και συμμετέχει σε συλλογικούς τόμους.