Το οικολογικό αποτύπωμα και η ηθική της υπερπολυτελούς κατανάλωσης των πάμπλουτων “άλλων”

Γρά­φει η Βασι­λι­κή Παπα­γε­ωρ­γί­ου //
Εθνο­λό­γος-Κοι­νω­νι­κή Ανθρω­πο­λό­γος, Δρ
Εργα­σια­κή Σύμ­βου­λος Ανέρ­γων, ΟΑΕΔ

«Κάποιοι ισχυ­ροί ξένοι επι­χει­ρη­μα­τί­ες οι οποί­οι συνο­μι­λού­σαν με Έλλη­νες εφο­πλι­στές που πηγαι­νο­έρ­χο­νται με ελι­κό­πτε­ρα στα νησιά έλε­γαν ότι οι billionaires μετά τις βόλ­τες τους με σκά­φη στο εκτυ­φλω­τι­κό τιρ­κουάζ επι­λέ­γουν κοσμο­πο­λί­τι­κα spots στην Μπο­τσουά­να και τη Ναμίμπια.»
[Από τη στή­λη που γρά­φει η Σίβυλ­λα στην εφη­με­ρί­δα το Βήμα, 07.08.2023, ΕΔΩ]

«Το κύριο ζήτη­μα του 1% δεν είναι μόνο η από­δρα­ση από την καθη­με­ρι­νό­τη­τα αλλά και η από­δρα­ση από τους “πολ­λούς”. Τα ιδιω­τι­κά νησιά και οι ενοι­κιά­σεις ολό­κλη­ρων ξενο­δο­χεί­ων για ορι­σμέ­νο χρο­νι­κό διά­στη­μα έχουν απο­τε­λέ­σει αγα­πη­μέ­νη τους επιλογή.»
[Newsroom, 22/7/2023, ΕΔΩ]

Συνη­θι­σμέ­να κοσμι­κά ρεπορ­τάζ της σαι­ζόν, όπως τα παρα­πά­νω, περι­γρά­φουν την “περί­ο­πτη κατα­νά­λω­ση” των υπερ­πλού­σιων στους καλά προ­φυ­λαγ­μέ­νους περί­κλει­στους κόσμους τους, που περι­φρου­ρούν με ζήλο μέσα από νομι­κές και άλλες δικλεί­δες ασφα­λεί­ας. Ενώ, έτσι, δίδε­ται αδρο­με­ρώς μια εικό­να για τις πιο εκλε­κτές απο­λαύ­σεις των οποί­ων μετέ­χουν, π.χ. συνε­χό­με­νες εναλ­λα­γές δια­κο­πών χλι­δής στα πιο απο­κλει­στι­κά θέρε­τρα, εντού­τοις, δεν είναι ευρέ­ως γνω­στά, ούτε και δίνο­νται στη δημο­σιό­τη­τα, στοι­χεία για το τι είδους περιου­σία και αγα­θά δια­θέ­τει ο καθέ­νας, σε τι χρή­ση τα υπο­βά­λει, το περι­βαλ­λο­ντι­κό απο­τύ­πω­μα και λοι­πά σχε­τι­κά δεδο­μέ­να που συν­θέ­τουν το κατα­να­λω­τι­κό, και, κατά συνέ­πεια, ενερ­γεια­κό προ­φίλ αυτής της απει­ρο­ε­λά­χι­στης αριθ­μη­τι­κά ομά­δας των ελίτ εκα­τομ­μυ­ριού­χων ή δισε­κα­τομ­μυ­ριού­χων, σαν να μην είναι άξια κατα­γρα­φής και δημό­σιας συζήτησης.

Σε μία πρό­σφα­τη μελέ­τη τους οι ανθρω­πο­λό­γοι Beatriz Barros και Richard Wilk ρίχνουν φως ακρι­βώς σε αυτή τη θεμα­τι­κή που, απ’ ό,τι φαί­νε­ται, δύσκο­λα προ­σεγ­γί­ζουν οι επιστήμονες/ερευνητές και εξί­σου δύσκο­λα βρί­σκει δημό­σιο χώρο να παρου­σια­στεί και να συζη­τη­θεί. Πρό­κει­ται για το άρθρο με τίτλο «The outsized carbon footprints of the super-rich», που συγκε­κρι­μέ­να αφο­ρά τις περι­βαλ­λο­ντι­κές συνέ­πειες και το οικο­λο­γι­κό απο­τύ­πω­μα από την άκρα­τη κατα­νά­λω­ση υπερ­πο­λυ­τε­λών αγα­θών από το μικρό κοι­νό των πλού­σιων αυτού του πλα­νή­τη που σκο­πί­μως υπο­βαθ­μί­ζε­ται ή και αγνο­εί­ται παντε­λώς. [Το άρθρο δημο­σιεύ­τη­κε στο Sustainability: Science, practice and policy, 2021, τ. 17, ν. 1, και είναι δια­θέ­σι­μο ηλε­κτρο­νι­κά ΕΔΩ.]

Το αντί­θε­το, στη δημό­σια σφαί­ρα προ­βάλ­λε­ται και τεί­νει να καθιε­ρω­θεί η εικό­να του πλού­σιου eco ‑chic influencer, που νου­θε­τεί τους πολ­λούς – το λαϊ­κό κατα­να­λω­τι­κό γού­στο των οποί­ων συν­δέ­ε­ται υπο­τι­θέ­με­να με αντι-οικο­λο­γι­κές επι­λο­γές –, ή του φιλάν­θρω­που ευερ­γέ­τη που ανα­λαμ­βά­νει πρω­το­βου­λί­ες για το περι­βάλ­λον και δια­κα­τέ­χε­ται από οικο­λο­γι­κές ευαι­σθη­σί­ες (χαρα­κτη­ρι­στι­κό παρά­δειγ­μα εδώ ο Jeff Bezos με το project του “Bezos Earth Fund” για την κλι­μα­τι­κή αλλαγή).

Στην ερευ­νη­τι­κή ανα­φο­ρά των Barros και Wilk γίνε­ται μια ευρη­μα­τι­κή από­πει­ρα να κατα­γρα­φεί στο ελά­χι­στο δυνα­τό το ενερ­γεια­κό απο­τύ­πω­μα, σε ένα σύνο­λο είκο­σι δισε­κα­τομ­μυ­ριού­χων, (συμπε­ρι­λαμ­βα­νο­μέ­νων π.χ. σε αυτούς των Roman Abramovich, Giorgio Armani, Michael Bloomberg, Jeff Bezos, Elon Musk), με εστί­α­ση κυρί­ως στη χρή­ση και συντή­ρη­ση των υπερ­πο­λυ­τε­λών κατα­λυ­μά­των τους και των ιδιω­τι­κών μέσων μετα­κί­νη­σης (διά­φο­ρα οχή­μα­τα, ιδιω­τι­κά αερο­πλά­να, γιοτ, ελι­κό­πτε­ρα). Αυτό που προ­κύ­πτει επι­βε­βαιώ­νει την υπερ­βο­λι­κή επι­βά­ρυν­ση σε ρύπους, που προ­κα­λεί­ται από το βίο και το γενι­κό­τε­ρο κατα­να­λω­τι­κό προ­φίλ της ομά­δας, σε εξό­φθαλ­μη ανα­ντι­στοι­χία με την ελά­χι­στη αριθ­μη­τι­κά δύνα­μή της. Γι’ αυτό και γενι­κό­τε­ρα, οι Barros και Wilk υπο­στη­ρί­ζουν ότι η δημο­σιο­ποί­η­ση στοι­χεί­ων εκπο­μπών ρύπων, εκφρα­σμέ­νων σε μέσες τιμές, ανά χώρα ή περιο­χή, δεν ωφε­λεί στην πραγ­μα­τι­κό­τη­τα το στό­χο της βιω­σι­μό­τη­τας, αν δεν ληφθεί σοβα­ρά υπό­ψη η εξω­φρε­νι­κά δυσα­νά­λο­γη συμ­με­το­χή των ελίτ στο περι­βαλ­λο­ντι­κό αποτύπωμα.

Αν η υπερ­πο­λυ­τε­λής κατα­νά­λω­ση είναι προ­κλη­τι­κή και προ­κα­λεί δυσφο­ρία στην πλειο­νό­τη­τα των ασθε­νέ­στε­ρων και οικο­νο­μι­κά αδύ­να­μων, θα πρέ­πει πλέ­ον να αντι­με­τω­πί­ζε­ται ως μια αλα­ζο­νι­κή μορ­φή συμπε­ρι­φο­ράς και διά­πρα­ξη ύβρε­ως, με την αρχαιο­ελ­λη­νι­κή σημα­σία, υπό το πρί­σμα της κατα­χρη­στι­κής ιδιο­ποί­η­σης, της αχόρ­τα­γης χρή­σης και της κατα­λή­στευ­σης πολύ­τι­μων πόρων της γης και του περι­βάλ­λο­ντος. Μπο­ρεί κανείς να φαντα­στεί για τι λογής μεγέ­θη μιλά­με, αν ληφθούν υπό­ψη τα αριθ­μη­τι­κά δεδο­μέ­να του ακραί­ου πλού­του. Για παρά­δειγ­μα, το πλου­σιό­τε­ρο 1% κατέ­χει σχε­δόν διπλά­σιο πλού­το από τον υπό­λοι­πο κόσμο τα τελευ­ταία δύο χρό­νια, σύμ­φω­να με στοι­χεία που δημο­σιεύ­ει το 2023 η διε­θνής οργά­νω­ση Oxfam στην ιστο­σε­λί­δα της. Η Oxfam δεί­χνει, επί­σης, ότι οι πλου­σιό­τε­ροι δισε­κα­τομ­μυ­ριού­χοι είναι αυτοί που επι­βα­ρύ­νουν στην κλι­μα­τι­κή κρί­ση στον μέγι­στο βαθ­μό και, πιο συγκε­κρι­μέ­να, μέσω των ρυπο­γό­νων επεν­δύ­σε­ών τους, εκπέ­μπουν ένα εκα­τομ­μύ­ριο φορές περισ­σό­τε­ρο άνθρα­κα από τον μέσο άνθρω­πο ενώ, το ίδιο πλου­σιό­τε­ρο 1 % της ανθρω­πό­τη­τας, είναι υπεύ­θυ­νο για διπλά­σιες εκπο­μπές από το φτω­χό­τε­ρο 50 %. [βλ. ΕΔΩ]

Τα τελευ­ταία χρό­νια έχει ανοί­ξει μια συζή­τη­ση στη δημό­σια σφαί­ρα που επι­κε­ντρώ­νει κατά βάση στην ανά­γκη τής επι­πλέ­ον φορο­λό­γη­σης του πλού­του, υπό το βάρος της διαμ­φι­σβη­τού­με­νης νομι­μο­ποί­η­σης της κατο­χής του από τους λίγους εκα­τομ­μυ­ριού­χους ή δισε­κα­τομ­μυ­ριού­χους του πλα­νή­τη και του αρνη­τι­κού κλί­μα­τος γύρω από τη σπά­τα­λη επί­δει­ξη της υπέρ­με­τρης χλι­δής τους. Ωστό­σο, το ζήτη­μα του οικο­λο­γι­κού απο­τυ­πώ­μα­τος θέτει μια ευρύ­τε­ρη βάση κοσμο­θε­ώ­ρη­σης και μια καθο­λι­κή συλ­λο­γι­στι­κή, αμφι­σβη­τώ­ντας ηθι­κά τον βίο των πλου­σί­ων ως μια μη βιώ­σι­μη κατά­στα­ση που τελεί εις βάρος όλων.

Όπως, εξάλ­λου, υπο­γραμ­μί­ζουν οι Barros και Wilk στην ως άνω ανα­φε­ρό­με­νη μελέ­τη, δεν υπάρ­χει αντι­σταθ­μι­στι­κό όφε­λος σε αυτήν την πλα­νη­τι­κή επι­βά­ρυν­ση από τον ασυ­γκρά­τη­το βίο των ελίτ, ούτε με τις πολυ­δια­φη­μι­ζό­με­νες πρω­το­βου­λί­ες που λαν­σά­ρουν μέσω των εται­ρειών τους και την φιλαν­θρω­πία τους, ούτε με την υιο­θέ­τη­ση δήθεν περι­βαλ­λο­ντι­κά φιλι­κών τρό­πων ζωής και κατα­νά­λω­σης (π.χ. ένα υπερ­μέ­γε­θες γιοτ που χρη­σι­μο­ποιεί πρά­σι­νη ενέρ­γεια). Μάλι­στα, – το ακρι­βώς αντί­θε­το – οι δήθεν πρά­σι­νες πρω­το­βου­λί­ες των λίγων, που συχνά χρη­σι­μο­ποιού­νται ως άλλο­θι για την συνο­λι­κά επι­βλα­βή δρά­ση τους στο πλα­νη­τι­κό απο­τύ­πω­μα, προ­κα­λούν μεγα­λύ­τε­ρη οικο­λο­γι­κή επι­βά­ρυν­ση καθώς δεν ελατ­τώ­νο­νται – κάτι που θα στό­χευε ριζι­κά στο πρό­βλη­μα – οι εξω­φρε­νι­κές κατα­να­λώ­σεις, οι ιδιό­μορ­φες απαι­τή­σεις και οι τάσεις άπλη­στης κυριαρ­χί­ας τους επί των πλου­το­πα­ρα­γω­γι­κών πόρων του πλανήτη.

Η κατα­γρα­φή και δημο­σιο­ποί­η­ση στοι­χεί­ων του βίου των πάμπλου­των “άλλων” δεν απο­τε­λεί, λοι­πόν, ένα οιω­νεί ρεπορ­τάζ “κλει­δα­ρό­τρυ­πας”, αλλά είναι κάτι που μας αφο­ρά, ως ζήτη­μα ηθι­κής και πολι­τι­κής τάξης. Η επί­δει­ξη του πλού­του των λίγων είναι μια εκφρα­στι­κή επι­τέ­λε­ση και υπόρ­ρη­τη δήλω­ση– από τη δική τους μεριά– του αυταρ­χι­κού μηνύ­μα­τος “οι ζωές μας μετρά­νε”, απέ­να­ντι στο οποίο είναι ανα­γκαίο να ανα­πτυ­χθούν μορ­φές αντί­στα­σης και ανα­τρε­πτι­κής δρά­σης που θα απο­κα­λύ­πτουν το παρα­σι­τι­κό του περιεχόμενο.

Σημείωση

Οι εικό­νες που εμφα­νί­ζο­νται στο κεί­με­νο είναι έργα των Mark Peterson, από τη σει­ρά Acts of Charity (πρώ­τη εικό­να) και Johnny Miller, Νταρ ες Σαλά­αμ, Ταν­ζα­νία, από τη σει­ρά Unequal Scenes (δεύ­τε­ρη εικό­να). Πηγή: CAPITALIST REALISM Συντε­λε­σμέ­νο Μέλ­λον | Παρελ­θόν Διαρ­κεί­ας Future Perfect | Past Continuous, 2018, Εκδό­σεις Πανε­πι­στη­μί­ου Μακε­δο­νί­ας και Μου­σεί­ου Φωτο­γρα­φί­ας Θεσσαλονίκης.