Το πειρατικό του Captain Jimmy

Γρά­φει ο Από­στο­λος Δ. Καραμπάς //

«Το πλοίο θα σαλ­πά­ρει το βραδάκι………να πάμε κρουα­ζιέ­ρα στα νησιά…….Μύκονο και Σαντο­ρί­νη…..», ένα χαρού­με­νο τρα­γού­δι του Βαγ­γέ­λη Γερ­μα­νού, πολύ μακριά από την σκλη­ρή πραγ­μα­τι­κό­τη­τα του έτους 1850.

Είναι η χρο­νιά που το πολε­μι­κό ναυ­τι­κό του νεο­πα­γούς ελλη­νι­κού κρά­τους ξεπα­στρεύ­ει και τα τελευ­ταία ορμη­τή­ρια και άντρα των πει­ρα­τών στο αρχι­πέ­λα­γος του Αιγαί­ου. Τότε αρχί­ζουν και ασβε­στώ­νο­νται οι νησιω­τι­κοί οικι­σμοί σαν ένα σημά­δι έλλει­ψης κιν­δύ­νου και ελευ­θε­ρί­ας. Αυτή την πάλ­λευ­κη εικό­να αγνα­ντεύ­ει από το βαπό­ρι σήμε­ρα ο ταξι­διώ­της των κυκλα­δι­κών, όπως και άλλων Αιγια­κών νήσων.

Δια­χρο­νι­κά, από την αρχή της Ιστο­ρί­ας, και του γρα­πτού λόγου, εξε­λί­χθη­κε η πει­ρα­τεία, στη Μεσό­γειο και το Αιγαίο, λόγω της ιδιαί­τε­ρης γεω­γρα­φι­κής θέσης μετα­ξύ Δύσης και Ανα­το­λής, ανα­πτύ­χθη­κε και θεσμι­κά, ήταν το μέσον δια­κί­νη­σης εμπο­ρευ­μά­των και σκλάβων.

Διο­μο­λο­γή­σεις, ήταν οι εμπο­ρι­κές συμ­φω­νί­ες των Οθω­μα­νών αρχι­κά με τους Γάλ­λους που χρο­νο­λο­γού­νται επί Σουλ­τά­νου Σου­λεϊ­μάν του Μεγα­λο­πρε­πούς και με την Αγγλία αργό­τε­ρα, συνέ­βα­λαν στην ανά­πτυ­ξη της ναυ­τι­λί­ας και του εμπο­ρί­ου στο Αιγαίο δίνο­ντας έτσι ώθη­ση στο φαι­νό­με­νο της πει­ρα­τεί­ας. Καθο­ρι­στι­κό ρόλο έπαι­ξε η πολι­τι­κή του οθω­μα­νι­κού κρά­τους που έδι­νε βάρος στα μεγά­λα κέντρα, αφή­νο­ντας χωρίς ναυ­τι­κές βάσεις, ανε­ξέ­λεγ­κτες τις θαλάσ­σιες δια­δρο­μές, με ανύ­παρ­κτη επο­πτεία. Ο οθω­μα­νι­κός στό­λος μια φορά το χρό­νο, έβα­ζε πλώ­ρη, δίχως μπού­σου­λα και χάρ­τα, δια­πλέ­ο­ντας το μπου­γά­ζι για τα νερά της Άσπρης Θάλασ­σας προς συλ­λο­γή των φόρων από τις Αιγαιο­πε­λα­γί­τι­κες κοι­νό­τη­τες, που βίω­ναν ως ένα βαθ­μό καθε­στώς αυτονομίας.

Στην ναυ­μα­χία της Ναυ­πά­κτου ο οθω­μα­νι­κός στό­λος ηττά­ται από τις Ευρω­παϊ­κές δυνά­μεις, που ανα­κό­πτουν την επέ­κτα­ση της κυριαρ­χί­ας του στην Μεσό­γειο. Μια ταραγ­μέ­νη επο­χή, στου Αιγαί­ου τα γαλα­νά νερά, που έχουν κατα­στεί θέα­τρο πολε­μι­κών συγκρού­σε­ων Οθω­μα­νών και Βενε­τσιά­νων, ο Κρη­τι­κός πόλε­μος συγκα­τα­λέ­γε­ται στα σημα­ντι­κό­τε­ρα πολε­μι­κά γεγο­νό­τα της περιό­δου. Στην περιο­χή αρμε­νί­ζουν τα καρά­βια των Γενο­βέ­ζων, Μαλ­τέ­ζων, Σπα­νιό­λων, Γάλ­λων, Βενε­τών, Ελλή­νων, Κορ­σι­κα­νών, Τούρ­κων, Τυνή­σιων και άλλων πει­ρα­τών. Από τις δύο εμπό­λε­μες πλευ­ρές  ναυ­το­λο­γού­νται πει­ρα­τές, όπως και μεγά­λος αριθ­μός νησιω­τών τους οποί­ους οδη­γεί η φτώ­χεια και η εξαθλίωση.

Το Λιβόρ­νο υπήρ­ξε έδρα εμπό­ρων σκλά­βων, πλοιο­κτη­τών πει­ρα­τι­κών που λυμαί­νο­νταν τα νησιά. Ο τρό­πος δρά­σης των πει­ρα­τών ήταν το ρεσάλ­το σε άλλα πλοία, στο­χεύ­ο­ντας το φορ­τίο τους και οι επι­θέ­σεις στις αιγαιο­πε­λα­γί­τι­κες κοι­νό­τη­τες, κλέ­βο­ντας την γεωρ­γι­κή παρα­γω­γή και τα ζώα. Επί­σης αιχ­μα­λώ­τι­ζαν νεα­ρά κυρί­ως άτο­μα, άνδρες και γυναί­κες, σκο­πεύ­ο­ντας την πώλη­σή τους στα σκλα­βο­πά­ζα­ρα. Περισ­σό­τε­ροι από 1 εκατ. άτο­μα υπο­λο­γί­ζο­νται όσοι που­λή­θη­καν σκλά­βοι στην Τύνι­δα, στο Αλγέ­ρι, στην Κων­στα­ντι­νού­πο­λη κ.α. μέσα σε 2–2,5 αιώ­νες. Όσοι άνθρω­ποι δεν είχαν την τύχη να εξα­γο­ρα­στούν και να αφε­θούν ελεύ­θε­ροι, κατέ­λη­γαν, πλην ελα­χί­στων, σε σκλη­ρές χει­ρω­να­κτι­κές εργα­σί­ες, κωπη­λά­τες σε πλοία, στα χαρέ­μια και στην πορνεία.

Οι νησιω­τι­κοί πλη­θυ­σμοί υφί­στα­ντο τις επι­πτώ­σεις των λεη­λα­σιών και τις πιέ­σεις εκ μέρους των αντι­μα­χό­με­νων. Ταυ­τό­χρο­να εμπλέ­κο­νταν οργα­νι­κά σε πει­ρα­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες και λαθρε­μπό­ριο, ευνο­ού­σαν οι κοντι­νές απο­στά­σεις μετα­ξύ των νησιών, όπως και το πλή­θος απά­νε­μων μικρών κόλ­πων που χρη­σί­μευαν ως φυσι­κά αγκυ­ρο­βό­λια και κρη­σφύ­γε­τα των πει­ρα­τι­κών ιστιοφόρων.

Η πει­ρα­τεία υπήρ­ξε ο πυρή­νας της οικο­νο­μί­ας σημα­ντι­κών νησιών, ήταν οικο­νο­μι­κή διέ­ξο­δος που οδή­γη­σε στον πλου­τι­σμό στην πορεία μέσω των εμπο­ρι­κών και ναυ­τι­λια­κών δρα­στη­ριο­τή­των. Το πει­ρα­τι­κό πλε­ού­με­νο απο­τε­λού­σε ιδιο­κτη­σία μετό­χων, ήταν το λεγό­με­νο σινά­φι, οι οποί­οι έβα­ζαν εται­ρι­κό κεφά­λαιο, την σιρ­μα­γιά για τα έξο­δα του πλοί­ου, πλή­ρω­μα κλπ και μοί­ρα­ζαν τα λάφυ­ρα σε μερτικά.

Η διε­θνής συγκυ­ρία ευνο­εί τους Έλλη­νες ναυ­τι­κούς. Με την συν­θή­κη του Κιου­τσούκ-Καϊ­ναρ­τζή που έβα­λε τέλος σε έναν από τους Ρωσο­τουρ­κι­κούς πολέ­μους, οι Έλλη­νες καρα­βο­κύ­ρη­δες αρμε­νί­ζουν χωρίς περιο­ρι­σμούς υπό την ρωσι­κή σημαία. Κατά την διάρ­κεια των Ναπο­λε­ό­ντειων πολέμων,σπάνε τον απο­κλει­σμό των γαλ­λι­κών λιμα­νιών από τους Άγγλους μετα­φέ­ρο­ντας προ­ϊ­ό­ντα. Η συσ­σώ­ρευ­ση κεφα­λαί­ων συμ­βά­λει στην ανά­πτυ­ξη μιας οικο­νο­μι­κής ελίτ, που σύντο­μα ελέγ­χει μεγά­λο τμή­μα της Αν. Μεσο­γεί­ου. Δημιουρ­γού­νται σημα­ντι­κές οικο­γέ­νειες πλοιο­κτη­τών, μια αστι­κή τάξη που θα παί­ξει σημα­ντι­κό ρόλο στην Επα­νά­στα­ση. Πολ­λά εμπο­ρι­κά πλοία θα μετα­τρα­πούν σε πολε­μι­κά και τα πλη­ρώ­μα­τα τους θα απο­δεί­ξουν τις αρε­τές τους, την πολε­μι­κή τους εμπει­ρία και τις ναυ­τι­κές ικα­νό­τη­τες τους σε όλη την διάρ­κεια της επα­να­στα­τι­κής περιόδου.

Περί­πτω­ση στε­ρια­νής πει­ρα­τεί­ας υπήρ­ξαν οι Μανιά­τες Κακο­βού­λη­δες, λόγω του ότι φορού­σαν στο κεφά­λι μια χύτρα (κακά­βι). Κωπη­λα­τώ­ντας με τα καΐ­κια τους προ­σέγ­γι­ζαν τα εμπο­ρι­κά ιστιο­φό­ρα καθώς παρέ­μει­ναν στά­σι­μα λόγω της άπνοιας, και τα λεη­λα­τού­σαν, ακό­μη τα παρά­σερ­ναν στην στε­ριά με δόλο, ανά­βο­ντας φωτιές. Κυρί­ως αιχ­μα­λώ­τι­ζαν ανθρώ­πους τους οποί­ους πωλού­σαν σκλά­βους. Οι ξένοι περι­η­γη­τές ονό­μα­ζαν το Οίτυ­λο μεγά­λο Αλγέ­ρι, συγκρί­νο­ντάς το με το μεγα­λύ­τε­ρο δου­λε­μπο­ρι­κό κέντρο στην Β. Αφρική.

Δια­φο­ρε­τι­κή μορ­φή πει­ρα­τεί­ας ήταν αυτή του κουρ­σέ­μα­τος, οι Βρε­τα­νοί εχθροί και αντα­γω­νι­στές των Γάλ­λων επι­τρέ­πουν σε πει­ρα­τές να γίνουν κουρ­σά­ροι, να σηκώ­σουν αγγλι­κή παντιέ­ρα και να προ­σβά­λουν πλοία γαλ­λι­κών συμ­φε­ρό­ντων. Η ομό­δο­ξος Ρωσία προ­τρέ­πει τους Έλλη­νες πει­ρα­τές να προ­σβά­λουν τουρ­κι­κούς στό­χους φέρο­ντες την ρωσι­κή σημαία στα πλοία τους. Αργό­τε­ρα και οι ελλη­νι­κές κυβερ­νή­σεις των επα­να­στα­τι­κών χρό­νων εφο­διά­ζουν με κατα­δρο­μι­κά διπλώ­μα­τα τα κουρ­σά­ρι­κα καράβια.

Οι κουρ­σά­ροι είναι θα λέγα­με κρα­τι­κοί πει­ρα­τές, έχουν δηλα­δή την γρα­πτή έγκρι­ση μιας κυβέρ­νη­σης να βλά­ψουν τα συμ­φέ­ρο­ντα ενός αντι­πά­λου κρά­τους με τη κατα­δρο­μή και το κούρ­σε­μα. Εντού­τοις συχνά οι εμπλε­κό­με­νοι εναλ­λάσ­σο­νταν από την μία μορ­φή πει­ρα­τεί­ας στην άλλη.

Πρώ­τος κυβερ­νή­της της χώρας με από­φα­ση της Γ΄Εθνοσυνέλευσης της Τροι­ζή­νας ο Ιωάν­νης Καπο­δί­στριας, πρώ­τη προ­σω­ρι­νή πρω­τεύ­ου­σα  η Αίγι­να. Είναι τα επα­να­στα­τι­κά χρό­νια με έξαρ­ση της πει­ρα­τεί­ας, που ο κυβερ­νή­της θα θέσει ως μια από τις προ­τε­ραιό­τη­τες, την πάτα­ξή της, και η οποία πιθα­νό­τα­τα θα καθο­ρί­σει την πορεία του. Όπως εκτι­μά­ται, πάνω από 1.500 πει­ρα­τι­κά καρά­βια αρμε­νί­ζουν στο Αιγαίο αυτή την περί­ο­δο, με περισ­σό­τε­ρους από 50.000 χιλ. ναύ­τες τσούρμο.

Η σύγκρου­ση του Καπο­δί­στρια με τον μπέη της Μάνης Μαυ­ρο­μι­χά­λη είχε να κάνει και με τις πει­ρα­τι­κές δρα­στη­ριό­τη­τές  του σε ευρω­παϊ­κά καράβια.

Τη δική της θέση στην νεό­τε­ρη ιστο­ρία της πει­ρα­τεί­ας στο Αιγαίο κατέ­χει η Γραμ­βού­σα. Στην Δυτι­κή άκρη της Κρή­της βρί­σκο­νται δυο ακα­τοί­κη­τες νησί­δες, η Ήμε­ρη και η Άγρια Γραμ­βού­σα. Στο νησί της Ήμε­ρης έχτι­σαν οι Βενε­τσιά­νοι  ένα κάστρο, το  οποίο  υπήρ­ξε  κατα­φύ­γιο πει­ρα­τών τα πρώ­τα επα­να­στα­τι­κά χρό­νια, Κρη­τι­κών, αλλά και από την υπό­λοι­πη Ελλάδα,που κούρ­σευαν και λεη­λα­τού­σαν αδια­κρί­τως στης Γραμ­βού­σας τα νερά, τουρ­κι­κά και ευρω­παϊ­κών εθνι­κο­τή­των πλοία. Ήταν το πρώ­το ελεύ­θε­ρο Κρη­τι­κό έδα­φος  με σχο­λείο και εκκλη­σία, προ­στά­τι­δα των πει­ρα­τών που έφε­ρε την ονο­μα­σία Πανα­γία η Κλε­φτρί­να. Αργό­τε­ρα, μια μοί­ρα Αγγλο­γαλ­λι­κού ναυ­τι­κού με σύμ­φω­νη γνώ­μη της κυβέρ­νη­σης Καπο­δί­στρια κατέ­λυ­σε το κάστρο δίνο­ντας τέλος στην πειρατεία.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ.

Τα πει­ρα­τι­κά του Αιγαί­ου απα­ντώ­νται με τις ονο­μα­σί­ες: Γαλέ­ρες, Γαλιό­τες, Φού­στες, Μπρι­γκα­ντί­νια. Τα μεγά­λα πολε­μι­κά ιστιο­φό­ρα με την γενι­κή ονο­μα­σία Καρά­βια, συνα­ντιό­νται σαν Ξύλα και Μπα­στι­μέ­ντια και τα εμπο­ρι­κά πλοία με το όνο­μα Μπάρ­κα. Επί­σης σαν Καΐ­κια ορί­ζο­νται τα μικρά ιστιο­φό­ρα που ταξι­δεύ­ουν ανά­με­σα στα νησιά σαν εμπο­ρι­κά και μετα­φο­ρι­κά μέσα.

Ο τίτλος του κει­μέ­νου είναι ο πρώ­τος στί­χος του ποι­ή­μα­τος Αρμί­δα του ποι­η­τή Νίκου Καββαδία.

ΠΗΓΕΣ.

Μπε­λα­βί­λας, Ν., (1993) Λιμά­νια και οικι­σμοί στο Αιγαίο της πει­ρα­τεί­ας, Δια­τρι­βή επί Διδα­κτο­ρία, ΕΜΠ, τμ. Αρχιτεκτόνων.

Καρι­ζώ­νη, Κ., (2009) Ο μονό­φθαλ­μος και άλλες πει­ρα­τι­κές ιστο­ρί­ες, Εκδ Καστανιώτη.

Σιμό­που­λος , Κ., (2001), Ξένοι ταξι­διώ­τες στην Ελλά­δα (Α), Εκδ  Στά­χυ, Αθήνα.

Η ναυ­τι­λία πριν το 1821, Εφ. Ελευ­θε­ρο­τυ­πία, Ιστο­ρι­κά τ.171 6 Φεβρουα­ρί­ου 2003.

Πει­ρα­τές στο Αιγαίο, Εφ. Ελευ­θε­ρο­τυ­πία, Ιστο­ρι­κά τ.290 16 Ιου­νί­ου 2005.

Η πει­ρα­τεία στα χρό­νια της ελλη­νι­κής επα­νά­στα­σης, Περιο­δι­κό Ναυ­τι­κή Ιστο­ρία, τεύ­χος 6, Απριλ-Ιουν. 2006.

https://www.aplotaria.gr/26-piracy-aegean/